Ewa Cytowska Prasa polska we wrześniu 1939 r. : przegląd informacyjny. Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 17/3,

Transkrypt

1 Ewa Cytowska Prasa polska we wrześniu 1939 r. : przegląd informacyjny Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 17/3,

2 K w a rta ln ik H isto rii P r a sy P o lsk iej X V II 3 EWA CYTOWSKA PR A SA PO LSK A WE W RZEŚNIU 1939 R. PRZEGLĄD INFORMACYJNY Celem niniejszej inform acji jest przedstaw ienie sytuacji p rasy polskiej w e w rześniu 1939 r. oraz w skazanie ostatniego n u m eru poszczególnych dzienników i periodyków. Przegląd nasz nie w yczerpuje całokształtu problem u, nie udało się bowiem dotrzeć do wszystkich pozycji, nadto k w erenda biblioteczna u jaw niła w w ielu przypadkach stan zdekom pletow ania posiadanych zbiorów. Już na podstawie kilku przypadków można stwierdzić, że osłabienie polskiej działalności wydawniczej, a następnie jej zakończenie wiązało się z sytuacją polityczną i rozwojem kam panii w ojennej. Jeszcze w końcu sierpnia 1939 r., a więc w momencie, gdy sytuacja polityczna staw ała się z dnia na dzień coraz bardziej niepew na, słabsze ośrodki prasow e i słabsze organy kończyły swoją działalność. Przykładowo wym ienić można dziennik białostocki K urier Białostocki, którego ostatni num er ukazał się 31 V III 1939 r., Dziennik Chojnicki również 31 VIII 1939 r., czy Nowiny, Przyjaciel L udu (Kępno). O statnie num ery kw artalników i miesięczników w większości ukazały się w sierpniu. Przykładowo w sierpniu w yszedł białostocki m iesięcznik Ik a ru s łódzki T echnik W łókienniczy oraz następujące miesięczniki wojskowe: Bellona, Przegląd A rtyleryjski, Przegląd K aw aleryjski. Jednym z niew ielu wrześniowych miesięczników był katowicki G órnik, Rycerz N iepokalanej oraz w ydaw any w W arszawie Przegląd Piechoty. W pierw szych dniach w rześnia miał się ukazać łódzki miesięcznik W ym iary 1. Spośród tygodników ostatnie, co charakterystyczne, w yszły 3 w rześnia (niedziela). Były nim i dwa tygodniki łódzkie: Szpilki 2 oraz Głos P ra w d y 3, katow icki Z w rot, poznański Przew odnik K atolicki oraz ł W. Kaszubina, Bibliografia prasy łódzkiej , Warszawa 1967, s W. Kaszubina, op. cit., s Op. cit., s *

