POŚREDNICTWO FINANSOWE A ROZWÓJ GOSPODARCZY. Redakcja naukowa. Tomasz Banasik Aneta Kosztowniak Marzena Sobol. Kosztowiak.indd :15:37

Transkrypt

1

2 POŚREDNICTWO FINANSOWE A ROZWÓJ GOSPODARCZY Redakcja naukowa Tomasz Banasik Aneta Kosztowniak Marzena Sobol Kosztowiak.indd :15:37

3 Spis treści Wprowadzenie... 9 Rozdział 1 System pośrednictwa finansowego struktura, funkcje, związki ze wzrostem gospodarczym Urszula Kosterna Struktura i ogniwa systemu pośrednictwa finansowego Ujęcie normatywne elementów polskiego systemu pośrednictwa finansowego Funkcje systemu finansowego System finansowy a wzrost gospodarczy Ujęcie teoretyczne Kanały oddziaływania systemu finansowego na wzrost gospodarczy System finansowy jako źródło zaburzeń wzrostu gospodarczego Bibliografia Rozdział 2 Polityka pieniężna banku centralnego i jej wpływ na sferę realną gospodarki Marzena Sobol Istota polityki pieniężnej Cele banku centralnego Narodowy Bank Polski. Cele i zadania NBP jako bank emisyjny NBP jako bank banków NBP jako bank centralny państwa Organy NBP Strategia polityki pieniężnej NBP i narzędzia jej realizacji Instrumenty polityki pieniężnej NBP Niezależność i odpowiedzialność Narodowego Banku Polskiego Bibliografia CeDeWu.pl 3 Kosztowiak.indd :15:38

4 T. Banasik, A. Kosztowniak, M. Sobol (red.) Pośrednictwo finansowe... Rozdział 3 Miejsce banków w systemie pośrednictwa finansowego w Polsce Marzena Sobol Struktura systemu bankowego w Polsce Cele banków komercyjnych Operacje prowadzone przez banki i ich znaczenie gospodarcze Bibliografia Rozdział 4 Funkcjonowanie rynku papierów wartościowych i jego znaczenie dla wzrostu gospodarczego w Polsce Ireneusz Pszczółka Rola rynku kapitałowego w gospodarce wolnorynkowej Uczestnicy rynku papierów wartościowych Inwestorzy na rynku kapitałowym Emitenci papierów wartościowych Platformy obrotu Instytucje regulujące rynek papierów wartościowych Główne segmenty rynku papierów wartościowych Rynek akcji w Polsce na tle wybranych rynków zagranicznych Rynek obligacji Obligacje sektora publicznego Rynek obligacji komunalnych w Polsce Atrakcyjność emisji papierów wartościowych na przykładzie obligacji komunalnych Obligacje sektora prywatnego Znaczenie koniunktury na rynku papierów wartościowych dla wzrostu gospodarczego Bibliografia Rozdział 5 Fundusze inwestycyjne jako uczestnicy systemu finansowego w Polsce Tomasz Banasik Istota funduszy inwestycyjnych Rodzaje funduszy inwestycyjnych Teoretyczne aspekty wpływu funduszy inwestycyjnych na rozwój gospodarczy CeDeWu.pl Kosztowiak.indd :15:38

5 Spis treści Mobilizowanie oszczędności Rozwój systemu finansowego Oddziaływanie funduszy inwestycyjnych na rozwój gospodarczy w świetle badań empirycznych Rozwój rynku funduszy inwestycyjnych i jego znaczenie na polskim rynku finansowym Bibliografia Rozdział 6 Otwarte Fundusze Emerytalne jako uczestnicy systemu finansowego w Polsce Tomasz Banasik Otwarte Fundusze Emerytalne jako uczestnicy systemu emerytalnego w Polsce Społeczne i ekonomiczne aspekty działalności funduszy emerytalnych Społeczne aspekty działalności funduszy emerytalnych Teoretyczne aspekty wpływu funduszy emerytalnych na rozwój gospodarczy Oddziaływanie funduszy emerytalnych na rozwój gospodarczy w świetle badań empirycznych OFE a rozwój gospodarczy w Polsce Bibliografia Rozdział 7 Rola ubezpieczeń w rozwoju gospodarczym Krzysztof Ortyński Ryzyko i ubezpieczenie Pojęcie ryzyka Podstawowe klasyfikacje ryzyk Proces zarządzania ryzykiem Ubezpieczalność ryzyk Cechy ubezpieczenia i reasekuracji Relacje między rozwojem ubezpieczeń a rozwojem gospodarczym Czynniki popytowe determinujące rozwój ubezpieczeń Rozwój ubezpieczeń w Polsce w latach Uwagi wstępne Składka przypisana brutto CeDeWu.pl 5 Kosztowiak.indd :15:38

