Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA Od redakcji... 3

Transkrypt

1

2 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów SPIIS TREŚCII Od redakcji... 3 Zdzisław Hofman: Lider potrzebny od zaraz... 4 Małgorzata Marcinkowska: Niewolnicy wolności... 6 Bogusław Śliwerski: Kto i jak kształci nasze dzieci?... 7 Zofia Zaorska: Jak pracować z grupą. Część II. Etapy pracy z grupą Joanna Kielasińska: Klanzowe radio Pedagogika fascynacji. Wywiad z Udo Unglaublich i Ilją Landsberg, pedagogami cyrku Katarzyna Mikos: Zaproszenie do świata słoneczników. Propozycje ćwiczeń dotyczących wiersza Słoneczniki Joanny Kulmowej Danuta Nowakowska-Bartłomiejczyk: Miłość wartość nadrzędna Lucyna Bzowska, Renata Kownacka: Zabawy nasze i naszych rodziców Magdalena Ciechańska: Słońce praży my na plaży Magdalena Ciechańska: Pożyteczne i przyjemne Ewa Gęca, Leszek Gęca: Wakacje! Wakacje! Wakacje! Anna Bieganowska: PRZYSTANEK II. Bądź gotowy do tej drogi wiedza Janina Swół: Co słychać u dinozaurów? Agnieszka Jarosz: Dlaczego warto pojechać na Letnią Szkołę Animatorów? Muzyka do piosenek Na wycieczkę i Lato (słowa i nuty ss ) została załączona do numeru jako oddzielny plik. Redakcja: Anna Bieganowska, Lucyna Bzowska, Magdalena Ciechańska, Anna Gaca, Ewa Gęca, Agnieszka Kawka, Elżbieta Kędzior-Niczyporuk (redaktor naczelna), Joanna Kielasińska, Renata Kownacka, Małgorzata Marcinkowska, Dorota Ozimek, Grażyna Wiśniewska (korekta), Katarzyna Ziomek-Michalak Redakcja techniczna: Elżbieta Kędzior-Niczyporuk Projekt okładki: Eliza Galej Ilustracje do tekstów i rysunek na okładce: Agnieszka Szewczyk Skład i opracowanie graficzne: Elżbieta Kędzior-Niczyporuk, Paweł Niczyporuk Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Adres redakcji i wydawcy: Lublin, ul. Peowiaków 10/9, tel. / fax Kontakt z redakcją wyłącznie drogą elektroniczną: redakcja@klanza.org.pl ISSN Copyright by PSPiA Kopiowanie i powielanie bez zgody autorów, redakcji i wydawcy zabronione. Czasopismo chronione prawem autorskim. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania adiustacji i skrótów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Informacje o sprzedaży i prenumeracie znajdują się na stronie: Zasady udostępniania czasopisma przez biblioteki regulują przepisy dotyczące bibliotek i prawa autorskiego. moj@klanza.org.pl strona 2

3 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów strona 3 Od redakcji Wiedza była nieodłączną częścią wszystkich rzeczy. Świat był biblioteką, a księgami były kamienie, liście, trawa, strumienie... Uczyliśmy się tego, czego uczą się uczniowie jedynie w szkole natury, a mianowicie czuć piękno. Luter Stojący Niedźwiedź ( ) Przed nami cudowny czas wakacji. Od nas samych w dużej mierze zależy, czy będzie to czas przeżyć niezwykłych, wartościowych. Ważne bowiem jest, co zrobimy z tym danym nam czasem. Ile weźmiemy dla siebie i ile podarujemy innym. Wyjazdy z rodziną, przyjaciółmi, wakacyjna praca z dziećmi i młodzieżą to okazje do wypróbowywania nowych pomysłów, rozwijania kreatywności, nieograniczonej żadnym programem nauczania i szkolnym stresem, poznawania świata w sposób wolny od schematów. Autorzy zamieszczonych w tym numerze artykułów zachęcają do kreatywności do podejmowania prób tworzenia własnych te k- stów, wymyślania scenariuszy wspólnie z dziećmi czy tworzenia przepięknych obrazów z wykorzystaniem darów natury. Znajdzi e- my tu także inspirację do podejmowania rozmów na temat miłości czy pomysły, jak wykorzystać kształcenie literackie do rozwoju ekspresji i wyobraźni, jak w sposób pogodny i słoneczny wprowadzać w świat wartości poprzez tworzenie sytuacji osobistego kontaktu z dziełem literackim. Czytelnicy, którzy poszukują zupełnie nowych inspiracji i obszarów pedagogicznych działań, także znajdą coś dla siebie peda gogikę cyrku. Poprzez pedagogikę cyrku każdy może nauczyć się czegoś nowego, doświadczyć czegoś niezwykłego i odnieść sukces. Dzięki niej każdy staje się kimś niezwykłym. Czymś niezwykłym jest również to, że każdy znajduje w cyrku sw oje miejsce, swój obszar działania. Ta fascynacja prowadzi go dalej, poza granice możliwości tak o swojej pedagogicznej fascynacji mówią Udo Unglaublich i Ilja Landsberg, niemieccy pedagodzy cyrku, którzy udzielili wywiadu dla KLANZY. Do refleksji pobudzają Czytelnika teksty Zdzisława Hofmana, Małgorzaty Marcinkowskiej, profesora Bogusława Śliwerskiego i Ann y Bieganowskiej. Ciepłe wspomnienia przywołuje artykuł Janiny Swół Co słychać u dinozaurów?. Mam nadzieję, że każdy znajdzie tu coś dla siebie. Elżbieta Kędzior-Niczyporuk, redaktor naczelna moj@klanza.org.pl strona 3 strona 3

4 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów LIDER POTRZEBNY OD ZARAZ Otocz się najlepszymi ludźmi, jakich możesz znaleźć, oddeleguj władzę i nie przeszkadzaj. Ronald Regan Czy w naszym współczesnym systemie edukacji, tej formalnej (czytaj: z nadania M inisterstwa) i tej nieformalnej, proponowanej przez organizacje społeczne, potrzeba skutecznych liderów? Moim zdaniem odpowiedź jest tylko jedna. To tak, jakby zapytać, czy potrzebni są w wojsku dowódcy pytanie z założenia absurdalne. Niestety, wspólne i dla wojska, i dla oświaty jest to, że i w wojsku, i w szkołach w tej chwili zarządzają przede wszystkim dowódcy szefowie. W szkołach jest zbyt mało liderów przywódców, którzy umieją skutecznie inspirować innych do rozwoju, nie zmuszając, nie korzystając z całego zasobu metod, które są nieodzowne w wojsku (z całym szacunkiem dla jego roli). Dowódca wydaje polecenie i sprawdza jego wykonanie. Nie musi dbać o poczucie bezpieczeństwa swoich podwładnych, a i o atmo s- ferę współpracy także. Czyż nasza szkoła w obecnej postaci nie przypomina bardziej wojska? Czy jest przyjazną, ciepłą organizacją ludzi wspólnie uczących się? PRZYWÓDCY SĄ TYMI, W CO WIERZĄ, UFAJĄ, POKŁADAJĄ NADZIEJĘ Badaczom dotychczas nie udało się stworzyć profilu idealnego lidera. Taje mnica skuteczności przywódczej tkwi w umiejętności bycia autentycznym, zgodnie z myślą: Musisz być sobą, a nie starać się imitować kogoś innego. Autentyczni liderzy działają w sposób naturalny i zgodny ze swoją osobowością, konsekwentnie dążą do wyznaczonych celów, są wierni swojemu systemowi wartości, w swojej przywódczej roli kierują się zarówno sercem, jak i głową, nawiązują długotrwałe i owocne relacje. W rezultacie dają ludziom wsparcie oraz poczucie bezpieczeństwa. Czyż nie o to chodzi w szkole? M arzenia? Ktoś powie: nierealne. A jednak możliwe do spełnienia. Takie właśnie zmiany zachodzą już w biznesie, w organizacjach społecznych, nawet w wielkich korporacjach; zmienia się rola liderów. Niektórzy twierdzą, że wszyscy mamy w sobie zadatki na lidera. Wyzwaniem jest poznanie siebie na tyle dobrze, by zrozumieć, w jakiej sferze mo żemy wykorzystać swoje talenty przywódcze, aby służyć innym. A więc bycie liderem to służba, a dowództwo (szefostwo) to władza mała, delikatna różnica. BYCIA LIDEREM MOŻNA SIĘ NAUCZYĆ, DBAJĄC O SAMOROZWÓJ Styl pracy skutecznych liderów jest wyjątkowy, oparty przede wszystkim na indywidualnym podejściu do podopiecznych i współpracowników. Atrakcyjność wzorc a lidera polega na roztaczaniu aury składającej się z zainteresowań, inspiracji i fascynacji. Można się tego uczyć, warto tylko stosować jednocześnie cztery style uczenia się: modelowanie, trening, stwarzanie przestrzeni edukacyjnej, nadawanie sensu i znaczenia. Modelowanie to silne działanie przykładu. Liderzy uczą swoich młodszych kolegów nie tylko poprzez to, co mówią, ale przede wszystkim ukazując siebie w działaniu. Ich umiejętności, poparte radością, spontanicznością, atrakcyjnym stylem życia i głównie sposobem odnoszenia się do innych, są wyraźnym wzorem do naśladowania przez świadomych swej roli uczniów. Działa tu skuteczna relacja mistrz uczeń. Liderzy to społeczne perły, najcenniejsi w działaniu, przyciągają do siebie innych znakomitych liderów. To osoby, które sprawiają, że innym chce się działać, być aktywnymi i skutecznymi, czerpiąc przyjemność z bycia potrzebnym. I tacy liderzy w oświacie potrzebni są od zaraz. Autentycznego lidera nie tworzy akt mianowania, konkurs czy wybór. Przywództwo pochodzi z wnętrza, jest wypadkową osobistych potencjałów, własnego wizerunku (tego, jak o sobie myślimy i jak siebie oceniamy), nierzadko także osobistej decyzji chcę. M istrzostwo przewodzenia innym jest pochodną perfekcyjnego poznania siebie, swoich mocnych stron, wrodzonych cech osobowościowych, wynikających z nich atutów i ograniczeń, świata wyznawanych i spójnie realizowanych wartości tych najcenniejszych, uznawanych za uniwersalne (ogólnoludzkie) i prezentowanych postaw. Trening proponowane zadania, realizowane w czasie różnych projektów, stwarzają możliwość powtarzania ćwiczeń, trenowania bardzo przydatnych umiejętności. Zdobywanie życiowych i edukacyjnych sprawności odbywa się poprzez powtarzane sekwencje działań, które mogą być przyjemne, ciekawe i aktywizujące. Trenują liderzy i trenują ich uczniowie. Wprawa czyni mistrza (czytaj: lidera). Stwarzanie przestrzeni edukacyjnej w trakcie realizacji projektów częstym sposobem pracy liderów jest stawianie uczniów przed otwartymi, problemowymi zadaniami. Uczniowie uczestniczą w eksperymencie, który sami projektują, badają jego wyniki i opisują rezultaty, ucząc się planowania, analizowania, wyciągania wniosków, a szczególnie odpowiedzialności za przebieg i efekty pracy oraz współodpowiedzialności za innych. Rezultatem jest uczenie się wpływania na bieg zdarzeń, doświadczenie sprawstwa własnych działań i poczucie sukcesu. A sukcesy uczniów stają się sukcesami ich liderów. Największym marzeniem lidera jest wychować następców. moj@klanza.org.pl strona 4 strona 4

