Czytam, bo lubię. Savoir-vivre. Gdybym był ptakiem... Montessori. Prezenty dla Taty. - scenariusz. dla najmłodszych. w szkole EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA

Transkrypt

1 EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA CZASOPISMO S O DLA NA UC ZY CIE LI Nr 6 CZERWIEC (LXIX) indeks 38514X CENA 19,50 ZŁ (w tym 5% VAT) Montessori w szkole Prezenty dla Taty 3 plakaty Savoir-vivre dla najmłodszych Gdybym był ptakiem... - scenariusz Czytam, bo lubię

2

3 Spis treści Pod sta wy edu ka cji 4 Dziecko zawsze na pierwszym miejscu wywiad z Dominiką Malkus-Jankowską Małgorzata Stańczyk 8 Nasz cel: szkoła aktywna, przyjazna i twórcza Justyna Wrzochul-Stawinoga Dylematy wychowania 12 Podróże małe i duże Aleksandra Godlewska Pedagogiczne inspiracje 14 Czytam, bo lubię o rozwijaniu zainteresowań czytelniczych uczniów Anna Magdalena Glinka 18 Spotkanie z pisarzem w naszej szkole Anetta Oleksiewicz 19 Zegarek na Dzień Taty Agnieszka Gromelska 20 Savoir-vivre przy stole Agnieszka Prokop 22 Przygody zwierząt doskonalimy czworakowanie Piotr Winczewski 26 Gdybym był ptakiem scenariusz zajęć dla klasy I Dorota Sowa 30 Przypominajka prezent na Dzień Taty Alina Jakubowska Pomoce dydaktyczne 31 Ptaki Kącik małego odkrywcy 32 Niby to samo, a efekt inny Alina Jakubowska Drodzy Czytelnicy! Czytam, bo lubię to temat główny czerwcowego wydania Życia Szkoły. Po raz kolejny podpowiadamy, jak skutecznie rozwijać zainteresowania i pasje czytelnicze naszych uczniów. Jak wywołać głód książki? Wielką rolę odgrywa tu nauczyciel i dobrze zorganizowany przez niego proces dydaktyczno- -wychowawczy. Warto nieustannie poszukiwać nowych dróg rozwoju zainteresowań czytelniczych, by w ten sposób przygotowywać uczniów do roli świadomego czytelnika, rozpoczynającego swoją wielką przygodę z książką. Pedagogika Marii Montessori to całościowe podejście do dziecka, ukierunkowane na jego indywidualne potrzeby. To nie tylko zbiór teorii i zasad, ale także szczególne pomoce dydaktyczne, które pomagają uczniowi zrozumieć wiele pojęć i procesów przez zastosowanie ich w konkretnej sytuacji. Warto poznać ideologię i zasady funkcjonowania szkoły montessoriańskiej, by móc wykorzystywać bogactwo pedagogiki Montessori we własnej pracy. Zachęcamy do lektury wywiadu z dyrektorką jednej z takich szkół. Ponadto w numerze znajdą Państwo m.in. scenariusz zajęć utrwalających zasady kulturalnego zachowania się przy stole, a także scenariusz, do którego inspiracją były ptaki, oraz pomysły na upominki z okazji Dnia Taty. W związku ze zbliżającymi się wakacjami wszystkim naszym Czytelnikom życzymy udanego i pełnego słońca wypoczynku. Niech ten czas przyniesie Państwu relaks i wytchnienie, które zaowocują nową energią i siłą do twórczej pracy w przyszłym roku szkolnym. EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA CZASOPISMO DLA NA UC ZY CIE LI I strona okładki: fot. Fotolia Nr 6 czerwiec (LXIX) indeks 38514X nakład 8000 egz. CENA 19,50 zł (w tym 5% VAT) Anna Tomczak Redaktor naczelna Czasopisma Pedagogiczne Rada programowa Piotr Winczewski, Witold Szwajkowski, Małgorzata Stańczyk, Alina Jakubowska sekretarz redakcji Anna Kontkiewicz re dak cja Anna Tomczak re daktor na czelna, Bernadeta Stępień korekta ad res re dak cji War sza wa, ul. Młynarska 8/12, tel , faks e-ma il: a.tomczak@raabe.com.pl wy daw ca Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza Sp. z o.o., War sza wa, ul. Młynarska 8/12, tel , faks , raabe@raabe.com.pl, NIP , REGON , Zarejestrowana Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie XII Wydział Gospodarczy KRS, KRS , Wysokość Kapitału Zakładowego: PLN pre zes za rządu An na Gry czew ska dyrektor wydawniczy Jó zef Szew czyk, tel , faks , j.szew czyk@ra abe.com.pl dział ob słu gi klien ta tel , faks , prenumerata@ra abe.com.pl dział spredaży tel , re kla ma An drzej Idziak, tel , faks , kom , reklama@ra abe.com.pl skład i ła ma nie Ve ga de sign druk i opra wa Pa bia nic kie Za kła dy Gra ficz ne SA, Pa bia ni ce, ul. Pio tra Skar gi 40/42 rysunki Piotr Zawadzki Re dak cja nie zwra ca na de sła nych ma te ria łów i za strze ga so bie pra wo do ko ny wa nia for mal nych zmian w tek stach ar ty ku łów oraz nie od po wia da za treść za miesz cza nych re klam. Pro si my o przy sy ła nie ar ty ku łów z do kład nym ad re sem au to ra. Zapraszamy na naszą stronę internetową: oraz Dołącz do nas na Facebooku

4 podstawy edukacji Dziecko zawsze na pierwszym miejscu O tym, co jest najważniejsze w edukacji, z Dominiką Malkus-Jankowską, założycielką i dyrektorką Integracyjnej Podstawowej Szkoły Montessori Elipsoida w Warszawie, rozmawia Małgorzata Stańczyk. Skąd pomysł, żeby otworzyć własną szkołę? Pierwszymi osobami, które wspomniały o potrzebie założenia tej szkoły, byli rodzice dzieci uczęszczających do naszego przedszkola. Obawiali się, że po przedszkolu w nurcie pedagogiki Marii Montessori ich dzieci w tradycyjnej szkole przez kilka miesięcy nie będą uczyły się niczego nowego, bo poznały już dużą część obowiązującego materiału. Musiałam się do tej propozycji przychylić. Rzecz w tym, że maluchy w przedszkolu nie tylko zetknęły się z wieloma zagadnieniami, lecz także przepracowały ten materiał bardzo dogłębnie, korzystając z pomocy montessoriańskich, które pozwalają na uchwycenie istoty problemu. Jak przebiega nauka metodą Montessori i czym różni się od zwykłej lekcji? Uczniowie mogą pracować na konkrecie, na pomocy, która demonstruje, jak przebiega określony proces, np. matematyczny lub językowy. Powrót do rzeczy znanych, np. do nauki liter, w momencie, kiedy dzieci już czytają, wydaje się absurdalny. W szkole Montessori każdy uczeń pracuje we własnym tempie. Nie trzeba się zatem obawiać zjawiska równania dzieci do średniej, jak to się często dzieje w szkołach standardowych. Tam w klasach są uczniowie z placówek o zróżnicowanych poziomach nauczania, dlatego wyzwaniem dla nauczyciela jest sprawienie, by wszyscy z nich opanowali treści zawarte w programie. W naszej szkole każdy rozwija się na miarę swoich możliwości. Takie indywidualne podejście doskonale sprawdza się również w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Szkoła jest bardzo kameralna. Czy to pierwszy etap w rozwoju, czy taki był Państwa cel? Chcemy, by była to mała, wręcz domowa szkoła. Teraz mamy klasy I III. Jednak w najbliższym czasie uczniów będzie nieco więcej, bo rozpoczną naukę klasy IV VI. Szkoła wzrasta zatem razem z dziećmi, które stają się coraz starsze. Z pewnością staramy się jednak zachować ten kameralny charakter. Wiemy, że to bardzo sprzyja specyfice naszej pracy, a także temu, czym charakteryzuje się kształcenie specjalne. Czy myśli Pani, że w tak małej szkole dzieci wciąż mają możliwość swobodnego nawiązywania relacji i rozwoju społecznego? 4 W związku z tym, że klasy są różnowiekowe, wielorocznikowe, uczniowie nie są w tak małej grupie. Klasa szkolna liczy 18 osób, jest w niej troje dzieci objętych kształceniem specjalnym. Taka grupa to już całkiem spora społeczność. Uważam, że optymalna. Chcę jednak zaznaczyć, że absolutnie nie neguję sensu istnienia dużych szkół, one też są bezwzględnie potrzebne i chylę czoła przed tymi, którzy je prowadzą. Czy w szkole Montessori mogą uczyć się również dzieci, które nie chodziły wcześniej do przedszkola prowadzonego w oparciu o tę pedagogikę? Jak najbardziej. Widzimy, że maluchy, które nie mają za sobą edukacji montessoriańskiej, bardzo szybko dostosowują się do nowych form edukacji. W szkole materiał prezentowany jest w taki sposób, że dzieci mogą przyswoić te informacje, z którymi wcześniej się nie zetknęły. Zauważyliśmy, że uczniowie, którzy w szkole stykają się z takimi pomocami po raz pierwszy, są nimi jeszcze bardziej zaciekawieni niż pozostali i chłoną wiedzę ze zdwojonym entuzjazmem. Fot. Fotolia