3 116 EW A CYTOW SKA w ileński Tygodnik K atolicki. Spośród w arszaw skich: S trzelec, W iaru s wraz z dodatkiem zatytułow anym Głos K obiety, Inw alida oraz Zjednoczenie. I IX 1939 r. ukazał się ostatni num er dziennika Gazeta Białostocka. Dzień D obry, zaś drugiego w rześnia Dziennika Białostockiego 4. Zajęcie Łodzi przez wojska niem ieckie 3 września przerw ało ciągłość prasy polskiej. Trzeciego września ukazał się ostatni num er dziennika Łodzianin, zaś czwartego w rześnia K uriera Łódzkiego 5. Podobnie w Częstochowie zajęcie m iasta nastąpiło trzeciego w rześnia i trzeciego w rześnia po raz ostatni ukazał się w sprzedaży dziennik Głos Częstochow y 6. M iasta Polski północnej graniczące z obszarem Niemiec, a więc przede w szystkim narażone na uderzenie, także w pierw szych dniach września oddały do druku i rozkolportow ały swe ostatnie dzienniki. Udało się u stalić, że Słowo P om orskie ukazało się w T oruniu jeszcze trzeciego w rześnia, zaś płocki K urier M azurski czwartego września. Na wym ienionym terenie najdłużej ukazywało się włocławskie ABC do dziesiątego września. Jak wspomniano, losy prasy polskiej wiązały się z losami kam panii w ojennej, zwłaszcza zaś z losam i bronionych m iast. Pośw iadczają to losy prasy poznańskiej. Z tam tejszych dzienników dwa ukazyw ały się do końca pierwszej dekady miesiąca: K urier Poznański do dziewiątego, D ziennik P oznański do dziesiątego w rześnia7. M iasta Rzeczypospolitej położone poza początkow ym cen tru m w ydarzeń wojennych utrzym ały dłużej swoją prasę. Lublin do 17 września, kiedy to ukazał się ostatni num er Głosu Lubelskiego 8, 20 września ukazał się lw ow ski Dziennik P olski 9, zaś 18 w rześnia W ileńskie Słowo 10. O m aw iając prasę w rześniow ą w arto zwrócić uw agę na fak t pow stania na kresach wschodnich nowych pism. Obszary obsadzone przez Armię Czerwoną otrzym ały po 17 w rześnia kilka gazet. W W ilnie w okresie 25 XI VIII 1940 ukazyw ała się Gazeta Codzienna. Tamże ukazał się 14 I 1940 pierw szy i o sta tn i num er gazety Nowe Słowo 11. * Z. Sokół, Czasopiśmiennictwo białostockie w latach , [w:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. 1, Białystok 1968, s. 390, Z. Sokół, op. cit., s. 122, L. Dobroszycki, Prasa polska w okresie kampanii wrześniowej, Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego (dalej RHCzP), t. 5, z. 1, s Tamże. 8 L. Dobroszycki, op. cit., s.; por. Dzieje prasy lubelskiej. Katalog wystawy, Lublin 1972, s L. Dobroszycki, op. cit., Tamże. II J. M y ś 1 i ń s k i, Prasa w języku polskim na Litwie radzieckiej, RHCzP, t. 7, z. 2, s. 201.

4 PR A SA PO LSK A WE W RZEŚNIU We Lwowie od 17 września 1939 r. ukazywało się Słowo Żołnierza ; od 27 w rześnia n a jp ie rw w Tarnopolu, a następnie we Lw owie, w ychodził Czerwony Sztandar. Także we Lwowie przejściowo ukazywało się pismo K rokodyl na Zachodniej U krainie (16 26 X 1939 r.)12. Losy prasy krakow skiej wiążą się ściśle z losami m iasta. Dnia 6 września miasto zajęte zostało przez wojska niemieckie, wcześniej, 3 września, wyszedł ostatni num er popularnego IKC. W okupowanym mieście w dniach 14 IX 26 X 1939 r. usiłowano jeszcze wydawać pismo i nadaw ać m u quasi-polski charakter. A kt proklam acji G eneralnej G u berni przerw ał i tę działalność13. Od 8 września część dziennikarzy krakow skich w ydaw ać zaczęła pism o we Lw owie. W K rakow ie natom iast 5 w rześnia pow ołano do życia Gazetę K rakow ską. Dziennik ten wobec związanych z w alkam i trudności w ydaw niczych m iał być w spólnym organem w szystkich k ra kowskich redakcji. Pierw szy i ostatni num er dziennika ukazał się 5 w rześn ia14. Przejściow o ukazyw ał się w K rakow ie D ziennik K rak o w ski 8 IX 13 IX 1939 r. N ajw iększy ośrodek prasow y W arszaw a, stolica k ra ju m im o n iezwykle trudnych w arunków, najdłużej potrafił utrzym ać swoją prasę. Podobnie jak i w przypadku innych m iast utrzym anie ciągłości prasy w ydaw niczej w iązało się z sy tu acją na froncie. N asilenie w alk o W arszawę w trzeciej dekadzie września utrudniło, a z czasem uniemożliwiło działalność dziennikarzy. Ja k w spom niano w yżej, 3 w rześnia ukazały się w W arszaw ie o sta t nie n u m ery tygodników. W następnej kolejności zrezygnow ano z w y d a w ania czasopism o m niejszej częstotliw ości, tzn. takich, któ re u k azy w ały się dwa razy na tydzień. Ustalono, że były nimi Naród i W ojsko, którego ostatni num er ukazał się 1 IX 1939 r., oraz Żołnierz Polski rów nież 1 IX 1939 r. 4 w rześnia 1939 r. po raz ostatni ukazała się oficjalna Gazeta Polska, następnego dnia, tj. 5 września, pojawił się ostatni num er dziennika Ilustrow any Dziennik Ludow y. 23 września w ydano ostatni num er Robotnika 15, 3 września redakcja Robotnika w ydała swój ostatni tygodniow y dodatek Tydzień R obotnika. B iałostocka m utacja Robotnika ukazała się 28 sierpnia16. K urier P o ran 12 J. Daszkiewicz, Prasa polska na Ukrainie radzieckiej. Zarys historyczno-bibliograficzny, RHCzP, t. 5, z. 2, s J. L a n k a u, Prasa krakowska w przełomowych dniach wrześniowych 1939 r., Prasa Dawna i Współczesna, 1958, nr 1, s. 85; por. też Dobroszycki, loc. cit. 14 L. Dobroszycki, loc. cit. 15 Ostatni 264 numer Robotnika ukazał się 23 IX 1939 r. Por. Wspomnienia dziennikarzy o wrześniu 1939 r., oprać. E. Rudziński, Warszawa 1965, s Autor relacji S. Niemyski podaje datę 25 IX 1939 r.; por. K. Michalski, Robotnik we wrześniu 1939 r., Świat, 1968, nr Z. Sokół, op. cit., s. 410.

