wstęp Słowo wstępne od Janki Ochojskiej 6 PAH kim jesteśmy? 8 Kim są aktywiści i aktywistki? 10 Kodeks mówienia o krajach Południa 13

Transkrypt

1

2

3

4 SPIS TREŚCI

5 wstęp Słowo wstępne od Janki Ochojskiej 6 PAH kim jesteśmy? 8 Kim są aktywiści i aktywistki? 10 Kodeks mówienia o krajach Południa 13 wiedza w pigułce Twarze ubóstwa 20 Bezpieczeństwo i suwerenność żywnościowa 24 Relacje handlowe 26 Sprawiedliwy handel 28 Prawo do wody 32 Zmiany klimatyczne 34 Uchodźcy 35 Kobiety a rozwój 38 Edukacja przede wszystkim 40 Pomoc humanitarna 42 Jak zrobić projekt? Jak stworzyć grupę lokalną i z nią współpracować 47 Jak zaplanować akcję lokalną? 48 Jak pracować z politykami i jak wpływać na procesy polityczne 52 Promocja działań 54 Kontakty z mediami 56 Jak się do tego zabrać? Scenariusze akcji Debata 64 Pokaz filmu 66 Pisanie petycji 67 Wydarzenie fundrisingowe 69 Wystawa 71 dodatkowe informacje Formularz raportu końcowego 76 Wsparcie PAH 78 Widoczność PAH 79 Kalendarz wydarzeń 80

6 4 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

7 tytuł rpzdziału 5

8 DRODZY AKTYWIŚCI, DROGIE AKTYWISTKI! Miło mi powitać Was w gronie osób wspierających działania PAH organizacji, której misją od samego początku jest zmienianie świata na lepsze. Cieszę się, że coraz więcej Polaków i Polek podziela wiarę w solidarność i sprawiedliwe dzielenie się z innymi oraz podejmuje działania na rzecz wdrożenia tych idei w codzienne życie. Niniejszy Przewodnik ma pomóc Wam w działaniach na rzecz spraw globalnych we własnym środowisku i z lokalnej perspektywy. Taki rodzaj zaangażowania jest nową formą współpracy, z jaką wychodzimy do polskiego społeczeństwa. Wynika to z naszego przekonania o dużej roli pojedynczej osoby, która może pozytywnie wpływać na świat poprzez konsekwentne, odpowiedzialne i świadome działanie. Aby zacząć zmieniać świat, należy poznać mechanizmy nim rządzące i zdobyć wiedzę o wyzwaniach, jakim musimy stawić czoła. Zachęcamy Was do podjęcia trudu zrozumienia sieci globalnych współzależności i odnalezienia sposobów na poprawę sytuacji grup najuboższych i marginalizowanych na świecie. Kolejnym etapem Waszego zaangażowania jest odnalezienie miejsca dla tematów globalnych w przestrzeni lokalnej. Nie ma na świecie samotnych wysp. Każda miejscowość, miejsce pracy czy najbliższe otoczenie są ujęte w sieć globalnych powiązań. Najważniejszym zadaniem w ramach projektu Włącz się jest zorganizowanie akcji, które uświadomią lokalnej społeczności powiązania ze światem i wynikającą z tego odpowiedzialność oraz wpoją poczucie solidarności. Doceniamy Waszą chęć zaangażowania się i liczymy, że ten Przewodnik będzie wsparciem na każdym etapie Waszej pracy. 6 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

9 Janina Ochojska W PAH wierzymy, że dzięki sile i determinacji pojedynczych osób można zbudować coś wielkiego. Zgodnie ze starym powiedzeniem kropla drąży skałę. Chciałabym, abyście również Wy przekonali się, że działania o nawet niewielkim zasięgu mogą przynieść pozytywne zmiany na poziomie globalnym. Musimy jednak zmobilizować do tego także innych, którym zależy na bardziej zrównoważonym rozwoju świata i likwidacji ubóstwa. Życzę Wam, żebyście odkryli drzemiącą w Was siłę i pasję, które są zdolne zmieniać świat oraz abyście zobaczyli jak wiele może uczynić każdy z Was i jak wiele dobra powstanie z sumy tych uczynków. wstęp 7

10 g Polska acja humanitarna kim jesteśmy? f Pierwszy konwój z pomocą humanitarną, zorganizowany przez Janinę Ochojską, do objętej wojną b. Jugosławii w 1992 roku zapoczątkował akcje i wieloletnie programy niesienia pomocy w rejony najbardziej potrzebujące wsparcia. Od tamtej pory pomoc Polskiej Akcji Humanitarnej dotarła już do 42 krajów (między innymi: państw byłej Jugosławii, Sudanu, Mozambiku, Kamerunu, Pakistanu, Afganistanu, Indii, Bangladeszu, Indonezji, Sri Lanki, Libanu, Autonomii Palestyńskiej, Czech, Węgier, Litwy i wielu innych), ratując życie i poprawiając warunki bytowania ludzi dotkniętych ubóstwem, klęskami żywiołowymi oraz konfliktami zbrojnymi. Misje zagraniczne PAH to długofalowe programy współpracy na rzecz rozwoju społeczności lokalnych tkwiących w pułapce ubóstwa lub takich, które ucierpiały w wyniku konfliktów i klęsk żywiołowych. PAH wspiera lokalne społeczności w wysiłku na rzecz poprawy ich warunków życia. To potrzeby beneficjentów wskazują obszary działań PAH: problemy wodno-sanitarne, dostęp do edukacji, dostęp do żywności, wsparcie uchodźców oraz zabezpieczenie życia i zdrowia w trakcie katastrof naturalnych i konfliktów zbrojnych. Dotychczas stałe misje PAH prowadzone były w Federacji Rosyjskiej (Czeczenii), Autonomii Palestyńskiej, Sudanie, Iraku, Iranie, Afganistanie i na Sri Lance. W paźdzeirniku 2011 roku PAH otworzyła nową misję w Somalii. Pracując na rzecz najuboższych w różnych częściach świata, Polska Akcja Humanitarna nie zapomina o Polakach. Wieloletni program dożywiania dzieci Pajacyk niezmiennie otrzymuje ogromne wsparcie od darczyńców indywidualnych oraz firm i instytucji. Od 1998 roku wydano 10 milionów posiłków dla dzieci w całej Polsce. Dziś problem głodu i niedożywienia w naszym kraju ma o wiele mniejszą skalę. Dlatego Pajacyk pomaga także dzieciom w innych częściach świata. Polska dla ogromnej rzeszy ludzi jest pięknym i dostatnim krajem. Uciekając od konfliktów, prześladowań i ubóstwa, uchodźcy trafiają do Polski, gdzie potrzebują naszego wsparcia, aby móc zacząć lepsze życie. Centrum Pomocy Uchodźcom i Repatriantom udziela porad prawnych, społecznych i zawodowych, organizuje zajęcia językowe i przybliża polską kulturę, pomagając w adaptacji i integracji w społeczeństwie. Polska jest rajem dla milionów ludzi. Według wskaźnika rozwoju społecznego (Human Development Index), Polska jest na 41 miejscu w rankingu krajów najwyżej rozwiniętych Edukacja globalna ma na celu kształtowanie postawy otwartości na innych oraz pokazanie sposobów działania na rzecz potrzebujących. Żyjąc w świecie globalnych powiązań, musimy być świadomi wpływu, jaki nasz styl życia i nasze działania mają na innych ludzi także tych mieszkających w uboższych częściach świata. PAH prowadzi programy edukacyjne w szkołach i instytucjach kultury, organizuje kampanie informacyjne i wydarzenia kulturalne, aby promować wiedzę o współzależnościach globalnych. Ponadto, staramy się wpływać na polityków, aby tworzyli dobre prawo umożliwiające nam jeszcze skuteczniejszą pomoc w Polsce i za granicą. PAH realizuje wszystkie swoje działania dzięki finansowemu i rzeczowemu wsparciu darczyńców indywidualnych, firm i instytucji. Więcej informacji o Fundacji znajdziecie na stronie: 8 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

