KOMPETENCJA PROCESOWA

Transkrypt

1 BIELSKO- YWIECKIE STUDIA TEOLOGICZNE TOM 12 (2011) KS. PIOTR KROCZEK KOMPETENCJA PROCESOWA W KONTEK CIE SYTUACJI DIECEZJI BIELSKO- YWIECKIEJ S owa kluczowe: niewa no ma e stwa, kompetencja, wikariusz s dowy, diecezja bielsko- ywiecka, Najwy szy Trybuna Sygnatury Apostolskiej. Keywords: nullity of marriage, competence, judicial Vicar, the Diocese of Bielsko-Bia a ywiec, the Supreme Tribunal of the Apostolic Signatura. 1. Prezentacja kazusu Do biskupa diecezji bielsko- ywieckiej zwróci si wikariusz s dowy z Trybuna u Metropolitalnego Archidiecezji Gnie nie skiej prosz c o pozwolenie na prowadzenie procesu o niewa no ma e stwa stron nale cych do Ko cio a rzymskokatolickiego 1. Strona powodowa, jak wynika o z pisma, ma zamieszkanie na terenie wspomnianej archidiecezji, za strona pozwana na terenie diecezji bielsko- ywieckiej. Ma e stwo zosta o zawarte na terenie diecezji krakowskiej. Pro b oparto na kan nr 3 KPK 2 oraz art Instrukcji Dignitas connubii 3. Pytanie brzmi: Jak nale y odpowiedzie na to pismo? Celem artyku u b dzie wskazanie podstaw prawnych odpowiedzi, jej sformu owanie oraz podanie norm kanonicznych, które mog pomóc w rozwi zywaniu podobnych przypadków w przysz o ci. 1 Trybuna diecezji rzymskokatolickiej nie jest kompetentny s dzi spraw ma e skich dwojga katolików nale cych do Ko cio a katolickiego sui iuris, nieb d cego rzymskokatolickim; zob. wi cej na ten temat: J. H. Provost, Canon 1673: Competency of Tribunals of Latin and Eastern Churches, [in:] Roman Replies and CLSA Advisory Opinions 1997, red. K. W. Vann, James, I. Donion, Washington 1997, s Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, AAS 75 (1983), cz II, s ; tekst aci sko polski, Pozna 1984 [dalej: KPK]. 3 Pontificium Consilium de Legum Textibus, Instructio Dignitas connubii servanda a tribunalibus dioecanis et interdioecesanis in pertractandis causis nullitatis matrimonii, , Città del Vaticano 2005 (polska wersja [w:] Komentarz do Instrukcji procesowej Dignitas connubii, red. T. Rozkrut, Sandomierz 2007 [dalej: DC]).

2 102 Kompetencja procesowa w ogólno ci Sprawy ma e skie wszystkich ochrzczonych, a nie tylko katolików, gdy chodzi o skutki kanoniczne, nale do s dziego ko cielnego (kan. 1671). Dotyczy to zarówno spraw o separacj ma onków (kan ), jak i stwierdzenia niewa no ci ma e stwa. Kompetencja procesowa to prawne upowa nienie, jakie posiada s d ko- cielny do prowadzenia procesu. To jakby prawna legitymizacja podj cia przez s d dzia a procesowych. Zr bowe normy dotycz ce kompetencji s dów ko- cielnych zawarte s w kan Maj one zastosowanie do wszystkich typów procesów kanonicznych. Jednak sprawa kompetencji s dów dotycz ca spraw ma e skich zosta a uregulowana w nieco odmienny sposób. Przede wszystkim dlatego, e nie ma w tych sprawach zastosowania norma z kan mówi ca, e w sporze z tytu u umowy strony mog zgodnie wybra dowolny trybuna ko cielny. S sprawy ma e skie, które na mocy powszechnych regulacji s zarezerwowane Stolicy Apostolskiej. Nale do nich sprawy, które sam tylko Biskup Rzymski ma prawo s dzi. S to sprawy tych, którzy sprawuj najwy sz w adz pa stwow (kan ) oraz inne sprawy, które sam wezwa przed swój s d (kan ; DC art. 8). W pozosta ych sprawach ma e skich normy dotycz ce kompetencji zawiera kan Ustanowiono w nim, i alternatywnie kompetentne s : 1. Trybuna miejsca, w którym ma e stwo zosta o zawarte. 2. Trybuna miejsca, w którym strona pozwana ma sta e lub tymczasowe zamieszkanie. 