5 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Nadawanie sensu i znaczenia uczestnicząc w proponowanych działaniach projektowych, uczniowie poznają swoje możliwości. Uczą się swoich mocnych stron i doświadczają własnych ograniczeń. Zarówno uczniowie, jak i liderzy budują poczucie adekwatnej samooceny, sprawdzając się w aktywnym działaniu, odnoszącym się do tego, co osobiste i życiowo najważniejsze. W praktyce doskonalą najcenniejsze umiejętności społeczne, ucząc się komunikacji, współpracy, gotowości niesienia pomocy. Tych umiejętności nigdy nie jest za dużo ani w życiu młodzieńczym, ani dorosłym. Bogactwem lidera są osobiste doświadczenia, często te najpiękniejsze: rodzinne, z dzieciństwa, drużyny harcerskiej, klasy szkolnej. A także te najtrudniejsze wszak przypisywana liderom pasja nie oznacza jedynie fascynacji, ma swoje źródło także w cierpieniu. Największym marzeniem lidera jest wychować następców. Najszybciej uczymy się bycia liderem, ucząc bycia liderami innych swoich uczniów. Trzeba mieć nadzieję, że w naszych szkołach po modzie na egzaminy zewnętrzne przyjdzie moda na liderów społecznych z prawdziwego zdarzenia. Takich młodszych (uczniów) i starszych (nauczycieli) liderów społeczeństwa obywatelskiego. Zdzisław Hofman, prezes ZG PSPiA, nauczyciel, trener KLANZY, PTP i Stowarzyszenia Szkoła Liderów, socjoterapeuta, tutor I edycji Programu Liderzy PAFW, koordynator lic z- nych programów edukacyjnych i społecznych, kierownik Programu PAFW Wolontariat studencki. moj@klanza.org.pl strona 5

6 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Większość z nas widziała raczkujące dziecko, które w pewnym momencie wspina się po oparciu krzesła i staje o własnych siłach. Ileż w tym radości samego dziecka i jego rodziców! Potem pierwsze kroki, zrazu niepewne, ale potem już coraz bardziej zdecydowane. Jeszcze większa radość! I po co to wszystko, cały ten okupiony siniakami i niepokojem rodziców wysiłek? Po to, żeby dziecko chodziło, poznawało, szukało swojej ścieżki i wreszcie... odchodziło? Z czym odchodzą nasze dorastające dzieci, w co je wyposażamy, czy mają mapę, drogowskazy, kamienie milowe na swojej drodze? A może każde ma inną mapę?... Zapraszam do lektury. M.M. NIEWOLNICY WOLNOŚCI... Żyjemy w demokratycznym kraju. Nasze dzieci chodzą do szkół, w których zaspokajane są potrzeby związane ze wszechstronnym rozwojem ich osobowości. Mamy dostęp do wszelkich dóbr, które mogą być wykorzystywane dla rozwoju ludzkości. Uczymy się technik, które pomagają nam lepiej funkcjonować, lepiej sobie radzić ze sobą i życiem, znaleźć lepszą pracę. M amy coraz lepiej wyszkolonych trenerów uczących, jak dobrze pokierować swoją karierą. Jakie to piękne Odnoszę czasami wrażenie, że dla znacznej części naszego młodszego pokolenia po prostu nie wypada ograniczać się zasadami, zobowiązaniami, wspólnym definiowaniem pojęć i wartości. Dyskusja o tolerancji jako wartości w naszym społeczeństwie, przeprowadzona przeze mnie w jednej z klas drugich LO, doprowadziła do bardzo smutnego wniosku. M amy podobne lub nawet te same wartości co nasi rodzice mówiła młodzież ale zupełnie inaczej je definiujemy. Nie ma jednej definicji miłości, jednej definicji prawdy, jednej definicji sprawiedliwości Jak więc możemy je wspólnie realizować? W pędzie ku wolności bardzo niebezpiecznie jest stracić z oczu drogowskazy, bardzo niebezpiecznie jest nie wiedzieć, ku czemu tak pędzę? Co dla mnie ta wymarzona wolność oznacza? Chcę mieć więcej czasu dla siebie, więcej pieniędzy na realizację moich marzeń i planów albo po prostu zachcianek. Chcę mieć modne ciuchy, spędzać czas z kim lubię, chcę robić ze swoim życiem to, co chcę. Nie chcę uczyć się bzdur i tracić czasu na rozumienie rzeczy, które do niczego mi się nie przydadzą. Nie chcę słuchać gadania starych, bo oni już swoje życie zmarnowali. Chcę się bawić, chodzić na imprezy (albo jeździć, bo teraz stała się modna turystyka imprezowa, czyli wyjeżdżanie na imprezę do innego miasta). Na to potrzebuję kasy i sposobu na jej szybkie zarobienie, bo nie c hcę się męczyć. Nie mam zamiaru przejmować się tym, co inni o mnie myślą to w końcu wolny kraj Rozglądam się wokół siebie i nie widzę, żeby przyrost tego dobra przekładał się wprost proporcjonalnie na poczucie bezpieczeństwa, szczęście i dobre relacje między ludźmi. Na jakość kształcenia naszej młodzieży. Czy nie rośnie nam pokolenie niewolników wolności? Niezdefiniowanej, bo szkoda na to czasu. A Twoja wolność, co dla Ciebie oznacza? O co więc chodzi? W moim odczuciu chodzi o delikatne przesunięcie środka ciężkości w niewłaściwym kierunku. Przyjrzyjmy się, co się stanie, jeśli nasz wszechstronnie rozwijający się wychowanek po prostu łapie dziesięć srok za ogon, nie potrafiąc porządnie doprowadzić do końca żadnej z rozpoczętych rzeczy. Jeśli uczeń zamiast myśleć o sobie dobrze, myśli, że jest lepszy od innych (lub: muszę być najlepszy). Jeśli, korzystając z dostępu do wszystkiego, tak się zapędzi, że zapomni, co z tego jest wartościowe, a co nie. To przesunięcie środka ciężkości widzę też w innym miejscu. W odpowiedzialności, w nazywaniu wprost niektórych zachowań. O ile kiedyś moj@klanza.org.pl o kimś, kto nie dotrzymuje słowa i zobowiązań, powiedzieliśmy, że zachowuje się rzyszenie nieodpowiedzialnie, Pedagogów i Animatorów dzisiaj usłyszymy, że zmienił zdanie albo dokonał innego wyboru. Jeśli kiedyś o kimś, kto niewiele wie i rozumie, powiedzieliśmy, że jest niewykształcony, o tyle dzisiaj powiemy, że jego wiedza jest powierzchowna. Kiedyś kolega koledze robił świństwo, a dzisiaj po prostu zadbał o swoje sprawy. rg.pl Pol Stowa- Zapytany niedawno przeze mnie uczeń, który notorycznie nie wykonywał poleceń, czy wyobraża sobie, że nie będzie musiał w przyszłości nikogo słuchać, odpowiedział: Będę słuchał siebie. Super! Rozwinie w sobie wewnętrzne źródło oceny, zaufanie do siebie! O ile przepraszam za ironię nie stanie się pępkiem świata dla samego siebie, przesuwając środek ciężkości w kierunku czubka własnego nosa. Małgorzata Marcinkowska, pedagog, socjoterapeuta, trener PSPiA ; mężatka, mama dwóch prawie dorosłych synów, właścicielka psa (charcika angielskiego) i... węża boa; miłośniczka Bieszczadów i twórczości ks. Jana Twardowskiego; lubi obserwować ludzi i siebie, chętnie dzieli się tym z innymi; od ukończenia studiów stale się uczy. Żyjemy w fascynującym czasie, czasie wolności i demokracji. moj@klanza.org.pl strona 6 strona 3

7 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów W jakim stopniu doceniamy znaczenie edukacji najmłodszych uczniów? W jakim stopniu sami nauczyciele doceniają znaczenie swojej pracy? W jakim stopniu panuje jeszcze w społeczeństwie stereotyp, że nauczyciel kształcenia zintegrowanego sam nie musi posiadać zbyt dużej wiedzy? Poniższy artykuł to apel, by nie marginalizować roli i znaczenia edukacji wczesnoszkolnej, aby poprzez stawianie niskich wymagań kandydatom na studia nie utwierdzać społeczeństwa i ich samych w przekonaniu, że jeśli do niczego się nie nadajesz, to zostań nauczycielem. To także zwrócenie uwagi na konieczność zmiany modelu edukacji, konieczność wspierania i dokształcania nauczycieli, wreszcie doceniania pracy tych, dla których nieobca w nauczaniu jest myśl Pozwól mi działać, a zrozumiem. Nauczycieli bliżej zainteresowanych edukacją matematyczną w klasach młodszych odsyłam do recenzowanej przez prof. Dorotę Klus-Stańską książki Mirosława Dąbrowskiego Pozwólmy dzieciom m y- śleć. O umiejętnościach matematycznych polskich trzecioklasistów 1. E.K.-N. 1 M. Dąbrowski, Pozwólmy dzieciom myśleć. O umiejętnościach matem a- tycznych polskich trzecioklasistów, Centralna Komisja Egzaminacyjna, Warszawa KTO I JAK KSZTAŁCI NASZE DZIECI? Właśnie zakończyłem czytanie pracy doktorskiej Aliny Kalinowskiej pt. Rozwiązywanie tekstowych zadań matematyc z- nych w klasach początkowych między wiedzą osobistą a jej formalizacją, napisanej pod kierunkiem prof. nadzw. dr hab. Doroty Klus-Stańskiej na Wydziale Nauk Społecznych i Sztuki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Temat dysertacji jest tylko pozornie banalny. Ktoś mógłby powiedzieć, że przecież nie ma w tym nic nowego, skoro o roli zadań tekstowych wypowiadało się wcześniej tyle znakomitości w naukach pedagogicznych. Tymczasem kategoria zadań tekstowych staje się jakże wartościowym poznawczo i praktycznie pretekstem do rozpoznania najbardziej typowych w polskiej edukacji wczesnoszkolnej błędów, jakie popełniają w radzeniu sobie z tym rodzajem aktywności (zarówno na etapie świadomości celów, jak i możliwości ich realizowania za jej pośrednictwem) nie tylko uczniowie, ale i ich nauczyciele czy studenci pedagogiki wczesnoszkolnej. To one wreszcie stają się także badawczą okazją do przeorientowania nauczycieli i kandydatów z dających najmłodszym uczniom wiedzę matematyczną na wyzwalających samodzielność myślenia, odkrywania i konstruowania wiedzy z jednoczesnym uwolnieniem ich od złudnego poczucia bezpieczeństwa i pewności. Największą wartością dysertacji jest uświadomienie nam toksyczności, dominującego wciąż w Polsce, transmisyjnego modelu edukacji wczesnoszkolnej, będącego, zresztą, pozostałością (a może i niestety trwałym dziedzictwem) dydaktyki behawioralnej okresu PRL i wciąż silnego oporu środowiska akademickiego wobec zupełnie nowych nurtów we współczesnej dydaktyce. Niestety, polska dydaktyka, w o d- różnieniu od tej w krajach Europy Zachodniej, o trwałej demokracji, nie przeszła jeszcze fazy dydaktyki krytycznej, by wejść w jakże konieczną dla właściwego funkcjonowania kolejnych pokoleń uczniów i nauczycieli w ponowoczesnym świecie dydaktykę emancypacyjną i wreszcie konstruktywistyczną. Wciąż jesteśmy na etapie śladowego przywoływania obcych nam myśli, paradygmatów, teorii i nurtów mentalnie wyzwalających ku większej twórczości i niezależności, obawiając się mo żliwych strat w przekazie wiedzy, które i tak są nieuniknione. Jestem niezmiernie wdzięczny tak doktorantce, jak i jej promotorce za to, że odważyły się odsłonić toczący się, a przecież wciąż niedostrzegalny dramat polskiej edukacji, polegający na reprodukowaniu procesu częściowej analfabetyzacji mate matycznej, mimo rzecz jasna odmiennych celów, jakie stawiane są naszej edukacji. Tak, niestety, jest, że edukacja szkolna mo że stać się nie tylko nieskutec z- na, ale i przeciwskuteczna, potęgując nieadekwatnością do akceleracji rozwoju psychofizycznego dzieci i przemian społeczno-kulturowych, technologicznych oraz gospodarczych w świecie stan inhibicji. I cóż z tego, że od chwili ujawniania (rok 2001) wyników badań porównawczych w skali międzynarodowej kompetencji uczniów polskich szkół, w tym także w zakresie wiedzy i umiejętności matematycznych, mamy świado mość, że podstawową wadą polskiej edukacji jest wiedza algorytmiczna? Od lat wiemy, m.in. z wyników badań PISA 1 czy z rodzimych egzaminów zewnętrznych, że w naszej szkole bardzo często uczeń dostaje gotowe schematy rozwiązywania zadań. I sobie radzi, jeśli zadanie pasuje do wyuczonego schematu. Kłopoty zaczynają się, gdy stanie przed zadanie m praktycznym, wymagającym samodzie lnego myślenia, wnioskowania. Jak pokazały badania PISA, polscy uczniowie pod tym względem odstają od swoich rówieśników ze świata, także tych z krajów, w których jest wielu analfabetów; w porównaniu z Unią Europejską przepaść jest już ogromna. Za to, co ciekawe, w rozwiązywaniu zadań schematycznych nasza młodzież osiąga dużo lepsze wyniki niż przeciętny uczeń w świecie. Znalezienie się naszych absolwentów w strefie funkcjonalnego analfabetyzmu ( nędzy wiedzy szkolnej) jest czynnikiem potencjalnie wyłączającym ich z kultury. Wysoki poziom analfabetyzmu funkcjonalnego przesuwa dotknięte nim osoby na margines rynku pracy i uczestnictwa w życiu politycznym. W maju 2002 r. pierwsi absolwenci gimnazju m zdawali egzamin gimnazjalny, który obejmował wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, przy czym jego wynik nie miał wpływu na ukończenie szkoły. Centralna Komisja Egzaminacyjna analizowała wyniki egzaminów zewnętrznych (w szkołach podstawowych i w gimnazjach całego kraju), w świetle których okazało się, iż gimnazjaliści lepiej radzili sobie z zadaniami sprawdzającymi umiejętność czytania i interpretowania tekstu niż z zadaniami otwartymi, wymagającymi tworzenia własnej wypowiedzi. W tych ostatnich popełniali wiele błędów stylistycznych i ortograficznych. Ich wypowiedzi były dość powierzchowne, ogólnikowe, o niskim pozio mie merytorycznej argumentacji własnych sądów. W części matematyczno-przyrodniczej natomiast lepiej radzili sobie z zadaniami sprawdzającymi umiejętność wyszukiwania ró ż- nych informacji i zastosowania ich w prostych obliczeniach. Kiedy wyniki skonfrontowano z mapą powiatów, okazało się, że najgorzej wypadli uczniowie (tak szóstoklasiści, jak i gimnazjaliści) na rozległych terenach zachodniej i północnej Polski z województw: warmińsko-mazurskiego (a więc tam, gdzie 1 Program Między narodowej Oceny Umiejętności Uczniów (Programme for International Student Assessment ). moj@klanza.org.pl strona 7 strona 7