11 pajacyk dożywia dzieci w polsce i na świecie tytuł rpzdziału 9

12 g Kim są Aktywiści i Aktywistki? f KIM JEST członkiem/członkinią zespołu ambasadorem/ambasadorką zmian społecznych w lokalnej przestrzeni inicjatorem nowych działań WSPARCIE PAH merytoryczne coaching instytucjonalne materialne w formie materiałów informacyjnych/promocyjnych współorganizacja Festiwalu Globalnego Lokalnie JAK POSTĘPUJE promuje misję PAH i postępuje zgodnie z wartościami PAH działa w ramach obowiązujących przepisów prawa dba o bezpieczeństwo swoje i uczestników akcji z kamapniami Fundacji wspiera działania PAH i łączy akcje CO ROBI angażuje się w różne formy działania prowadzi akcje lokalne współrpacuje ze społecznością lokalną i angażuje ją w swoje działania współpracuje z lokalnymi Partnerami aktywnie promuje tematykę globalną Przewodnik pomoże Wam zmieniać świat. W Polskiej Akcji Humanitarnej wierzymy, że działania liderów i liderek na poziomie lokalnym i angażowanie się ich społeczności w kampanie i akcje może prowadzić i prowadzi do długofalowych zmian społecznych. Wasze działania mają bezpośredni wpływ na decyzje podejmowane przez wpływowych ludzi, w szczególności przez polityków, zarówno na lokalnym, krajowym, jak i międzynarodowym poziomie. Podejmując działania w swoich społecznościach staniecie się częścią ogólnoświatowego ruchu mającego na celu poprawę jakości życia ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie. 10 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

13 Przewodnik zawiera podstawowe informacje o najważniejszych problemach globalnych, wskazówki jak zorganizować akcję lokalną, jak promować Wasze działania, współpracować z politykami, zbudować lokalny zespół i efektywnie w nim współpracować. Znajdziecie w nim też scenariusze przykładowych akcji (debaty, wystawy, petycji), informacje jakiego wsparcia możecie oczekiwać od PAH i jakie obowiązują Was zasady współpracy z Fundacją. W PAH odpowiedzialność za świat pojmujemy jako możliwość rzeczywistego uczestnictwa i posiadania wpływu w procesie pomocy niesionej przez każdego pracownika i wolontariusza Fundacji. Praca każdego z nas przyczynia się do ratowania życia ludzi. To zobowiązuje nas do rozwijania się i podnoszenia jakości naszej pomocy. Rolą aktywistki i aktywisty jest prowadzenie wspólne z PAH akcji mających na celu poprawę warunków życia milionów ludzi na całym świecie, z którymi i na rzecz których działa PAH. Naszą wspólną misją jest uczynić świat lepszym przez zmniejszenie cierpienia i promowanie wartości humanitarnych. Nasze doświadczenie pokazuje, że możemy wspólnie przekonać polityków oraz ogół społeczeństwa aby zatrzymali się na chwilę i zauważyli problemy, z którymi borykają się mieszkańcy krajów Globalnego Południa, a tym samym uświadomili sobie, że konieczne jest podjęcie skutecznych działań, które poprawią tę rzeczywistość. Aby osiągnąć ten cel i skutecznie zmienić politykę, musimy pokazać poparcie społeczne dla walki z nierównościami na świecie. To jest właśnie Wasza rola głosy zwykłych ludzi są kluczowe, aby te zmiany miały szansę wejść w życie. Lokalni Aktywiści i Aktywistki przekazują misję PAH swoim społecznościom, dając innym ludziom możliwość wyrażenia poparcia dla kwestii globalnych oraz zwiększając poziom wiedzy o globalnych współzależnościach i czynnikach, które wpływają na życie mieszkańców krajów rozwijających się. Jaka jest rola PAH? Kampanie i działania, które prowadzimy są budowane na podstawie informacji z krajów, w których pracujemy. Działania rzecznicze i edukacyjne często prowadzimy w partnerstwie z innymi organizacjami, wspólnie określamy cele i strategię działania zarówno na poziomie krajowym jak i lokalnym. PAH będzie Was na bieżąco informować o nowych inicjatywach i możliwościach zaangażowania się. Za każdym razem, gdy rozpoczniemy nową kampanię, poinformujemy was o jej celach, podpowiemy jakie akcje możecie zorganizować w swojej społeczności, aby pomóc nam te założenia osiągnąć. Waszym zadaniem będzie ocenić, które z proponowanych przez nas przedsięwzięć jesteście w stanie zrealizować w swojej społeczności, biorąc pod uwagę jej charakterystykę, posiadane przez was zasoby ludzkie i materialne, waszą sieć kontaktów oraz reakcje mieszkańców na Wasze działania. wstęp 11

14 Nigdy nie miej wątpliwości, że grupa zatroskanych obywateli może zmienić świat zasadniczo, to jedyne co go do tej pory zmieniało. Margaret Mead Za: From Poverty to Power red. Duncan Green, s przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

15 g Kodeks mówienia o krajach Południa 1 f Jak mówić o krajach globalnego Południa?* Jak znaleźć właściwą perspektywę w ich przedstawianiu? Jak w natłoku informacji zachować obiektywizm i odnaleźć człowieka, nie sensację? Zależy nam, aktywistom i aktywistkom, by ludzie zdawali sobie sprawę z ogromu wyzwań stojących przed krajami biedniejszymi od Polski, czyli większością świata. Pragniemy, aby informacje o realnych problemach były rzetelne i zrozumiałe, przedstawiały problem jasno, ale nie upraszczały go do stereotypu. Pomocą każdemu aktywiście i każdej aktywistce z pewnością posłuży Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących krajów Południa. Obrazy i wiadomości są niezbędnym elementem informowania o krajach Południa. Obrazy to wszystkie komunikaty wizualne (zdjęcia, nagrania video, karykatury, obrazki, szkice, itp.) Wiadomości to wszystkie komunikaty pisane (artykuły, tytuły, podpisy pod zdjęciami, wypowiedzi, studia przypadków, opowieści, itd.) Kodeks w sprawie obrazów i wiadomości dotyczących krajów Południa Czy potrzebne są zasady mówienia o krajach Południa? Przecież ja chcę tylko opowiedzieć, jak tam jest. Pokazać, jak jest naprawdę. Przecież to wszystko dla ich dobra. Od tego ja warto zacząć. Ideą Kodeksu bowiem jest przeniesienie ciężaru ze mnie opowiadającego i pokazującego na tych, o których mówię i których przedstawiam oraz na relację miedzy nami. Najważniejszą cechą tego stosunku jest obustronny szacunek i dążenie do zachowania godności bohaterów obrazów czy wiadomości. Dla organizacji zajmujących się pomocą w krajach Południa głównym motywem stosowania Kodeksu jest chęć podkreślenia godności ludzi, którym pomagają. W mediach, tak polskich, jak i zagranicznych, dominują obrazy przejaskrawione i przynajmniej częściowo nieprawdziwe, ale często też nie szanujące godności konkretnych osób lub kwestionujące równość wszystkich ludzi na świecie. Dlatego też Kodeks jest doskonałym uzupełnieniem wszelkich działań tych, którzy pracują na rzecz krajów Południa. Kodeks został stworzony w 2006 r. przez europejskie organizacje pozarządowe, zajmujące się edukacją globalną, współpracą rozwojową i pomocą humanitarną i ma na celu przedstawienie zasad, jakie powinny uwzględniać organizacje przy tworzeniu i realizacji strategii komunikacji publicznej 2. Określenie globalne Południe odnosi się do państw rozwijających się, które w większości znajdują się na południe od Zwrotnika Raka. Podział geograficzny nie jest jednak ścisły. Na południu znajdują się także państwa wysoko rozwinięte, takie jak Australia, a na północy państwa borykające się z problemami rozwojowymi, np. Mongolia. wstęp 13

