Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu

Transkrypt

1 Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu Zdzisław Nowakowski Centrum Kształcenia Praktycznego i Doskonalenia Nauczycieli w Mielcu Uznanym priorytetem wszystkich państw europejskich (w tym także Polski) stała się przebudowa społeczna oparta na realizacji modelu społeczeństwa informacyjnego 1. Globalne społeczeństwo informacyjne niesie ze sobą wyzwania w odniesieniu do większości dziedzin naszego życia. Gospodarkę, pracę i handel w coraz większym stopniu charakteryzują nowe pojęcia: e-gospodarka, e-handel, e-learning (tzw. nauczanie na odległość), e-praca (tzw. telepraca, czyli także praca na odległość). W tym artykule uwagę skupimy jedynie na kształceniu drogą elektroniczną, które coraz powszechniej jest stosowane w polskiej edukacji. Czym jest e-learning? Nauczanie na odległość (ang. e-learning) jest to metoda prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy nauczyciele (trenerzy) i uczniowie (studenci) są od siebie oddaleni (czasami znacznie) i nie znajdują się w tym samym miejscu, stosując do przekazywania informacji oprócz tradycyjnych sposobów komunikowania się również współczesne, bardzo nowoczesne technologie telekomunikacyjne, przesyłając: głos, obraz wideo, komputerowe dane oraz materiały drukowane. Współczesne technologie umożliwiają również bezpośredni kontakt w czasie rzeczywistym pomiędzy nauczycielem (trenerem) a uczniem (studentem, uczestnikiem kursu) za pomocą audio- lub wideokonferencji, niezależnie od odległości, jaka ich dzieli 2. 1 Społeczeństwo informacyjne jest ogółem obywateli, których życie zbiorowe jest zorganizowane przy powszechnym wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych, i których gospodarka jest oparta na wiedzy, co oznacza, że dominują w niej produkty i usługi o wartości rynkowej zależnej w przeważającym stopniu od wkładu wiedzy, a nie materiałów, energii lub pracochłonności [Prof. Wojciech Cellary Akademia Ekonomiczna w Poznaniu]. 2 Zdzisław Nowakowski: Dydaktyka informatyki i technologii informacyjnej w praktyce. Wybrane zagadnienia MIKOM, Warszawa

2 Zdzisław Nowakowski Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu Na temat tej metody nauczania wypowiadała się także Komisja Europejska, która definiuje e-learning jako wykorzystanie nowych technologii multimedialnych i Internetu w celu zwiększenia jakości nauczania poprzez ułatwienie dostępu do zasobów i usług przez zdalną wymianę danych i współpracę. Ten sposób kształcenia jest szczególnie zalecany dla: osób pracujących, u których występują ograniczenia czasowe związane z dojazdem do szkoły lub uczelni; samotnych matek, które z konieczności więcej czasu spędzają w domu; młodzieży z mniejszych miejscowości, w których nie ma pełnej oferty edukacyjnej i której nie stać na kosztowne wyjazdy; młodzieży uczącej się, która pragnie pogłębić swoją wiedzę korzystając z dodatkowej oferty kursowej przygotowanej przez szkoły; nauczycieli, którzy tą drogą pragną podnieść swoje kompetencje oraz wymieniać doświadczenia pedagogiczne. Najkrócej cechy nauczania na odległość można określić porównując je z nauczaniem tradycyjnym. Nauczanie tradycyjne Budynek szkolny. Uczeń i nauczyciel w tym samym miejscu. Grupa uczniów w tym samym miejscu. Dwustronna komunikacja ucznia i nauczyciela w tym samym czasie. Przekaz informacji tradycyjny, ale także z wykorzystaniem współczesnych mediów. Kontrola procesu uczenia przede wszystkim po stronie nauczyciela. Nauczanie na odległość Przestrzeń wirtualna Internet. Uczeń i nauczyciel oddaleni od siebie. Grupy uczniów w różnych miejscach niekoniecznie w tym samym czasie. Dwustronna komunikacja nauczyciela i ucznia niekoniecznie w tym samym czasie. Przekaz informacji oparty na współczesnych mediach. Kontrola procesu uczenia raczej po stronie osoby uczącej się. 8

