Adam Gawryluk OCENA POCZĄTKOWEGO WZROSTU I ROZWOJU WYBRANYCH GAZONOWYCH ODMIAN TRAW W ASPEKCIE ICH PRZYDATNOŚCI DO ZADARNIANIA PRZYDROŻNYCH SKARP

Transkrypt

1 Adam Gawryluk OCENA POCZĄTKOWEGO WZROSTU I ROZWOJU WYBRANYCH GAZONOWYCH ODMIAN TRAW W ASPEKCIE ICH PRZYDATNOŚCI DO ZADARNIANIA PRZYDROŻNYCH SKARP Streszczenie Celem badań była ocena przydatności wybranych gazonowych odmian traw do zadarniania przydrożnych skarp na podstawie tempa wzrostu i rozwoju siewek. Badania przeprowadzono w 2010 roku na skarpie wzdłuż drogi krajowej nr 17 na odcinku Piaski Łopiennik. Badaniami objęto 15 gazonowych odmian następujących gatunków traw: Festuca arundinacea, F. rubra, F. ovina, Lolium perenne i Poa pratensis (po trzy odmiany każdego gatunku). W 10, 20, 30, 40, 50 i 60 dniu od daty siewu oceniano długość korzeni i wysokość siewek każdej odmiany. Badania wykazały, że gazonowe odmiany traw różnią się tempem początkowego wzrostu i rozwoju, jednak różnice między gatunkami były większe niż między odmianami w obrębie gatunku. Szybkim tempem wydłużania systemu korzeniowego i powolnym wzrostem części nadziemnych wyróżniały się następujące odmiany: Asterix i Tarmena (Festuca arundinacea), Tomika (Festuca ovina), Nista (Festuca rubra), Natara i Taya (Lolium perenne) oraz Alicja (Poa pratensis). Słowa kluczowe: gazonowe odmiany traw, wzrost i rozwój siewek, przydrożna skarpa Wprowadzenie Nieodłącznym elementem intensywnego rozwoju kraju jest rozbudowa sieci drogowej, w tym modernizacja istniejących i budowa nowych dróg szybkiego ruchu. W Polsce do 2013 roku zaplanowano modernizację około 1700 km europejskiej sieci transportowej TEN-T oraz zbudowanie 1500 km nowych autostrad i 2200 km dróg ekspresowych [Jędrzejewski i in.]. Skuteczne zadarnienie przydrożnych skarp nie tylko zabezpieczy je przed erozją wodną i wietrzną, ale także będzie chronić środowisko wodno-glebowe przyległych terenów przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez transport drogowy. Jednakże gleby przydrożnych skarp są trudne do zadarnienia z powodu silnego ich przekształcenia pod względem geotechnicznym i wzmożonego oddziaływania na rośliny licznych czynników stresogennych (n.p.: niedobór wody i składników pokarmowych, zagrożenie erozją, ekstremalne temperatury). W tych warunkach udane wschody, a w konsekwencji dobre zadarnienie 1

2 powierzchni, zależą nie tylko od zastosowanych gatunków i jakości materiału siewnego ale także od szybkości wzrostu siewek oraz i ich wrażliwości na czynniki stresowe [Domański 1992, Harkot i Powroźnik 2007]. Na obszarach zurbanizowanych do zadarnienia gleb zwykle są stosowane gazonowe odmiany 5 gatunków traw: Festuca arundinacea, F. ovina, F. rubra, Lolium perenne i Poa pratensis [Rutkowska i in. 1994, Rutkowska i Pawluśkiewicz 1996, Golińska. 2009]. W kwietniu 2012 roku odmiany tych gatunków stanowiły aż 70,6% ogólnej liczby gazonowych odmian traw (92 odmiany) wpisanych do Krajowego Rejestru Roślin Rolniczych [ Od 2005 roku COBORU nie prowadzi oceny wartości użytkowej gazonowych odmian traw, dlatego nie jest znana, tak ważna dla praktyki, wrażliwość tych odmian na czynniki stresowe i ich przydatność do zadarniania tzw. "gleb trudnych". Celem przeprowadzonych badań była ocena początkowego tempa wzrostu wybranych gazonowych odmian Festuca arundinacea, F rubra, F. ovina, Lolium perenne i Poa pratensis na przydrożnej skarpie, podczas formowania której gleba została silnie przekształcona geotechnicznie. Materiał i metody badań Badaniami objęto 15 gazonowych odmian traw: Asterix, Romina i Tarmena (Festuca arundinacea), Mimi, Tenis i Tomika (F. ovina), Areta, Nista i Olivia (F. rubra), Natara, Nira i Taya (Lolium perenne) oraz Alicja, Ani i Bila (Poa pratensis). Doświadczenia założono 10 maja 2010 roku na skarpie usytuowanej wzdłuż drogi krajowej nr 17 na odcinku Piaski Łopiennik. Doświadczenia założono metodą bloków losowanych, w trzech powtórzeniach. Wielkość każdego poletka wynosiła 1m 2. Sposób przygotowania skarpy do obsiewu był taki sam jak skarp zadarnianych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Lublinie. Na wszystkich obiektach nasiona wysiewano ręcznie, zwracając uwagę na równomierne rozmieszczenie nasion na powierzchni poletka W 10, 20, 30, 40, 50 i 60 dniu od daty założenia doświadczenia z każdego poletka pobierano próbki materiału roślinnego i mierzono długość korzeni oraz wysokość siewek (w mm) w celu określenia tempa początkowego wzrostu poszczególnych odmian. W każdym terminie pomiarami objęto 10 reprezentatywnych roślin (powtórzenia) poszczególnych odmian. Wyniki pomiarów roślin opracowano statystycznie metodą analizy wariancji dla układu kompletnej randomizacji. Do weryfikacji istotności różnic pomiędzy ocenianymi średnimi zastosowano wielokrotne testy T-Tukey a dla 0,05. 2