16 KTÓRE WSZYSCY AKTYWIŚCI POWINNI ZNAĆ Dokonujcie wyboru obrazów i wiadomości z poszanowaniem równości, solidarności i sprawiedliwości. Szacunek wyraża się przede wszystkim w zapewnieniu prawa do prywatności i zachowania godności osób portretowanych. Solidarność wyraża się w podkreśleniu tego, co nas łączy z innymi ludźmi, w szukaniu podobieństw i możliwości współpracy, a nie koncentrowaniu się na różnicach. Sprawiedliwość w rozumieniu Kodeksu to dbałość o zagwarantowanie praw przysługujących jednostkom i społeczeństwom na całym świecie. Prawdziwie przedstawiać wszelkie obrazy i sytuacje zarówno w bezpośrednim jak i w szerszym kontekście, dążąc do zwiększenia powszechnego zrozumienia realiów i złożoności procesu rozwoju. W trakcie tworzenia materiału warto postawić sobie pytanie: jakich wartości potrzebuje odbiorca, by właściwie zrozumieć przekaz? Informacje, które warto zawrzeć w materiałach to: Imiona i nazwiska bohaterów (chyba, że sobie tego nie życzą), ich pochodzenie, Czas i miejsce opisywanej historii, Opis sytuacji Wyjaśnienie, czy sytuacja jest typowa, dla jakiej grupy osób lub jakiego czasu. Unikać obrazów i wiadomości mogących szerzyć stereotypy, wywoływać sensację lub dyskryminować ludzi, sytuacje czy miejsca. Mówiąc o zdarzeniach dramatycznych, takich jak wojna czy głód, warto pokazywać je obiektywnie, bez wybielania rzeczywistości czy przesadzania. Niezbędne jest określenie zasięgu danego problemu, aby nie dopuścić do generalizacji tej sytuacji na cały region lub kontynent. 14 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

17 Wykorzystywać obrazy, wiadomości i badania jednostkowych przypadków z pełnym zrozumieniem, uczestnictwem i za zgodą zainteresowanych (lub ich rodziców czy opiekunów). Ludzie przedstawiani czy opisywani mają prawo wiedzieć, do czego ich wizerunek lub historia są nam potrzebne. Przed wykonaniem zdjęcia, nagrania, czy opisaniem zdarzeń należy więc poinformować uczestników o naszym celu. Nie zawsze jest to możliwe, dlatego dobrym testem przed wykonaniem zdjęcia jest postawienie sobie pytania: Czy ja będąc w takiej sytuacji chciałbym/-abym być sfotografowany/-a? Czy chciałbym/-abym aby to zdjęcie było wykorzystane w nieznanej mi publikacji? Zagwarantować, by osoby, których sytuację przedstawiamy miały możliwość opowiedzenia o swojej historii osobiście. Zazwyczaj informacje nie pochodzące prosto ze źródła są mniej wiarygodne niż te opowiedziane w pierwszej osobie przez samych uczestników. Rzetelność przekazu jest ważna nie tylko dla odbiorcy, ale i dla osoby opowiadającej, która rozumie znaczenie swojej historii i ma wpływ na to, jak jest przekazywana dalej. Ustalić i zanotować, czy opisywane/portretowane osoby zgadzają się na ujawnienie swoich personaliów i twarzy i zawsze postępować zgodnie z ich życzeniem. Nie zawsze możliwość identyfikacji bohatera historii czy obrazu jest dla niego wyrazem szacunku. Czasem może być powodem odrzucenia go przez własną rodzinę czy lokalną społeczność, w ekstremalnych przypadkach może stanowić nawet zagrożenie dla jego życia. Dotyczy to głownie historii osobistych, kwestii tabu w danej społeczności. Dlatego zawsze warto ustalić, czy bohater historii, obrazu, chciałby być rozpoznany w przygotowanym przez nas materiale. Działać zgodnie z najwyższymi standardami w zakresie praw człowieka i ochrony osób słabszych. Aby chronić prywatność ludzi przedstawianych lub opisywanych, nie należy ujawniać danych, które umożliwiałyby identyfikację bohaterów przez niepowołane osoby lub instytucje. Działać zgodnie z najwyższymi standardami w zakresie ochrony praw dziecka, przestrzegając zapisów Konwencji Praw Dziecka. To głównie dzieci są najczęściej portretowanymi podmiotami, dlatego osobna zasada reguluje ich udział w obrazach i wiadomościach. Nie chodzi tu jedynie o zwalczanie negatywnego stereotypu płaczącego, głodnego dziecka, czy zastąpienie go nowym portretem dziecka uśmiechniętego, wesoło machającego do kamery. Inspirując się postanowieniami Międzynarodowej Konwencji Praw Dziecka zaleca się: Dawać dzieciom możliwość swobodnego wypowiedzenia się, Informować o pozytywnych działaniach podejmowanych przez dzieci i młodzież na świecie. wstęp 15