8 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów prowadziła swoje badania mgr A. Kalinowska), pomorskiego, zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego oraz lubuskiego, a także z północnej Wielkopolski. Istotny wpływ na taki stan rzeczy w tych województwach może mieć wysoki odsetek nauczycieli szkół podstawowych bez odpowiednich kwalifikacji najważniejszych dla sprawdzanych kompetencji przedmiotów (język polski i matematyka). Nauczyciele, chcąc zachować w jakiejś części swoje wpływy osobotwórcze, powinni zmienić swoje podejście do kształc e- nia nowych pokoleń uczniów. Muszą jak słusznie pisze mgr A. Kalinowska przestać marginalizować znaczenia osobiste uczniów i przestać traktować ich ciekawość poznawczą jako działania destrukcyjne, uniemożliwiające realizację (przerobienie) programu. Muszą przestać nauczać w tzw. strefie minionego rozwoju i unikać formalizmu w edukacji matematycznej, by nie generował on barier mentalnych uczniów, zwiększyć akceptację wobec prawa dziecka do popełniania błędów. Potrzebne są też zmiany w kształceniu nauczycieli, a także w podejściu do nauczania. Tu nie wystarczy apelowanie do polityków oświatowych, by zachować matematykę jako przedmiot obowiązkowy w czasie egzaminu maturalnego. Jeśli kandydatami do zawodu nauczycielskiego będą ci, którzy wybiorą pedagogikę (także ze specjalnością kształcenie zintegrowane) w nadziei, że już nigdy więcej nie będzie się od nich oczekiwać wiedzy i umiejętności matematycznych, to umiejętności matematyczne uczniów będą takie, jak pokazują przytoczone wyniki egzaminów. W niniejszej pracy doktorskiej mamy na to empiryczne dowody. Przeanalizujmy na przykład zakres oczekiwań polskich uczelni wobec kandydatów na studia pedagogiczne: Czy wymienia się wśród nich wynik egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym z matematyki? Potwierdzają, zresztą, ten sposób myślenia o studiach pedagogicznych, ale zarazem nauczyc ielskich respondenci mgr A. Kalinowskiej, którzy wyrażają swoje niezadowolenie z konieczności rozwiązywania zadań w ramach przedmiotu edukacja matematyc zna. Jeśli do tych przyczyn dołączymy jeszcze brak kompetencji w zakresie edukacji problemowej najmłodszego pokolenia nauczycieli kształcenia zintegrowanego, usuwającego w cień znaczenie wiedzy matematycznej, to może my sobie wyobrazić, jak wielkie może nastąpić spustoszenie w wykształceniu ogólnym dzieci klas I III. Przy integralnym nauczaniu bowiem nauczyciel o niższym poziomie kompetencji matematyc znych będzie mógł niejako uciekać w wiedzę i kompetencje z zakresu języka ojczystego, sztuki czy środowiska przyrodniczo-społecznego, marginalizując matematykę z racji własnej nieporadności i ignorancji. Być może tu tkwi przyczyna bardzo niskich wyników sprawdzianu po szkole podstawowej w 2007 r., które wykazały, że uczniowie nie radzili sobie z mate matycznymi zadaniami, z wnioskowaniem i zastosowaniem wiedzy matematycznej w praktyce, np. nie potrafili policzyć, ile godzin spędzi w szkole klasa, która ma zaplanowanych pięć lekcji po 45 minut oddzielonych przerwami (je d- na 15-minutowa, pozostałe po 10 min). Tylko 38 proc. dzieci podało prawidłowy wynik. Ponad połowa nie potrafiła zamienić minut na godziny. Słabo też wypadły te zadania, w których trzeba było wykazać się logicznym myśleniem, umiejętnością wnioskowania i wykorzystywania wiedzy w praktyce, np. obliczenie powierzchni pomieszczenia, obliczenie podatku. Rok temu w czasie tego sprawdzianu umieszczono zadanie wymagające samodzielnego rozumowania i wykonywania matematycznych wyliczeń. Ponad 30% uczniów nie zdobyło za to zadanie ani jednego punktu. Większość nawet nie próbowała szukać rozwiązania, co pokazuje, jak wielki jest lęk przed tego typu zadaniami. Od lat godzimy się, by półanalfabeci lub analfabeci funkcjonalni kształcili dzieci w tym okresie ich życia, który będzie decydował o ich dalszych losach edukacyjnych, a może i egzystencjalnych. Pisał już o tym na podstawie badań tuż przed reformą oświatową Aleksander Nalaskowski, wykazując jakże niepokojący stan częściowego analfabetyzmu u dużej części nauczycieli szkół polskich w małych miejscowościach. Od kilkudziesięciu lat nieudolnie, choć skutecznie podtrzymujemy w polskiej oświacie częściowo negatywną selekcję do zawodu nauczycielskiego, a potem dziwimy się, że absolwe n- tami szkół są funkcjonalni analfabeci. Wnioski, jakie wynikają z badań doktorantki, powinny bić na alarm w procesie kształcenia zawodowego nauczycieli edukacji zintegrowanej! Czy zdajemy sobie sprawę z tego, kto już uczy i kto będzie uczył nasze dzieci? Czy rzeczywiście jak pisze autorka pracy studenci wczesnej edukacji to raczej byli uczniowie, którzy doświadczali porażek matematycznych? Czyż nie jest przerażające to, iż średnia z rozwiązywanych zadań matematyc znych na poziomie przyszłych uczniów, uzyskiwana przez kolejne roczniki studentów tej specjalności, nie przekraczała 50% możliwych do zdobycia punktów, a niektórzy uzyskiwali wyn i- ki nawet na poziomie do 20%? Czyż nie jest niepokojące to, iż wielu studentów wczesnej edukacji nie radzi sobie z zadaniami matematycznymi na poziomie klasy trzeciej szkoły podstawowej, w której wkrótce sami będą nauczać? moj@klanza.org.pl strona 8 strona 8

9 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Tak doskonale udokumentowany przez A. Kalinowską zakres nędzy oświatowej powinien być nie tylko ostrzeżeniem, ale sygnałem do natychmiastowych działań na rzecz wzmocnienia kompetencyjnego polskich nauczycieli. Czas skończyć ze sporami aksjologicznymi, z wojną o religię, wychowanie seksualne, o zakres patriotycznych postaw naszych uczniów, gdyż ich niewiedza, schematyzm, wykluczają ich w przyszłości z rywalizacji na szeroko rozumianym rynku pracy. Tu jest potrzebna edukacja nauczycieli w radzeniu sobie z lękiem przed popełnianiem przez uczniów błędów, a może i terapia, pomagająca wyzwolić się z własnych, niewłaściwych schematów postępowania. Zaprezentowane tu dramatycznie niskie wyniki testów matematycznych, jakim dobrowolnie zgodzili się poddać studenci pedagogiki, są obiektywnym dowodem skali zagro żeń polskiej oświaty w najbliższych latach, bo zapewne nie wszyscy studiujący tę specjalność w Polsce będą mieli tak znako mitego przewodnika i reedukatora jak autorka recenzowanej rozprawy doktorskiej. Warto dostrzec w rozprawie wielką staranność i rzetelność autorki, która obserwując sytuacje dydaktyczne, animując dialog, rozwiązywan ie niestandardowych zadań jest nie zwykle czułym sejsmografem szko lnej rzeczywistości. Uruchamia zarazem bardzo ważny proces myślenia matematyką o naszej rzeczywistości, odsłania mo żliwości kreowania doświadczeń szkolnych w tworzeniu osobistych reprezentacji oraz w stymulowaniu ich ewolucji. ZAMIAST RECENZJI Nauczyciele kształcenia zintegrowanego (dawniej określanego jako nauczanie początkowe, a jeszcze wcześniej jako nauczanie elementarne) chętnie korzystają z wydawanych przez różne oficyny materiałów pomocniczych w celu zróżnicowania tempa i poziomu uczenia się dzieci, te określane są mianem Karty pracy. Właśnie moja córka, wypełniając jedną z takich kart pracy w domu (notabene zatytułowanych jeszcze dodatkowo: Dodawanie, odejmowanie i porównywanie w zakresie pierwszej dziesiątki sprawdzian ), natrafiła na problem, który potwierdza starą polską maksymę, że dorosły(-śli) zawinił(-li), ale winę za błędne wykonanie zadania poniesie dziecko. W czym rzecz? W zadaniu nr 3 dziecko ma porównać wyniki z działań i wstawić znaki: <, >, =. Mojej córce Ani zadanie to nie sprawiałoby trudności, gdyby nie następujący w nim zapis: No właśnie, jaki znak ma wstawić 7-letnie dziecko pomiędzy tymi działaniami, skoro nic nie wie o lic z- bach ujemnych? W świetle analizy wyników PISA okazało się, że w wielu krajach najzdolniejsza młodzież jest dołączana do grupy bardziej zaawansowanej wiekowo. U nas tego nie ma: u nas przetrzymuje się w klasie równolatków, by było mn iej jedynek na koniec roku i nie baczy się na to, że ci średni i lepsi rozwiązują stale te same zadania, nudzą się, a tym samym redukują poziom dynamiki własnego rozwoju. Zaraze m szkoła zaniedbuje tych, którym jest trudno, a nawet nie zachęca ich do pokonywania barier nie tylko kompetencyjnych, ale i motywacyjnych. Potwierdza to także w swoich badaniach mgr Alina Kalinowska. Jej rozprawa powinna być jednym z kluczowych źródeł wiedzy nie tylko dla nauczycieli akademickich, kształcących przyszłych nauczycieli dla potrzeb edukacji zintegrowanej, ale również dla ośrodków doskonalenia nauczycieli, z których być może większość należałoby poddać reedukacji, by wyjść z tego błędnego koła domin u- jących w naszych szkołach schematów, błędów i niewiedzy. Tu nie wystarczy zwiększenie liczby godzin nauczania matematyki czy uczynienie z niej obowiązkowego egzaminu maturalnego, gdyż najistotniejsze jest to, co się toczy w procesie kształcenia pomiędzy nauczycielem, uczniem, przedmiotem zadania matematycznego a środowiskiem życia i uczenia się. Konieczna jest też praca reedukacyjna z nadzorem pedagogicznym, zmuszającym nauczycieli do behawioralnego modelu kształcenia; konstruktywistyczne podejście do kształcenia pozbawiłoby go bowiem prawa do selektywnego oceniania nauczycieli. Zastanawia mnie beztroska, z jaką wydawnictwa sprzedają materiały dydaktyczne, które mają po móc dzieciom w procesie uczenia się. Będąc przykłade m niestaranności, niechlujnej korekty (a mo że jej braku), nie zasługują na zaufanie! Sprzedają bowie m bubel, który następnie jest kopiowany w szkołach i udostępniany dzieciom jako sprawdzian. Tyle tylko, że tego sprawdzianu nie zdał autor i wydawca! Wstyd. Bogusław Śliwerski, profesor zwyczajny, rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi; wiceprzewodniczący Komitetu Nauk Pedagogic z- nych PAN, wiceprzewodniczący Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. moj@klanza.org.pl strona 9 strona 3