3 Wyniki badań i dyskusja Warunki pogodowe w czasie prowadzenia badań były sprzyjające dla wschodów oraz początkowego rozwoju i wzrostu traw (tab. 1). Tab. 1. Warunki meteorologiczne w okresie prowadzenia badań (kwiecień-czerwiec 2010) Temperatura, o C Opady, mm Dekady rok 2010 Miesiąc IV V VI IV V VI I 7,8 12,9 18,6 17,3 47,3 34,6 II 8,9 13,9 17,0 11,7 80,3 26,2 III 9,5 14,4 16,5 1,3 34,8 8,9 Średnia temperatura 8,8 13,8 17, Suma opadów ,5 162,3 69,6 Średnia lub suma za okres wielolecia ,8 14,3 17,5 35,0 53,8 53,5 Po wysiewie nasion średnie temperatury powietrza w maju i czerwcu były niższe odpowiednio o 0,4 i 0,2 o C od średniej z wielolecia temperatury powietrza dla tych miesięcy. Z kolei suma opadów w maju wynosiła 162,3 mm i była ponad 3-krotnie większa od średniej z wielolecia sumy opadów dla tego miesiąca, natomiast w czerwcu suma opadów wynosiła 69,6 mm i była o 30% większa od średniej wielolecia sumy opadów dla tego miesiąca. Najmniejsze opady wystąpiły w trzeciej dekadzie czerwca (8,6 mm), zaś największe w drugiej dekadzie maja (80,3 mm) i przyczyniły się do miejscowego zmycia części nasion z powierzchni gleby. W każdym terminie pomiarów siewki badanych gatunków, niezależnie od odmiany, istotnie różniły się wysokością i długością korzeni (tab. 2). Tab. 2. Długość korzeni i wysokość siewek badanych gatunków traw w 10, 20, 30, 40, 50 i 60 dniu od daty siewu (w mm) Gatunek Długość korzeni Wysokość siewek Liczba dni od daty siewu Festuca arundinacea Festuca ovina Festuca rubra Loliumperenne Poa pratensis

4 W całym okresie badań najszybszym tempem wzrostu wyróżniały się siewki Lolium perenne. W każdym terminie pomiarów były one istotnie wyższe i charakteryzowały się istotnie dłuższymi korzeniami w porównaniu do pozostałych gatunków, z wyjątkiem 10 dnia kiedy to najdłuższymi korzeniami cechowały się siewki P. pratensis i 60 dnia kiedy to najdłuższymi korzeniami cechowały się siewki F. ovina. Również w badaniach Falkowski i in. [1994] L. perenne wyróżniała się szybkim tempem wydłużania korzeni zarodkowych. Z kolei siewki Festuca ovina charakteryzowały powolnym tempem wzrostu w całym okresie badań, z wyjątkiem 20 dnia kiedy niższe były siewki F. arundinacea i 60 dnia kiedy najkrótszymi korzeniami charakteryzowały się siewki P. pratensis. Tempo wzrostu siewek odmian w obrębie badanych gatunków traw było mniej zróżnicowane niż gatunków. Różnice w szybkości wzrostu siewek były największe między odmianami F. rubra i F. ovina, a najmniejsze między odmianami F. arundinacea (tab. 3). Tab. 3. Długość korzeni i wysokość siewek gazonowych odmian F. arundinacea, F. ovina, F. rubra, L. perenne i P. pratensis w 10, 20, 30, 40, 50 i 60 dniu od daty siewu (w mm) Gatunek F. arundinacea Odmiana Długość korzeni Wysokość siewek Liczba dni od daty siewu Asterix Tarmena Romina NIR, 0,05 ni. ni. ni. ni. 6,5 7,4 ni. ni. ni. 9,6 ni. ni. F. ovina Mimi Tenis Tomika NIR, 0,05 5,9 5,9 ni. ni. 8,4 14,0 9,8 9,0 ni. 11,7 10,0 27,8 F. rubra Areta Nista Olivia NIR, 0,05 3,8 4,3 8,6 ni. ni. 10,8 7,0 7,8 17,1 14,5 11,7 47,4 L. perenne Nira Taya Natara NIR, 0,05 ni. ni. ni. 8,1 ni. 13,1 ni. ni. ni. ni. 11,4 22,1 P. pratensis Alicja Ani Bila NIR, 0,05 ni. 4,5 ni. ni. ni. ni. ni. 6,4 8,0 11 9,3 12,4 Odmiany F. arundinacea (Asterix, Tarmena, Romina) w pierwszych 40 dniach od daty siewu nie różniły się istotnie tempem początkowego wzrostu. W dalszych terminach 4