18 Wzbudzenie silnych emocji faktycznie przykuje uwagę odbiorców i możliwe, że poprowadzi do zamierzonych wyżej celów. Ma jednak małe szanse na doprowadzenie do długofalowego zaangażowania. Odbiorca, który ogląda szokujące zdjęcie, czyta tragiczną wiadomość czy dowiaduje się, że co 4 sekundy umiera z głodu człowiek doświadcza zwykle dysonansu poznawczego. Odczuwa sprzeczność pokazywanego mu obrazu rzeczywistości z tym, który zna z własnego życia. Jego obraz samego siebie, osoby dobrej i szczodrej, jest zagrożony. Rodzi się poczucie niemocy, że wokół dzieje się tyle złego, a on nic z tym nie robi. Sytuacja dysonansu jest przykra, dlatego człowiek dąży do jak najszybszej redukcji złego samopoczucia, np. przez wrzucenie datku do puszki czy wyparcie tej kwestii ze swojej świadomości. Taki obraz powoduje więc szybką, mechaniczną reakcję, ale nie zachęca do zrozumienia zjawiska czy długotrwałego zainteresowania się tematem. Drastyczne obrazy oddalają nas od zrozumienia problemów Południa, gdyż: nie pokazują podobieństw pomiędzy nami a ludźmi z krajów Południa, nie kształtują poczucia solidarności, nie motywują do pozytywnego działania, zniechęcają do działania na rzecz kogoś, kogo nie znamy. Jakie obrazy należy pokazywać? Takie, które pokazują cechy wspólne, które budują poczucie wspólnoty pomiędzy ludźmi na całym świecie i solidarności. Nie będziemy się angażować na rzecz osób, z którymi nie mamy nic wspólnego. Im więcej wiemy o innych, zwłaszcza, jeśli odkrywamy podobieństwo pomiędzy nimi a sobą, tym bliżej umieszczamy siebie ich we własnej sieci wyobrażeń o świecie, traktując nas jako jedną grupę. I odwrotnie uwypuklanie różnic prowadzi do umiejscowienia innych daleko od siebie. Jeśli coś złego dzieje się z kimś, kogo uważam za swojego, to czuję dużą motywację do aktywnego działania na jego rzecz. Do tego niezbędne są jednak rzetelne obrazy i wiadomości pokazujące cechy wspólne, a nie wyłącznie różnice. To, co pokazują światowe media na temat Angoli i jej mieszkańców ma wpływ na ludzi w Angoli. Nie zastanawiają się nad własną tożsamością, przyjmują, że to, co słyszą o sobie z mediów, to prawda. Takie problemy z tożsamością to skutek ponad czterdziestoletniej wojny. Światowe media mówią o nas sporo i niezależnie od tego, czy jest to prawda czy nie, ludzie w Anogli zaczynają w to wierzyć. Fernando Pacheco, przewodniczący ADRA Angola Association for Rural Development, Angola Rzetelna informacja to nie tylko brak stereotypów w przekazie, ale przede wszystkim rozumienie kontekstu i wysłuchanie osób, na rzecz których pracujemy. Wielu mieszkańców Południa skarży się na naszą niewiedzę i niesprawiedliwy przekaz o ich krajach w mediach, a także daje wskazówki, jakiej współpracy od nas oczekują. Aktywistko/Aktywisto! Czy wiesz, że w krajach globalnego Południa istnieje bardzo dużo organizacji pozarządowych, powstałych z inspiracji członków danej społeczności, którzy działają w odpowiedzi na potrzeby mieszkańców? Zwykli ludzie często są tam wolontariuszami, nawet jeśli sami nie mają dostatniego życia, mobilizują się by wspierać swoje społeczności. Wiele z nich ma strony internetowe i możesz łatwo do nich dotrzeć. Oni najlepiej odpowiedzą Ci na pytania dotyczące ich krajów. Wykorzystaj to! Co ludzie wiedzą na temat mojego kraju? HIV i bieda to dwie rzeczy, o których mówią Europejczycy. Informacje czerpią z biuletynów informacyjnych organizacji pozarządowych, z telewizji, czasem od osób, które pracują przy projektach pomocowych. ( ) Jeśli chodzi o pracowników organizacji pozarządowych zajmujących się współpracą rozwojową dobrze by konsultowali swoje pomysły z miejscowymi organizacjami tworzonymi przez lokalne społeczności. Żeby dobrze działać, powinni najpierw pracować z nami, w naszej organizacji. Współpraca rozwojowa to nie jałmużna, tylko pomoc i wsparcie dla naszej własnej aktywności. Najważniejsze jest porozumienie. Isaac Lidaywa, działacz Niaver community Based Organisation Kitle, Kenia 16 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

19 Co oznacza rzetelne przedstawienie? Takie, które nie koncentruje się na stereotypach, nie jest jednostronne, ale pokazuje sytuację z pełniejszej perspektywy, odnosząc się do współczesnych realiów. Jest to przekaz budujący analogie między sytuacją w tamtym kraju i w Polsce. tytuł rpzdziału 17

20 18 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

21 tytuł rpzdziału 19

22 Wiedza w pigułce g Oblicza ubóstwa f Ubóstwo nie jest zjawiskiem nowym i towarzyszy nam prawdopodobnie od początku rozwoju społecznego człowieka. Na przestrzeni dziejów wraz z kształtowaniem się bardziej zaawansowanych stosunków społecznych rosła również rozpiętość dobrobytu na jednej stronie skali stały jednostki uprzywilejowane, na drugiej zaś te, które nigdy nie miały szans skorzystać z dóbr dostępnych tym pierwszym. Na przestrzeni wieków do kanonu kultury europejskiej należał obowiązek pomocy ubogim, zaś dawanie jałmużny rozpoznawane było jako cnota przynosząca szacunek współobywateli. Z czasem, gdy instytucja państwa stopniowo zaczęła obejmować wszystkie zamieszkujące jego terytorium jednostki, wspomaganie ubogich doczekało się rozwiązań systemowych. Osiągnięciem XX wieku są systemy opieki socjalnej, zdrowotnej, systemy emerytalne i systemy powszechnej edukacji, zbiory praw pracowniczych, system bankowy oferujący instytucję kredytu, a całość mieści się w zarysowanych w konstytucji ramach prawnych. Ten złożony system jest podstawą bezpieczeństwa członków nowoczesnych społeczeństw, gwarantem, przynajmniej teoretycznym, ich równego rozwoju. Duża cześć społeczeństw naszej planety nie może korzystać z takiego zaplecza lub ma do niego utrudniony dostęp. Ubóstwo to coś więcej niż brak pieniędzy. Amartya Sen, pochodzący z Indii laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, definiuje ubóstwo nie jako brak dochodów, ale jako niezdolność do pełnowartościowego życia, spowodowaną niedostatkiem środków ekonomicznych. Ubóstwo to strach przed tym co przyniesie jutro, życie dniem dzisiejszym. Ubóstwo jest pogwałceniem prawa do godnego życia, poprzez brak podstawowego wyżywienia, zdrowia, wykształcenia, wolności i reprezentacji. To bycie niewidocznym, bezradnym i bez prawa głosu na temat własnego życia. Ubóstwo oznacza konieczność podejmowania dramatycznych wyborów między kupnem żywności a kupnem lekarstw, między dojazdem do pracy a zaopatrzeniem dziecka w szkolny mundurek. Głód i niedożywienie to pierwszy stopień do chorób i przedwczesnej śmierci. Zaś choroby i brak higieny oznaczają trudności w nauce oraz mniej wydajną pracę co za tym idzie gorzej płatną i niepewną. Dlatego aby trwale poprawić losy milionów ludzi trzeba na początek zapewnić przetrwanie wyeliminować głód. Możliwość posiadania jakiejkolwiek nadwyżki w postaci produktów rolnych lub wytworu własnych rąk, którą można sprzedać, a pieniądze zaoszczędzić lub zainwestować, daje ludziom pewność przetrwania i odwagę do patrzenia w przyszłość. Za tym idzie poprawa stanu zdrowia i edukacja. Na tak silnej podstawie ludzie będą w stanie pracować na swój dobrobyt, z czasem uniezależniając się od zewnętrznej pomocy. Za początek pomocy rozwojowej koordynowanej przez państwa uważa się koniec II wojny światowej i pomoc USA dla zniszczonej Europy. Wraz z oficjalną pomocą państw, przez lata rósł też strumień pomocy od darczyńców prywatnych, głównie poprzez organizacje pozarządowe. Jednak przez blisko 50 lat starań o poprawę losów ludzi w krajach rozwijających się, nie udało się trwale osiągnąć tego celu. Wielokrotnie zmieniano koncepcje rozwoju, co miało przynieść lepsze rezultaty. W końcu, w latach 90. podjęto decyzję, że sektor pomocowy tak państwowy, jak i pozarządowy, powinien bardziej skupić się na walce z poszczególnymi problemami na szczeblu lokalnym, zamiast wypracowywać jeden wzór rozwoju dla wszystkich. W 2000 roku na specjalnym Forum Milenijnym, Zgromadzenie Ogólne ONZ podjęło Deklarację Milenijną, która miała wyznaczać ścieżki działania organizacji, a także jej współpracowników w XXI wieku. Jednocześnie państwa 20 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