10 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów W tym artykule chciałabym nakreślić przebieg procesu grupowego, ponieważ świadomość tego przebiegu pom aga zarówno liderom grup, jak też osobom, które w nich uczestniczą lub pragną się dołączyć na określonym etapie rozwoju grupy. Wykorzystuję literaturę i własne doświadczenie związane z wieloletnią pracą, głównie z osobami starszymi. Czytelnik powinien jednak przywołać przykłady znane mu bezpośrednio z obserwacji. Bez względu na wiek uczestników opisywany proces grupowy ma podobne cechy. Warto je znać, ponieważ pomagają zrozumieć sytuację w grupie tak różną na początku jej powstawania i po dłuższym okresie funkcjonowania. Pewne sytuacje trzeba zaakceptować, niektórym można przeciwdziałać. Trzeba też dostrzec problemy osób, które chcą dołączyć do grupy, a napotykają opór. Tymczasem tylko grupy otwarte na nowych członków mają szansę przetrwania i dostosowania się do zmieniającej się rzeczywistości. Z.Z. JAK PRACOWAĆ Z GRUPĄ CZĘŚĆ II. ETAPY PRACY Z GRUPĄ Drugą cechą pierwszego etapu jest chęć wstępnego zaangażowania, podjęcie próby uczestnictwa w tym, co inicjator spotkania proponuje. Uczestnic y na ogół starają się sprostać pierwszym wymaganiom. Udział sprzyja bowiem obserwacji i sprawdzeniu swoich odczuć, znalezieniu odpowiedzi na pytanie, czy chcę pozostać w tej grupie. Tu jest także miejsce na wyjaśnienie zasad funkcjonowania grupy zarówno typowo organizacyjnych (gdzie? jak często? jak długo będą trwały spotkania? co chcemy osiągnąć?), jak też komunikacyjnych (jak będziemy zwracać się do siebie? jakie przyjmiemy zasady dotyczące zachowania się, np. zabierania głosu, zachowania tajemnicy?). Osoby, które spróbowały się zaangażować i zostały zauważone, docenione, łatwiej mogą już podjąć decyzję o pozostaniu w grupie. Kolejnym etapem jest proces integracji. Ma on zasadnicze znaczenie dla rozwoju grupy, bowiem doprowadza ją do pełnej sprawności w osiąganiu celu. W procesie integracji można wyróżnić następujące fazy: ustanowienie kontroli, solidarność, różnicowanie. Pierwsza faza mobilizuje grupę do wyłonienia osób, które mogą mieć wpływ na rozwój grupy. Może tu dojść do współzawodnictwa, a czasem przypadkowych zgłoszeń osób, którym powierza się długofalowe zadania, np. sprawdzanie obecności, dbanie o przygotowanie sali, witanie nowo przybyłych i dalsze, coraz trudniejsze zadania, np. samodzielne poprowadzenie zajęć. Kontrola w grupie wiąże się z podziałem wpływów na decyzje pomiędzy prowadzącym a pozostałymi członkami. Przypomnijmy: aby powstała grupa, musi pojawić się potrzeba jej powołania. Może ona wynikać z uświadomionych potrzeb kilku osób, które na przykład chciałyby nauczyć się malować, śpiewać w chórze, ciekawie spędzać czas, lub z inicjatywy organizatora, który rozumie potrzeby innych i proponuje powstanie na przykład grupy samopomocowej. Odwołanie się do potrzeb, zwłaszcza nieformułowanych wyraźnie przez przyszłych członków, nie od razu przynosi efekt w postaci zespołu gotowego do działania. Każdy bowiem indywidualnie rozważa pomysł wstąpienia do grupy, analizując własne uwarunkowania, np.: Czy będę miał zawsze czas o określonej porze? Czy podołam wymaganio m? Czy będę się tam dobrze czuł? Pierwszy etap formułowania grupy charakteryzuje uważne rozpoznawanie i wstępne zaangażowanie. Początkowe rozpoznawanie dotyczy nie tylko celu spotkań; polega także na ostrożnym przypatrywaniu się inicjatorowi i innym uczestnikom oraz wyczulonej reakcji na atmosferę spotkania. Podobne uczucia towarzyszą jednostce, która chce się zapisać do sformułowanej już grupy i czuje się dość niepewnie na pierwszych spotkaniach. Proces ten rozpoczyna się od pierwszych chwil wejścia do sali, zajęcia miejsca obserwatora i czujnego uczestnika grupy, którego nękają wątpliwości: Czy dobrze trafiłem? Kto będzie prowadził? Kim są ci inni? Dlatego niezmiernie ważne są powitania, pierwsze kontakty, niwelowanie nieufności, odreagowywanie napięcia poprzez humor, zaskakujące sytuacje, trochę wymuszoną, zabawową aktywność. Metody, ułatwiające rozpoczęcie pierwszych zajęć, opisałam w książce Dodać życia do lat 1. Trzeba jednak pamiętać, że na tym etapie pojawiają się też osoby krytyczne, mało wnoszące do życia grupy, za to dbające o własny wizerunek. Im szybciej prowadzący rozpozna możliwości i chęci uczestników oraz pozwoli na ich odpowiednio aktywny udział, tym grupa szybciej się zintegruje. Jeśli prowadzący weźmie na siebie całą odpowiedzialność za postępy grupy w osiąganiu celów, to ryzykuje, że członkowie będą bierni lub wycofają się z grupy. Z moich doświadczeń w pracy z osobami starszymi wynika, że bezpośrednia zachęta, jeżeli jest przyjęta, owocuje dużym zaangażowaniem. Nie zrażam się też odmową. Dla chętnych staram się znaleźć odpowiednie role i docenić każdy ich wkład. Dbając o częstą informację zwrotną, mogę regulować zarówno własne działania, jak też sprzyjać pozytywnym wpływom uczestników na integrację grupy. Jeżeli grupa przeszła do kolejnej fazy, tzw. solidarności, to jej zewnętrzną oznaką będzie poczucie więzi pomiędzy członkami oraz chęć, a nawet zapał do realizacji zadań, gotowość do pokonywania trudności, wspierająca atmosfera. Zintegrowana grupa początkowo słucha różnych opinii, chce bowiem działać jak najlepiej. Sukces grupy sprzyja jej integracji, ale może też osłabić krytycyzm i otwartość na nowe propozycje. Z czasem pojawia się przekonanie o potrzebie zgody, unikania konfliktów i lekceważenie odmiennych sądów. Jednak nadal jest ważne, by uczestnicy mogli bez poczucia utraty akceptacji w grupie wyrażać swoje poglądy, nawet, jeśli są one odosobnione. Z praktyki wiem, że nie należy pomijać oceny wykonania zadania i poza pochwałami zebrać opinie krytyczne, które mogą służyć następnym zadaniom. Staram się podkreślać, że każda obserwacja, opinia, dostrzeżenie słabych stron są grupie potrzebne i służą jej integracji przy kolejnym zadaniu. Takie opinie można zebrać po pewnym czasie, gdy miną emocje związane z realizacją zadania. Dobrą tradycją jest tzw. rundka, podczas której każdy po kolei wypowiada swoją opinię. 1 Z. Zaorska, Dodać życia do lat, Wydawnictwo, Lublin moj@klanza.org.pl strona 10 strona 3

11 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Takie rozstania przeżywałam na wszystkich wakacyjnych szkoleniach, kursach, w których intensywność przeżyć była bardzo duża i nagle trzeba było powrócić do codzienności. Było łatwiej, gdy pożegnaniom towarzyszył plan wykorzystania zdobytych umiejętności i nawiązanych kontaktów. Jeżeli ludzie opuszczali grupę po dłuższym okresie współpracy, bo wynikało to z ich sytuacji osobistych, zmiennych planów zajęć, nie pozostawało mi nic innego, jak akceptacja ich odejścia. Od czasu do czasu przy okazji rocznic, jakichś uroczystości starałam się jednak wspólnie z grupą o zaproszenie byłych członków. Były to bardzo cenione spotkania. Trzecią fazę procesu integracji nazwano różnicowaniem, ponieważ utrwala wcześniej widoczne tendencje. Członkowie grupy uzyskują pełną swobodę wypowiedzi i mogą liczyć na wzaje mne wsparcie. Różnice opinii stają się zjawiskiem naturalnym i pożytecznym w dążeniu do osiągania celu. Utrwalają się role i rośnie chęć podjęcia odpowiedzialności przez kolejne osoby. Na tym etapie grupa powinna coraz bardziej usamodzielniać się, o pomoc do prowadzącego zwracać się tylko w szczególnie trudnych przypadkac h. Proces różnicowania obejmuje również wyodrębnienie się grupy na tle innych grup i charakteryzuje się wzrostem poczucia dumy, że się do niej należy. Uznanie innych, niezwiązanych z grupą, ale obserwujących jej osiągnięcia, wzmacnia więź w grupie i chęć uczestnictwa w dalszych etapach. Ten idealny obraz funkcjonowania grupy burzy jednak, powtarzająca się w praktyce, sytuacja zmienności opinii członków, ich nieufność, a także niezanikająca walka o wpływy i pozycję. Dlatego nawet w fazie entuzjazmu przy wykonaniu zadań warto dbać o atmosferę spotkań, docenienie każdego wkładu, wykorzystywać wszelkie okazje do wspólnej radości i przeżywania satysfakcji z uczestnictwa właśnie w tej grupie. Czas pracy w każdej grupie jest oczywiście zróżnicowany. Ludzie odchodzą, zmieniają zainteresowania, wybierają nowe grupy. Czasami grupy trwają dłużej, bo przychodzą do nich nowi, którzy podejmują realizację dotychczasowych celów grupowych. W teorii pracy z grupą zwraca się uwagę na wyodrębnienie etapu końcowego i przewidzenie jego przygotowania. Etap końcowy występuje przede wszystkim w grupach zadaniowych, które są rozwiązywane po osiągnięciu wyznaczonego celu. Występuje też tam, gdzie istniały silne więzi emocjonalne, a prowadzący lub część członków z różnych powodów nie może już uczestniczyć w grupie. Przygotowaniem do zakończenia pracy w grupie może być wspólna ocena działalności, podsumowanie silnych i słabych stron pracy grupy, podkreślenie osiągnięć i podziękowanie osobom angażującym się w wykonanie zadania. Zdobyte umiejętności i doświadczenia procentują w dalszej aktywności członków grupy. Ważny jest też etap pożegnania, rozstania się z grupą, by przeżywane emocje wzmacniały samoocenę i mobilizowały do działań już poza grupą. Aby utrzymać grupę, wprowadzałam także zwyczaj corocznego zapisywania się, dając też możliwość wstąpienia nowych członków. Ci, co odchodzili, nie musieli się tłumaczyć, a grupa zachowywała o nich pamięć w kronice, w kontaktach koleżeńskich, które czasami trwały dłużej i sprzyjały wzajemnej pomocy w trudnych sytuacjach. Taki efekt pracy grupowej jest niezwykle cenny dla osób starszych, bo przeciwdziała samotności nawet wtedy, gdy już ograniczenia sprawności nie pozwalają na udział w pracach grupy. Warto też wspomnieć o możliwości wyodrębnienia się nowej grupy z silnym przywódcą, który chce poprowadzić grupę trochę inną drogą. Chociaż czas dorastania był wspólny, nie należy obwiniać ani jednostki, ani części grupy, że odchodzi, częściowo zabierając też doświadczenie i umiejętności wspólnie zdobywane. Świadczy to wprawdzie o pewnej sztywności pozostałej grupy, niemogącej się dostosować do propozycji zmian, ale rokuje nadzieję na mobilizację i rozwój nowej grupy, silniej zintegrowanej dzięki opozycji. Grupie trudno się pogodzić z odchodzeniem prowadzącego, który nie zawsze ma mo żliwości dalszego prowadzenia zespołu. Lepiej więc, by poszukał następcy w czasie pełnienia swej roli, ponieważ nagłe pozostawienie grupy może spowodować jej rozpad. O znaczeniu roli prowadzącego i jego specyficznych predyspozycjach napiszę w następnym artykule. Literatura: 1. Oyster K.C., Grupy. Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań Szmagalski J., Przewodzenie małym grupom. Działania grupowe, Centrum Animacji Kultury, Warszawa Vopel K.W., Poradnik dla prowadzących grupy, Wydawnictwo Jedność, Kielce Zofia Zaorska, dr nauk humanistycznych, gerontolog, pracownik Zakładu Andragogiki UMCS. Od 23 lat kieruje Lubelskim Uniwersytetem Trzeciego Wieku. Założycielka KLANZY, obecnie prezes honorowy. Tworzyła wiele grup zadaniowych, animowała powstanie grup rozwijających idee pedagogiki zabawy, organizowała różne formy wielopokoleniowego wolontariatu. moj@klanza.org.pl strona 11 strona 3