6 T. Banasik, A. Kosztowniak, M. Sobol (red.) Pośrednictwo finansowe Współczynniki gęstości ubezpieczeń, penetracji ubezpieczeń i udziału inwestycji w PKB Inwestycje ubezpieczycieli Wpływ ubezpieczeń na rozwój gospodarczy Bibliografia Rozdział 8 Faktoring jako usługa pośrednictwa finansowego wspierająca prowadzenie działalności gospodarczej przedsiębiorstw Aneta Kosztowniak Pojęcie, podmioty oraz istota faktoringu Proces weryfikacji potencjalnego faktoranta i wymogi dodatkowe faktora Umowa oraz przedmiot faktoringu Funkcje faktoringu Rodzaje faktoringu i przebieg rozliczeń Rodzaje faktoringu w krajowym obrocie gospodarczym Rodzaje faktoringu w międzynarodowym obrocie gospodarczym Faktoring jako instrument finansowania działalności gospodarczej Adresaci faktoringu profil potencjalnego przedsiębiorstwa (faktoranta) Zalety i wady zastosowania faktoringu dla faktoranta, faktora oraz dłużnika Faktoring jako instrument zarządzania należnościami oraz kapitałem obrotowym Faktoring jako alternatywny instrument finansowania działalności gospodarczej Rynek faktoringu w Polsce ewolucja instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów w latach Bibliografia Rozdział 9 Leasing jako usługa pośrednictwa finansowego i źródło finansowania inwestycji wspierające rozwój gospodarczy Aneta Kosztowniak Pojęcie, przedmiot, istota leasingu Regulacje prawne dotyczące umowy leasingu Regulacje w prawie międzynarodowym CeDeWu.pl Kosztowiak.indd :15:38

7 Spis treści Regulacje w polskim prawie pojęcie umowy, warunków, praw i obowiązków finansującego oraz korzystającego według Kodeksu cywilnego Zalety i wady leasingu z perspektywy stron transakcji oraz parametry wyboru formy leasingu Formy leasingu i przebieg transakcji Podatkowe aspekty leasingu regulacje w prawie podatkowym oraz bilansowym Opodatkowanie leasingu podatkiem dochodowym Opodatkowanie leasingu podatkiem od towarów i usług (VAT) Leasing w prawie bilansowym Cele gospodarcze i podatkowe leasingu a inne formy finansowania analiza przesłanek za wyborem leasingu, jako źródła finansowania przez korzystającego Elastyczność kształtowania zobowiązań wynikających z umowy leasingu Cele podatkowe umowy leasingu a zobowiązania podatkowe Leasing a kredyt wybór formy finansowania Rynek leasingu w Polsce ewolucja instytucji leasingowych zrzeszonych w Związku Polskiego Leasingu w latach Bibliografia CeDeWu.pl 7 Kosztowiak.indd :15:38