23 MILENIJNE CELE ROZWOJU 1 Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód Zmniejszyć o połowę liczbę ludzi, których dochód nie przekracza 1 dolara dziennie 2 Zapewnić 3 promować 4 Ograniczyć 5 poprawić 6 Ograniczyć Zmniejszyć o połowę liczbę ludzi, którzy cierpią głód powszechne nauczanie na poziomie podstawowym Zapewnić wszystkim chłopcom i dziewczętom możliwość ukończenia pełnego cyklu nauki na poziomie podstawowym równość płci i awans społeczny Kobiet Wyeliminować nierówny dostęp płci do pierwszego i drugiego szczebla edukacyjnego do 2005 roku, a na wszystkich szczeblach do 2015 roku umieralność dzieci Zmniejszyć o 2/3 wskaźnik umieralności dzieci w wieku do lat 5 opiekę zdrowotną nad matkami Zmniejszyć o 3/4 wskaźnik umieralności matek rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych chorób Powstrzymać rozprzestrzenianie się HIV/AIDS i ograniczyć ilość nowych zakażeń Powstrzymać rozprzestrzenianie się malarii i innych groźnych chorób i ograniczyć ilość zachorowań 7 Stosować 8 stworzyć zrównoważone metody gospodarowania zasobami naturalnymi Uwzględnić zasady zrównoważonego rozwoju w krajowych strategiach i programach; stosować metody hamujące zubożenie zasobów środowiska naturalnego Zmniejszyć o połowę liczbę ludzi pozbawionych stałego dostępu do czystej pitnej wody Do 2020 roku osiągnąć znaczącą poprawę warunków życia przynajmniej 100 milionów mieszkańców slumsów globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju Dopracować dostępny dla wszystkich, oparty na jasnych przepisach, przewidywalny i nikogo nie dyskryminujący system handlowo-finansowy. Uczestnicy systemu powinni być zobowiązani do podejmowania aktywnej działalności promującej dobre praktyki rządzenia, rozwój i ograniczanie ubóstwa. Dotyczy to działań na poziomie narodowym i międzynarodowym. Wyjść naprzeciw szczególnym potrzebom najsłabiej rozwiniętych państw poprzez zniesienie ceł i kontyngentów na towary eksportowane przez te kraje, zwiększenie skali redukcji długów poważnie zadłużonych ubogich krajów, umorzenie długów zaciągniętych w ramach oficjalnej pomocy bilateralnej oraz zwiększenie pomocy na rzecz rozwoju dla krajów podejmujących działania mające na celu ograniczenie ubóstwa Wyjść naprzeciw szczególnym potrzebom krajów śródlądowych i krajów rozwijających się położonych na małych wyspach Rozstrzygnąć kwestię zadłużenia krajów rozwijających się poprzez podjęcie narodowych i międzynarodowych kroków służących utrzymaniu długookresowej zdolności do spłaty zadłużenia We współpracy z krajami rozwijającymi się stworzyć miejsca godnej i produktywnej pracy dla młodzieży We współpracy z sektorem upowszechnić dostęp do nowych technologii, zwłaszcza technologii informacyjnych i komunikacyjnych wiedza w pigułce 21

24 22 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

25 Nigdy wcześniej likwidacja ubóstwa i zrównoważony rozwój nie były tak istotne. Likwidacja ubóstwa dokonuje się w świecie coraz bardziej zglobalizowanym, w którym występują coraz liczniejsze zależności; sytuacja ta tworzy nowe możliwości, ale również nowe wyzwania. Zwalczanie światowego ubóstwa jest nie tylko obowiązkiem moralnym; przyczyni się również do zbudowania bardziej stabilnego, pokojowego, zamożnego i sprawiedliwego świata, odzwierciedlającego współzależność bogatszych i uboższych krajów. W takim świecie nie pozwolilibyśmy co godzinę umierać z ubóstwa dzieciom; nie stalibyśmy z boku podczas gdy miliard ludzi walczy o przetrwanie za mniej niż dolara dziennie, a z powodu HIV/AIDS, gruźlicy i malarii umiera ponad 6 milionów ludzi rocznie. Polityka rozwojowa stanowi trzon stosunków UE z wszystkimi krajami rozwijającymi się. Konsensus Europejski w Sprawie Rozwoju przyjęty w 2006 roku przez Parlament Europejski, Komisję Europejską i Radę Unii Europejskiej. członkowskie przyjęły osiem Milenijnych Celów Rozwoju (MCR). Osiem celów zostało wyznaczonych jako priorytety pomocy rozwojowej do 2015 roku. Zamierzone zmiany określone zostały z pomocą policzalnych wskaźników pozwalających obserwować postępy, wyznaczono ich pożądane wartości, a metę czasową tego ambitnego procesu wyznaczono na rok Stałe monitorowanie postępów w realizacji MCR to ważny potencjał dla 189 państw członkowskich ONZ, pozwalające na bardziej sprawiedliwe kształtowanie wzajemnych stosunków, wskazujące obszary współpracy wymagające specjalnej uwagi, ważne ze względu na eliminację skrajnego ubóstwa. Globalny, demokratyczny i skuteczny front w tej walce to droga realizacji deklaracji milenijnej, a zarazem założenie ósmego milenijnego celu rozwoju. Dlaczego wybrano takie cele? Jeśli się zastanowimy to wymyślimy kolejne osiem innych problemów światowych, które należy jak najprędzej rozwiązać. Otóż MCR stanowią całość dlatego, że nie można trwale rozwiązać jednego z wymienionych problemów, jeśli nie rozwiąże się także innych. Prześledźmy to na przykładzie: Wyobraźmy sobie dziewczynkę, około 10-letnią. Może pochodzić z wielu krajów rozwijających się. Mieszka na wsi, jej rodzina posiada kawałek ziemi, ale z powodu suszy plony są bardzo marne (cel 7 ochrona środowiska). Dziewczynka nie może chodzić do szkoły (cel 2 dostęp do edukacji), ponieważ musi pomagać w gospodarstwie i opiekować się rodzeństwem. Tylko jej starszy brat chodzi do szkoły (cel 3 równy dostęp do świadczeń dla kobiet i mężczyzn). Jednym z ważnych obowiązków dziewczynki jest chodzenie po wodę, której bezpieczne ujęcie znajduje się daleko (ponownie cel 7). Czasami pompa w studni jest zepsuta, wtedy dziewczynka czerpie wodę ze strumienia, przez co dzieci często chorują (cel 6 ograniczenie rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych). Kilkoro z rodzeństwa dziewczynki umarło przed 5 rokiem życia, a mama zawsze rodziła w domu, bo szpital jest zbyt daleko (cele 4 i 5 ograniczenie umieralności dzieci i poprawa opieki nad matkami). Cały obraz życia dziewczynki ukazuje ubóstwo, dziedziczone przez kolejne pokolenia (cel 1), które może zostać wyeliminowane przez systemowe, spójne działania państwa i zewnętrznych darczyńców (cel 8). Ciekawe strony na temat Milenijnych Celów Rozwoju Organizacja Narodów Zjednoczonych Organizacja Narodów Zjednoczonych Kampania Narodów Zjednoczonych na You Tube: (oraz następne) Strona Global Monitoring Report Bank Światowy w 2007 roku wydał raport o realizacji MCR: org/wbsite/external/extdec/extglobalmonitor/0,,menupk: ~pagepk: ~pipk: ~thesite PK: ,00.html Strona projektu, który ma na celu analizę postępów w realizacji MCR: wiedza w pigułce 23