3 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 4/2005 Wyróżniamy cztery różne modele nauczania i komunikowania się w edukacji na odległość: ten sam czas, to samo miejsce tradycyjna klasa, ten sam czas, różne miejsca komunikowanie się oraz przekazywanie materiałów odbywa się głównie w oparciu o komunikatory oraz programy konferencyjne; różne czasy, to samo miejsce nowoczesna szkoła, w której uczniowie mają ciągły dostęp do materiałów edukacyjnych, a przekaz odbywa się poprzez sieć lokalną; różne czasy, różne miejsca przekazywanie informacji odbywa się głównie w oparciu o strony WWW oraz pocztę elektroniczną. Ze względu na czas mówimy o nauczaniu synchronicznym (ten sam czas) oraz nauczaniu asynchronicznym (różne czasy). Nauczanie na odległość wymaga spełnienia czterech podstawowych warunków: infrastruktury teleinformatycznej zapewniającej właściwy komfort nauki; platformy programowej pozwalającej tworzyć materiały dydaktyczne; wartościowych materiałów dydaktycznych, opracowanie których wymaga szczególnie dużego wysiłku; przekonania uczestników szkoleń o korzyściach wynikających z tej metody nauczania i umotywowanie ich do systematycznej pracy w miejscu i czasie, które wybiorą sobie sami. Rozwiązania firmy IBM (IBM Learning Solution) także wskazują na cztery podstawowe elementy i aspekty e-learnigu: elementy ukierunkowane na technologie, takie jak: infrastruktura sprzętu i oprogramowania, w tym serwery, routery, urządzenia użytkowników końcowych, przepustowość sieci, bazy danych, platformy do przekazywania wiedzy oraz technologie mobilne i sieciowe; elementy ukierunkowane na procesy, takie jak: ochrona i prywatność oraz systemy zarządzania nauczaniem obejmujące funkcje obsługi zgłoszeń, testowania online, raportowania oraz mierzenia efektywności; elementy ukierunkowane na treść merytoryczną, takie jak: bogata treść multimedialna, narzędzia do tworzenia treści, łatwe w użyciu funkcje zarządzania danymi (duże możliwości kategoryzacji i wyszukiwania); 9

4 Zdzisław Nowakowski Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu elementy ukierunkowane na człowieka, takie jak: metody pedagogiczne i dydaktyczne, personalizowane mechanizmy wspomagające pracę osób uczących się, jakość pracy i kwalifikacje nauczyciela, preferencje osób uczących się, czynniki kulturowe, nowe role (np. wirtualni korepetytorzy, liderzy wspólnot), elementy społeczne (np. interakcja w grupie, współpraca i współużytkowanie wiedzy). Wypracowując koncepcję nauczania na odległość przez CKPiDN w Mielcu, skorzystaliśmy ze sprawdzonych sposobów stosowania tej metody nauczania 3 oraz dokonaliśmy przeglądu dostępnych platform e-learningowych: Moodle będącego oprogramowaniem typu Open Source, 4system e-learning, Learning Environment Online (LEO) firmy Young Digital Poland. Materiały kursu e-learningowego Według G. Wieczorkowskiej 4 typowy materiał kursu podzielony jest na tygodnie. W danym tygodniu uczestnicy szkoleń e-learningowych mają za zadanie zapoznać się z porcją materiału w formie: wybranych stron podręcznika (papierowego), pliku tekstowego zamieszczonego w Internecie, pliku wideo, pliku audio, linku do ogólnie dostępnych w Internecie materiałów. Mają także wykonać prace domowe, które przyjmują różną postać: Test wyboru jest to konieczny element edukacji internetowej, ponieważ sprawdza czy uczestnik szkolenia zapoznał się z danym materiałem. Wykładowca może ustalić, jaki typ informacji zwrotnej otrzymuje uczestnik szkolenia, np. wyświetlana jest tylko ocena, w przypadku odpowiedzi błędnych nie jest wyświetlana odpowiedź prawidłowa, jest możliwość rozwiązywania testu ponownie. Praca uczestnika szkolenia jest odnotowywana w systemie, wykładowca może zatem obserwować postępy, na bieżąco otrzymuje też informacje o pytaniach, które sprawiają największe problemy. Test uzupełnień jest to forma, która w szczególności wspomaga uczenie się definicji nowych pojęć. Ważne, aby prawidłowe odpowiedzi były jednoznacznie sformułowane, ponieważ pozwala to 3 Grażyna Wieczorkowska: Zalety i wady edukacji internetowej. Model dydaktyczny: COME. E-learning na Uniwersytecie Warszawskim, dodatek do pisma Uniwersytet Warszawski, październik tamże 10