3. Trybuna miejsca, w którym strona powodowa ma sta e zamieszkanie, je eli obydwie strony przybywaj na terytorium tej samej Konferencji Episkopatu i wikariusz s dowy sta ego zamieszkania strony pozwanej, po jej wys uchaniu, wyra a na to zgod. 4. Trybuna miejsca, na którym faktycznie trzeba b dzie zbiera wi kszo dowodów, je eli wyrazi na to zgod wikariusz s dowy sta ego zamieszkania strony pozwanej, który wcze niej powinien j zapyta czy nie zg asza czego, co nale a oby wy czy. Nale y zwróci uwag, e dwa pierwsze przyznania kompetencji s bezwarunkowe. Pozosta e wymagaj wype niania okre lonego warunku, o którego istnieniu mo na przekona si jedynie wype niaj c okre lon prawem procedur. Jednak wydaje si, e pomi dzy tymi czterema trybuna ami nie istnieje pierwsze stwo 4. 4 C. A. Cox, Canon 1674, [w:] New Commentary on the Code of Canon Law, red. J. P. Beal, J. A. Coriden, T. J. Green, New York/Mahwah 2000, s. 1763; inaczej: R. Sztychmiler, Art. 10, [w:] Komentarz do Instrukcji procesowej Dignitas connubii, red. T. Rozkrut, Sandomierz 2007, s. 40.

3 103 Wymienione regulacje z kan zosta y przypomniane i wyja nione przez Najwy szy Trybuna Sygnatury Apostolskiej 5. Klaruje je tak e DC w art. 10. Zasadniczo powtarza ona przepisy z KPK w bardzo niewielkim stopniu je modyfikuj c. Kompetencja procesowa w szczegó ach Wypada odnie si w szczegó ach do podanych wy ej tytu ów kompetencji s dów. Ad. 1. W omawianej sprawie miejscem celebracji zawarcia ma e stwa by teren Archidiecezji Krakowskiej. Bez w tpienia s d tego Ko cio a partykularnego móg by przyj t spraw. Tak e ten s d by by kompetentny w przypadku, gdyby to ma e stwo zosta o, niezale nie od przyczyny niewa no ci, uniewa nione poprzez sanatio in radice (zob. kan ) przez biskupa diecezjalnego. Jednak w przypadku convalidatio simplex (zob. kan ) miejscem badania s dowego sprawy by by s d diecezji, na terenie której odby a si ceremonia maj ca skutki prawne. Ad. 2. W kan stanowi si, e powód ma korzysta z trybuna u strony pozwanej. Identyczn norm zawiera analizowany kan nr 2. Wynika z tego, e aby przyzna trybuna owi kompetencje, nale y ustali zamieszkanie sta e (domicile) lub zamieszkanie tymczasowe (quasi domicile) kanoniczne strony pozwanej. W tym celu konieczna jest przede wszystkim znajomo norm z kan Kanoniczne zamieszkanie sta e nabywa osoba takim przebywaniem na terytorium jakiej parafii lub przynajmniej diecezji, które albo jest po czone z zamiarem pozostania tam na sta e, je eli nic stamt d jej nie odwo a, albo trwa o przez pe nych pi lat. Tymczasowe zamieszkanie nabywa si natomiast przez takie przebywanie na terenie jakiej parafii lub przynajmniej diecezji, które albo jest po czone z zamiarem pozostania tam przynajmniej przez trzy miesi ce, je- li nic stamt d nie odwo a, albo przed u y o si rzeczywi cie do trzech miesi cy (kan i 2). Powy sze regu y ustalania zamieszkania dotycz zarówno wiernych, jak i niekatolików, gdy chodzi o sprawy rozpatrywane przez trybuna katolicki 6. Trzeba doda, e kanoniczne zamieszkanie, nie musi pokrywa si z zamieszkaniem urz dowym, zarejestrowanym przez pa stwowe instytucje. Dla celów ko cielnych znaczenie ma to pierwsze. Przy ustalaniu zamieszkania kanonicznego konieczne jest zwrócenie uwagi, e zamieszkanie wed ug norm kodeksowych to przebywanie z zamiarem zamieszkania, czyli traktowania okre lonego miejsca per modum inhabitatis, czyli jak domu, a nie sp dzanie 5 Supremum Signaturae Apostolicae Tribunal, Responsio per generale decretum ad propositum quaesitum de can. 1673, 3 C.I.C., , AAS 85 (1993), s H. Pree, Kan. 102/6, [w:] Münsterischer Kommentar zum Codex Iuris Canonici unter besonderer Berücksichtigung der Rechtslage im Deutschland, Österreich und der Schweiz, wyd. K. Lüdicke, Essen od 1985 r.