26 g Bezpieczeństwo i suwerenność żywnościowa f Na świecie ponad miliard osób cierpi z powodu głodu i niedożywienia. Zdecydowana większość z nich to mieszkańcy wiejskich terenów z krajów rozwijających się. Co sześć sekund z głodu umiera dziecko. Tymczasem prawo do żywności to jedno z podstawowych praw człowieka. Wszelkie dane wskazują, że na ziemi istnieje wystarczająca ilość żywności dla wszystkich jej mieszkańców. Dlaczego więc jeden na siedmiu ludzi chodzi chronicznie niedożywiony? Nie z powodu braku żywności, ale z powodu braku dostępu do niej. Oto dlaczego warto dowiedzieć się, czym jest bezpieczeństwo i suwerenność żywnościowa. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia, bezpieczeństwo żywnościowe to sytuacja, gdy wszyscy ludzie teraz i w przyszłości mają i będą mieli dostęp do wystarczającej ilości bezpiecznej i zdrowej żywności, która zapewni im możliwość prowadzenia zdrowego i aktywnego życia. Pojęcie bezpieczeństwa żywnościowego obejmuje tak fizyczny jaki i ekonomiczny aspekt dostępu do żywności, która zaspokaja ich potrzeby dietetyczne, jak i preferencje żywieniowe. Nigdy wcześniej likwidacja ubóstwa i zrównoważony rozwój nie były tak istotne. Likwidacja ubóstwa dokonuje się w świecie coraz bardziej zglobalizowanym, w którym występują coraz liczniejsze zależności; sytuacja ta tworzy nowe możliwości, ale również nowe wyzwania. Zwalczanie światowego ubóstwa jest nie tylko obowiązkiem moralnym; przyczyni się również do zbudowania bardziej stabilnego, pokojowego, zamożnego i sprawiedliwego świata, odzwierciedlającego współzależność bogatszych i uboższych krajów. W takim świecie nie pozwolilibyśmy co godzinę umierać z ubóstwa dzieciom; nie stalibyśmy z boku podczas gdy miliard ludzi walczy o przetrwanie za mniej niż dolara dziennie, a z powodu HIV/AIDS, gruźlicy i malarii umiera ponad 6 milionów ludzi rocznie. Polityka rozwojowa stanowi trzon stosunków UE z wszystkimi krajami rozwijającymi się. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia, bezpieczeństwo żywnościowe to sytuacja, gdy wszyscy ludzie teraz i w przyszłości mają i będą mieli dostęp do wystarczającej ilości bezpiecznej i zdrowej żywności, która zapewni im możliwość prowadzenia zdrowego i aktywnego życia. Pojęcie bezpieczeństwa żywnościowego obejmuje tak fizyczny jaki i ekonomiczny aspekt dostępu do żywności, która zaspokaja ich potrzeby dietetyczne, jak i preferencje żywieniowe. Prosto ujmując, można mówić o bezpieczeństwie żywnościowym, gdy: rolnicy, hodowcy i rybacy otrzymują godne wynagrodzenie za swoją pracę, żywność jest produkowana w sposób bezpieczny dla człowieka i środowiska naturalnego, sieć dostawy, kupna i sprzedaży funkcjonuje sprawnie na wszystkich poziomach lokalnym, regionalnym i światowym, dba się o potrzeby osób wykluczonych oraz o sprawiedliwość społeczną. Wszystkie proste wytłumaczenia dlaczego na świecie wciąż panuje głód, a skutki niedożywienia i braku czystej wody wciąż zbierają śmiertelne żniwo, powinny być traktowane z dużą rezerwą. Wiele globalnych i lokalnych zagadnień ma wpływ na sytuację żywnościową. Zwróćmy uwagę na kilka z ważniejszych: niedofinansowanie i niedoinwestowanie rolnictwa w krajach rozwijających się, promowanie rolnictwa wielkoobszarowego z przewagą jednego gatunku roślin, przeznaczenie wielkich obszarów upraw pod rośliny konieczne do produkcji biopaliw, globalne systemy rynkowe, dzięki którym drobni rolnicy przegrywają konkurencję o rynki zbytu z wielkimi koncernami, konflikty, które skutkują niszczeniem upraw lub stwarzają możliwość ograniczania dostępu do żywności jako narzędzia represji, zmiany klimatu, które utrudniają lub uniemożliwiają uprawę, skutkują katastrofami naturalnymi, po których bezpieczeństwo żywnościowe poszkodowanych osób drastycznie się zmniejsza. Olivier de Schutter, Specjalny Sprawozdawca ds. Prawa do Żywności podczas konferencji FAO w listopadzie 2009 roku, źródło Raport PLON Oxfam/PAH 24 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

27 Pojęcie suwerenności żywnościowej pojawiło się w trakcie Światowego Szczytu Żywności FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) w 1996 roku, zaproponowane przez sieć organizacji rolniczych Via Campesina. Powszechnie rozumiane jest jako prawo poszczególnych państw lub grup państw do prowadzenia niezależnej/odrębnej polityki w zakresie rolnictwa i żywności, jak najlepiej dostosowanej do potrzeb miejscowej ludności, ale też niemającej negatywnego wpływu na mieszkańców innych krajów. Suwerenność żywnościowa stawia na rolnictwo małoobszarowe, ekologiczne metody produkcji i sprawiedliwy podział jej środków. W połowie roku 2011 ONZ ogłosił klęskę głodu w Rogu Afryki. Na przykładzie codziennych doniesień medialnych możemy śledzić zagadnienia: niesprawiedliwej dystrybucji żywności i ziemi, niekorzystnych dla wielu ludzi polityk rolnych, zarówno szczebla lokalnego jak i międzynarodowego, zmieniających się cen żywności. Wciąż mało znane w Polsce pojęcie suwerenności żywnościowej jest nie tyle aktualne, co staje się wręcz palące. Liczba głodujących na świecie wciąż rośnie, dlatego warto wspierać idee, które stworzą możliwości rozwoju rolnictwa rodzimego, lokalnego, a tym samym przyczynią się do zapewnienia suwerenności żywnościowej. Te, które szczególną troską otaczają biednych mieszkańców z krajów globalnego Południa, kobiety oraz małorolnych i bezrolnych rolników. Rozwój wielkoobszarowego rolnictwa i globalnych rynków prowadzi do degradacji tradycyjnych społeczności rolniczych i do utraty wiedzy potrzebnej do jego przetrwania. Należy zatem wspierać lokalne rynki produktów rolnych uzyskiwanych przez miejscowych producentów. Możliwość zakupienia żywności wytwarzanej w najbliższej okolicy daje szansę na nabycie produktów świeżych, które nie przebyły długich podróży. Ponadto kupując produkty lokalne mamy większą możliwość kontroli jakości i wpływu na warunki uprawy i produkcji naszych ulubionych produktów. Problemem krajów globalnego Południa jest to, że produkowane przez nie produkty żywnościowe muszą konkurować z tańszymi produktami eksportowanymi przez kraje bogate i wysoko rozwinięte. W konkurencji tej nie mają szans, szczególnie, że kraje bogate zabezpieczają się międzynarodowymi umowami, pozostawiającymi rolników z Południa bez szans. Konsumenci wybierają tańsze produkty z eksportu, przez co lokalni producenci rolni popadają w biedę. Nie mogąc sprzedać swoich produktów w godziwej cenie, sami narażeni są na głód. To paradoks - wytwórcy żywności są głodni. Na temat relacji handlowych i Sprawiedliwego Handlu więcej informacji znajdziecie w kolejnych rozdziałach Przewodnika Ciekawe strony: Opis strony: Opis strony: Opis strony: Polska Zielona Sieć: zielonasiec.pl Polski Klub Ekologiczny: Kolektyw AlimenTerre: SOS Faim Belgia: Opis strony: Opis strony: wiedza w pigułce 25