5 podstawy edukacji Czy w takiej formie edukacji odnajdują się wszystkie dzieci? Edukacja Montessori skierowana jest do wszystkich uczniów: dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych, po przedszkolu Montessori i po placówce konwencjonalnej. Przed przyjęciem dziecka do szkoły zastanawiamy się nad tym, czy jesteśmy w stanie sprostać jego potrzebom. To my, nauczyciele, mamy służyć uczniowi, a nie on nam. Oczywiście równie ważne jest to, jak w szkole czuje się samo dziecko. Chociaż zdarza się to rzadko, bywają osoby, które niedobrze czują się w otoczeniu przygotowanym zgodnie z koncepcją pedagogiki Montessori. Dla niektórych uczniów taka organizacja sali, która wiąże się z mnogością dostępnych równocześnie pomocy, jest niekorzystna ze względu na nadmiar bodźców. Dlatego tak istotną rolę odgrywają zajęcia adaptacyjne, podczas których możemy sprawdzić, jak dziecko odnajduje się w nowych warunkach. Czy z pedagogiki Marii Montessori mogą czerpać także nauczyciele publicznych, konwencjonalnych szkół? Czy też żeby wprowadzić ją w życie, trzeba stworzyć specjalną placówkę? Myślę, że każdy twórczy nauczyciel, który w pracy kieruje się dobrem dziecka a wierzę, że jest wiele takich osób może wykorzystywać pomoce i bogactwo pedagogiki Montessori na konkretnych lekcjach. Uważam, że ważne jest łączenie teorii z praktyką. Montessori to nie tylko pomoce, ale również zbiór teorii, zasad, całościowe podejście do dziecka. Ta pedagogika wymaga więc zarówno przygotowanego otoczenia, jak i przygotowanego nauczyciela. To wszystko musi się łączyć w sensowną całość. Oczywiście nauczyciel w szkole konwencjonalnej jak najbardziej może wykorzystywać pomoce Montessori. Są one wspaniałe. Pomagają uczniom zrozumieć wiele pojęć i procesów przez zastosowanie ich w konkretnej sytuacji. Służy to rozwojowi sieci połączeń synaptycznych w mózgu, które powodują, że dziecko zdobywa i doskonali nowe umiejętności. Tak samo przebiega nauka matematyki? Jak najbardziej. Do zrozumienia matematyki potrzeba praktyki, doświadczeń, kształcenia zmysłów na wcześniejszym etapie. Wykonywanie operacji matematycznych wymaga solidnego przygotowania sensorycznego, dlatego też dobrze jest pozwolić dzieciom, by wszystkiego, czego się uczą, mogły doświadczać najpierw swoimi zmysłami, niezależnie od tego, czego się uczą (czy będą to kostki dwumianowe, trójmianowe, bryły, figury, długości, wielkości, ciężar). To właśnie dopiero z poziomu zmysłowego można przekształcić informacje w konkretne działania. Działania przechodzą z kolei w rozumienie, które polega na złożeniu tych wszystkich danych w całość. Jest to niezmiernie ważne. Wracając do pytania, czy można to zrobić w szkole konwencjonalnej uważam, że można, ale niezbędne jest niezwykłe samozaparcie ze strony nauczyciela. Taka strategia nauczania wymaga od niego przebicia się przez obowiązujący system, który zakłada, że uczniowie mają rozwiązywać zadania z podręczników, pisać w kartach ćwiczeń, poznawać materiał zgodnie z programem. Co jeszcze trudniejsze, muszą to zrobić wszystkie dzieci w tym samym czasie, siedząc w ławkach. Myślę, że częściowo metody te są zdeterminowane przez dużą liczbę dzieci, które nauczyciel ma pod opieką... Zgadza się. W naszych placówkach pracujemy z każdym dzieckiem indywidualnie lub też w małych grupach (jeden nauczyciel na grupę 4 8 dzieci). Nauczyciel zwraca się do konkretnego ucznia, mówi cicho. Zwykle jest jeden egzemplarz pomocy. Jeśli jednak nauczyciel bardzo chce Najistotniejsze jest to, by oderwać się od podręczników i kart ćwiczeń, wyjść na spacer, pozwalać dzieciom samodzielnie doświadczać świata. i podoba mu się podejście Montessori, to może wprowadzać poszczególne elementy tej pedagogiki. Najistotniejsze jest to, by oderwać się od podręczników i kart ćwiczeń, wyjść na spacer, pozwalać dzieciom samodzielnie doświadczać świata. Dzięki temu lekcje będą atrakcyjniejsze, a uczniowie bardziej zmotywowani i łatwiej będą przyswajać przekazywany materiał. Czy wiąże się to z koniecznością zakupu pomocy, czy też można tworzyć je samodzielnie? Niektóre pomoce trzeba zakupić, inne można wykonać samemu. W naszej szkole bardzo dużo ćwiczeń językowych lub z działu kultury wykonujemy na podstawie samodzielnie przygotowanych kart. Nie da się wszystkiego pokazać dzieciom w naturze. Owszem, staramy się, by uczniowie zobaczyli wszystkie rośliny i zwierzęta, które mamy w okolicy. Jeżeli wprowadzamy drzewo lub kwiat, to najpierw idziemy na spacer do parku. W szkole Montessori tak właśnie odbywa się nauka. Dzieci mogą to drzewo objąć, dotknąć, powąchać i dopiero z tym przychodzą do szkoły i dalej omawiają jego budowę lub funkcje. Jeśli natomiast nie mamy możliwości, by poznać coś w przyrodzie, wtedy wykorzystujemy karty i dzieci poznają rośliny na obrazkach. Zamiast w podręczniku? Tak, w pierwszych latach dzieci nie używają w naszej szkole podręczników. Bazujemy na realnych przedmiotach i na pomocach montessoriańskich. Oczywiście nie mamy możliwości zabrania dzieci w podróż w kosmos, ale dysponujemy piękną pomocą, która go obrazuje. Bazą jest granatowe niebo. Uczniowie samodzielnie wykładają na nie obiekty, które w kosmosie można zobaczyć. Dzieci same wybierają, z czym będą pracować? Przeważnie tak. Jeśli uczeń nie jest jeszcze gotowy, by wybrać pomoce samodzielnie, pomaga mu w tym nauczyciel. Ponadto czuwa nad tym, aby dziecko osiągało jak 5

6 podstawy edukacji najlepsze wyniki, czyli żeby nie pracowało wciąż z tymi samymi pomocami. Materiał na półkach jest ułożony bardzo jasno i czytelnie, więc zwykle dzieci same potrafią się zorientować, co stanowi kolejny materiał w danym dziale. Praca planowana jest każdego ranka. Uczeń zwykle sam wybiera kilka pomocy, a nauczyciel podpowiada, co jeszcze warto by wziąć. Jeśli dziecko wybiera jakąś nową pomoc lub dobiera nowy materiał, nauczyciel prezentuje go, a następnie uczeń pracuje już sam. Nauczyciel pomaga mu osiągnąć maksimum swoich możliwości. W jaki sposób? Czuwając zarówno nad ilością, jak i zakresem materiału poznawanego przez podopiecznych. Jeżeli na przykład uczeń nie interesuje się literami, nauczyciel niezmordowanie i konsekwentnie go do tego zachęca, nie stosując jednak przymusu. Może powiedzieć: Rozumiem, nie chcesz dzisiaj pracować z tym materiałem. Zgoda, to ja popracuję, a ty tylko patrz albo: Dobrze, to umówmy się, którego dnia będziesz pracował z tą pomocą. Z jednej strony Montessori mówi, by poczekać na moment, w którym dziecko naturalnie się czymś zainteresuje, a z drugiej nakłada na nauczyciela obowiązek ciągłego stwarzania takich warunków, by ten rozwój umożliwiały. Co jest dla Pani szczególnie istotne w pedagogice Montessori? Dlaczego wybrała Pani właśnie ten nurt? Podstawowym i najistotniejszym dla mnie założeniem, dzięki któremu zakochałam się w tym podejściu, jest to, że dziecko znajduje się w nim na pierwszym miejscu. Rodzice, kadra, administracja wszyscy pracują dla ucznia. To on jest w centrum. Jesteśmy instytucją, placówką, która jest powołana do edukowania dzieci, więc to one mają być tu najważniejsze. Jeżeli szkoła jest stworzona dla ucznia, to wszystko inne też układa się dobrze. Nie mówię, że nie zdarzają się błędy i trudności. Stale jednak zadajemy sobie pytania: Czy to, co robię, służy dziecku? Czy jest dla niego odpowiednie? Nauczyciel po skończeniu studiów jest dopiero na początku swojej drogi zawodowej. Tak samo jest w większości zawodów, ale my kształcimy kolejne pokolenia, które będą budowały nasz świat, w którym będziemy potem żyć. W takim razie trzeba zadać sobie pytanie, kogo my chcemy wychować. Niesamowicie ważna jest świadomość nauczyciela, że wpływa on na to, kim będzie dziecko w przyszłości. Dążymy do tego, by uczniowie zdobyli bogate doświadczenie. Im lepiej dziecko będzie się czuło, tym lepiej spożytkuje czas spędzony w szkole. Chodzi o to, by wykorzystało go na miarę swoich możliwości nie ponad swoje siły, nie poniżej swoich możliwości. Towarzyszenie uczniom w edukacji to proces, nie da się tego nauczyć raz na zawsze. Trzeba za każdym razem, w zasadzie codziennie, z nową energią przychodzić do dzieci i z nimi pracować, i służyć im jak najlepiej. Do tego potrzebne są różne warsztaty, spotkania, konferencje, a więc samokształcenie nauczycieli, którzy są również dla siebie wsparciem. Mamy bardzo dobre relacje, dyskutujemy o codziennych sytuacjach. Chciałabym zapytać też o chęć do nauki. Czy uczniowie przychodzą do szkoły zmotywowani? Najczęściej tak. Są czasem takie zewnętrzne sprawy, które ich odciągają. Staramy się nieustannie pracować nad tym, by motywacja dzieci była wewnętrzna. Dzięki temu, że nie ma kar ani nagród, nie zaburzamy jej. Chcemy, by uczeń nie pracował po to, by coś dostać, albo z obawy, że czegoś nie otrzyma. Skupiamy się raczej na ukazywaniu wartości tego, co robi, na pokazywaniu, że przyniesie to pozytywne skutki w przyszłości. Ostatnio na przykład odwiedziła nas wspaniała osoba Laura Dupree. Przyleciała do Warszawy na konferencję poświęconą pedagogice Montessori, ale odwiedziła również naszą szkołę i spotkała się z dziećmi. Laura zwracała się do uczniów tylko po angielsku, dzięki czemu zobaczyli w praktyce, jak ważne jest to, co robią. Zobaczyli sens nauki. Spotkaniu towarzyszyło wiele emocji i radości. Okazało się, że dzieci potrafiły zapytać Laurę, jak się miewa, porozumieć się. Takie doświadczenie pokazuje sens nauki. Staramy się, by dzieci uczyły się wszystkiego, co jest im potrzebne. Nie możemy przewidzieć, kim będą w przyszłości, jaki zawód będą wykonywały, a więc jaka wiedza i umiejętności szczególnie im się przydadzą. Chcemy po prostu przygotować je do życia, a także do pewnej otwartości na to, co ono przynosi, tak żeby potrafiły odnaleźć się w każdej sytuacji. Co jest kluczem tej wewnętrznej motywacji? Na motywację wewnętrzną do nauki można patrzeć z dwóch stron. Przede wszystkim jest to chęć, potrzeba pracowania. Dzieci nie zawsze ją mają, nie zawsze przychodzą z potrzebą Ja teraz chcę pracować, więc dajemy im czas, aby ją w sobie odnalazły. Jeśli uczeń nie przeszkadza i widać, że poszukuje, pozwalamy mu na to. Wierzymy bowiem, że jeśli dzieci nic nie robią, to się nudzą i w końcu znajdują dla siebie coś ciekawego, bo z natury mają potrzebę działania. Czasem jest tak, że nie od razu chcą przystępować do pracy. Zdarza się, że przeżywają jeszcze silnie wydarzenia poranka, kontakt z rodziną, że potrzebują nieco czasu dla siebie. Jeżeli to trwa długo albo dziecko przeszkadza innym, to nauczyciel pomaga mu i pytaniami nakierowuje, pokazuje, co mogłoby chcieć robić. Zawsze staramy się, by wynikało to jednak z wewnętrznej potrzeby ucznia i nie oznaczało narzucania czegoś dziecku. Drugi aspekt wewnętrznej motywacji do działania jest głębszy, związany z budowaniem siebie. Chodzi o całościowe podejście do życia, o motywację do czynienia dobra, którą dzieci czerpią ze swojego wnętrza. Czy w edukacji Montessori są oceny? Dwa razy w roku podsumowujemy osiągnięcia ucznia. Jest także ocena opisowa na świadectwie. A testy? Testy znajdują się na półkach, wśród innych pomocy, i jeśli dzieci chcą, to mogą je wziąć i pracować z nimi. Chodzi nam przede wszystkim o to, by oswajały się z tą formą, bo za kilka lat będą musiały je zdawać. Nam, jako szkole, testy nie są w ogóle potrzebne. Podczas ich rozwiązywania nie można korzystać z pomocy, w związku z czym ich przepro- 6