5 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 4/2005 odciążyć nauczyciela poprzez powierzenie sprawdzania wyników komputerowi. Pytania otwarte ten rodzaj pracy domowej pozwala wykładowcy udostępnić drogą elektroniczną pytania w formie druku. Są one zatem sformułowane w sposób niezwykle czytelny (nie jest to pismo odręczne), nie jest to także polecenie słowne (czyli ulotne) wykonania zadania. Praca grupowa jednym z celów edukacji internetowej jest stworzenie wspólnoty uczących się. Zadania grupowe są kierowane do grup 3-5 osobowych. Platforma e-learningowa Moodle Warunkiem korzystania z platformy e-learningowej jest między innymi posiadanie własnego adresu owego. W praktyce zachodzi bowiem konieczność informowania tą drogą uczestników szkoleń o nowych zadaniach, czy też przekazywania ważnych spraw organizacyjnych. Wprawdzie każda platforma zawiera Forum Aktualności, jednak częściej korzystamy z poczty elektronicznej dla wielu z nas jest to już nawyk, że co najmniej raz dziennie zaglądamy do niej. Moodle jest rozprowadzane darmowo jako oprogramowanie Open Source. W skrócie oznacza to, że Moodle podlega prawom autorskim, ale użytkownik ma pewne uprawnienia. Może kopiować, używać i modyfikować Moodle, pod warunkiem, że zgadza się na udostępnianie źródła innym osobom, nie zmienia oryginalnej licencji, oraz załącza tę licencję do wszelkich prac pochodnych. Słowo Moodle jest skrótem od Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (Modularne, zorientowane obiektowo dynamiczne środowisko nauczania). Zarządzanie serwisem Serwis jest zarządzany przez administratora, ustalanego podczas instalacji. Administrator może dostosować serwis do lokalnych potrzeb kolory, rodzaje czcionek, grafika itp. Dodatkowe moduły zawierające składowe kursów mogą być dodawane do zainstalowanej wersji Moodle. Pakiety językowe umożliwiają pełną lokalizację (wersje narodowe serwisu, np. polska wersja językowa). Mogą one być edytowane za pomocą wbudowanego sieciowego edytora. Obecnie istnieją pakiety dla ponad dwudziestu ośmiu języków. 11

6 Zdzisław Nowakowski Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu Zarządzanie użytkownikami Studenci sami tworzą swoje konta. Podany adres jest sprawdzany poprzez przesyłanie potwierdzenia. Każda osoba musi posiadać tylko jedno konto pocztowe. Administrator kontroluje tworzenie kursów, oraz przypisuje do tych kursów prowadzących. W ramach zapewniania bezpieczeństwa prowadzący mogą tworzyć Klucze dostępu do kursu, aby nie dopuszczać do kursu osób z zewnątrz. Klucz może być przekazywany osobiście lub za pośrednictwem poczty elektronicznej. Prowadzący mogą dopisywać lub skreślać osoby z kursu. W przeciwnym wypadku studenci są automatycznie wypisywani z kursów po pewnym okresie braku aktywności (ustalanym przez administratora). Studenci są zachęcani do tworzenia profili sieciowych, zawierających własną fotografię i opis. Każdy użytkownik może określić swoją strefę czasową, a każda data podana w Moodle jest tłumaczona na tę strefę. (np. daty postów, terminy oddawania prac itp.) Każdy użytkownik może wybrać język, w którym będzie u niego wyświetlany interfejs Moodle (angielski, francuski, niemiecki, polski itd.). Zarządzanie kursami Prowadzący ma pełną kontrolę nad wszystkimi ustawieniami kursu. Istnieje możliwość wyboru formatu kursu: tygodniowy, tematyczny, towarzyski. Struktura każdego kursu jest standaryzowana i zawiera: fora, dzienniki, quizy, zasoby, wybory, ankiety, zadania. W większości miejsc gdzie wprowadzony jest tekst (zasoby, posty na forum, wpisy do dzienników itd.) mogą być edytowane za pomocą wbudowanego edytora WYSIWYG HTML. Dokładny mechanizm zapisywania logów i śledzenia działań użytkowników raporty aktywności każdego studenta są dostępne na jednej stronie razem z wykresami, szczegółami na temat każdego z modułów (ostatni dostęp, ilość odczytów), a także historią działań każdego ze studentów. Integracja z pocztą elektroniczną kopie postów na forach, informacje zwrotne od prowadzących itp. mogą być przesyłane pocztą w formacie HTML lub jako czysty tekst. 12