12 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Redagowana przez mnie rubryka naszego czasopisma przeznaczona jest na kontakty z ekspertami z różnych dziedzin oddziaływających na proces wychowania i rozwoju. Chciałabym prezentować w niej m.in. wybrane, zrealizowane audycje radiowe ze współprowadzonego przeze mnie i Zdzisława Hofmana cotygodniowego cyklu Wieczorne rozmowy z Klanzą. J.K. KLANZOWE RADIO W Archidiecezjalnym Radio er (87,9FM) słychać nas już drugi rok. Pomysł na ten sposób promocji Stowarzyszenia miał Zdzisław Hofman prezes KLANZY. W ten sposób zrealizował swoje młodzieńcze marzenia o pracy w radio. Początkowo emisja odbywała się w środy po godz. 22.; gdy wychodziliśmy ze studia była północ. Podczas minionych wakacji członkowie i sympatycy KLANZY animowali lublinian podczas środowych audycji Radia er na żywo w kawiarni Czekolada na lubelskim deptaku. Choć było trochę problemów, zdobyliśmy zaufanie dyrekcji radia, zapracowaliśmy na markę i od września 2007 roku czas klanzowej emisji zmieniono na wtorki w godz Najpierw byłam gościem Zdzisława w programie. Chyba wypadłam dobrze, bo zaprosił mnie do realizacji nastę p- nych. Teraz już wspólnie zajmujemy słuchaczy różnorodną tematyką, nie tylko problemami życia codziennego. Poruszamy, a często też zgłębiamy tematy z różnych dziedzin życia, zapraszamy do studia gości w charakterze ekspertów. Wśród nich byli m.in. ks. dyr. Radia er Robert Jasiak, redaktor radiowa Maria Brzezińska, z którą rozmawialiśmy o edukacji medialnej, Maria Pietrusza-Budzyńska i Ro ma Drozdówna w audycji o roli teatru w wychowaniu. Z Zofią Zaorską prowadziłam audycję o naszych dziadkach i babciach. Kilkakrotnie w programach brał udział Maciej Białek, służąc swą wiedzą historyczną oraz nauczycielskim i życiowym doświadczeniem (np. te mat o optymizmie, sensie przyjaźni i patriotycznym wychowaniu). Inni nasi goście-eksperci to Zbigniew Moskal z marketingu społecznego, M aria Krupska, animatorka pedagogiki C. Freineta, a także nasi klanzowi koledzy i koleżanki: Robert Domań, Zbyszek Barciński, Ewa Noga, Joasia Sieklucka, M ariusz M ichalak, Justyna Golecka, Agnieszka Kawka. Czas ami po prostu dzwonimy do naszych ekspertów, by móc wzbogacić naszą rozmowę o inne punkty widzenia. Podczas jednej z audycji miałam zaszczyt prowadzić prze z tele fon wywiad z profesorem Jerzym Buzkiem, honorowym wolontariuszem Programu Wolontariat studencki. Naszych słuchaczy radiowych zachęcamy do refleksji nad edukacją, wychowaniem, samorozwoje m. Staramy się tworzyć przestrzeń do wymiany myśli, wspomnień i poglądów. Zapraszamy do rozmów przez telefon oraz do pisania do nas sms-ów i maili. Mamy swoich wiernych słuchaczy, ale nie każdy z nich ma odwagę dzwonić i rozmawiać na antenie. Chwalą nas lub zgł aszają uwagi po programie. Nie sporządzamy dokładnych scenariuszy spotkań, raczej tylko schemat, pisząc pytania ukierunkowujące rozmowę. Drugim elementem, nadającym kierunek naszemu myśleniu, są piosenki i mu zyka w przerwach, nazywane przez nas oddechem muzycznym. Zwykle przygotowuje je Zdzisław. Większość audycji daje nam sporo satysfakcji; wychodzimy ze studia z poczuciem ubogacenia. W tym szczególnym miejscu mam poczucie bycia pod wyjątkową opieką; anioły czuwają nad nami. Tematykę naszych rozmów dopasowujemy do kalendarza, wydarzeń w kraju, regionie lub w naszym mieście. Zachęcamy do uczestnictwa w warsztatach, wystawach, festynach oraz wszelkich innych inicjatywach naszych członków i sympatyków. Staramy się na bieżąco informować słuchaczy o planowanych wydarzeniach klanzowych. Proponujemy twórcze postawy w myśleniu i działaniu. Zachęcamy słuchaczy do starań o rozwój intelektualny, duchowy, nie tylko w wymiarze osobistym, zawodowym, ale też w rodzinie, w różnych grupach społecznych. Podajemy przykłady dobrych praktyk, czyli wypracowanych już zmian. Oczywiście korzystamy z bogatego doświadczenia i kontaktów PSPiA. Chwalimy się naszymi sukcesami, jak na przykład w rozmowie o programie twórczego działania Odyseja Umysłu. Nasi radiowi goście, członkowie lubelskiej grupy studenckiej, pod trenerskim przywództwem Justyny Goleckiej wygrali w Finale Ogólnopolskim Odysei Umysłu, dzięki czemu mogli w USA reprezentować nie tylko nasz kraj, region, ale też nasze stowarzyszenie. Chcę opisać jedną z naszych audycji, zrealizowaną 15 styc z- nia 2008 r. Do tematu o komunikacji między ludźmi w rodzinie, pracy, szkole zaprosiliśmy Małgorzatę Marcinkowską, trenerkę PSPiA i pedagoga szkolnego, która ze znawstwem i wyczuciem moderowała nasze myśli i wypowiedzi. Najpierw pomartwiliśmy się z powodu ograniczeń w porozumiewaniu się osób w rodzinie, szkole, wśród przyjaciół. Obecnie obserwowane formy przekazu myśli i uczuć są wyrywkowe, skrótowe, pozbawione głębi. Medialny przekaz często budzi zastrzeżenia z powodu słów uważanych powszechnie za obraźliwe. Byliśmy zgodni co do tego, że czas spędzany przy komputerze i telewizji wydłuża się, a coraz mniej czasu przeznaczamy na bezpośrednie rozmowy z dziećmi w rodzinie. moj@klanza.org.pl strona 12 strona 12

13 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Po wysłuchaniu słów piosenki Ucz się polskiego... padły pytania Zdzisława: Jak ważnym narzędziem w komunikacji jest przekaz werbalny?, Czy język polski jest w stanie wyrazić wszystko, co pomyśli głowa, co poczuje serce?. W odpowiedziach posiłkowaliśmy się naszą wiedzą i życiowym doświadczeniem. Szukaliśmy optymalnych warunków do sprawnego i skutecznego porozumienia. M ałgosia, nasz ekspert, wymieniła akceptację, pozytywne nastawienie i szac u- nek dla rozmówcy jako filary dobrych kontaktów. Każde spotkanie jest inwestycją. Gdy dobrze przygotujemy się, a także zadbamy o miejsce, czas i warunki, to mamy szansę na sukces. Pośpiech, hałas i bałagan nie sprzyjają dobrym kontaktom. Zdzisław wyjaśniał znaczenie aktywnego słuchania, a Małgosia podkreślała rolę milczenia w dialogu, twierdząc, że w komunikacji ważna jest sztuka milczenia, czasem istotne jest po prostu zamknięcie ust. Język pozawerbalny w radio w niewielkim stopniu jest możl i- wy do zastosowania, w rzeczywistości stanowi dużą część przekazu. Nasi rozmówcy uznali też, że podczas rozmowy korzystniejsze są pytania o charakterze otwartym, gdyż dają przestrzeń. Parafraza (np. Jeśli cię dobrze zrozumiałam, to... ) jest nowoczesnym narzędzie m komunikacji międzyludzkiej. Dzięki niej każdą wypowiedź można poprawić lub uzupełnić. Służy pogłębieniu relacji, gdy sięgamy do uczuć. W życiu najskuteczniej spotkać się można w połowie drogi, ale to wymaga partnerskiego nastawienia rozmówców. Kiedy mówiliśmy o barierach komunikacyjnych, padało mnóstwo przykładów z życia wziętych. Najgroźniejsze, jakie warto wymienić, by móc ich unikać, to depersonalizacja osoby rozmówcy (np. Tu nie ma z kim rozmawiać, A kimże ty jesteś ), stosowanie ocen i uogólnień ( Nikt nie myśli dobrze ), które mogą być użyte do manipulacji, oraz tzw. dobre rady ( Zrób tak, dobrze ci radzę ). W komunikacji przeszkadza także dodatek silnych emocji. Bezpośrednia rozmowa angażuje w nas wszystko: myśli, słowa, gesty i uczucia. Do naszej rozmowy w studio włączył się przez telefon nasz częsty gość nauczyciel, Maciej Białek. Podzielił się swoim doświadczeniem z rozmów z młodzieżą. Wskazał na ważny warunek dobrej komunikacji, tzn. dwukierunkowość. Błędem bowiem jest skupienie się tylko na tym, by mówić, by wypowiedzieć swoje kwestie. Gdy zadajemy pytanie rozmówcy, dajmy mu potrzebną przestrzeń, czas na odpowiedź, a także możliwość postawienia pytania. Na co dzień posługujemy się informacją zwrotną w kontaktach z osobami i grupami. Małgosia zwróciła naszą uwagę na fakt, iż odbiorca nie zawsze przejawia gotowość do jej usłyszenia. Powinniśmy upewnić się, że sobie tego życzy. Gdy nasz rozmówca zamilknie i zamknie się w sobie, to w tym momencie nic już nie możemy zrobić. Zachęcamy czytelników moj@klanza.org.pl do słuchania audycji Wieczorne rozmowy z KLANZĄ w Radiu er, 87,9 FM rozgłośni Archidiecezji Lubelskiej we wtorki w godz Internet zapewnia, że można nas słuchać wszędzie poprzez Czekamy też na pomysły i nowe tematy. Radio to także świetne narzędzie do animacji i wzajemnej edukacji, skutecznie inspirujące do budzenia wyobraźni i twórczego myślenia. Joanna Kielasińska, trenerka PSPiA, wegetarianka, animatorka działań wielopokoleniowych, uczestniczka Forum 50+; korzystając z pedagogiki zabawy, prowadzi zajęcia w Lubelskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku; maniaczka współpracy; lubi ruch w różnej formie i tempie (skakanka, rower, żagle, samochód); ma marzenie, by polatać na lotni; tańczyć będzie do końca życia. moj@klanza.org.pl strona 13 strona 3