4 104 wi kszo ci czasu w danym miejscu 7. W razie w tpliwo ci nale y, stosuj c interpretacj szerok, t umaczy w tpliwo ci na korzy zamieszkania, które podaje strona 8. Wprawdzie zgodnie z kan. 104 istnieje za o enie, e ma onkowie maj wspólne sta e lub tymczasowe zamieszkanie, jednak w przypadku starania si o stwierdzenie niewa no ci mo na za o y, e jedna ze stron dotychczasowe sta e lub tymczasowe zamieszkanie utraci a przez odej cie z miejsca po czone z zamiarem niepowracania (kan. 106). Taka supozycja jest uprawniona, bowiem prawo kanoniczne nakazuje s dziemu zastosowanie norm z kan oraz z DC art. 65 1, a tym samym upewnienie si, e nie ma szans na wznowienie ma - e skiej wspólnoty. Oczywi cie mo e okaza si, e strona pozwana ma wi cej ni jedno miejsce zamieszkania czasowego czy sta ego. Oznacza to mo e, e kompetentne b d ró ne s dy diecezjalne. Wymienione w dalszej cz ci kanonu przypadki kompetencji obarczone s warunkami, których wype nienie jest nieodzowne do stwierdzenia legalno- ci kompetencji s du. Podkre la ich konieczno u ycie przez prawodawc s owa dummodo ( je eli ), (por. kan. 39) 9, w aci skiej wersji kodeksu tych dwóch punktów. Ad. 3. Kolejn okoliczno ci przyznaj c kompetencj s dowi jest zamieszkanie strony powodowej na terenie jego diecezji. Znaczenie ma tylko zamieszkanie sta e. Konieczne jest tak e jednoczesne ziszczenie si dwu warunków. Pierwszy jest taki, e obydwie strony przybywaj na terytorium tej samej Konferencji Episkopatu 10. Stwierdzi to mo na po weryfikacji miejsca zamieszkania strony powodowej oraz przebywania strony pozwanej. Wydaje si, e miejsce przebywania (w aci skiej wersji u yto s owa degero, które oznacza: sp dza czas, przebywa 11 ), niekoniecznie jest miejscem jej sta ego lub czasowego zamieszkania. Wierny wiecki nie ma przecie kanonicznego obowi zku przebywania w miejscu sta ego zamieszkania. Drugi warunek wymagany przez prawo jest taki, e wikariusz s dowy sta- ego zamieszkania strony pozwanej, po jej wys uchaniu, wyra a na to zgod. Oznacza to, e jedynie od woli oficja a zale y udzielenie zgody, jednak musi on zapyta pozwanego o jego opini. Powinno si to odby w formie przes uchania. 7 R. Soba ski, Kanon 102, [w:] J. Krukowski, R. Soba ski, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. I, ks. I, Normy ogólne, red. J. Krukowski, Pozna 2003, s Por. H. Pree, Kan. 102/11, [w:] Münsterischer Kommentar., dz. cyt. 9 X. Ochoa, I titoli de competenza, [w:] Il processo matrimoniale canonico, red. P. A. Bonnet, C. Gullo, Città del Vaticano 1994, s Inaczej w analogicznym do omawianego kanonu kan nr 3 w Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, , AAS 82 (1990), p , (tekst aci sko polski, Lublin 2002), gdzie mowa o przebywaniu na terytorium tego samego kraju: in territorio eiusdem nationis degat. 11 Has o: dego, [w:] A. Jougan, S ownik ko cielny aci sko-polski, wyd. 3 zmienione uzupe nione, Pozna Warszawa Lublin 1958, s. 180.