28 g Relacje handlowe f Handel międzynarodowy jest jednym z głównych czynników przesądzających o powodzeniu krajów Południa w walce z ubóstwem - taki pogląd jest powszechny wśród szerokiego grona instytucji i organizacji zajmujących się współpracą rozwojową. Wśród organizacji zajmujących się współpracą rozwojową termin handel międzynarodowy używany jest jako ogólne określenie wielu aspektów międzynarodowej wymiany gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które mający wpływ na rozwój krajów Południa i walkę z ubóstwem. Wiodącą rolę w ustalaniu zasad handlu międzynarodowego pełni Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization, skrót WTO). Jej zadaniem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami i rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej. Państwa członkowskie WTO zobowiązane są do przestrzegania wewnętrznych zasad. Jednak wiele krajów Południa, a także liczne organizacje rozwojowe, wskazują, że zasady te w praktyce służą powiększaniu przepaści rozwojowej na świecie, a nie równomiernemu wzrostowi dobrobytu na świecie. Pogląd ten jest jednak odrzucany lub ignorowany przez kraje bogate. Wagę handlu międzynarodowego w zwalczaniu ubóstwa podkreślają najważniejsze instytucje międzynarodowe (Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju 3 ), wiodące pozarządowe organizacje rozwojowe (np. Oxfam 4 ), ośrodki badawcze zajmujące się rozwojem międzynarodowym (np. European Centre for Development Policy Management, ODI, Centre for Global Development 5 ), instytucje i organizacje społeczeństwa obywatelskiego z krajów globalnego Południa (np. South Centre, SEATINI, CUTS International 6 ). Handel międzynarodowy jest też uwzględniony w Milenijnych Celach Rozwoju. Ósmy cel milenijny obejmuje m.in. rozwiniecie otwartego i opartego na zasadach (a nie na przewadze siły - przyp. autora), przejrzystego i niedyskryminującego (krajów Południa - przyp. autora) systemu handlowego i finansowego 7. Dambisa Moyo, Zambijka mieszkająca w Stanach Zjednoczonych, jedna ze znanych krytyczek pomocy rozwojowej, przywołuje przykład współpracy handlowej między Afryką a Chinami, która już w 2010 roku miała przekroczyć 100 miliardów dolarów rocznie 8. Chociaż przewidywania te musiały być ostudzone z powodu globalnego kryzysu finansowego, to i tak handel międzynarodowy dostarcza znacznie więcej gotówki krajom afrykańskim niż skromne 40 miliardów pomocy zagranicznej udzielanej przez Stany Zjednoczone (mowa tu o całej pomocy amerykańskiej, nie tylko dla krajów Afryki!). Gospodarcze walory z handlu międzynarodowego są w większości ogólnie akceptowaną prawdą. Jednak nie wszystkie kraje, które skupiły się na handlu, doznały towarzyszącego mu wzrostu gospodarczego. Państwa można podzielić na trzy grupy: zwycięzcy globalizacji, którzy zwiększyli handel i rozwinęli się gospodarczo, kraje nie uczestniczące w globalizacji, które unikają handlu i dlatego nie cieszą się znacznym wzrostem i kraje, które przegrały na globalizacji, które zwiększyły swój handel, ale nie rozwinęły się gospodarczo. Tragiczne jest to, że wiele krajów afrykańskich należy właśnie do tej trzeciej kategorii. Dambisa Moyo, Dead Aid, Penguin Books, 2009, s. 114 Ogromną rolę handlu międzynarodowego w zwalczaniu ubóstwa podkreśla również Yash Tandon, ugandyjski naukowiec, były polityk, do niedawna dyrektor South Centre w Genewie. Alarmuje on jednak, że brak równowagi sił pomiędzy krajami Północy a Południa skutkuje katastrofalnymi konsekwencjami dla tych ostatnich, gdyż Europa potrafi wynegocjować dla siebie korzystne warunki, ze szkodą dla krajów ubogich na innych kontynentach. Tandon przekonuje, że kraje rozwijające się muszą stawiać mocne warunki w negocjacjach dotyczących handlu międzynarodowego. Przywołuje on przykład negocjacji w sprawie Umów o partnerstwie gospodarczym pomiędzy UE a krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku i bardzo surowo podsumowuje postawę Europejczyków 9 : to stara strategia >>dziel i rządź<<, którą posługuje się imperium (tj. Europa). 26 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

29 Koniec zimnej wojny otworzył nowe możliwości i usunął pewne ograniczenia. (...). Świat miał szansę odnieść z tego pożytek, gdyby Stany Zjednoczone wykorzystały tę okazję do udzielenia pomocy w budowie systemu ekonomiczno-politycznego, opartego na takich wartościach i zasadach, jak porozumienie handlowe promujące rozwój w biednych krajach. Niestety, zamiast tego, kraje wysoko uprzemysłowione, niekontrolowane już przez współzawodnictwo o serca i umysły mieszkańców Trzeciego Świata, stworzyły globalny system handlowy, który pomaga w realizacji specjalnych interesów finansowych ich korporacji, szkodząc jednocześnie najbiedniejszym krajom świata. Joseph Stiglitz (laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii i były główny ekonomista Banku Światowego), Wizja sprawiedliwej globalizacji. Propozycje usprawnień, PWN, Warszawa 2007, s. 9 Z handlem międzynarodowym związane są - i częściowo pokrywają się - ważne tematy będące przedmiotem niepokoju krajów globalnego Południa, na przykład negatywne skutki bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zadłużenia, rajów podatkowych, zawłaszczania ziemi, a także nadzieje krajów Południa, np. od niedawna żywo dyskutowany na arenie międzynarodowej podatek od transakcji finansowych, czy możliwość mobilizowania własnych zasobów krajów Południa (ang. mobilisation of domestic resources) do wspierania rozwoju społeczno-gospodarczego. Nie łatwo rozwiązać najważniejsze problemy handlu międzynarodowego, takie jak negatywne skutki liberalizacji handlu i ochrony własności intelektualnej, niesprawiedliwy podział zysków z eksploatacji zasobów naturalnych, wpływ handlu na zmiany klimatyczne, brak uregulowań działania korporacji międzynarodowych, czy ciężar zadłużenia krajów Południa. Istnieje jednak szereg praktycznych sposobów działania, które podejmują organizacje rozwojowe, aby zmienić obecny stan rzeczy. Wśród nich warto wymienić m.in.: działanie polskiej Koalicji Sprawiedliwego Handlu, która stara się promować jedno z alternatywnych, bardziej etycznych podejść do handlu między Północą a Południem; kampanię Koalicji Clean Clothes Polska, która animuje działania na rzecz poprawy warunków pracy w globalnym przemyśle odzieżowym, zwiększania odpowiedzialności społecznej i zaangażowania w te działania zarówno firm jak i konsumentów; kampanię na rzecz wprowadzenia podatku od transakcji finansowych, który ma złagodzić skutki dysproporcji rozwojowych pomiędzy Północą a Południem, dostarczając niezbędnych dodatkowych funduszy na współpracę rozwojową. Ciekawe strony Animowane prezentacje Oxfam o pięciu problemach krajów Południa wynikających z obecnych zasad handlu międzynarodowego: Gra internetowa pozwalająca zrozumieć warunki pracy w fabrykach produkujących obuwie dla znanych marek międzynarodowych: wiedza w pigułce 27