5 pomiarów najwyższe były siewki odmiany Tarmena i wyróżniały się istotnie najdłuższymi korzeniami. Odmiany F. ovina (Mimi, Tenis i Tomika) charakteryzowały się najbardziej zróżnicowanym początkowym tempem wzrostu. Z kolei siewki odmiany Tomika w większości terminów pomiarów były istotnie najwyższe siewki odmiany Tomika, z wyjątkiem 50 i 60 dnia kiedy to najwyższe były siewki odmiany Mimi, a wysokość siewek Tomika i Tenis była zbliżona (różnice nieistotne). Z kolei siewki odmiany Tomika do 40 dnia od daty siewu były najwyższe, natomiast wysokość siewek Mimi i Tenis w tym okresie była zbliżona. Powolne tempo wzrostu siewek odmiany Tomika w późniejszym okresie (po 50 dniach od daty siewu) jest cecha korzystną. Na terenach obsianych tą odmianą liczba koszeń pielęgnacyjnych będzie znacznie niższa niż w przypadku zastosowania odmiany Mimi, której siewki w 60 dniu były ponad 2-krotnie wyższe niż odmiany Tomika. Odmiany F. rubra różniły się istotnie długością korzeni tylko do 30 dnia, a wysokością siewek do 60 dnia od daty siewu. W całym okresie badań siewki odmiany Nista były istotnie wyższe i charakteryzowały się istotnie dłuższymi korzeniami od siewek odmiany Areta. Z kolei najkrótszymi korzeniami w całym okresie badań wyróżniała się odmiana Areta, z wyjątkiem 40 dnia od daty siewu kiedy to najkrótsze korzenie stwierdzono u odmiany Olivia. Odmiany L. perenne w pierwszych 40 dniach od daty siewu nie różniły się istotnie wysokością siewek. W dalszych terminach pomiarów istotnie najniższymi siewkami wyróżniała się odmiana Naira. Z kolei różnice w długości korzeni między badanymi odmianami L. perenne były początkowo (do 30 dnia od daty siewu) nieistotne z wyjątkiem 40 i 60 dnia od daty siewu.. Natomiast w dalszych terminach pomiarów istotnie najdłuższymi korzeniami wyróżniały się odmiany Natara ( w 40 dniu ) i Taya (60dniu). Odmiany P. pratensis Alicja, Ani i Bila początkowo wykazywały zbliżone tempo wzrostu. Jednak od 20 dnia od daty siewu siewki odmiany Bila były wyższe od siewek odmian Alicja i Ani. Z kolei najdłuższymi korzeniami w całym okresie badań (z wyjątkiem 10 i 30 dnia od daty siewu) wyróżniała się odmiana Alicja Wnioski Przeprowadzone badania wykazały, że różnice między gatunkami w początkowym tempie wzrostu i rozwoju są większe niż między odmianami w obrębie gatunku. Szybkim tempem wydłużania systemu korzeniowego i powolnym wzrostem części nadziemnych wyróżniały się następujące odmiany Asterix i Tarmena (Festuca arundinacea), Tomika (Festuca ovina), 5

6 Nista (Festuca rubra), Natara i Taya (Lolium perenne) oraz Alicja (Poa pratensis). Istotne różnice między odmianami w obrębie gatunku w tempie wzrostu siewek świadczą o postępie w hodowli odmian, który powinien być wykorzystany w praktyce. Gazonowe odmiany traw o szybkim początkowym tempie wydłużania systemu korzeniowego są szczególnie przydatne do mieszanek stosowanych w specyficznych warunkach siedliskowych, zwłaszcza do zadarniania gleb podatnych na przesychanie, zaskorupienie lub erozję. Literatura 1. Domański P System badań i oceny odmian traw gazonowych w Polsce. Biuletyn IHAR, 183, Falkowski M., Kukułka I., Kozłowski S Właściwości biologiczne roślin łąkowych (wybrane zagadnienia). Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Golińska B Właściwości biologiczne odmian kostrzewy owczej w warunkach ekstensywnego użytkowania trawnikowego. Zeszyty Naukowe, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży, 39, Harkot W., Powroźnik M Wpływ jakości materiału siewnego na wschody i instalację wybranych odmian Festuca arundinacea, F. rubra i F. ovina. Ochrona środowiska i zasobów naturalnych, 32, Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R. W., Stachura K., Zawadzka B., Zwierzęta a drogi. Metody ograniczania negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwierząt, Białowieża Rutkowska B., Pawluśkiewicz M Trawniki. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 7. Rutkowska B., Stypiński P., Piekarz K.,1994. Rola trawników w ochronie środowiska aglomeracji miejskich w Polsce [w] Nauka a jakość życia. Materiały II Międzynarodowej Konferencji. Wilno, Studium Vilnense 5 (4), 78. 6