14 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Pedagogika cyrku uczy zarówno dzieci, jak i dorosłych różnych zabaw oraz umiejętności cyrkowych. Nabywanie sprawności podnosi poziom samozadowolenia, samorealizacji oraz pewności siebie wśród dzieci zagubionych, nieśmiałych lub w różny sposób zaniedbanych. Żonglowanie, na przykład, jest jedną z metod poprawy koncentracji i koordynacji ruchu, a co za tym idzie wyników w nauce. Pedagogika cyrku jest popularnym sposobem edukacji na zachodzie Europy. W Berlinie działa sieć cyrków Cabuwazi, skierowana przede wszystkim do dzieci ze środowisk mniejszości narodowych: tureckich, cygańskich, arabskich. Jej celem jest większa adaptacja i aklimatyzacja emigrantów oraz zapobieganie przestępczości i uzależnianiu się od narkotyków i alkoholu wśród dzieci i młodzieży. W Polsce forma ta jest jeszcze stosunkowo mało znana. Jedna z pierwszych dziecięcych grup cyrkowych zawiązała się w Malechowie pod Koszalinem w 2003 roku. Podobne grupy istnieją w Lipinkach koło Iławy i w Toruniu (Toruńska Dziecięca Grupa Cyrkowa). Pedagogika cyrku od kilku lat prężnie rozwija się również w Lublinie. Jej propagatorką jest Monika Kalinowska z PSPiA. Zajęcia cyrkowe, prowadzone przez Monikę Kalinowską, to w Lublinie już tradycja. Jesienią 2007 roku rozpoczął się kolejny sezon otwartych warsztatów cyrkowych. Odbywają się one w każdy czwartek w Szkole Podstawowej nr 29 w Lublinie przy ul. Wajdeloty 1. A.K. PEDAGOGIKA FASCYNACJI WYWIAD Z UDO UNGLAUBLICH I ILJĄ LANDS- BERG, PEDAGOGAMI CYRKU Udo: Poprzez pedagogikę cyrku każdy może nauczyć się czegoś nowego, doświadczyć czegoś niezwykłego i odnieść sukces. Dzięki niej każdy staje się kimś niezwykłym. Czymś niezwykłym jest również to, że każdy znajduje w cyrku swoje miejsce, swój obszar działania. Ta fascynacja prowadzi go dalej, poza granice możliwości. Człowiek osiąga w pewnym momencie takie umiejętności, o których nawet nie marzył. Doprowadzamy do granicy każdego. Nawet dziecko nadaktywne czy niepełnosprawne może doświadczyć swoich granic dojść do nich, odkryć je. Również dorosły, który ma w sobie blokady, bo uważa, iż jest już zbyt dorosły, może dojść to tych granic. Poprzez pedagogikę cyrku próbujemy doprowadzić ludzi do granicy ich możliwości i krok po kroku powiększać ich horyzonty. A.K.: W jakich grupach sprawdza się pedagogika cyrku? Ilja: W każdej grupie według jej możliwości. Nie ma żadnych ograniczeń. W pedagogice cyrku chodzi o największe dokon a- nia, ale dla każdego indywidualne. A.K.: Po co jest pedagogika cyrku? Ilja: Po to, żeby rozwijać indywidualność i osobowość. W cyrku piękne jest to, że nie działamy w pojedynkę, tzn. nie jesteśmy zawodnikami, ale działamy razem, w grupie. Dopiero w grupie każdy mo że indywidualnie rozwinąć swój charakter, swoją osobowość, poznać swoje możliwości. Wtedy stajemy się coraz lepsi. Agnieszka Kawka: Czym jest pedagogika cyrku? Ilja: Pedagogika cyrku jest to praca pedagogiczna, wykorzystująca metody cyrkowe. To, co jest w niej szczególne, to nie klasyczny cyrk, czyli próba dokonania największego wyczynu, osiągnięcia najwyższego pułapu, ale fascynacja cyrkiem, jego niezwykłą atmosferą, przekonanie siebie: ja też potrafię zrobić coś niezwykłego i coś szczególnego. A.K.: Jakie możliwości stwarza pedagogika cyrku? Co może dać człowiekowi, który nie jest cyrkowcem? Ćwiczenia z kulą, prowadzi Udo Unglaublich (z albumu M. Kalinowskiej) moj@klanza.org.pl strona 14 strona 14

15 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów A.K.: Jakie predyspozycje powinien mieć pedagog cyrkowy? Ilja: Naszym celem nie jest robienie cyrku profesjonalnego. Ważnym elementem dla pedagoga cyrku jest pedagogika zabawy jako element nośny (główna podpora). Ważne jest również to, by umieć pracować w sposób urozmaicony. Trzeba mieć rozeznanie i doświadczenie w wielu technikach cyrkowych. Nie jest więc ważne, by pedagog cyrku był dobrym artystą w jednym obszarze (w jednej dziedzinie cyrkowej), lecz to, żeby znał różne techniki cyrku i mógł je przekazywać innym. Udo: Pedagog musi najpierw sam być zafascynowany cyrkiem, rozniecić w sobie taki ogień, w przeciwnym razie nie będzie potrafił niczego przekazać. A.K.: Skąd u was zainteresowanie cyrkiem? Jak to się stało, że zajmujecie się właśnie nim? Udo: Już jako małe dziecko dużo pracowałem własnym ciałem: ćwiczyłem gimnastykę, także gimnastykę na przyrządach. Potem zacząłem żonglować z rówieśnikami, uprawiać akrobatykę, bo to sprawiało nam wiele radości. Trochę później uświadomiłem sobie, że to może być moja droga zawodowa. Wtedy powiedziałem: Chcę to robić, dlatego dalej uczyłem się i praktykowałem. Ilja: Jako 16-latek wziąłem udział w wymianie międzynarodowej, gdzie była młodzież z siedmiu krajów całkiem barwna mieszanka. Byli tam m.in. Hiszpanie, którzy pokazali mi żonglowanie. Natychmiast uległem fascynacji i od razu po powrocie do swojej szkoły po prostu zacząłem uczyć żonglowania innych. Postanowiłem, że zajmę się właśnie tym. Udo: Na pewno decyzja bycia pedagogiem cyrku nie jest związana z wiekiem. Są pedagodzy, którzy odkrywają dla siebie samych pedagogikę cyrku w wieku lat. A.K.: Czy każdemu polecalibyście pedagogikę cyrku? Ilja: Każdemu polecałbym, żeby spróbował doświadczyć osobiście, czy w pedagogice cyrku może odkryć coś dla siebie. Piękne w tej dziedzinie jest to, że nie jest to prawdziwy świat. Cyrk jest taką dodatkową rzeczywistością. To jest równoległy wszechświat. Kiedy czuję się przyblokowany dniem codziennym, to właśnie cyrk stwarza dla mnie alternatywę. Cyrk daje przestrzeń tym, którzy na co dzień mają zbyt dużo spraw. Natomiast dla tych, którzy mają całkiem zwyczajne życie codzienne, cyrk pozwala na chwilę oderwać się od niego. A.K.: Czyli cyrk to nauka i relaks jednocześnie? Ilja: Tak, jest to bardzo płynne nauka i przyjemność. Cyrk daje właśnie odczucie przepływu. Człowiek wtedy uczy się i jednocześnie doświadcza. Najlepiej, jeśli każdy odnajdzie własną drogę uczenia się. Dla niektórych jest to po prostu odprężenie w dniu codziennym po ciężkiej nauce czy pracy żonglują przez kilka minut, żeby się odprężyć, zrelaksować. I to im pomaga. Rozmawiała Agnieszka Kawka Wywiad przeprowadzono 8 grudnia 2007 r. podczas IV Pedagogicznych Inicjatyw KLANZY w Lublinie, gdzie Udo Unglaublich i Ilja Landsberg prowadzili warsztaty cyrkowe. Oswajanie diabolo z Ilją Landsberg (z albumu M. Kalinowskiej) moj@klanza.org.pl strona 15 strona 15

16 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Uczenie literatury jest tworzeniem przez nauczyciela sytuacji, w których uczeń na swoją miarę doświadcza jej, a w wyniku tych doświadczeń (doznań, odczuć) nabywa umiejętności dostrzegania swoistości sztuki słowa i świata wartości. Ów kontakt z literaturą powinien być tak silny, by uczeń miał do niej osobisty stosunek (by była mu bliska); by dostrzegł, że dzieło literackie otwiera możliwości głębszego spojrzenia na innego człowieka i na siebie samego (jestem inny, ale są inni); by wyrósł w przekonaniu, że w jego życiu pełni ona ważną rolę; by wartość, wpisana w literaturę, stała się jego wartością. Przywołane lekcje, których treścią jest literatura jako nośnik wartości, znacznie poszerzają ów horyzont aksjologiczny przede wszystkim o wartość bycia razem. Jestem przekonana, że dla autorek i ich uczniów były to autentyczne wydarzenia. G.W. które mogą wystąpić w wierszu, np.: słoneczniki, słońce, drzewa, las, chmury, rosną, śpi, wschodzi, zachodzi. Wyrazy zapisujemy na tablicy. 3. Dajemy uczniom cztery ilustracje do wiersza (forma pracy indywidualna lub grupowa). Zadanie polega na słuchaniu utworu (czytanego przez nauczyciela) i ułożeniu rysunków w kolejności pojawiania się obrazów poetyckich. Poniżej przedstawiam rysunki we właściwym porządku. ZAPROSZENIE DO ŚWIATA SŁONECZNIKÓW PROPOZYCJE ĆWICZEŃ DOTYCZĄCYCH WIERSZA SŁONECZNIKI JOANNY KULMOWEJ 1 Gdyby spróbować najkrócej zdefiniować cel analizy na lekcji wiersza Słoneczniki 1 Joanny Kulmowej, należałoby powiedzieć: To słoneczne, pogodne uczenie języka polskiego, a więc efektywne. Utwór poetki przedstawiający kwiaty jako te, które rządzą słońcem, pozwala wprowadzać i utrwalać pojęcie metafory na różne sposoby. Stwarza okazję do uczniowskiej ekspresji, wyobraźni. Dzieci doskonalą także umiejętności językowe. Zaproponowane ćwiczenia pokazują możliwości połączenia kształcenia językowego i literackiego. Ich realizacja zajmuje kilka jednostek lekcyjnych, dlatego zanim przystąpimy do omawiania utworu Słoneczniki, warto dokonać wyboru zadań, które najlepiej posłużą realizacji założonych celów. 2 3 Rys. Słoneczniki (K. Mikos) 1. Zanim zapoznamy uczniów z wierszem Słoneczniki, postarajmy się skoncentrować ich uwagę i pobudzić ciekawość. Jeden z uczniów otrzymuje obrazek (Rys. Słoneczniki) związany z utworem, który ma być omawiany. Pozostali zadają pytania, które pomogą im odgadnąć, co jest przedstawione na obrazku. Są to pytania o rozstrzygnięcie, np.: Czy na obrazku przedstawieni są ludzie? Czy narysowano rośliny? Po odgadnięciu, co przedstawia ilustracja, prezentujemy ją. 2. Następnie dzieci przewidują na podstawie rysunku wyrazy, 4 1 Wiersz Słoneczniki Joanny Kulmowej został zamieszczony w podręczniku Oglądam świat. Język polski 5. Podręcznik do kształcenia lit erackiego, Wyd. ARKA, Poznań 2002, s moj@klanza.org.pl strona 16 l strona 3