7 podstawy edukacji wadzanie jest wbrew ideologii Montessori. Tutaj przyjmujemy, że jeśli dzieci czegoś nie wiedzą, to mogą to sprawdzić. To jest naturalne, przecież właśnie w ten sposób się uczą. Jeśli czegoś nie wiem, to pytam inne dziecko lub dorosłego, sprawdzam w książce albo w internecie to umiejętność potrzebna w życiu. Skoro jednak uczniowie mają przygotować się do testu, to mówimy im: Tym razem nie pytaj. Zrób tyle, ile potrafisz. Wolelibyśmy tego nie robić, ale zakładamy, że skoro dzieci później będą zmuszone taki test zdawać, potrzebny jest im trening. Zależy nam też na tym, by uczeń w każdej chwili był przygotowany do zmiany szkoły. A jak kontrolują Państwo, które treści z programu dziecko opanowało, skoro każdy uczeń pracuje indywidualnie? Mamy szczegółową dokumentację, w której odnotowujemy, z czym uczeń pracował. Dzieci mają tygodniowe plany pracy, w których zapisujemy każdą prezentację i wykorzystaną pomoc. W piątek tygodniowy plan pracy dostają do podpisania rodzice. To być może wiedzą Państwo nawet więcej niż nauczyciele w tradycyjnej szkole. Te tabele z powodzeniem mogłyby zastąpić sprawdziany. Tak. Mamy też swoje nauczycielskie tabele, w których materiał jest ułożony po kolei. Jeśli więc widzimy jakieś luki, to nauczyciel ukierunkowuje dziecko w taki sposób, żeby tę lukę uzupełnić i by potem już zupełnie spokojnie mogło dalej pracować. W jednej klasie uczą się dzieci w wieku od 6 do 9 lat. Jak sprawdzają się klasy wielorocznikowe? Doskonale. To jest bardzo naturalna sytuacja. Tak właśnie mamy w rodzinie dzieci są w różnym wieku i są dla siebie inspiracją. Młodsze uczą się, naśladując uczniów starszych. Z kolei starsze dzieci, mając w grupie młodszych uczniów, rozwijają wrażliwość i opiekuńczość. W jednorodnej grupie wiekowej nie mają takiej okazji. Czasem, kiedy młodsze dziecko płacze, to trzeba je pocieszyć, zatroszczyć się o nie, zaproponować wspólną zabawę albo wspólną pracę, podać chusteczkę. W pierwszym roku najmłodsi uczniowie chłoną otoczenie i korzystają z doświadczeń starszych kolegów. W drugim roku obserwują wszystko, znajdując się pośrodku. W trzecim roku nauki stają się już nauczycielami i mogą uczyć młodszych kolegów i koleżanki. W ten sposób mogą pełnić każdą z tych funkcji: najpierw, kiedy ktoś się nimi opiekuje, potem, kiedy są już samodzielni i wiele potrafią, ale jeszcze sporo muszą się nauczyć, oraz wtedy, kiedy już mogą służyć pomocą innym. W wielorocznikowych grupach jest więcej wolności, mniej rywalizacji. Dominuje w nich współpraca, bo uczniowie są różni i nie widzą potrzeby, żeby się ścigać. Oczywiście dzieci zawsze znajdą sobie jakieś pole do naturalnej rywalizacji. W takiej organizacji nauczania jest znacznie więcej miejsca na indywidualność każdego ucznia. 7

8 podstawy edukacji Nasz cel: szkoła aktywna, przyjazna i twórcza Efektywne nauczanie i wychowanie w szkole powinno opierać się na twórczym myśleniu i aktywnym działaniu ucznia. Rozwijanie twórczości dziecka to także jedno z zadań podstawy programowej w zakresie edukacji wczesnoszkolnej. Justyna Wrzochul-Stawinoga Słuchaczka pedagogicznych studiów podyplomowych w WSZ Edukacja we Wrocławiu, absolwentka Uniwersytetu Zielonogórskiego na kierunku filologia polska, komunikacja medialna, absolwentka PWSZ w Legnicy na kierunku pedagogika, praca socjalna Nie można skłonić dzieci do uczenia się muzyki czy czegokolwiek innego, nie przemieniając ich, do pewnego stopnia, w bezwolnych dorosłych. Kształtuje się ich wówczas na akceptantów status quo dobra to rzecz dla społeczeństwa potrzebującego ludzi, którzy będą posłusznie siedzieć przy ponurych biurkach, stać za ladą, mechanicznie łapać poranny pociąg do pracy krótko mówiąc, dla społeczeństwa, które niesie na swoich sfatygowanych barkach pełen strachu szary człowiek śmiertelnie przerażony konformista 1. Powyższy cytat zaczerpnięty z książki A.S. Neila Summerhill z 1960 roku w obliczu dzisiejszych zadań edukacyjno-wychowawczych, jakie stawia się nowej szkole szkole przyszłości, wydaje się nie tracić na aktualności. Znajduje bowiem swoje odzwierciedlenie w zadaniach stawianych nauczycielowi i szkole w związku z koncepcją przyszłego człowieka. System edukacji powinien przygotować go do samodzielnego, kreatywnego i twórczego myślenia, opartego na gotowości do rozwiązywania problemów w przestrzeni szkoły, środowiska lokalnego i rodzinnego. Twórczość i aktywne działanie Stymulowanie twórczości dziecka i motywowanie go do podejmowania prób aktywnego działania przez szkołę jako jedyne spośród priorytetowych zadań współczesnej edukacji zostało wpisane w projekt edukacyjny Człowiek najlepsza inwestycja Zgodnie z jego założeniami efektywne nauczanie i wychowanie w szkole powinno opierać się na twórczym myśleniu i aktywnym działaniu ucznia. Rozwijanie twórczości dziecka to także jedno z zadań podstawy programowej w zakresie edukacji wczesnoszkolnej. W języku potocznym twórczość utożsamiana jest z kreatywnością, która połączona z aktywnością jest kluczem do motywacji stanowiącej siłę napędową wszelkiego postępu 2. Stymulowanie twórczości dziecka przez szkołę oznacza nabywanie przez nie w toku nauki kluczowych kompetencji: inicjatywności oraz przedsiębiorczości, które warunkują osiągnięcie sukcesu na rynku pracy w przyszłości 3. Szkolna przestrzeń dziecka Samodzielność, asertywność, indywidualizm zależą od organizacji życia szkolnego, dlatego do wspierania twórczości ucznia niezbędne są odpowiednie warunki. Dziecko żyje w określonej przestrzeni, która determinuje jego rozwój i charakter. Stanowi ona oprócz obszaru, który potrzebny jest mu do życia, również pole psychiczne. Przestrzeń życiowa dziecka to zatem suma faktów, które w określonej sytuacji oraz w określonym momencie determinują sposób jego zachowania 4. Przestrzeń życiowa zorganizowana w przedszkolu i szkole może wspierać twórczość lub ją hamować. Na właściwą organizację przestrzeni szkolnej ucznia składa się odpowiednie wyposażenie sal, planowanie zajęć zróżnicowanych pod względem treści oraz stosowanie określonych metod i technik w nauczaniu. Ważne miejsce w tej organizacji zajmuje także nauczyciel, który jest odpowiedzialny za klimat klasy i sposób postrzegania szkoły przez dziecko. Szczególnie w pedagogice francuskiej akcentuje się znaczenie doboru stylu nauczania i wychowania w procesie stymulowania jednostek do twórczego działania. We Francji uważa się, że jednostek autonomicznych, twórczych, otwartych nie wychowa się ani przez postępowanie zbyt autorytarne, ani zbyt swobodne. Postępowanie pedagogiczne, które sprzyja wychowaniu twórczemu, odkrywającemu 1 A.S. Neil, Summerhill, tłum. B. Białecka, Katowice 1991, s Wstęp [w:] Wychowanie we współczesnej szkole. Twórcze myślenie, aktywne działanie w szkole. Człowiek najlepsza inwestycja, pod red. D. Kowalskiego, O. Szynkarczyk, Siedlce 2014, s M. Augustynowicz, E. Bugaj-Brauze, P. Chariasz, M. Kamiński, B. Kmiecik, A. Rygielska, A. Stańczyk, A. Zaklikiewicz, Nauczanie przez działanie, czyli dlaczego lubimy nauczać metodą projektów [w:] Zdolni w szkole, czyli o zagrożeniach i możliwościach rozwojowych uczniów zdolnych. Poradnik dla nauczycieli i wychowawców, pod red. W. Limont, J. Cieślikowskiej, D. Jastrzębskiej, Warszawa 2012, s W. Danilewicz, Przestrzenie życia współczesnego dziecka [w:] Dziecko w świecie współczesnym, pod red. B. Muchackiej, K. Kraszewskiego, Kraków 2008, s