30 g sprawiedliwy handel 10 f zanim wyjdziemy rano do pracy już jesteśmy zależni od większości świata. Herbata pochodzi z Indii, kawa z Nikaragui, sok jest zrobiony z pomarańczy z Ekwadoru, pomidory przyjechały z Hiszpanii, a czosnek z Chin. Martin Luther King Żyjemy w świecie coraz bardziej powiązanym siecią politycznych, kulturowych, ekologicznych i ekonomicznych współzależności. To, jak głosujemy w wyborach, dokąd i jakim środkiem transportu jeździmy na wakacje, ile energii elektrycznej i wody zużywamy ma bezpośredni wpływ na to, co dzieje się na drugim końcu świata. Powiązania ekonomiczne są jeszcze bardziej widoczne. Ogromna większość produktów, których codziennie używamy (w tym wiele artykułów spożywczych), pochodzi spoza Polski. Nasze ubrania i sprzęt elektroniczny często przyjeżdżają ze wschodniej Azji, owoce z Ameryki Południowej, kwiaty z Afryki. Czy zastanawiacie się czasem, dlaczego T-shirt kosztuje 19,99, albo nawet 9,99 PLN? Nie został uszyty w Polsce: większość noszonych przez nas ubrań pochodzi z Indii, Chin, Bangladeszu czy Indonezji, rzadziej z Rumunii lub Bułgarii. Tak więc T-shirt przebył długą drogę, zanim trafił na półkę sklepu sieci XYZ. Biorąc pod uwagę koszt oraz kraje pochodzenia surowców, transport, marże pośredników i detalisty, cena naprawdę wydaje się niewygórowana. Nawet nieadekwatna do wartości T-shirta. Kawa, kakao, banany... Za zebranie kilograma ziaren kawy Etiopczyk zarabia średnio 70 groszy. W europejskich kawiarniach z takiej ilości kawy można zaparzyć ok. 80 filiżanek napoju, wartych ponad 400 złotych. W Wybrzeżu Kości Słoniowej, skąd pochodzi duża część kakao trafiającego na europejskie rynki, w niewolniczych warunkach nierzadko pracują także dzieci. W Ekwadorze, gdzie banany są jednym z głównych źródeł dochodów z eksportu, prawie 80% ludności żyje poniżej granicy ubóstwa. Zarobek pracowników plantacji stanowi zaledwie 1-2% ceny, jaką płacimy za banany w sklepie. 28 przewodnik dla aktywistów i aktywistek pah

31 Banany przyjechały do nas z daleka: z Kostaryki, Peru czy Wybrzeża Kości Słoniowej. Są towarem dużo bardziej wrażliwym na warunki transportu niż T-shirty, gdyż mogą się zepsuć. Kosztują mniej niż polskie jabłka. Czy to jest cena adekwatna do ich wartości? Inaczej postawiła pytanie Annie Leonard, autorka filmu Historia rzeczy ( Story of Stuff ): kto za to płaci? Jest bowiem oczywiste, że nie my konsumenci i konsumentki. Również nie sprzedawcy, ani pośrednicy to są biznesmeni, a regułą biznesu jest zarabiać, a nie dokładać. Ciężar spada na producentów, a raczej ich pracowników. Reguły światowego handlu sprawiają, że na wymianie handlowej nie zawsze na równi korzystają wszystkie strony, a precyzyjniej rzecz ujmując tracą najsłabsi. Przykładowo, kawa, herbata, kakao lub banany uprawiane są w krajach globalnego Południa na plantacjach lub przez drobnych rolników, a następnie skupowane - w stanie surowym - przez europejskie lub amerykańskie firmy, które te produkty przetwarzają (np. wypalają kawę), pakują i sprzedają na naszych rynkach. Drobni producenci w kontaktach z ponadnarodowymi koncernami stoją najczęściej na straconej pozycji, więc wynegocjowane przez nich ceny płodów rolnych bywają ekstremalnie niskie. Co więcej, ceny te zmieniają się dramatycznie z roku na rok, w zależności od sytuacji na światowych rynkach, więc rolnikom trudno jest planować działania i inwestycje naprzód. Nigdy nie wiadomo, czy i za ile uda się sprzedać kolejny worek kawy, a w związku z tym trudno jest zaplanować nawet najbliższą przyszłość. Ten mechanizm jest jedną z przyczyn ubóstwa dotykającego wielu mieszkańców większości krajów Afryki, Azji i Ameryki Południowej, gdzie ogromna część ludzi utrzymuje się z rolnictwa. Brak poszanowania praw pracowniczych, niezależnie od branży, w krajach globalnego Południa nie jest tajemnicą. Wszyscy o tym wiedzą, ale niewielu głośno oponuje. Słychać nawet głosy, że dzięki temu mamy dostęp do niedrogich produktów, a oni niech się cieszą, że mają pracę. Przywileje, którymi cieszymy się w Europie ubezpieczenie zdrowotne, zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, normowany czas pracy, prawo do wypoczynku prawo do zrzeszania się w związki zawodowe są w ogromnej mierze nieosiągalne dla pracowników fabryk w Chinach, Hondurasie czy w Kenii. Normą natomiast są obowiązkowe nadgodziny, często bez dodatkowego wynagrodzenia. Nagminnie wykorzystuje się również do pracy dzieci według szacunków UNICEF, aż jedno na sześcioro dzieci na świecie pracuje. Można się zastanawiać, dlaczego pracownicy i pracownice się na to godzą. Dlaczego nie protestują? Odpowiedź jest prosta: każdy sprzeciw czy niesubordynacja skutkują zwolnieniem w trybie natychmiastowym. Gdy na rynku pracy panuje głębokie bezrobocie, każda praca będąca źródłem niewielkiego, ale stałego dochodu, jest na wagę złota. Zmiany klimatyczne pozbawiają rolników plonów wystarczających na zapewnienie bytu rodzinie i sprzedaż nadwyżek, przez co mieszkańcy wsi przenoszą się do miast w poszukiwaniu pracy powiększając rzesze gotowych na pracę za bardzo niskie stawki lub bezrobotnych. Pracownicy i pracownce, którzy próbują założyć związek zawodowy, są szykanowani nie tylko przez pracodawców, ale często także przez lokalne władze. Czy jest jakieś rozwiązanie? Już w latach 50. XX wieku Holendrzy stwierdzili, że ich bogacenie się odbywa się kosztem innych. Koncepcja alternatywnego handlu rosła w siłę, opierając się na założeniu, że tradycyjny handel może być wtedy opłacalny dla krajów-eksporterów, jeśli podlega uczciwym regułom. Zakładano, że jeśli tak się stanie, poprawione warunki handlowe dla farmerów i pracowników upraw zaowocowałyby wzrostem ekonomicznym i przez to byłyby skutecznym rozwiązaniem dla ubóstwa. Tego typu inicjatywy zapoczątkowały ruch Sprawiedliwego Handlu. W tym samym czasie w Stanach Zjednoczonych organizacja Ten Thousands Villages zaczęła sprowadzać rękodzieło z Puerto Rico, w Europie natomiast Oxfam UK sprzedawał rękodzieło robione przez chińskich uchodźców. W 1964 Oxfam założył pierwszą firmę działającą zgodnie z zasadami alternatywnego handlu. UNICEF definiuje minimalny czas wysiłku dzieci, po przekroczeniu którego można mówić o pracy dzieci. Progi różnią się w zależności od wieku i rodzaju wykonywanej czynności. Praca wykraczająca poza określone normy czasowe, jest określana jako szkodliwa dla dziecka i powinna być zwalczana. Pracę dziecka definiuje się jeśli: w wieku 5-11 lat pracuje tydodniowo nie mniej niż jedną godzinę zarobkowo lub 28 godzin prac domowych. w wieku lat pracuje tydodniowo nie mniej niż 14 godzin zarobkowo lub 28 godzin prac domowych. w wieku lat pracuje tydodniowo nie mniej niż 43 godziny zarobkowo lub ramach prac domowych. wiedza w pigułce 29