17 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Joanna Kulmowa SŁONECZNIKI Słoneczniki są na mojej grządce przez dzień cały obracają słońce +. Kiedy słońce za lasem drzemie wyciągają je za uszy promienie. Później tarcze zadzierają do góry każą słońcu przeganiać chmury. Później same przeganiają słońce, żeby sobie poszło, bo są śpiące. Wtedy słońce posłusznie znika, żeby wzejść na pierwszy rozkaz słonecznika. 4. W trakcie drugiego słuchania tekstu uczniowie uzupełniają luki w tekście brakującymi wyrazami: Słoneczniki na mojej grządce przez dzień cały słońcem. Kiedy słońce za lasem je za uszy promienie. Później tarcze do góry słońcu przeganiać chmury. Później same słońce, żeby sobie poszło bo są śpiące. Wtedy słońce posłusznie, żeby wzejść na pierwszy rozkaz słonecznika. Kiedy słońce za lasem drzemie wyciągają je za uszy promienie. Później tarcze zadzierają do góry każą słońcu przeganiać chmury. Później same przeganiają słońce, żeby sobie poszło bo są śpiące. Wtedy słońce posłusznie znika, żeby wzejść na pierwszy rozkaz słonecznika. drzewa, śpi wschodzi obłoki zachodzi 6. Uczniowie pracują w sześcioosobowych grupach (bądź mniejszych). Przygotowują pantomimę na temat zdarzeń przedstawionych w wierszu. Ćwiczenie ma charakter analityczny, gdyż zmusza do rozpoznania motywów występujących w utworze. Uczniowie wchodzą w role upersonifikowanych słoneczników i słońca. Możliwe, że w którejś grupie zagrają także właściciel / właścicielka grządki, chmury czy las. Po prezentacji rozpoznajemy, kto był kim z wiersza, co udało się grupie pokazać, co było najtrudniej przedstawić. 7. Uczniowie pracują w parach. Otrzymują pomarańczowe kartki w kształcie płatków, na których wypisane są czasowniki, występujące w wierszu w formie osobowej: są, obracają, przeganiają, drzemie, wyciągają, zadzierają, każą, znika. Na żółtych kartkach, także w kształcie płatków, wpisują bezokoliczniki: być, obracać, przeganiać, drzemać, wyciągać, zadzierać, kazać, znikać. Następnie wykonują słonecznik: do kółka, będącego środkiem kwiatka, przyklejają płatki parami: forma osobowa odpowiadający jej bezokolicznik. Kwiatki można nakleić na plakat lub przymocować na patyczki i wbić w styropian. Na środkowym kole uczniowie wpisują swoje imiona. Są to wyłącznie czasowniki w formie osobowej trybu orzekającego. Dzieci określają ich formę (czas teraźniejszy) i funkcję czasu teraźniejszego w wierszu (wskazuje, że opisywane zdarzenie dzieje się na naszych oczach, że ma miejsce nieustannie). Ćwiczenie ma również walor interpretacyjny wskazuje, że ruch słoneczników, sterowany przez słońce, jest ciągły, powtarzalny. 5. Następnie uczniowie otrzymują tekst wiersza Słoneczniki. Wskazują słowa, które podali na początku lekcji, i które wystąpiły w wierszu. Wyrazy bliskoznaczne zapisują na swoich kartach z tekstem utworu J. Kulmowej. wyciągać wyciągają są Zosia Kasia być Przykładowy zapis: SŁONECZNIKI rośliny, kwiaty Słoneczniki są na mojej grządce rabata, klomb, kwietnik przez dzień cały obracają słońcem. Aby wytłumaczyć uczniom, na czym polega funkcja stylistyczna czasu, możemy również wykonać inny wariant tego ćwiczenia: Uczniowie pracują w parach. Otrzymują pomarańczowe kartki w kształcie płatków, na których wypisane są czasowniki, występujące w wierszu w formie osobowej: są, obracają, drzemie, wyciągają, zadzierają, każą, przeganiają, znika. moj@klanza.org.pl strona 17 strona 3

18 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Na żółtych kartkach, także w kształcie płatków, wpisują formy czasu przyszłego złożonego z użyciem bezokoliczników: będą obracać, będzie drzemać, będą wyciągać, będą zadzierać, będą kazać, będą przeganiać, będzie znikać oraz będą jedną formę prostą. Na kartkach o innym odcieniu żółtego, także w kształcie płatków, wpisują formy czasu przeszłego: były, obracały, drzemało, wyciągały, zadzierały, kazały, przeganiały, znikało. Następnie wykonują słonecznik: do kółka, będącego środkiem kwiatka, przyklejają po trzy płatki: formy czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego. Kwiatki w zależności od ich wielkości można nakleić na plakat lub przymocować na patyczki i wbić w styropian. Na środkowym kole uczniowie wpisują swoje imiona. 8. Kolejne ćwiczenie to kwiatowy horoskop 2. Ma ono na celu wzbogacenie słownictwa uczniów w zakresie nazw kwiatów, a także utrwalenie konstrukcji gramatycznej z użyciem czasu teraźniejszego i przymiotników, formy orzeczenia imiennego. Uczniowie najpierw zapoznają się z krótkim horoskopem. Dalej ćwiczenie może mieć różny przebieg w zależności od tego, jakie formy gramatyczne nauczyciel chce utrwalić na lekcji. Wariant 1. Uczniowie przedstawiają się, zmieniając formę 3. osoby na 1. os. l. pojedynczej. Tekst do odczytania przygotowujemy, wykorzystując nazwy kwiatów, które pojawiły się na zajęciach. Warto, aby uczniowie jeszcze sami wybrali kwiaty, jakie chcą posadzić w swoim ogrodzie. Dzieci, planując swoje ogródki, mogą rośliny rysować lub zapisać na rysunku ich nazwy. Następnie opowiadają o nich jakie rośliny posadzili, gdzie, dlaczego, czy podoba im się ich ogród, kogo zaprosiliby do niego. Ćwiczenie stwarza możliwość połączenia umiejętności słuchania ze zrozumieniem i swobodnego wypowiadania się. Aby uporządkować sposób wykonania ćwiczenia, mo ż- na zamieścić na tablicy warunki, związane z planowaniem ogrodu, oraz pytania do wypowiedzi o ogrodzie. Wariant 2. Uczniowie przedstawiają się wg wzoru: Jestem... (tu pada nazwa kwiatka). Według horoskopu jestem... (cechy charakteru, usposobienia). Moim zdaniem, horoskop mówi prawdę, bo... (horoskop nie mówi prawdy, bo ). Wariant 3. Uczniowie pracują w parach. Najpierw przedstawiają się sobie. Następnie jedna osoba z pary opowiada o koledze pozostałym uczniom. Ćwiczymy tworzenie formy 2. osoby l. pojedynczej. Zadanie daje również okazję do utrwalenia odmiany czasownika nieregularnego być. Wariant 4. Uczniowie dobierają się w pary tak, aby każda z osób była innym znakiem horoskopu 3. Mają przygotować scenkę z dialogami na wylosowany przez siebie temat. Powinni zagrać swoje role tak, żeby pokazać charakterystyczne dla swojego znaku cechy. Po każdej prezentacji uczestnicy nazywają najważniejszą, najlepiej uwidocznioną ich zdaniem cechę danej osoby. Ćwiczenie służy przede wszystkim doskonaleniu umiejętności mówienia, a także zwraca uwagę na komunikację niewerbalną. (Kwiatowy horoskop zamieszczam na końcu artykułu). 9. Na zakończenie zajęć możemy zaprosić uczniów do kwiatowego ogrodu. Dzieci otrzymują karty przedstawiające ogród z rabatkami. Mają za zadanie posadzić rośliny według instrukcji odczytanej przez nauczyciela. Przykładowy tekst: Maki nie rosną obok konwalii; tulipany posadzono obok dzwonków; słoneczniki rosną przy ogrodzeniu; z okna altanki widać bez. Plan ogrodu Słuchanie ze zrozumieniem można doskonalić, zadając pytania do wypowiedzi uczniów. Pewne elementy ogrodu są wspólne dla wszystkich rysunków, np. każdy musiał gdzieś posadzić słoneczniki. Nauczyciel prosi, aby dana osoba powiedziała, jak dojść od miejsca X do miejsca Y w ogrodzie ucznia, który przed chwilą wypowiadał się, np.: Jak przejść do słoneczników od bramy wejściowej?; Co A zasadził obok bzu?. Uczniowie uważnie słuchają, gdyż po każdej z wypowiedzi pada pytanie kontrolne. Ten etap ćwiczenia służy mówieniu z wykorzystaniem przyimków, określeń kierunków (północ, na prawo itp.). Zmusza do śledzenia toku czyjejś wypowiedzi. Katarzyna Mikos, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 6 im. Romualda Traugutta w Lublinie; egzaminatorka OKE, w latach doradca metodyczny języka polskiego dla nauczycieli szkół podstawowych; od wielu lat współpracuje z Polonijnym Centrum Nauczycielskim w Lublinie, prowadząc zajęcia metodyczne dla nauczycieli uczących języka polskiego i w języku polskim poza granicami kraju. 2 Materiałem do tego ćwiczenia są horoskopy kwiatowe znajdujące się na stronie poświęconej przepowiedniom wp. pl. Żadnego z tekstów nie wykorzystano w formie proponowanej na wymienionej stronie internetowej. Zdjęcia kwiatów pochodzą ze strony Wikipedii. 3 Pomysł zadań zaczerpnięto z książki Z.A. Kłakówny Sztuka pisania. Ćwiczenia redakcyjne dla klas IV VI. Metodyczny podręcznik nauczyciela, Warszawa 1993, ss moj@klanza.org.pl strona 18 strona 18

19 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów MAK (styczeń) Lubi sztukę, wesołe towarzystwo. Nie spieszy się. Jest życzliwy. Sam bywa artystą. Lubi towarzystwo wesołe, o podobnych zainteresowaniach. Świat przyjmuje ze spokojem, nie spiesząc się. Jest uczynny, ale nie lubi się przemęczać. LILIA (luty) Jest osobą bardzo wrażliwą. Często z trudem podejmuje decyzje. Nie przyjmuje dobrych rad ani słów krytyki. Z niewiadomych powodów potrafi obrazić się. Jest bardzo niezdecydowana i mało konkretna. KONWALIA (marzec) Kocha zwierzęta i przyrodę. Jest radosna. Każdą wolną chwilę najchętniej spędzałaby w ciszy wiejskiego zakątka, w otoczeniu drzew, kwiatów i jezior. Jeśli konwalia jest skazana na życie w dużym mieście, swoje mieszkanie upiększy kwiatami doniczkowymi. DZWONEK (kwiecień) Jest bardzo tajemniczy. Świetnie radzi sobie w interesach. Ma zawsze wiele do powiedzenia. Nie lubi dzielić się informacjami na swój temat. Pilnie strzeże tajemnic ze swojego życia. Ma zawsze wiele do powiedzenia, nie jest uparty, dlatego ludzie chętnie z nim dyskutują. TULIPAN (maj) Jest spokojny. Lubi przebywać z przyjaciółmi. Potrafi być serdeczny, miły, uczynny i radośnie uśmiechnięty. Jego emocje ulegają ciągłym zmianom. W chwilach uniesień, dobrego nastroju jest optymistą i wierzy w swą wspaniałą przyszłość, ale potem nagle staje się smutny. FIOŁEK (czerwiec) Nie lubi ryzyka. Jest bardzo nieśmiały. Chętnie słucha innych. Przez świat idzie prosto i ściśle wytyczonymi ścieżkami. Każdą decyzję przemyśli. Bacznie obserwuje innych i chętnie wyciąga wnioski z ich błędów, by samemu ustrzec się pomyłek. Lubi wspominać przeszłość. Dom jest dla fiołków ostoją bezpieczeństwa. moj@klanza.org.pl strona 19 strona 19