9 podstawy edukacji Fot. Fotolia indywidualne cechy, polega na tym, aby dziecko znalazło się w sytuacji, w której mogłoby tworzyć, konstruować własne odpowiedzi, wchodzić w relacje, zachowania zgodne z własną wiedzą, intencjami, a także miało szansę przenosić je na inne sytuacje różne oraz bardziej złożone 5. Znaczenie zajęć ruchowych Stworzenie takiej przestrzeni wymaga wprowadzenia do systemu nauczania określonych sposobów praktycznego stosowania wiedzy przyswajanej przez uczniów. W przedszkolach podstawą wyzwalania twórczości u dzieci jest zabawa, która dzięki aranżowaniu sytuacji logiczno-problemowych zmusza je do poszukiwania kreatywnych rozwiązań 6. Ponadto taniec, ruch i muzyka wpływają na rozwój wyobraźni i prawidłowe kształtowanie się aparatu ruchowego. Kontynuowanie nauczania z uwzględnieniem takiego prowadzenia zajęć, które pozwoli dzieciom na ruch i zabawę, sprzyja rozwijaniu u maluchów twórczego myślenia. Inaczej jest w szkole, w której zajęcia zmuszają dzieci do siedzenia przez większość czasu w ławkach. Bez wątpienia szkoła zmuszająca aktywne dzieci do siedzenia w ławkach ( ) jest złą szkołą. Jest ona dobra jedynie dla tych, którzy w nią wierzą, dla tych obywateli, którzy chcą mieć potulne, nietwórcze dzieci, pasujące do cywilizacji, której miarę sukcesu stanowi pieniądz 7. Dlatego tak ważne jest, by podczas tworzenia konspektów lekcji uwzględniać w nich ruch ucznia w czasie zajęć. Ruchem może być kilkakrotne podejście do tablicy, by zawiesić (odwiesić) karteczkę lub rysunek, bądź też inicjowanie gier opartych na konieczności pokazywania za pomocą ruchu ciała pewnych zjawisk przyrody. Ważnym elementem w pracy szkoły podstawowej jest organizacja współpracy w grupach i prośba o pomoc w ustawianiu (odstawianiu, przestawianiu) krzeseł przez dzieci, które w sposób szczególny są aktywne ruchowo i mają problem z biernym siedzeniem w ławce. Zadania wymagające wyjścia z ławki oraz takie, które polegają na wspólnym budowaniu obiektów (wież itp.) z wykorzystaniem nożyczek, kleju i innych przyborów, pozwalają na stworzenie ciekawej i pasjonującej dla dzieci lekcji. Uczą ponadto pracy w zespole, wymuszają myślenie strategiczno-logiczne, angażują koncentrację (szczególnie jeśli zadanie trzeba wykonać w określonym czasie) oraz kształtują wyobraźnię. Ważnym czynnikiem wspierania twórczości dzieci jest ich udział w życiu kulturalnym regionu, w którym dorastają. Niestety, jak wynika z badań przeprowadzonych przez W. Danilewicz, rozwój twórczości dziecka w środowisku szkolnym zależy od przestrzeni, w jakiej ono dorasta. Jej zdaniem szkoły w małych miasteczkach i na wsiach oferują uczniom mniej zróżnicowane zajęcia, podczas gdy dzieci z wielkich miast mają bezpośredni kontakt z galeriami, kinem i innymi miejscami propagującymi rozwój kulturalny. Uczniowie z większych aglomeracji oglądają zatem stałe i czasowe wystawy, biorą udział w konkursach organizowanych we współpracy z instytucjami kulturalnymi. Uczestnictwo dzieci z mniejszych miast w takich przedsięwzięciach jest okazjonalne 8, ponieważ wymaga organizacji procesu nauczania połączonego z wycieczką kulturoznawczą. Ważne, by pracować nad przełamywaniem tych ograniczeń, gdyż rzeczywiste uczestniczenie w życiu kulturalnym miast i wsi jest podstawą rozwoju człowieka. Wyjścia poza szkołę powinny zatem być dopełnieniem oddziaływań edukacyjno-wychowawczych. Wspieranie twórczości w szkole Rozwijanie motywacji i zainteresowań to ważne czynniki wspierania twórczości w szkole, dlatego należy tak organizować zajęcia w klasie, aby jednocześnie rozwijały wiele zdolności uczniów. Wspieranie twórczości i kreatywności dziecka może być realizowane, kiedy jest to zgodne z jego zainteresowaniami i wpływa na kształtowanie jego osobowości. Pociąga to za sobą konieczność organizowania takich zajęć przez nauczyciela, które będą opierały się na rozwijaniu aktywności muzycznej, technicznej i plastycznej, tak aby dzieci w jednakowym stopniu mogły ćwiczyć umiejętności, które są przedmiotem ich zainteresowania i czynią tym samym lekcję ciekawą z ich perspektywy 9. Taka organizacja zajęć szkolnych wymaga jednak odrzucenia dorosłego rozumienia tego, jaki jest uczeń i jak powinien się uczyć 10. Niestety często zdarza się, że zgodnie z regułami panującymi w szkole uczenie się dziecka sprowadza się do konieczności podporządkowania się rutynowym zachowaniom: Dziecko jako bierny konformista staje się podobnym do reszty rutynowym grzecznym uczniem. Dzieci uczą się, że nauczyciel zadaje pytania, a oni muszą dać tę 5 P. Kowalik, Przygotowanie dziecka sześcioletniego do roli ucznia (teoretyczny zarys tematu), Nauczyciel i Szkoła 2007, nr 1 2, s R. Stawinoga, Zabawa językowa jako forma aktywności sprzyjająca wyzwalaniu twórczości dziecięcej [w:] Edukacyjne konteksty rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym, pod red. K. Kusiak, I. Nowakowskiej-Buryły, R. Stawinogi, Lublin 2009, s A.S. Neil, dz. cyt., s Tamże, s M. Wolska-Długosz, Żeby dzieciom chciało się chcieć o rozwoju kreatywności, zainteresowań i pasji [w:] Wychowanie we współczesnej szkole. Twórcze myślenie, aktywne działanie w szkole, dz. cyt., s A.S. Neil, dz. cyt., s. 9. 9

10 podstawy edukacji jedyną, oczekiwaną przez niego odpowiedź. W ten sposób szkoła może przyczynić się do hamownia twórczych zachowań uczniów, przeszkadzać w rozwoju indywidualnym i elastycznym myśleniu, jak również ograniczać swobodę w poszukiwaniu nowych idei 11. Tymczasem czas nauki to czas zadawania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi. W trakcie samodzielnego tworzenia pojęć opartych na opisie obserwowanej rzeczywistości dziecko wyraża swój udział w zmieniającym się świecie i jest aktywnym uczestnikiem życia społecznego. Rozumienie pewnych zjawisk i kolejności procesów, jakie im towarzyszą, jest podstawą funkcjonowania w świecie, dlatego naturalne prawo dziecka do zadawania pytań i tworzenia własnych interpretacji określonych pojęć nie może być zastąpione biernym odtwarzaniem sekwencji niezrozumiałych słów, wyuczonych na pamięć. Początkiem motywacji jest akceptacja Motywacja jest ważnym czynnikiem w procesie urzeczywistniania się zdolności. To również chęć poszerzania swoich umiejętności z jednoczesnym odczuwaniem przyjemności podczas wykonywania zadań, które postrzegane są jako wyzwanie 12. Zdaniem R.M. Nakamury na motywację w szkole składa się akceptacja oraz właściwe rozumienie problemów uczniów. Akceptacja jest jednym z czynników, który motywuje dzieci do nauki niezależnie od płci, koloru skóry i pochodzenia. To ważny element procesu dydaktycznego, który wpływa na kształtowanie się u uczniów poczucia własnej wartości i odporności oraz odpowiada za poczucie dobrostanu psychicznego 13. Zapewnienie dzieciom poczucia akceptacji w klasie oznacza: Traktowanie wszystkich uczestników zajęć poważnie 14. Każde dziecko przychodzi do szkoły z bagażem problemów, które pojawiły w jego życiu, zanim wyszło rano do szkoły. Niektóre problemy i troski mogą wpływać na chęć, jakość i szybkość przyswajania informacji. Wydarzenia z minionego popołudnia mogą skutecznie blokować proces uczenia się, dlatego okazywanie zainteresowania każdemu uczniowi przez aktywne słuchanie i pomoc ze strony pedagoga może mieć istotne znaczenie w procesie podejmowania przez ucznia inicjatyw oraz angażowania się w sprawy klasy i szkoły. Uważne słuchanie dzieci. Słuchanie uczniów komunikuje im, że są wartościowi i zasługują na uwagę nauczyciela. Wielokrotna odmowa wysłuchania podopiecznego to dla niego komunikat, że zarówno on, jak i jego spostrzeżenia są mało istotne i bezwartościowe. Mówienie uczniom, że się o nich troszczymy. Troska nie musi być wyrażona wprost, ale takie stwierdzenia, jak: Cieszę się, że dziś mamy razem zajęcia lub Lubię z wami pracować, motywują klasę do aktywnego słuchania i uczestniczenia w zajęciach, a także do osiągania lepszych wyników w nauce. Przygotowywanie się do lekcji 15. Do zajęć powinni się odpowiednio przygotować nie tylko uczniowie, lecz także nauczyciel. Należy wcześniej zaplanować przebieg lekcji, w przeciwnym razie uczniowie poczują się lekceważeni i będą mieli poczucie, że nauczyciel stawia im za wysokie wymagania. Akceptację uczniów wyjątkowych. W klasach integracyjnych ważną rolę odgrywają dzieci niepełnosprawne. Nauczyciel otwarty i pozytywnie nastawiony do takiego ucznia pomoże całej klasie lepiej się zintegrować i uniknie wielu problemów wychowawczych 16. Akceptacja ucznia wymaga również zrozumienia, że ma on prawo do pomyłek. Nie można oceniać dzieci przez pryzmat osób dorosłych ani stawiać im takich samych wymagań, ale należy z nimi rozmawiać jak z osobami dorosłymi, tak aby czuły się ważne i poważnie traktowane. Warto pamiętać, że ( ) zadaniem dziecka jest żyć własnym życiem, a nie życiem, które wydaje się najwłaściwsze jego zaniepokojonym rodzicom, ani też życiem zgodnym z celem pedagoga, któremu zdaje się, że wie, co jest najlepsze 17. Należy pozwolić dziecku na rozwijanie pasji, które są zgodne z jego naturalnym, wrodzonym potencjałem, ponieważ tylko w taki sposób wychowuje się jednostki twórcze i samodzielne. Podsumowanie Pobudzanie twórczości to zadanie dla szkoły. Odnosi się ono także do organizacji w jej obrębie środowiska psychospołecznego i fizycznego wraz z metodyką nauczania. W szkole twórczości dba się o wzajemną akceptację i zaufanie. Placówka taka realizuje program współpracy z innymi instytucjami i środowiskami naukowo-kulturalnymi, stymuluje poznawczo uczniów oraz daje im możliwość wyrażania swojej twórczości. Szkoła rozwijająca twórczość dziecka stawia mu zadania otwarte, które wymagają poszukiwania rozwiązań, obserwowania i wnioskowania. Tym samym wspieranie ucznia w zadaniach twórczych nie mieści się tylko w obrębie funkcjonowania szkoły, ale przenika do życia codziennego. Wartością jest podejmowanie aktywności przez dziecko, a ocena jego postępów nie jest jednoznaczna z oceną szkolną M. Wolska-Długosz, dz. cyt., s W. Łukaszewski, Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, pod red. J. Strelaua, Gdańsk 2004, s R.M. Nakamura, Zdrowe kierowanie klasą: motywacja, komunikacja, dyscyplina, Warszawa 2001, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s A.S. Neil, dz. cyt., s M. Galewska-Kustra, Stymulowanie twórczości uczniów w środowisku szkolnym: potrzeby, możliwości, ograniczenia [w:] Wychowanie we współczesnej szkole. Twórcze myślenie, aktywne działanie w szkole, dz. cyt., s