5 118 EW A CYTOW SKA n y ukazał się ostatni raz 27 września, K urier W arszaw ski 28 września. Odnaleziono egzem plarze Expressu Porannego z 24 września, W ieczoru W arszawskiego z 10 września, K uriera Czerwonego z 20 w rześnia. 27 września po zawarciu rozejm u i naw iązaniu p e rtrak tacji o kapitulację m iasta, dziennikarze warszawscy, podobnie jak wcześniej ich koledzy krakowscy, zaw arli porozum ienie o w ydaw aniu w spólnym i siłam i jednego dziennika. C harakterystyczny był jego ty tu ł G azeta W spólna 17. Do porozum ienia przy stąp iły następ u jące dzienniki w a r szawskie: Goniec W arszaw y, K urier P oranny, Czas, W ieczór W arszaw ski oraz Express Poranny. Gazeta W spólna ukazała się trzy razy 27, 28 i 29 września. Z a w a rte porozum ienie nie okazało się trw ałe, od 30 w rześnia p ró bow ano pow rócić do p racy w stary ch redakcjach. W ydaw anie dzienników polskich w nowych w arunkach udało się utrzym ać jeszcze przez kilka następnych dni, do 7 8 października. W okresie tym w stolicy ukazyw ały się następujące tytuły: ABC Nowiny Codzienne 30 IX 8 X 1939; K urier W arszawski 30 IX 6 X 1939; Czas 30 IX 8 X 1939; W ieczór W arszawski 30 IX 9 X 1939; Express P o ran n y 30 IX 8 X 1939; Dobry W ieczór 30 IX 8 X 1939; K urier P oranny 30 IX 8 X 1939; W arszawski Dziennik Narodow y 1 X 8 X 1939 oraz Ilustrow any Dziennik Ludow y 1 X 7 X Na zakończenie wypada odnotować fakt powołania w W arszawie we w rześniu 1939 r. B iuletynu Prasowego do użytku pism w arszaw skich. Pierw szy num er B iuletynu wyszedł 11 IX 1939 r., ostatni zaś 20 IX 1939 r. Z aw ierał inform acje krajow e i zagraniczne. N akład jego w ynosił 100 egzem plarzy J. Krawczyńska, Na przełomie września i października 1939 r., RHCzP, t. 8, z. 3, 1969, s. 340; por. też L. Dobroszycki, loc. op. cit., s J. Krawczyńska, op. cit., s W. G i e ł ż y ń s k i, Prasa w dniach oblężenia Warszawy, Stolica, 1959, nr 36.