5 105 Regulacje DC dodaj jeszcze obowi zek num quid excipiendum habeat, którego nie ma w przepisie KPK 12. Ad. 4. Kompetentnym do os dzenia sprawy ma e skiej mo e by tak e trybuna miejsca, na którym trzeba zbiera wi kszo dowodów. Poprzez dowody nale y rozumie te dowody, które dotycz sprawy niewa no ci ma e stwa, i które zgodnie z kan ad causam cognoscendam utiles videantur et sint licitae, adduci possunt 13. Regulacje dotycz ce dowodów znajduj si w kan i w kan W praktyce omawiany wymóg obliguje do przedstawienia przez s d, który chce prowadzi proces listy dowodów, których u ycie w sprawie jest planowane przez powoda. Dowody te musz znajdowa si de facto obecnie, tj. w chwili wystosowania pro by, na terenie diecezji, której s d prosi o kompetencj oraz, gdzie de facto b dzie mo na je zebra. Dodatkowo, jak podkre la deklaracja Najwy szego Trybuna u Stolicy Apostolskiej, nale y zwróci uwag nie tylko na liczb dowodów, lecz tak e ich wa no dla sprawy: Hoc in ordine considerari debet non tantum numerus, sed etiam pondus probationum 14. Znaczenie procesowe poszczególnych dowodów ocenia dyskrecjonalnie wikariusz s dowy strony pozwanej. Musi on rozwa y oczywi cie nie tylko dowody przedstawione przez wikariusza s dowego strony powodowej, lecz tak e ad rem considerandae sunt probationes, quae tum a parte conventa afferri possunt, tum denique ex officio colligendae sunt 15. W obu powy szych przypadkach obarczonych warunkiem, tj. uregulowanych w kan nr 3 (DC art nr 3), jak i kan nr 4 (DC art nr 4) zanim wikariusz s dowy sta ego zamieszkania strony pozwanej wyrazi zgod na rozpocz cie procesu w innym s dzie, wcze niej powinien stron pozwan, która nie musi mieszka na terenie tej samej Konferencji Episkopatu, zapyta czy num quid excipiendum habeat ( nie zg asza czego, co nale a oby wy czy ). Wyra enie to ró ni si od wyra enia u ytego przez prawodawc w kan nr 3 dotycz cego osoby pozwanej. Zgodnie z nim, czyli przed wej ciem w ycie DC, wystarczy o, e strona pozwana zosta a wys uchana (w wersji aci ski u yto czasownika audire), co oznacza o poznanie jej ogólnej opinii. Obecna norma wymaga w obu sytuacjach zadania pyta, aby uzyska wiedz, czy strona pozwana nie ma zastrze e. Oznacza to, e wikariusz s dowy strony pozwanej powinien upewni si, e miejsce prowadzenia sporu odpowiada stronie pozwanej, i e b dzie mog a bra czynnie udzia w procesie przedstawiaj c swoje racje 16. Takie rozwi zanie z pewno ci ma na celu lepsz ochron prawa do obrony strony pozwanej. 12 Z tej racji, e ta formu a obu warunków jest w DC identyczna, zostanie ona omówiona cznie, vide infra. 13 Kan : dowody jakiegokolwiek rodzaju, które wydaj si po yteczne do poznania sprawy i s godziwe. 14 Supremum Signaturae Apostolicae Tribunal, Declaratio de foro plerarumque probationum, , AAS 81 (1889), p , tu: s Tam e. 16 C. A. Cox, Canon 1674, [w:] New Commentary, dz. cyt., s