11

12 dylematy wychowania Podróże małe i duże Dzieci zwykle lubią podróżować. Perspektywa wyjazdu budzi w nich zazwyczaj wielkie emocje. Długa jazda jest jednak dla nich często bardzo męcząca. Bywa także egzaminem umiejętności wychowawczych dla dorosłych. Fot. Fotolia Aleksandra Godlewska Psycholog dziecięcy, Szkoła Podstawowa nr 209 w Warszawie Niektóre dzieci do wyjazdu na wakacje przygotowują się już od wiosny. Planują, jakie zabawki i przysmaki zapakować do swojego plecaka. Temat podróży powraca wielokrotnie przy różnych okazjach, a im cieplej za oknem, tym częściej się powtarza. W połowie czerwca staje się najważniejszym tematem rozmów. Jasio dopytuje: Kiedy?, A ile to jest tydzień?, A piątek to za ile dni?, A kto będzie ze mną pływał pontonem? Nikt z dorosłych nie jest w stanie wyobrazić sobie, jak wiele pytań można zadać na ten temat. Jego starszy brat przypomina rodzicom o konieczności kupienia nowej wędki i materaca, bo stary przepuszcza powietrze. Tworzy własny spis niezbędnych przedmiotów do zabrania, który wiesza nad biurkiem (żeby nie zapomnieć), przy którym odrabia lekcje. Perspektywa zmian, czegoś nowego, co trudno przewidzieć, co może być wielką przygodą, budzi wiele emocji, wywołuje ożywienie i daje wyobraźni pole do popisu. Aż do chwili, gdy rozpoczyna się rzeczywista podróż. Wówczas z każdą godziną podekscytowanie coraz bardziej będzie rywalizować ze znużeniem, zniecierpliwieniem i nudą. Cel podróży jest jak atrakcyjna nagroda, której nie mogą się doczekać. Wywołuje wielkie podniecenie i to ono właśnie utrudnia zaśnięcie. Kilkulatki, które nie usną, unieruchomione przez kilka godzin nie mogą długo wytrzymać w jednej pozycji. Są znużone tą samą formą aktywności. Muszą to odreagować nadmiernym pobudzeniem, ruchliwością, hałasowaniem, płaczem. Małe dzieci poznają świat przez kontakt fizyczny chcą dotknąć wszystkiego, co widzą. Zamknięte w samochodzie są niestety odizolowane od większości bodźców. Starsze dzieci także muszą się wiercić i koniecznie coś robić. Kilkuletni pasażer nie będzie podziwiał przesuwających się za oknem pejzaży, choćby nie wiadomo jak zachwycały mamę. Kolorowe pagórki zaczynają dla niego istnieć tylko wtedy, gdy można się na nie wspinać albo z nich zbiegać. Jeśli nie można tego robić, to one nic go nie obchodzą. Do znużenia podróżą często dochodzą powracające jak bumerang pytania: Czy już dojeżdżamy?, Czy jeszcze daleko? i powtarzany równie często okrzyk: Nudzi mi się! Wszystko to razem może zniecierpliwić nawet najbardziej spokojnego rodzica. Tłumaczenie i uspokajanie nie przyniesie efektów. Znacznie lepsze są wypróbowane sposoby organizowania najmłodszym czasu w podróży. Jak płynie czas? Dzieci inaczej niż starsi postrzegają czas. Wystarczy, gdy dorośli przypomną sobie, jak im w dzieciństwie dłużyło się oczekiwanie na dzień urodzin i prezenty albo na wizytę ukochanej babci. Wtedy łatwiej zrozumieją sposób odczuwania czasu przez małego człowieka. Jeśli więc mały podróżnik pyta: Czy to już? albo Kiedy wreszcie dojedziemy?, nie warto odpowiadać, że za sto kilometrów albo za trzy godziny, bo nic mu to nie mówi. Dziecko potrzebuje widzialnych oznak przybliżania się do celu podróży. Im gęściej są one rozmieszczone, tym łatwiej mu mobilizować siły, żeby doczekać ostatniego znaku. Jeśli rodzic zna trasę podróży, może z wyprzedzeniem wskazywać kolejne punkty orientacyjne, mówiąc: Za chwilę będzie jezioro, a po nim za parę kilometrów dom z jaskrawoczerwonym dachem. Zobaczymy, czy z komina będzie leciał dym. Starszym dzieciom można w domu narysować na kartonie linię z zaznaczonymi punktami orientacyjnymi. Dzieci, które umieją czytać, mogą posługiwać się mapą albo przed podróżą przygotować ją sobie i zaznaczyć na niej ważne miejsca. Śledzenie trasy podróży pozwoli uniknąć nieustannych pytań: Czy to tu?, bo znacznie łatwiej to tu będzie sobie wyobrazić. Zagubiony podróżnik Czasem zdarza się, że po pewnym czasie wszelkie wysiłki dorosłych nie przynoszą efektów. Uczeń niczego już nie chce, nic go nie interesuje, wszystko mu nie pasuje, jest niezadowolony i chciałby wrócić do domu. Wtedy najlepiej jest zatrzymać się w miejscu, które będzie dla niego atrakcyjne, np. na leśnym parkingu. Tu będzie mógł pobawić się, wybiegać, powygłupiać. Jeśli to nie pomaga, warto zastanowić się, jak mały człowiek radzi sobie z koniecznością znoszenia niewygody w różnych życiowych sytuacjach. Czy przypadkiem nie ma skłonności do szybkiego poddawania się i czekania, aż rodzice przyjdą z odsieczą? Czy nie jest tak, że przeszkadza mu nawet najdrobniejsza niewygoda? 12

13 dylematy wychowania Sposoby na umilenie dzieciom podróży: Wspólne śpiewanie lub słuchanie ulubionych przebojów. Wymyślanie historii, która mogła przytrafić się np. zającowi przebiegającemu przez drogę. Bawienie się w zgadywanki lub gry słowne. Narysowanie przed podróżą przez rodzica na kartonie trasy z naniesionymi różnymi ciekawymi obiektami, które warto zobaczyć. Uczenie dzieci odczytywania znaków wtedy wydaje im się, że to one prowadzą podróż. Liczenie przez małych uczniów mijanych samochodów, traktorów, krów itd. Dzieci uwielbiają, gdy dorośli w czasie podróży snują jakieś opowieści, np. o tym, jak kiedyś sami byli mali. Dobrze jest mieć w zanadrzu jakąś niespodziankę na awaryjne marudzenie, np. jakiś batonik, ulubiony soczek lub małą zabawkę. Zapewne istnieje wiele powodów, dla których dziecko staje się płaczliwe, kapryśne albo nadąsane i znudzone. Pomijając te związane ze zmęczeniem spowodowanym długą jazdą i z wyjątkowo złym samopoczuciem, pozostają inne, które są wyrazem postawy, a nie konkretnego nastroju. Dzieci, którym nic się nie podoba i ciągle okazują niezadowolenie, to najczęściej maluchy, którym się na wszystko pozwala. Takie dzieci są zagubione, ponieważ nie wiedzą, dokąd sięgają granice ich wpływu na rodziców, co za tym idzie na cały świat. Ustanowienie rodzicielskich granic to ważna informacja dla ucznia, a świat z tymi granicami jest dla niego po prostu bezpieczniejszy. Dzięki granicom dziecko uczy się przewidywać konsekwencje zachowań i zdarzeń, ale też ujarzmiać swoje reakcje i zachcianki. Sam na sam w samochodzie Dorosły podróżujący samotnie z dzieckiem musi skupić uwagę na tym, co dzieje się na drodze i w aucie. Nie zawsze jest to możliwe. Kierowca jest spięty, rozpraszają go nieuniknione i nieoczekiwane okrzyki małego pasażera. Przestaje za kierownicą czuć się bezpiecznie, a chcąc przywrócić sobie komfort jazdy, ze złością i gwałtownie zwraca dziecku uwagę, żeby się uspokoiło. Skutkuje to tylko na chwilę, bo mały podróżnik, widząc coś fascynującego albo mając wspaniały pomysł, czym teraz się zająć, natychmiast zapomina o prośbach i groźbach. Cała ta sytuacja niesie wiele zagrożeń, dlatego gdy planujemy podróż sam na sam z dzieckiem, warto rozważyć możliwość odbycia jej pociągiem. Na szczęście każda podróż kiedyś się kończy, a jej cel jest zwykle tak atrakcyjny, że zarówno mali, jak i starsi szybko zapominają o wszelkich niedogodnościach, których doświadczyli po drodze. 13