8 Kosztowiak.indd :15:38

9 Wprowadzenie Rozwojowi rynku finansowego w Polsce od początku lat 90. XX wieku towarzyszy rozwój pośrednictwa finansowego. Wyrazem tego jest m.in. pojawianie się coraz to nowych, aktywnych, jak i pasywnych pośredników finansowych. Oprócz instytucji depozytowych, takich jak banki rośnie znaczenie instytucji niedepozytowych, w tym głównie towarzystw ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych, funduszy emerytalnych, oraz firm faktoringowych i leasingowych. Instytucje te stanowią filary rynku finansowego, uczestnicząc w rozliczeniach pieniężnych, a także oddziałując na podaż i popyt na pieniądz. Stanowią źródło lokowania i pozyskiwania kapitału zarówno w krótkiej, jak i w długiej perspektywie czasowej. Zmiany zachodzące w instytucjach finansowych, w tym instytucjach pośrednictwa finansowego mają wpływ na zmiany akumulacji kapitału w gospodarce, a tym samym na rozwój działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Dorobek teoretyczny i badania empiryczne wskazują na istnienie współzależności pomiędzy wielkością i jakością systemu finansowego a wzrostem i rozwojem gospodarczym. Chociaż kierunek i siła oddziaływania nie są zdiagnozowane jednoznacznie. System finansowy może wpływać korzystnie na wzrost gospodarczy poprzez kanał akumulacji kapitału (ilościowy) i kanał całkowitej produktywności czynników wytwórczych (jakościowy). Wpływ ten wyraża się poprzez wypełnianie przez system finansowy jego szczególnych funkcji. Z drugiej strony, system finansowy, co wykazuje doświadczenie ostatnich lat kryzysu finansowego, może być źródłem zaburzeń wzrostu i rozwoju gospodarczego. W tym kontekście istotne jest spojrzenie na jego poszczególne segmenty i funkcje z pespektywy ich wpływu na stabilność gospodarczą. Chodzi zwłaszcza o funkcje alokacji i mobilizacji kapitału, a także wyceny i ograniczania ryzyka, realizowane przez rynek finansowy. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wpływu głównych instytucji pośrednictwa finansowego i oferowanych przez nie usług finansowych na sferę realną gospodarki oraz rozwój gospodarczy. Rolę instytucji pośrednictwa finansowego wpływających na rozwój gospodarczy omówiono przez pryzmat ważniejszych instytucji i usług finansowych sektora bankowego, giełdowego, ubezpieczeniowego, funduszy inwestycyjnych i emerytalnych, przedsiębiorstw factoringowych i leasingowych, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawnych w tym zakresie. W rozdziale pierwszym pracy zatytułowanym System pośrednictwa finansowego struktura, funkcje, związki ze wzrostem gospodarczym podjęto próbę określenia głównych ogniw systemu pośrednictwa finansowego wraz z analizą prawnych podstaw ich funkcjonowania, a także omówiono główne nurty poglądów teoretycznych CeDeWu.pl 9 Kosztowiak.indd :15:38

10 T. Banasik, A. Kosztowniak, M. Sobol (red.) Pośrednictwo finansowe... na temat wpływu systemu finansowego na wzrost gospodarczy oraz ich wzajemne zależności. Przedstawiono dwa kanały oddziaływania systemu finansowego na wzrost gospodarczy, tj. kanał akumulacji kapitału (ilościowy) bazujący na inwestycjach krajowych i zagranicznych gdzie rolą systemu finansowego jest mobilizacja oszczędności i ich przekształcanie w inwestycje oraz drugi kanał oddziaływania tzw. całkowitej produktywności czynników wytwórczych, w którym wybór kierunku inwestowania koncentruje się na inwestycjach o najwyższej krańcowej produktywności kapitału, czyli charakteryzujących się na najwyższą efektywnością. Zwrócono uwagę na fakt, że system finansowy może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na wzrost gospodarczy. W rozdziale drugim Polityka pieniężna banku centralnego i jej wpływ na sferę realną gospodarki przedstawiono istotę i wpływ ekspansywnej i restrykcyjnej polityki pieniężnej na koniunkturę gospodarczą. Omówiono mechanizmy oddziaływania stóp procentowych banku centralnego na gospodarkę. Scharakteryzowano cele, funkcje, zadania oraz założenia strategii polityki pieniężnej Narodowego Banku Polskiego wraz z narzędziami i instrumentami jej realizacji. Przedstawiono mechanizm transmisji impulsów polityki pieniężnej na realne procesy gospodarcze. Podjęto kwestie niezależności i odpowiedzialności polityki NBP. W rozdziale trzecim pracy Miejsce banków w systemie pośrednictwa finansowego w Polsce przedstawiono zmiany struktury podmiotowej i kapitałowej polskiego systemu bankowego na tle systemów finansowych krajów Europy Środkowo- -Wschodniej. Scharakteryzowano zmiany udziału sektora bankowego w tworzeniu PKB oraz struktury własnościowej aktywów polskiego sektora w porównaniu do krajów strefy euro. Omówiono zmiany sytuacji finansowej banków, operacje prowadzone przez banki i ich znacznie gospodarcze. W obszarze rozliczeń pieniężnych i ich wpływu na szybkość przepływów pieniężnych w gospodarce omówiono udział banków w systemach rozliczeń SORBNET, TARGET2 oraz SEPA, ważnych z punktu widzenia zmian europejskiej infrastruktury rozliczeniowej oraz zarządzania płatnościami przez przedsiębiorstwa w obrębie Jednolitego Obszaru Płatności w Euro. W rozdziale czwartym Funkcjonowanie rynku papierów wartościowych i jego znaczenie dla wzrostu gospodarczego w Polsce omówiono rolę rynku kapitałowego w gospodarce rynkowej w ujęciu systemu zorientowanego rynkowo oraz zorientowanego bankowo. Scharakteryzowano uczestników rynku papierów wartościowych, tj. inwestorów instytucjonalnych, emitentów papierów wartościowych, platformy obrotu (rynek GPW, NewConnect, Catalyst), instytucje regulujące i nadzorujące rynek papierów wartościowych. Przedstawiono zmiany głównych segmentów rynku papierów wartościowych w Polsce w latach , w tym rynku akcji, obligacji sektora publicznego, komunalnych oraz sektora prywatnego. Omawiając znaczenie koniunktury na rynku papierów wartościowych dla wzrostu gospodarczego skoncentrowano się na przedstawieniu mechanizmu transmisji impulsów monetarnych do sfery realnej, uwzględniając zmiany cen akcji i ich wpływ na inwestycje podmiotów gospodarczych oraz konsumpcję gospodarstw domowych, odwołując się do rozważań teoretycznych oraz badań empirycznych. 10 CeDeWu.pl Kosztowiak.indd :15:38