6 106 Nale y podkre li, e w dokumentach ko cielnych jest mowa o wyra eniu zgody przez wikariusza s dowego, np. poprzez wyra enia: accedat consensus Vicarii iudicialis (kan nr 3), czy Vicarius iudicialis consentiat, (kan nr 4, DC art nr 3 i 4). Nie mo na wi c mówi o udzieleniu przez wikariusza s dowego kompetencji innemu s dowi. Chodzi raczej o to, e jego zgoda upowa nia s d, który chce kompetencj uzyska zgodnie z procedurami, do uznania siebie kompetentnym w danej sprawie 17. Tak samo ma si sprawa w sytuacji, gdy zamiast wikariusza s dowego zgody udziela biskup diecezjalny, niezale nie, czy dlatego, e sam postanowi udzieli zgody, czy te dlatego, e nie ma w jego diecezji wikariusza s dowego. Nale y zaznaczy, e nie mo na delegowa prawa do udzielenia takiej zgody 18. Sytuacja s du diecezji bielsko- ywieckiej Diecezja bielsko- ywiecka zosta a erygowana przez papie a Jana Paw a II bull Totus Tuus Poloniae populus z dnia 25 marca 1992 r. 19 Noviter instituta dioecesis Bielscensis-Zyviecensis, cum cathedrali ecclesia sub titulo S. Nicolai in urbe Bielsko Bia a et cum concathedrali sub titulo Nativitatis Beatae Mariae Virginis in urbe ywiec, amplectetur decanatus: Andrychów, Bia- a, K ty, O wi cim, ywiec I, ywiec II (quos distrahimus ab archidioecesi Cracoviensi); Bielsko-Centrum, Bielsko-Zachód, Cieszyn, Czechowice, Istebna, Skoczów, Strumie, Wis a (quos distrahimus a dioecesi Katovicensi) 20. Jak wida, nowa diecezja zosta a stworzona poprzez scalenie terenów b d cych dotychczas cz ci diecezji katowickiej i archidiecezji krakowskiej. Diecezja bielsko- ywiecka wesz a w sk ad metropolii krakowskiej. Biskupem diecezji zosta ksi dz pra at Tadeusz Rakoczy. Zgodnie z kan w ka dej diecezji i dla wszystkich spraw, wprost przez prawo nie wyj tych, s dzi pierwszej instancji jest biskup diecezjalny. Mo e on wykonywa w adz s dow osobi cie lub przez innych. Niezale nie od tej kompetencji biskupa kodeks nakazuje, aby ka dy biskup diecezjalny ustanowi wikariusza s dowego, czyli oficja a, ze zwyczajn w adz s dzenia (kan ). Wikariusz s dowy stanowi jeden trybuna z biskupem, ale nie mo e s dzi spraw, które biskup sobie zarezerwowa (kan ). Biskup powinien tak e ustanowi s dziów diecezjalnych, rzecznika sprawiedliwo ci, obro c w z a i notariuszy oraz zatwierdzi audytorów (kan.: , , 1430, 1432, 1435, ). Z przedstawionych norm wynika jasno, e ka da diecezja powinna mie s d. 17 Tam e, s K. Lüdicke, R. E. Jenkins, Dignitas connubii: norms and commentary, Alexandria 2006, art. 13/8. 19 Ioannes Paulus PP, Apostolicis Litteris Totus Tuus Poloniae populus nova Polonicarum circumscriptionum ecclesiasticarum compositio, AAS 84 (1992), s Tam e, s