7 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 4/2005 Moduł zadań Zadania mogą być określane wraz z terminem oddawania prac i maksymalną oceną. Studenci mogą przesyłać swoje rozwiązania (w dowolnym formacie) na serwer. Data każdego przesłania jest zapamiętywana. Można przesyłać prace opóźnione, ale wielkość spóźnienia jest jasno przedstawiana prowadzącemu. Dla każdego zadania cała grupa może zostać oceniona (ocena i komentarz) na jednej stronie jednego forum. Informacje zwrotne od prowadzącego są dodawane do każdego zadania, a powiadomienia są wysyłane pocztą elektroniczną. Prowadzący może zezwolić na powtórne przesyłanie prac, już po wystawieniu oceny (do powtórnej oceny). Moduł quizów Prowadzący może stworzyć bazę danych pytań, aby móc ich używać wielokrotnie. Pytania mogą być przechowywane w kategoriach, aby ułatwić do nich dostęp. Kategorie mogą zostać Opublikowane dzięki czemu staną się dostępne na każdym kursie tego serwisu. Quizy są automatycznie oceniane, oraz mogą zostać ocenione ponownie, jeśli pytania zostaną zmienione. Quizy mogą mieć przypisane okno czasowe, poza którym nie są dostępne. Zgodnie z wyborem prowadzącego do quizów można podchodzić wielokrotnie, oraz może być pokazywana informacja zwrotna łącznie z prawidłową odpowiedzią. Pytania i odpowiedzi do quizów mogą być wymieszane, aby ograniczyć możliwość oszukiwania. Do pytań można załączać grafiki i kod HTML. Pytania mogą być importowane z zewnętrznych plików tekstowych. Pytania wielokrotnego wyboru mogą umożliwiać wybór tylko jednej odpowiedzi lub wybór wielu odpowiedzi. Możliwe są także pytania do krótkiej odpowiedzi, pytania prawdafałsz, pytania typu dopasuj odpowiedź, pytania wybierane losowo. Moduł zasobów Umożliwia wyświetlanie treści elektronicznych w formacie edytora Word, grafiki menedżersko-prezentacyjnej PowerPoint, plików wideo, plików dźwiękowe itd. 13

8 Zdzisław Nowakowski Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu Pliki mogą być przesyłane i zarządzane na serwerze, albo tworzone na miejscu w formatach sieciowych (tekst, HTML). Można zamieszczać odnośniki do zewnętrznych stron WWW. Mogą one być włączane w niezauważalny sposób do interfejsu kursu. Zewnętrzne aplikacje sieciowe mogą być uruchamiane, a także można do nich przekazywać parametry. Moduł ankiet Wbudowano ankiety (COLLES, ATTLS) w celu ułatwienia analizy grupy on-line. Dostępne są raporty z ankiety, zawierające wiele wykresów. Dane można ściągnąć jako arkusz Excel, albo plik tekstowy CVS. Interfejs ankiet zapobiega wysyłaniu ankiet nie do końca uzupełnionych. Studenci otrzymują informacje zwrotne, a ich wybory są porównywane z wyborami pozostałych uczestników kursu. 14