11 Wprowadzenie W rozdziale piątym Fundusze inwestycyjne jako uczestnicy systemu finansowego w Polsce omówiono udział funduszy inwestycyjnych w mobilizacji kapitału na cele inwestycyjne oraz prawne podstawy funduszy inwestycyjnych w Polsce. Przedstawiono zakres działania poszczególnych rodzajów funduszy, w tym funduszy otwartych, specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych oraz funduszy inwestycyjnych zamkniętych, wskazując na ich główne cele i profil inwestycyjny. Omówiono aspekty teoretyczne i empiryczne wpływu funduszy inwestycyjnych na rozwój gospodarczy w świetle badań empirycznych, dotyczących rynku amerykańskiego i polskiego. Omówiono ewolucję rynku funduszy inwestycyjnych w Polsce w latach na tle rynków wybranych krajów europejskich. W rozdziale szóstym pracy Otwarte Fundusze Emerytalne jako uczestnicy systemu emerytalnego w Polsce przedstawiono główne przesłanki reformy polskiego systemu emerytalnego z 1999 r. i utworzenia trójfilarowego systemu emerytalnego. Omówiono aspekty społeczne i ekonomiczne działalności funduszy emerytalnych. Dokonano przeglądu literatury fachowej dotyczącej oddziaływania funduszy emerytalnych m.in. na rynek pracy oraz wyników badań empirycznych prowadzonych na ten temat na przełomie XX i XXI wieku. Podjęto próbę oceny wpływu OFE na rozwój gospodarczy w Polsce, w tym na stopę oszczędności, transakcje kapitałowe oraz na PKB. W rozdziale siódmym Rola ubezpieczeń w rozwoju gospodarczym skoncentrowano się na badaniu relacji pomiędzy rozwojem ubezpieczeń a rozwojem ekonomicznym, w szczególności wzrostem gospodarczym. Podjęto próbę zbadania znaczenia ubezpieczeń w procesie zarządzania ryzykiem, zasad funkcjonowania samej instytucji ubezpieczenia oraz czynników wpływających na popyt na ochronę ubezpieczeniową. Przedstawiono ewolucję rynku ubezpieczeń w Polsce w latach Omówiono dwa sposoby oddziaływania ubezpieczeń na rozwój gospodarczy, tj. sposób pośredni, poprzez system finansowy gdzie sektor ubezpieczeniowy występuje, jako instytucjonalny inwestor oraz sposób bezpośredni, poprzez wpływ ubezpieczeń na różne sektory gospodarki. Zaprezentowano wyniki badań empirycznych dotyczących wpływu ubezpieczeń na rozwój gospodarczy w Wielkiej Brytanii, wybranych krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz w Polsce. W rozdziale ósmym Faktoring jako usługa pośrednictwa finansowego wspierająca prowadzenie działalności gospodarczej skoncentrowano się na przedstawieniu usługi faktoringowej oferowanej przez banki lub instytucje finansowe, jako formy krótkoterminowego, zewnętrznego finansowania przedsiębiorstw oraz instrumentu zarządzania należnościami i kapitałem obrotowym. Omówiono istotę, podmioty, przedmiot i funkcje umowy faktoringowej. Scharakteryzowano rodzaje faktoringu w krajowym i międzynarodowym obrocie gospodarczym. Analizując faktoring, jako instrument finansowania działalności gospodarczej przedstawiono profil potencjalnego faktoranta, zalety i wady faktoringu, zwrócono uwagę na ważną rolę faktoringu w regulowaniu płynności finansowej, w tym ograniczaniu luki płynności, zarządzaniu należnościami oraz kapitałem obrotowym. Przedstawiono faktoring jako alternatywne źródło finansowania wobec kredytu bankowego oraz leasingu. CeDeWu.pl 11 Kosztowiak.indd :15:38