7 107 Biskup Tadeusz Rakoczy zwróci si dnia r. do Najwy szego Trybuna u Sygnatury Apostolskiej z pro b o to, aby to S d Metropolitalny w Krakowie by s dem pierwszej instancji rz dzonej przez niego diecezji. Argumentowano to tym, e carentia personarum idonaerum ad efformandum proprium tribunal 21. Chodzi o zapewne o wymaganie, jakie stawia prawo powszechne kandydatom na wymienione urz dy. Przyk adowo normy z kan oraz z kan wymagaj, aby tak wikariusz s dowy, pomocniczy wikariusze s dowi, jak i s dziowie byli nienaruszonej s awy, doktorami lub przynajmniej licencjatami prawa kanonicznego. W nowopowsta ej diecezji nie by o takiej liczby kompetentnych osób, aby uformowa trybuna. Pro ba ta zosta a pozytywnie rozpatrzona. W dekrecie trybuna u, który odpowiada na ni napisano: Prorogatur ad decennium competentia tribunalis metropolitani Cracoviensis primae instantiae ad iudicandas, in primo iurisdictionis gradu, causas dioecesis Bielscensis-Zywiecensis 22. Osobnym pismem poinformowano arcybiskupa Archidiecezji Krakowskiej, Franciszka kardyna a Macharskiego o nowych obowi zkach trybuna u metropolitalnego 23. Trybuna w Krakowie zosta wi c na 10 lat kompetentnym trybuna em dla wszystkich spraw diecezji bielsko- ywieckiej na stopniu pierwszej instancji. Sytuacja do dnia r. by a jasna i unormowana dekretem Stolicy Apostolskiej. Nast pnym krokiem, jaki mo na odtworzy, by a pro ba biskupa Tadeusza Rakoczego z dnia r. o przed u enie kompetencji trybuna u z Krakowa: prorogata fuit competentia tribunalis Metropolitani Cracoviensis ad iudicandas, in primo iurisdictionis gradu, causas dioecesis Bielscensis-Zywiecensis 24. I tym razem Sygnatura przychyli a si do pro by. W dekrecie napisano: Prorogari donec aliter provideatur competentiam Tribunalis Metropolitani Cracoviensis ad iudicandas, in primo iurisdictionis gradu, omnes causas iudiciarias dioecesis Bielscensis-Zywiecensis 25. W umotywowaniu powo ano si na te same argumenty, jakie towarzyszy y poprzedniej decyzji Sygnatury: Precibus mature perpensis omnibusque circumstantiis in casu occurrentibus; Considerato praesertim quod rationes olim expositae pro concedenda facultate adhuc validae permanent; Attento quod Exc.mus Episcopus Bielscensis-Zywiecensis asserit Eminentissimum Archiepiscopum Cracoviensem consentire 26. Tym samym s d w Krakowie zosta s dem a co innego nie zostanie postanowione 27. Pomi dzy dat r. a r., które wyznaczaj zakres czasowy obowi zywania dekretów Stolicy Apostolskiej, s d w Krakowie nie mia wprawdzie wprost przyznanego przez kompetentn w adz ko cieln upowa - 21 Supremum Signaturae Apostolicae Tribunal, Decretum, , Prot. Nr 4598/2/91 Sat. 22 Tam e. 23 Supremum Signaturae Apostolicae Tribunal, Lettera, , Prot. Nr 4607/92 Sat. 24 Tam e. 25 Supremum Signaturae Apostolicae Tribunal, Decretum, , Prot. Nr 4598/2/2003 Sat. 26 Tam e. 27 Zob. Supremum Signaturae Apostolicae Tribunal, Lettera, , Prot. Nr 4607/2003 Sat.