14 pedagogiczne inspiracje Czytam, bo lubię o rozwijaniu zainteresowań czytelniczych uczniów Zdobycie przez dzieci umiejętności czytania i rozumienia czytanych tekstów to pierwszy etap, do którego dążymy na początku edukacji szkolnej. Kolejny, równie ważny, to rozbudzanie w naszych małych uczniach zainteresowań czytelniczych. Fot. Fotolia Anna Magdalena Glinka Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1, Szkoła Podstawowa nr 40 w Częstochowie Zainteresowania, czyli trwałe zaciekawienie jakąś dziedziną bez narzuconego nakazu lub obowiązku, powstają i kształtują się w kontaktach ze światem zewnętrznym. Źródłem kontaktu dziecka z nowymi zjawiskami jest wychowanie w domu i nauka szkolna. Zainteresowania uczniów klas młodszych w znacznym stopniu odzwierciedlają zainteresowania ich otoczenia społecznego, czyli są produktem odpowiedniego wychowania. Dlatego tak ważne jest umożliwienie dziecku kontaktu z nowymi dla niego zjawiskami. Rozbudzone w ten sposób zainteresowania warto dalej rozwijać i utrwalać. Współczesna szkoła już od pierwszych dni musi otoczyć wychowanka troskliwą opieką i stworzyć mu jak najlepsze warunki do rozwoju twórczej aktywności oraz wyrobić właściwe nawyki zgodnie z przyjętymi normami społecznymi. Musi uwrażliwić dziecko na piękno, uczulić na ludzkie cierpienie, wzbudzić zapał do właściwego postępowania. Tu właśnie pomóc może literatura, która, na podstawie losów bohaterów książek, ukazuje dobre i niewłaściwe relacje dziecka z otoczeniem i środowiskiem. Książka odgrywa ogromną rolę w wychowaniu społecznym. Kształtuje umiejętności potrzebne do współżycia w grupie społecznej, pomaga w przygotowaniu dziecka do życia i pracy dla dobra rodziny. Wiąże malucha uczuciowo z ojczyzną uczy doceniać piękno kraju ojczystego, zapoznaje z życiem jego mieszkańców, z folklorem i tradycją. Literatura odgrywa również ważną rolę w rozwoju umysłowym dziecka: pobudza jego fantazję, rozwija wyobraźnię, wzbogaca słownictwo, uczy logicznego myślenia, pogłębia i poszerza wiadomości, które dzięki niej uczeń zdobywa bez świadomego wysiłku. Dziecko, obcując z utworami literackimi, kształtuje swój smak estetyczny, wzbogaca wewnętrzne przeżycia, przygotowuje się do oceniania utworów literackich i bohaterów, wyciąga wnioski. Porównując się z ulubionym bohaterem, chce mu dorównać pod każdym względem bohaterowie książkowi stają się dla niego wzorem do naśladowania. Audiobook zamiast książki? We współczesnym świecie samodzielne czytelnictwo jest wypierane przez kino, telewizję i audiobooki. Szkoła musi zatem podwoić swoje wysiłki, aby te środki masowego przekazu nie wytrąciły uczniowi książki z ręki. Musi tak działać, by kultura obcowania z książką przetrwała, a filmy powstające na podstawie książek skłaniały do zainteresowania się utworem i wpływały na chęć przeczytania go. Wielką rolę odgrywa tu nauczyciel i dobrze zorganizowany przez niego proces dydaktyczno-wychowawczy, który powinien rozwijać zainteresowanie lekturą i przygotowywać dzieci do roli świadomego czytelnika. Podczas pracy z uczniami staram się ich wychować na odbiorców utworów literackich. Ten początek przygody z książką jest bowiem, w moim przekonaniu, niezwykle ważny. Od niego zależy, czy dzieci będą chciały czytać, czy nie stracą zapału do śledzenia losów bohaterów literackich, do przenoszenia się w nieznany świat, w odległe czasy i zaczarowane krainy. By zachęcać dzieci do czytania, już w klasach młodszych pokazuję im bogactwo gatunków literackich i różnorodność treści, a także indywidualność autorów. Dążę do rozwijania czytelnictwa, tak aby wywołać u dzieci głód książki. Na tym etapie rozwoju prowadzona przeze mnie edukacja literacka opiera się na odpowiednim doborze utworów dla uczniów. Są nimi: ciekawe wiersze, różne zagadki, żarty literackie, baśnie i bajki, opowiadania fantastyczne, opowieści przyrodnicze oraz utwory o charakterze społeczno-obyczajowym. Jaka metoda? Co oczywiste, dziecko będzie pragnęło sięgać po książki, jeśli biegle opanuje umiejętność czytania oraz jeśli przy czytaniu będzie przejawiać zaangażowanie emocjonalne. Podstawowym zadaniem nauczyciela w toku organizowania pracy uczniów z tekstem literackim jest zatem rozwijanie umiejętności rozumienia czytanych tekstów na takim poziomie, aby uczeń nie tylko wyodrębniał poszczególne elementy treści i związki przyczynowo-skutkowe występujące między nimi, lecz także umiał wydobyć główną myśl utworu literackiego. Ma to duży wpływ na przeżycia dzieci, co jest niezwykle istotnym elementem w pracy nad rozwojem postaw i osobowości ucznia. 14

15 pedagogiczne inspiracje Każde dziecko jest indywidualnością i dlatego zainteresowanie książką może pojawić się u każdego w innym momencie i pod wpływem różnych bodźców. Wszystko zależy od doboru odpowiedniej książki. Umiejętne kształtowanie zainteresowań czytelniczych dziecka jest jednym z najistotniejszych i perspektywicznych celów nauczania i wychowania w pierwszych trzech latach nauki szkolnej. Teoretycy zajmujący się nauką czytania wciąż poszukują skutecznych metod tej nauki, ale trudno znaleźć jedną, uniwersalną metodę, która odpowiadałaby każdemu dziecku. Na pewno w procesie czytania ogromną rolę odgrywa dobrze zorganizowana praca, uwzględniająca działania skoncentrowane na: analizie ilustracji w przypadku młodszych dzieci może być ona źródłem zaciekawienia i motywacji do samodzielnego czytania; analizie wzrokowej zapisanego tekstu wyodrębnianie liter, wyrazów i zdań; skojarzeniu wyodrębnionych liter z głoskami i odpowiadającymi im dźwiękami; czytaniu cichym ze zrozumieniem następującym po włączeniu struktur mózgowych odpowiedzialnych za czynności intelektualne; czytaniu głośnym. Szczególną uwagę należy zwrócić na uczniów, którzy mają trudności w czytaniu. Zwykle związane są one z brakiem umiejętności przełożenia litery na głoskę, czyli zastąpienia obrazu graficznego fonemem (głoską). Najczęstszymi przyczynami tych trudności, którym na ogół towarzyszy niechęć do czytania, są: długo utrzymujące się literowanie utrudniające łączenie głosek w całość (w wyraz, a wyrazów w zdania); opuszczanie liter, co wpływa na zmianę sensu czytanych wyrazów lub ich niezrozumiałość; gubienie się w tekście najczęściej przy zmianie linijki; zgadywanie wyrazów na podstawie pierwszych liter; trudności ze rozumieniem tekstu (czasem również w związku z wolnym tempem czytania); zbyt szybkie czytanie utrudniające skoncentrowanie się na treści i zrozumienie sensu odczytywanego tekstu. Organizując proces edukacji czytelniczej, w pierwszej kolejności należy zadbać o naukę czytania stopniową, różnymi sposobami. Można wykorzystać metodę analityczno-syntetyczną E. i F. Przyłubskich, metodę dobrego startu M. Bogdanowicz, zabawy w czytanie, programy komputerowe do nauki czytania, a także materiały ułatwiające naukę czytania wyrazów, a w przyszłości zdań, np. napisy na billboardach i neonach, hasła reklamowe, ulotki. Umiejętność czytania wykorzystujemy podczas zajęć w szkole, na zajęciach kół zainteresowań, w bibliotece szkolnej, a także w domu. Ważna jest systematyczność, która przez ćwiczenie ostatecznie zrodzi potrzebę samodzielnego czytania. 15 Dobór lektur Niezwykle ważny jest odpowiedni dobór lektur do możliwości i zainteresowań dziecka. Tylko wtedy uczeń chętnie będzie czytać. Utwór musi być porywający, tzn. powinien zawierać któryś z elementów: ciekawą treść o dużym ładunku emocjonalnym; interesującą postać bohatera; jasny, a zarazem barwny styl; fantazję; humor; barwne ilustracje. Różnorodność stosowanych form pracy z tekstem w klasie pozwoli uczniom przyswoić te umiejętności, które umożliwią dokładne analizowanie tekstu, uporządkowanie zdobytych wiadomości, trwałe ich opanowanie oraz twórcze przekształcanie. Takiej analizie tekstu będą sprzyjały: tworzenie ilustracji do czytanego tekstu; wyjaśnianie słownictwa, treści, pojęć; odpowiadanie na pytania (w formie ustnej lub pisemnej) na podstawie tekstu; wyodrębnianie wyrazów, zdań, fragmentów w formie ustnej i pisemnej; zestawianie tekstu z ilustracją; szukanie podobnych zdarzeń, faktów i porównywanie ich ze sobą; czytanie z podziałem na role. W klasie I i częściowo w II warto wybierać książeczki łatwe, krótkie, które można przeczytać w czasie krótszym niż godzina lekcyjna, tak by resztę czasu poświęcić na ich omówienie. W klasach II i III można czytać książeczki dłuższe. Czytanie należy od czasu do czasu przerywać pytaniami dotyczącymi treści lub wrażeń, jakie wywołuje książka. Czytanie tekstu przez nauczyciela ma dużo zalet. Pozwala dziecku poddać się nastrojowi utworu. Uczniowie głębiej przeżywają treść fabuły, sprawniej śledzą losy bohaterów, lepiej rozumieją sens utworu, a także mają okazję do osłuchania się ze wzorowym czytaniem nauczyciela. Książki czytamy nie tylko podczas zajęć w szkole. Stopniowo wdrażamy dzieci do samodzielnego czytania lektur i czasopism dziecięcych w domu. Zarówno utwory literackie czytane podczas zajęć, jak i te zlecone do czytania samodzielnego muszą być omówione w szkole. Należy pamiętać, że zadaniem analizy utworów jest rozmiłowanie dziecka w literaturze pięknej i dlatego nie można pozwolić, aby nuda wkradła się na zajęcia. Lekcje poświęcone omówieniu lektury powinny przede wszystkim aktywizować uczniów, rozwijając w ten sposób ich zainteresowania czytelnicze. Oto wskazówki, jak to osiągnąć: 1. Należy stworzyć na lekcji odpowiedni nastrój pogodny, swobodny, czasem tajemniczy. Uczniowie nie mogą czuć się skrępowani, należy podczas zajęć stworzyć taką atmosferę, by chętnie brali czynny udział w zajęciach. 2. Stosunek nauczyciela do uczniów podczas zajęć powinien być życzliwy, zachęcający, pełen zainteresowania omawianym problemem. Jego zaangażowanie zachęci dzieci do pracy i sprawi, że taka postawa będzie dla nich wzorem. 3. Należy dopuścić uczniów do głosu i pozwolić im na omówienie ich zdaniem interesujących zagadnień. 4. Ważna jest odpowiednia organizacja zajęć, a więc podział uczniów na grupy, który sprzyja współpracy.