12 T. Banasik, A. Kosztowniak, M. Sobol (red.) Pośrednictwo finansowe... Wzrost znaczenia usług faktoringowych na polskim rynku przedstawiono przez pryzmat zmian zachodzących na tym rynku, tj. wzrost liczby faktorów oraz wzrost wierzytelności skupionych przez banki i niebankowe przedsiębiorstwa factoringowe w latach Omawiając znaczenie usług faktoringowych we wspieraniu działalności gospodarczej, zwrócono uwagę na fakt, że ta usługa finansowa jest ważna w prowadzeniu działalności operacyjnej (bieżącej) polskich podmiotów gospodarczych, posiadających słabą zdolność kredytową i problemy z utrzymaniem płynności finansowej. W rozdziale dziewiątym pracy Leasing jako usługa pośrednictwa finansowego i źródło finansowania inwestycji wspierających rozwój gospodarczy omówiono usługę leasingu zarówno jako źródła finansowania inwestycji, jak również jako operacji finansowej mającej szersze znaczenie gospodarcze m.in. poprzez efekty podatkowe, czy bilansowe, które wywoływane są po stronie leasingobiorcy (korzystającego) i leasingodawcy (finansującego). W rozdziale tym przedstawiono zastosowanie usług leasingowych i poszczególnych jego rodzajów, regulacje prawne oraz zalety i wady dla stron umowy leasingowej. Zwrócono uwagę na parametry wyboru leasingu finansowego i operacyjnego przez leasingobiorcę m.in. pod kątem podatku dochodowego, podatku od towarów i usług oraz aspektów rachunkowych, np. w zakresie uznawalności kosztów uzyskania przychodów. Przedstawiono przesłanki przemawiające za wyborem leasingu oraz jego cele gospodarcze i podatkowe. Dynamiczny rozwój rynku leasingu w Polsce zachodzący od lat 90. XX w., uczestnictwo w nim zarówno banków, jak i wyspecjalizowanych instytucji leasingowych, potwierdza zapotrzebowanie na ten rodzaj usług finansowych, wspierających działalność inwestycyjną przedsiębiorstw a tym samym wzrost i rozwój gospodarczy. Zespół autorski pragnie wyrazić serdeczne podziękowania prof. Janowi L. Bednarczykowi za konsultacje merytoryczne oraz cenne wskazówki wykorzystywane podczas przygotowywania niniejszej publikacji. Przekazywana do rąk Czytelnika książka stanowi uzupełnienie literatury fachowej dostępnej na polskim rynku wydawniczym w zakresie problematyki rynków finansowych, pośrednictwa finansowego i rozwoju gospodarczego. Autorzy podjęli próbę oceny wpływu wybranych, zdaniem ich ważniejszych instytucji pośrednictwa finansowego i świadczonych przez nie usług finansowych, na rozwój gospodarczy. Niniejsze opracowanie adresowane jest zarówno do studentów kierunków ekonomii, finansów, rachunkowości i zarządzania, jak i praktyków, interesujących się tymi kluczowymi dla gospodarki zagadnieniami. Życzymy przyjemnej lektury Tomasz Banasik Aneta Kosztowniak Marzena Sobol 12 CeDeWu.pl Kosztowiak.indd :15:38