8 108 nienia do s dzenia spraw wiernych z terenu diecezji bielsko- ywieckiej, lecz nie oznacza to, e s dzi jako niekompetentny. By a to bowiem sytuacja, jak prawodawca przewidzia i poprzez normy z kan. 144 zaradzi jej. Wprawdzie nie chodzi w tym kanonie o uzupe nienie w adzy s downiczej, lecz tylko wykonawczej, jednak jasne jest, e w adz s downicz krakowski trybuna posiada, by bowiem prawnie osadzony jako legalnie dzia aj cy s d diecezjalny. Nie by o natomiast aktu w adzy wykonawczej, ze strony Sygnatury Apostolskiej, udzielaj cej kompetencji s dowi z Krakowa wobec spraw wiernych diecezji bielsko- ywieckiej. W rezultacie zaistnia a sytuacja okre lana jako error communis de iure, czyli b d powszechny prawny 28. By to taki stan rzeczy, który wprowadza wielu wiernych w b d. Z okoliczno ci mogli bowiem oni s dzi, e dotychczasowa praktyka s downicza ma umocowanie w woli Stolicy Apostolskiej wyra onej w akcie prawnym, gdy po dacie r. bieg spraw diecezji bielsko- ywieckiej w s dzie krakowskim nie uleg zmianie. Wszystko zosta o pozostawione dotychczasowemu biegowi rzeczy. Dzia anie na podstawie b dnej przes anki Po na wietleniu status quo, nale y odnie si do stanu faktycznego i rozwa y go w wietle zgromadzonych danych. Wikariusz s dowy z Gniezna, zwróci si do biskupa diecezjalnego strony pozwanej. Przes ank zapewne by o przekonanie, e diecezja bielsko- ywiecka nie posiada s du (co jak wykazano, by o przes ank b dn ). W konsekwencji zapewne uwa ano, e zachodzi sytuacja, o której mowa w autentycznej interpretacji dokonanej przez Papiesk Rad do Spraw Autentycznej Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego z dnia r. 29, dotycz cej kan nr 3. W niej to na pytanie: Utrum Vicarius iudicialis, cuius consensus requiritur ad normam can no. 3, sit Vicarius iudicialis dioecesis in qua domicilium habet pars conventa an Tribunalis interdioecesani 30. Odpowiedziano: Affirmative ad primum et ad mentem 31. Dodano te wa ny komentrz: Mens autem est: si in casu particulari deficiat Vicarius iudicialis dioecesanus requiritur consensus Episcopi 32. Nale y powiedzie, e interpretacja ta jest deklaratywna 33. T umaczy bowiem s owa in se certa, czyli pewne i jasne, szczególnie w kontek cie kan , który wyra nie stanowi, e 28 Na temat takiego uj cia b du powszechnego prawnego, zob.: P. Pa ka, Uzupe nienie jurysdykcji w prawie kanonicznym, Lublin 1936, s Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Authentice Interpretando, Responsiones ad proposita dubia can nr 3, , AAS 78 (1986), s Czy wikariusz s dowy, którego zgoda jest wymagana zgodnie z norm z kan nr 3 jest wikariuszem s dowym diecezji, w której pozwany ma zamieszkanie, czy te wikariuszem s dowym mi dzydiecezjanego trybuna u? 31 Twierdz ca na pierwsze i zgodnie z zamys em prawodawcy. 32 My l prawodawcy jest taka: w poszczególnym wypadku, gdy nie ma diecezjalnego wikariusza s dowego, wymagana jest zgoda biskupa. 33 Na temat autentycznej interpretacji, zob. P. Kroczek, Zasada clara non sunt interpretanda w prawie kanonicznym, Kraków 2005, s

9 109 domicilium vel quasi-domicilium ( ) in territorio dioecesis, [dicitur] dioecesanum. Nie ma mowy o domicilium vel quasi-domicilium interdioecesanum, czyli zamieszkaniu sta ym lub czasowym mi dzydiecezjalnym 34. Powy sz sytuacj, cho dostatecznie jasn, przedstawia art DC. Wyja niono w nim, e: Vicarius iudicialis domicilii partis conventae in casu non est Vicarius iudicialis tribunalis interdioecesani sed Vicarius iudicialis dioecesanus; si autem in casu particulari hic desit, Episcopus dioecesanus 35. Sytuacja braku kompetencji s du Gdyby jednak trybuna archidiecezji gnie nie skiej: 1) nie prosi wcale o zgod na prowadzenie procesu 36 lub 2) bez oczekiwania na zgod trybuna u krakowskiego rozpocz proces, a tak e gdyby 3) s d w Krakowie udzieli zgody bez wys uchania strony pozwanej (zob. kan , nr 2) z wy czeniem wypadków, w