16 pedagogiczne inspiracje Opracowywanie ilustracji do książki 5. Istotny jest moment oceny głównego bohatera lub całego utworu, podkreślający jego zalety i słabe strony. Obiektywny krytycyzm przygotowuje do wyboru w przyszłości odpowiednich pozycji literackich. Swoją opinię o książce dziecko powinno uzasadnić. Pedagogiczne inspiracje czytelnicze Zainteresowanie dzieci utworem literackim zależy w dużej mierze od nauczyciela i może przybierać różną postać. Do realizacji tego zadania służą różnorodne formy pracy z tekstem, zawarte w podstawie programowej, a szczególnie: inscenizacyjne sposoby opracowania tekstu, komponowanie fabuły na podstawie poznanego fragmentu, próby charakterystyki głównej postaci utworu, sąd nad bohaterem książki, opowiadania, samodzielne próby pisania swobodnych tekstów. Warto zacząć od działań, które zwiększą zainteresowanie utworem literackim i wpłyną na rozbudzenie chęci i potrzeby czytania. Oto co ja proponuję swoim uczniom: 1. Godzina z lekturą zajęcia przebiegają różnie w zależności od klasy, z którą pracuję (w klasie I uczniowie słuchają książek czytanych przeze mnie, w klasach II i III czytają również chętne dzieci, czasem prezentują fragment książki, która ich zaciekawiła, zachęcając koleżanki i kolegów do jej przeczytania). 2. Uczniowie, z którymi pracuję, należą do Świerszczykowego Klubu Pożeraczy Liter. Projekt jest propozycją Wydawnictwa Nowa Era i wydawanego przez nie magazynu Świerszczyk. Jego celem jest pomoc nauczycielom i rodzicom w zachęceniu dzieci do czytania przez czytelnicze współzawodnictwo. W klasie organizowane są spotkania klubowe z wykorzystaniem materiałów edukacyjnych, specjalnie przygotowanych przez organizatora. Każdy uczestnik ma klubową legitymację, w której odnotowywane są przeczytane przez dziecko lub czytane dziecku książki, potwierdzane podpisem rodzica i klubową pieczątką, którą przechowuje nauczyciel. W ten sposób w motywowanie uczniów do czytania książek angażowani są również rodzice i opiekunowie. 3. Kącik książki w sali lekcyjnej, w którym znajdują się książeczki i czasopisma dla dzieci. Można je także wypożyczać do domu. 4. Tworzenie własnych książeczek to propozycja dla chętnych, którzy w dowolny sposób opracowują swoją książeczkę. Przedstawiają w formie plastycznej znane opowiadania, bajki, wiersze lub wymyślone przez 16 W bibliotece siebie historie. Dzieci, które potrafią pisać, chętnie dodają własny tekst. 5. Ilustrowane fiszki katalogowe po przeczytaniu książki już w klasie II uczeń samodzielnie wykonuje kartę do ilustrowanego katalogu i wkłada ją do pudełka przygotowanego w kąciku książki. Należy ustalić z uczniami, jakie elementy muszą znaleźć się na karcie: tytuł, imię i nazwisko autora, nazwa wydawnictwa, ilustracja i krótka notatka zachęcające do przeczytania książki. 6. Dzienniczek lektur. 7. Wykorzystanie technik dramy, wchodzenie w role bohaterów utworów czytanych w klasie. 8. Teatrzyki wycinanek, które są szczególnie lubiane przez dzieci. Uczniowie przygotowują postacie z papieru osadzone na patyczkach do szaszłyków. Następnie układają scenariusz na podstawie dialogów i monologów wyodrębnionych z tekstu. W związku z tym, że wycinankowe postacie nie oddają emocji, czasem konieczne jest wprowadzenie narratora. 9. Inscenizacje, w których dzieci stają przed koniecznością rozwiązania różnych problemów związanych np. z przekształcaniem narracji w mowę niezależną, z rekwizytami i scenografią. Wszystko to sprzyja rozwojowi samodzielnego myślenia, przewidywania i projektowania. Inscenizacja staje się naturalną drogą do kształtowania postaw społeczno-moralnych dzieci, gdyż odtwarzane role ułatwiają zrozumienie stosunków międzyludzkich, a często znajdują odbicie w życiu ucznia. 10. Czytanie tzw. Książeczek z Misiowej Półeczki. To forma, która podoba się dzieciom lubiącym spędzać czas w bibliotece szkolnej, a właściwie w jej czytelni. Na regałach zgromadzone są książeczki przeznaczone dla najmłodszych czytelników. Zawierają one nie tylko tekst i ilustracje, lecz także pomysły na ciekawe gry i zabawy. Dzieci ćwiczą spostrzegawczość, zdolność logicznego myślenia, zręczność manualną. Dużym powodzeniem cieszą się m.in. komiksy, które często są żartobliwe, bawią i wzruszają dzieci. 11. Współpraca z biblioteką publiczną uczniowie poznają dużą bibliotekę i zasady jej funkcjonowania, a następnie stają się jej czytelnikami, mając do dyspozycji duży księgozbiór. 12. Akcja czytania przedszkolakom przez uczniów klasy II. Biorą w niej udział nie tylko dzieci, które bardzo dobrze czytają i chcą poczytać młodszym koleżankom i kolegom, lecz także wszyscy ci, którzy pragną być lektorami. Dzieci otrzymują teksty wcześniej, mają

17 pedagogiczne inspiracje Wyszukiwanie informacji w internecie czas, by je przygotować. Chętnych nie brakuje, a podejmowane działania sprzyjają zwiększaniu motywacji do poprawiania jakości czytania. Przykłady mojej pracy z lekturą 1. Hans Christian Andersen Dziecię elfów klasa II (baśń czytana w klasie przez nauczyciela): przybliżenie sylwetki autora; rozmowy na temat treści baśni, ilustrowanie zdarzeń, układanie ich w odpowiedniej kolejności, nadawanie im tytułów (jeśli brakuje zdarzenia opowiadanie jego treści i nadanie mu tytułu); gra dramowa odtwarzanie opowiadania nauczyciela ruchem, gestem, mimiką, np.: Jesteś malutkim kwiatuszkiem, który budzi się do życia. Pomalutku rozwija się, swoją główkę odwraca do słońca, rozchyla płatki. Kwiat rośnie i rośnie, jest coraz większy i piękniejszy. Rozgląda się dookoła i zauważa małą żabkę, która wysoko i daleko skacze. Za nią skacze jej mama gruba i ciężka ropucha. Nadlatuje malutki ptak. To jaskółka. Fruwa bardzo nisko, potem wyżej, jeszcze wyżej. Zatacza koła. Jest już zmęczona, przysiada na gałęzi. gry dramowe wejście w rolę zranionej jaskółki i Calineczki przychodzącej z pomocą chorej jaskółce (zajęcia na dywanie); redagowanie komunikatu do Teleexpressu, który rozsławi czyn Calineczki; wypisanie postaci występujących w baśni podział na bohaterów realnych i fantastycznych; określenie cech postaci (wady i zalety), ocena postaci; wykonanie postaci do teatrzyku, inscenizowanie według pomysłów dzieci; przeprowadzenie wywiadu z Calineczką (wybrany uczeń wchodzi w rolę Calineczki i odpowiada na pytania dziennikarzy pozostałych uczestników zajęć); wskazanie, którym bohaterem baśni uczeń chciałby być i dlaczego; wymyślenie innych przygód Calineczki; komponowanie dalszego ciągu zdarzeń. 2. Roman Pisarski O psie, który jeździł koleją klasa III: poznanie autora książki; praca z mapą Europy; wyodrębnienie zdarzeń, układanie tytułów w formie równoważników zdań, zamiana ich na zdania oznajmujące; analiza podróży Lampo wykorzystanie przygotowanej mapki; opisanie Lampo i zilustrowanie sporządzonego opisu (z wykorzystaniem różnych technik plastycznych, np. kolażu); redagowanie ogłoszenia do gazety o wypadku psa; układanie pytań do Lampo (zabawa w dziennikarzy po ustaleniu, że uczestniczymy w konferencji prasowej, Lampo przybiera postać mówiącą ludzkim głosem, żyje i jest wśród nas); wskazanie smutnych i radosnych fragmentów lektury; udzielenie odpowiedzi na pytanie w formie pisemnej: Dlaczego Lampo był niezwykłym psem?; zajęcia w pracowni komputerowej wyszukanie informacji na temat Włoch, zilustrowanie książki, pisanie listu do Lampo. 3. Czesław Centkiewicz Anaruk, chłopiec z Grenlandii klasa III: przypomnienie wiadomości o autorze (znany już jest dzieciom jako współautor książki Zaczarowana zagroda omawianej w klasie II); samodzielne wyszukanie informacji w encyklopedii multimedialnej na temat wyspy, a następnie udzielenie odpowiedzi na pytania nauczyciela, redagowanie spójnych zdań o Grenlandii; porównanie zdobytych wiadomości z opisanymi w książce wskazanie zmian, jakie zaszły wraz z upływającym czasem; redagowanie opisu Anaruka; przedstawienie rodziny Anaruka, zilustrowanie książki (np. kredą na ciemnym papierze ściernym); wypowiedzi na temat domu Anaruka (zimą, latem), porównanie go z domami dzieci; zwierzęta Grenlandii ich wygląd i zwyczaje (praca w grupach, wykorzystanie tabeli przygotowanej przez nauczyciela, porównanie informacji przygotowanych przez grupy uzupełnianie wiadomości na podstawie wysłuchanych wypowiedzi); ćwiczenia dramowe zajęcia Eskimosów z osady Anaruka; cechy Anaruka i cechy Eskimosów, wskazanie fragmentów tekstu potwierdzających te cechy; wyszukanie w książce fragmentów o zwyczajach Eskimosów; wierzenia Eskimosów amulety i ich tajemna moc, wymyślenie amuletu dla siebie i przedstawienie go w formie graficznej, korzystając z programu komputerowego; zabawy rachunkowe liczenie sposobem Anaruka; badanie właściwości lodu; próba odpowiedzi na pytanie: Co zainspirowało autora do napisania książki?; zabawy na świeżym powietrzu budowanie igloo. LI TE RA TU RA 1. Lenartowska K., Świętek W., Lektura w klasach I III, WSiP, Warszawa Lenartowska K., Świętek W., Praca z tekstem w klasach I III, WSiP, Warszawa Papuzińska J., Inicjacje literackie. Problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, WSiP, Warszawa Papuzińska J., Książki, dzieci, biblioteka. Z zagadnień upowszechniania czytelnictwa i książki dziecięcej, Fundacja Książka dla Dziecka, Warszawa Patzerowa M., Literatura uczy, bawi, wychowuje, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa

18 pedagogiczne inspiracje Spotkanie z pisarzem w naszej szkole Rozbudzać zainteresowania czytelnicze swoich uczniów można na wiele sposobów. Ciekawym i wartościowym przedsięwzięciem może okazać się szkolne spotkanie z lubianym autorem książek dla dzieci. Anetta Oleksiewicz Szkoła Podstawowa w Górkach Dużych W naszej małej, wiejskiej szkole w Górkach Dużych dzieci mają ograniczony dostęp do sztuki, kultury, ponieważ każdy wyjazd wiąże się z dużymi kosztami. Nie wszyscy rodzice mogą pozwolić sobie na takie wydatki, dlatego rzadko jeździmy do kina lub teatru. Od dawna staram się zaszczepić swoim uczniom potrzebę czytania i codziennego obcowania z książką. Napisałam w związku z tym autorski program Książka moim przyjacielem, którego celem jest rozwijanie czytelnictwa w klasach I III. Jednym z punktów tego programu było zorganizowanie spotkania z autorem książek dla dzieci. Na spotkanie postanowiłam zaprosić pana Andrzeja Grabowskiego kawalera Orderu Uśmiechu, autora wspaniałych książek dla dzieci, takich jak: Przygody skrzata Wiercipiętka, Latająca rodzinka, Niezwyciężony zajączek Edzio i Wakacje z druhną Chuligan. Spotkanie z panem Andrzejem Grabowskim planowałam od dawna. Jest on jednak człowiekiem bardzo zapracowanym, dlatego ustalenie konkretnego terminu nie było łatwe. Na szczęście po wielu rozmowach telefonicznych udało nam się w końcu ustalić konkretną datę i zaczęło się wielkie odliczanie. Przygotowując się do tego spotkania, nauczyciele na lekcjach języka polskiego przybliżyli uczniom postać pisarza, czytając fragmenty jego książek. Dzieci wykonały także okolicznościową dekorację. Nasz długo oczekiwany gość przyjechał do Górek Dużych 25 kwietnia 2014 roku i został bardzo ciepło przywitany przez panią dyrektor, uczniów i nauczycieli. Andrzej Grabowski to autor książek dla dzieci, satyr, humoresek, felietonów i fraszek, twórca widowisk teatralnych, poeta, prozaik, publicysta, założyciel grupy teatralnej Rydwan. Spotkanie odbyło się w radosnej i przyjaznej atmosferze. Pan Andrzej od razu zjednał sobie słuchaczy. Jego ciepły, aksamitny głos wprowadził nas w fantastyczny świat bajek, magii i dziecięcych marzeń. Do biblioteki przychodzimy zawsze w poszukiwaniu czegoś dobrego i pięknego. I zawsze to znajdujemy, ponieważ wszystkie ścieżki z biblioteki prowadzą do krainy fantazji i wyobraźni, które są najpiękniejszymi krainami mówił Andrzej Grabowski. Wujcio Andrzej zachęcał dzieci do czytania, pięknie mówił o miłości do książek, które przenoszą nas w piękniejszą stronę świata. Przekonywał, jak ważne są w życiu marzenia i siła wyobraźni, którą możemy ćwiczyć dzięki czytaniu książek i czasopism. To wszystko daje nam literatura. Autor powtarzał przy tym dzieciom, że język polski jest najpiękniejszym językiem na świecie: Musimy czytać książki, żeby posługiwać się poprawną polszczyzną. Dzięki czytaniu stajemy się też bardziej otwartymi i komunikatywnymi ludźmi, zyskujemy nowych przyjaciół. Pan Andrzej z wielkim humorem interpretował swoje wiersze i fragmenty prozy oraz odpowiadał na liczne pytania dzieci. Dotyczyły one inspiracji pisarskich, procesu twórczego oraz tego, jak został kawalerem Orderu Uśmiechu. Na zakończenie spotkania wujcio Andrzej wpisywał swoim małym czytelnikom indywidualne dedykacje do książek swojego autorstwa. Dokonał również wpisu do naszej szkolnej kroniki. W podziękowaniu za spotkanie pan Andrzej otrzymał od nas album zawierający kilkanaście jego portretów wykonanych przez dzieci. Prezent sprawił mu ogromną radość. Spotkanie z tym niezwykłym i ciekawym człowiekiem było zarówno dla nas, nauczycieli, jak i dla naszych uczniów wielką ucztą duchową i wspaniałą podróżą po świecie wyobraźni. Życzymy sobie więcej takich spotkań. 18

19 pedagogiczne inspiracje Zegarek na Dzień Taty Agnieszka Gromelska Szkoła Podstawowa nr 25 z Oddziałami Integracyjnymi im. H.Ch. Andersena w Olsztynie 4. Przyklejamy tarczę zegarka pośrodku paska (Fot. 5). 5. Dwa kawałki samoprzylepnego rzepu naklejamy na końcach paska, tak by można go było zapiąć na dłoni (Fot. 6). Zegarek jest gotowy! Potrzebne będą (Fot. 1): tektura falista; kawałki tektury w dwóch kolorach; rzep samoprzylepny; biała i czarna kredka ołówkowa; czarny flamaster; nożyczki; cyrkiel; klej. Fot. 1. Sposób wykonania: 1. Z tektury falistej wycinamy pasek zegarka (Fot. 2). 2. Cyrklem rysujemy dwa koła: większe czarne i mniejsze w jasnym kolorze (Fot. 3). 3. Na jaśniejszej tarczy rysujemy godziny i wskazówki. Następnie wycinamy koła i naklejamy jedno na drugie (Fot. 4). Fot. 2. Fot. 4. Fot. 5. Fot. 3. Fot. 6. Na podstawie: A. Llimós, Zabawki z papieru, tektury i opakowań, Wydawnictwo Bauer-Weltbild Media, Warszawa

20 pedagogiczne inspiracje Savoir-vivre przy stole Pomysł opracowania i wdrożenia programu wychowawczego dla dzieci z klas I III Savoir-vivre na co dzień powstał na podstawie obserwacji wychowanków, w trosce o ich kulturalne zachowanie na terenie szkoły i poza nią. Fot. Fotolia Agnieszka Prokop Szkoła Podstawowa w Puchaczowie Program realizowany był w formie ćwiczeń praktycznych, krótkich pogadanek, pokazów i elementów dramy. Poruszane podczas zajęć zagadnienia dodatkowo utrwalane były w postaci minirymowanek i obrazków umieszczonych na gazetce w widocznym miejscu w sali. Głównym celem programu było zapoznanie dzieci z ogólnie przyjętymi i funkcjonującymi w życiu codziennym zasadami kulturalnego zachowania oraz nabycie praktycznych umiejętności uprzejmego i taktownego reagowania w różnych sytuacjach. Tematyka zajęć obejmowała następujące treści: 1. Co to jest savoir-vivre, konwenanse, kurtuazja, bon ton, etykieta, maniery? 2. Powitania, pożegnania, zwroty grzecznościowe, pierwszeństwo przy powitaniu i zawieraniu znajomości. 3. Przy stole higiena (mycie rąk, odpowiedni strój), nakrycie i dekorowanie, postawa przy stole, posługiwanie się sztućcami, kolejność częstowania się, atmosfera, różnice kulturowe podczas spożywania posiłków. 4. Urodziny zaproszenie, prezent, ubiór, punktualność, zachowanie się osoby wręczającej prezent i obdarowywanej, zaproszenie do tańca, podziękowania. 5. Rodzinne święta i uroczystości stosowny ubiór, życzenia, rozmowy, zwroty grzecznościowe, nakrywanie do stołu, zachowanie się w świątyniach różnych wyznań. 6. W autobusie i innych środkach komunikacji pierwszeństwo, hałas, śmiecenie, jedzenie, zachowanie wobec obcych. 7. Korespondencja adresowanie, tytułowanie adresatów na kopercie i w liście, ogólna estetyka listu i kartki pocztowej, tajemnica korespondencji, netykieta ( , blogi, fora). 8. Spotkania z kulturą zachowanie się w kinie, teatrze, muzeum, filharmonii, stosowny ubiór, oklaski, wyrażanie opinii. 9. Telefon używanie telefonu w różnych miejscach i sytuacjach, pory telefonowania. 10. W budynkach użyteczności publicznej sklep, urząd, przychodnia, bank. 11. Pomoc starszym zwroty grzecznościowe, szacunek. 12. Z czystością za pan brat higiena osobista, dbałość o odzież, posiłki, pokój, czysty pupil. Scenariusz zajęć Przy stole Cele: zapoznanie uczniów z zasadami obowiązującymi przy nakrywaniu do stołu; zwrócenie uwagi na czystość rąk i właściwy ubiór; ćwiczenie umiejętności posługiwania się sztućcami; wdrażanie do kulturalnego zachowania się przy stole; uświadomienie różnic kulturowych podczas spożywania posiłków. Środki dydaktyczne: stół lub mniejsze stoliki połączone ze sobą tak, aby wszyscy nawzajem się widzieli, obrusy, serwetki, talerze (mały i duży płytki, talerz głęboki), sztućce (łyżeczka, łyżka, widelec, nóż), szklanki, półmiski, jabłka lub małe ciasteczka, kompot, waza, chochla, wazon z kwiatami, ilustracje przedstawiające właściwe nakrycie stołu, filmy prezentujące spożywanie posiłków w różnych regionach świata (Indie, Chiny, plemiona afrykańskie). Metody pracy (według podziału C. Kupisiewicza): oparte na obserwacji (pokaz); oparte na słowie (wykład, pogadanka, opis); oparte na działalności uczniów (metody zajęć praktycznych); aktywizujące (metoda inscenizacji, problemowa). Formy pracy: indywidualna, grupowa. Przebieg zajęć 1. Powitanie, podanie tematu zajęć z wykorzystaniem wierszyka dotyczącego zachowania się przy stole (np. Etykieta przy posiłku Bożeny Piergi). 2. Pogadanka na temat przygotowania stołu do spożywania posiłku. Pytania nauczyciela: Jak powinien wyglądać stół przygotowany do posiłku? Czy możecie go opisać? Co, oprócz talerzy i sztućców, może znaleźć się na stole? 20