których ta czynno s dowa by aby niemo liwa, przyk adowo z powodu odmowy stawienia si na przes uchanie strony pozwanej wówczas by yby to sytuacje, w których trybuna z Gniezna s dzi by jako incompetent 37. Identyczna sytuacja zachodzi aby, je eli pozwolenie, o którym mowa, zosta oby udzielone nie na pi mie, bowiem scripto constare debet de consensu Vicarii iudicialis domicilii partis conventae, qui consensus praesumi nequit (DC 13 2) 38. We wszystkich przedstawionych sytuacjach by aby to incompetentia relativa (niew a ciwo wzgl dna), bowiem nie przys ugiwa by tamtejszemu s dowi aden z tytu ów kompetencyjnych prowadzenia sporu zawartych w kan (kan ; DC art. 10 2). Je li jednak zarzutu niew a ciwo ci wzgl dnej nie wniesiono przed uzgodnieniem przedmiotu sporu, s dzia sta by si ispo iure w a ciwy, z zachowaniem kan (DC art. 10 3). Oznacza to, e uprzedni brak w a ciwo ci nie sprowadza niewa no ci wyroku 39. Bowiem wyrok jest dotkni ty wad niewa no ci nieusuwalnej, je eli zosta wydany przez s dziego bezwzgl dnie niew a ciwego (kan nr 1). Wypada pami ta, e s dziowie, którzy nie maj c oparcia w adnym przepisie prawnym uznaj swoj w a ciwo oraz rozpoznaj sprawy i rozstrzygaj 34 L. G. Wrenn, Authentic Interpretation on the 1983 Code, Washington 1993, s DC art. 13 5: Wikariuszem s dowym miejsca zamieszkania strony pozwanej nie jest wikariusz s dowy s du mi dzydiecezjanego, lecz wikariusz s dowy diecezjalny; a w przypadku, gdy tego ostatniego nie ma, zadanie to wype nia biskup diecezjalny. 36 Wydaje si pewne, e cho DC nie wskazuje wyra nie, kto ma prosi o zgod s d strony pozwanej, wikariusz strony powodowej czy ona sama, to po zastosowaniu interpretacji systemowej, jasne jest, e powinien uczyni to wikariusz s dowy; inaczej: R. Sztychmiler, Art. 10, [w:] Komentarz do Instrukcji, s K. Lüdicke, R. E. Jenkins, Dignitas connubii, dz. cyt., art. 13/1. 38 DC 13 2: ( ) zgoda wikariusza s dowego zamieszkania strony pozwanej powinna by dana na pi mie i nie mo e by domniemana. 39 Wyrok by by niewa ny, gdyby s d wydaj cy wyrok by by niekompetentny bezwzgl dnie; zob. np. kan.:1405, , , 1440, 1461; DC art. 9.

10 110 je, mog by ukarani przez kompetentn w adz nale nymi karami, nie wykluczaj c pozbawienia urz du. Takim samym sankcjom podlegaj urz dnicy i pomocnicy trybuna u, je eli nie dope nili, jak wy ej, swojego urz du i wszyscy oni mog by tak e ukarani przez s dziego (kan i 2). Aplikacja norm W odpowiedzi na pismo, które sta o si przyczynkiem dla powy szych rozwa a, poinformowano S d w Gnie nie, e z pro b o wyra enie zgodny, o której w kan nr 3, nale y zwróci si do S du Metropolitalnego w Krakowie, który zgodnie z decyzj Sygnatury Apostolskiej z dnia r. jest s dem pierwszej instancji dla wszystkich spraw s dowych Diecezji Bielsko- ywieckiej. Nie ma w tym przypadku zastosowania art DC. JUDICIAL COMPETENCY IN THE CONTEXT OF THE SITUATION OF THE DIOCESE OF BIELSKO- BIA A YWIEC The casus is as follows: the judicial Vicar of the Gniezno Diocese has asked, on the grounds of can no. 3 CIC 1983, and art Instruction Dignitas connubii, the diocesan Bishop of the Diocese of Bielsko-Bia a ywiec, for a permission, required by law, thanks to which the tribunal in Gniezno is allowed to declare itself as competent, in the first grade of jurisdiction, to proceed legitimately in a case of nullifying the marriage of the parties: the petitioner lives in the Diocese of Gniezno, the respondent lives in the Diocese of Bielsko-Bia a ywiec and wedding ceremony was held in the Archdiocese of Krakow. The article is meant go give a clear-cut answer to the question that arises from the situation: What is a legally correct answer to such a request? The author presents norms from CIC 1983 and Instruction Dignitas Connubii trying to apply them in the context of the Diocese of Bielsko-Bia a ywiec which is very specific due to the lack of its own diocesan tribunal.