20 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów SŁONECZNIK (lipiec) Jest wyniosły i dumny. Uważa się za doskonałego mówcę. Lubi rządzić innymi. Porusza się dostojnie, a słowa wymawia z wielkim namaszczeniem, energicznie przy tym gestykulując. Podkreśla w ten sposób wagę swojej wypowiedzi. RÓŻA (sierpień) Jest próżna i zarozumiała. Chce być samodzielna. Nie lubi zmieniać swojego zdania. Aby stać się jej przyjacielem, należy przede wszystkim podkreślać jej zalety, urodę i inteligencję. Nie uznaje żadnych form przymusu i obowiązków. Nie lubi zmieniać swojego zdania i sztywno trzyma się swoich poglądów. BEZ (wrzesień) Jest samotnikiem. Najbardziej lubi przebywać w domu. Umie właściwie się zachować. Jeśli już musi gdzieś pójść, najlepiej czuje się w małym gronie bliskich przyjaciół. Jednak najbardziej lubi przebywać w zaciszu domowego ogniska, czytając książkę. Chętnie pomaga ludzio m, czyniąc to w sposób bardzo delikatny. FREZJA (październik) Jest opanowana. Chętnie pomaga innym. Jest serdeczna. Bardzo mocno przeżywa niepowodzenia i rozczarowania. Niewiele mówi na swój temat. Często milczy. Jest zamknięta w sobie. PIWONIA (listopad) Chętnie wszystkim pomaga. Jest rozrzutna. To osoba o wielkim sercu i bardzo stała w uczuciach. Jeśli pokocha lub obdarzy swą przyjaźnią, to na zawsze. Można na nią liczyć w każdej sytuacji i mieć pewność, że nie zawiedzie. Swe powołanie znajduje w takich zawodach jak lekarz czy pielęgniarka. STOKROTKA (grudzień) Świetnie współpracuje z ludźmi. Jest pewna siebie. Potrzebuje wiele swobody. Jest bardzo zręczna w dyskusji, a przy tym pewna swych poglądów. Nie wie, co to trema. Odpowiadają jej małe, zwinne samochody. moj@klanza.org.pl strona 20 strona 3

21 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów MIŁOŚĆ WARTOŚĆ NADRZĘDNA Dwa przedstawione scenariusze zajęć dotyczą wartości, która w moim przekonaniu jest podstawową wartością w świecie człowieka. Właściwe postrzeganie Miłości głównej bohaterki obydwu propozycji ma mimo przewartościowań naszej rzeczywistości, swój nienaruszalny wizerunek, który w klarownej postaci przekazywać winniśmy z pokolenia na pokolenie. Jest to wielkie wyzwanie pedagogiczne. Podejmuję je z pełną odpowiedzialnością, budując w dzieciach przekonanie o Miłości jako nadrzędnej wartości w życiu człowieka, prowokując je do wrażliwej obserwacji ludzkich zachowań i refleksji z nią związanych. MIŁOŚĆ NIEJEDNO MA IMIĘ Cele: Uczeń: określa zachowania bohaterów ilustracji, twórczo kończy rozpoczęte zdania, porównując miłość do klucza, układa tytuły do ilustracji, nazywa uczucie, wspólne dla bohaterów wszystkich ilustracji, wypowiada się na temat miłości, współpracuje z grupą, określa swój stosunek do tematu lekcji. Techniki: różne ćwiczenia językowe, m.in. niedokończone zdania. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Materiały: duże ilustracje przedstawiające odmiany miłości, kartki z niedokończonymi zdaniami dla każdego dziecka, złote kluczyki w sześciu różnych kształtach, gablota info r- macyjna. 1. Każde dziecko otrzymało złoty kluczyk (jego kształt decydował o przynależności do grupy) oraz poniższy tekst do uzupełnienia: MIŁOŚĆ jest jak klucz, który MIŁOŚĆ jest jak klucz, bo MIŁOŚĆ jest jak klucz, ponieważ MIŁOŚĆ jest jak klucz, bowiem Chętni uczniowie przeczytali swoje teksty. Ten bogaty materiał stworzył okazję, by zastanowić się, jakie wspólne uczucie łączy sześć pięknych zdjęć. I choć najwięcej niepewności wzbudziła ta z górskim krajobraze m, dzieci trafnie przywołały miłość jako uczucie wspólne dla bohaterów ilustracji. Pojawiło się także słowo kochać w wypowiedziach typu: Rodzice kochają swoją córkę. 3. Zadaniem grup było teraz zapisanie czasowników, którymi wyraża się miłość bohaterów ilustracji. Oto przywołane czasowniki: NIEMOWLĘ kocha swoją mamę i płacze, śmieje się, grucha, gaworzy, patrzy, przebiera rączkami, uspokaja się na dźwięk głosu matki. CHŁOPIEC kocha przyrodę i podziwia, poznaje, odkrywa, tęskni, odpoczywa, pamięta, wspomina, wraca. DZIEWCZYNKA kocha swoich rodziców i pomaga, rozmawia, zwierza się, lubi przebywać, ufa, cieszy się, smuci się. MAŁŻONKOWIE kochają się i rozmawiają, pomagają sobie, opiekują się, rozumieją się, śmieją się, patrzą sobie w oczy, przytulają się. CZŁOWIEK kocha Boga i modli się, czyta Biblię, postępuje według przykazań bożych, spowiada się, kocha człowieka. 4. Tyle różnych sposobów okazywania miłości, przywołanych i zapisanych przez grupy, pozwoliło mi zadać odwieczne pytanie: Czym jest miłość? Dzieci sformułowały wiele pięknych myśli. Wiele z nich zapisały do zeszytów, m.in.: Miłość towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Człowiek rodzi się, by kochać. Miłość ma wiele postaci. Człowiek całe życie doskonali się w miłości. 5. W gablotce informacyjnej umieściłam pięć haczyków (w styropianowej płytce 50 x 50 cm). Zamiast numerów pokojów widniały następujące napisy: Podzielam w większości opinię kolegów i koleżanek. Zdaję sobie sprawę, że tak jest, ale nie jest to dla mnie istotne. Rozmowy o takich problemach nie interesują mnie. To najważniejsza wartość, którą należy pielęgnować. Nudzi mnie ten temat. Dzieci wieszały swoje kluczyki na miejsce, które odpowiadało ich przeżyciom wynoszonym z lekcji. 2. Na każdym stoisku do pracy (a było ich sześć) czekała na dzieci jedna z poniższych ilustracji: niemowlę w objęciach matki, chłopiec zapatrzony w piękno górskiego krajobrazu, dziewczynka wykonująca wspólnie z rodzicami zajęcia domowe, młoda para idąca schodami kościoła, rodzeństwo brat trzymający za rękę dużo młodszą siostrę, człowiek skupiony na modlitwie. Indywidualnym zadaniem każdego było ułożenie trzech tytułów do ilustracji, jaką otrzymała grupa. Następnie, już w grupach, nastąpił wybór tytułów i zapisanie na kartonie tych najpiękniejszych. Przedstawiciele grup zaprezentowali ilustracje z tytułami. HYMN O MIŁOŚCI ŚW. PAWEŁ PODPOWIADA, JAK OTWORZYĆ BRAMY SERCA Zajęcia poprzedziła lekcja, której bohaterem był święty Paweł. Sylwetce autora Hymnu o miłości przyjrzeliśmy się przez pryzmat jego życiowej misji, siły i konsekwencji przekonań, wielkiej kultury czynów, epoki historycznej, w której przyszło mu odbywać udokumentowane podróże. Poniższy scenariusz dotyczy Hymnu o miłości, tekstu kulturowego, którego nie sposób przecenić. Na tychże zajęciach kształtuję u dzieci motywację do poszukiwań w literaturze wzorców i odpowiedzi na zasadnicze pytania, buduję przekonanie o wyjątkowym znaczeniu Biblii jako zabytku kultury, który wciąż ma aktualne przesłanie, rozwijam wrażliwość dzieci, wzbogacam ich słownictwo związane z wartościami, motywuję do twórczych ćwiczeń językowych. moj@klanza.org.pl moj@klanza.org.pl strona 21 strona 18 21

22 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Cele: Uczeń: poznaje Hymn o miłości św. Pawła, posługuje się cytatami z utworu, wskazuje główne myśli w Hymnie o miłości, wyjaśnia tytuł utworu, twórczo uzupełnia tekst, nazywa wartości na podstawie cytatów utworu, stosuje wyrazy określające miłość, o której mówi św. Paweł, podaje przykłady hymnu jako gatunku literackiego, przewiduje, co by było, gdyby na świecie nie było miłości, przewiduje, na ile lekcja zmieni jego zachowanie wobec bliskich. Techniki: różne ćwiczenia językowe, m.in. tekst z lukami. Formy pracy: indywidualna, zbiorowa i w parach. Materiały: tekst Hymn o miłości dla każdego dziecka, kluczyki (patrz: scenariusz lekcji Miłość niejedno ma imię ), wielkie serce brama (wycięte z kartonu, z dziurką na klucz), białe nuty (kółka z kartonu) z cytatami, niebieskie nuty z nazwami pojęć, plansza z pięciolinią, przedmioty pojemniki, mazaki. 1. Nasze spotkanie z pięknym tekstem św. Pawła rozpoczęliśmy od twórczych uzupełnień pięciu identycznych początków wypowiedzi: Gdyby na świecie nie było miłości Gdyby na świecie nie było miłości Gdyby na świecie nie było miłości Gdyby na świecie nie było miłości Gdyby na świecie nie było miłości Każde dziecko indywidualnie wzbogacało zdania o własne refleksje. Powstały krótkie bezrymowe teksty z anaforą jako środkiem, którego powtarzalność wzmacnia sens wypowiedzi i podkreśla wagę problemu. Oto niektóre c ytaty z dziecięcych prac: Gdyby na świecie nie było miłości, nie byłoby ludzi szczęśliwych, rodzaj ludzki nie mógłby istnieć, matki odrzucałyby swoje dzieci, lekarze zamiast leczyć ociągaliby się, na świecie zapanowałyby zło i nienawiść, świat byłby smutny i ponury, nie byłoby świata, nikt by nikomu nie ufał. Dzieci chętnie czytały swoje teksty i prezentowały swoje opinie. Na dużym kartonie przykleiliśmy wszystkie prace. 2. Zapytałam dzieci o symbol miłości. Gromkim głosem zabrzmiało słowo serce. Przyszedł zatem czas, by zakryć świat bez miłości (karton z tekstami: Gdyby na świecie nie było miłości ) wielkim sercem, które wyglądało jak drzwi (lub brama) z dziurką od klucza. Przywołałam Hymn o miłości św. Pawła jako utwór, który pomoże nam otworzyć bramę do prawdziwej miłości. Zapisaliśmy temat lekcji: Hymn o miłości św. Paweł podpowiada, jak otworzyć bramy serca. 3. Przeczytałam tekst. Po drugim czytaniu wspólnie wyróżniliśmy trzy części, bardzo wyraźne w Hymnie : I mówiąca o tym, co by było, gdyby podmiot liryczny miłości nie miał, II określająca miłość, III kończące Hymn podsumowanie. Otworzyć bramy serca 4. Jaka jest zatem miłość, o której mówią słowa Hymnu? Odpowiedzi na to pytanie szukaliśmy głownie w części II. By odnaleźć cechy miłości (poniekąd, także wartości), dzieci łączyły w pary fragmenty cytatów i pojęcia do nich się odnoszące. Te pierwsze przygotowane były na białych nutach (kółkach). Jedyną podpowiedzią było to, iż właśc iciel białej nuty szukał pary wśród nut błękitnych. To, z pozoru łatwe zadanie, nie obyło się bez pomyłek, wynikających zarówno z podobieństwa sensów, jak i, po części, pojęć. Poszukiwania zakończyły się jednak powodzeniem. Na tablicy dzieci przymocowały magnesami nuty, które czytelnie połączyły w pary: we wszystkim nadzieję pokłada NADZIEJA wszystkiemu wierzy UFNOŚĆ nie jest bezwstydna CZYSTOŚĆ nie unosi się pychą POKORA nie szuka poklasku SKROMNOŚĆ jest łaskawa ŁASKAWOŚĆ nigdy nie ustaje WIERNOŚĆ wszystko przetrzyma WYTRWAŁOŚĆ wszystko znosi CIERPLIWOŚĆ współweseli się z prawdą PRAWDA nie cieszy się z niesprawiedliwości SPRAWIEDLIWOŚĆ nie pamięta złego PRZEBACZENIE nie unosi się gniewem WYROZUMIAŁOŚĆ nie szuka swego BEZINTERESOWNOŚĆ 5. Przyszedł mo ment, by wyjaśnić tytuł utworu, ściślej: odpowiedzieć, dlaczego pojawia się w nim słowo hymn. Na pytanie: Czy znacie utwory, które są hymnami, choć niekoniecznie wyraz ten występuje w tytule?, dzieci bez trudu przywołały Mazurek Dąbrowskiego. Wśród cech, wspólnych dla obu, wymieniły miłość (w M azurku patriotyzm jest odmianą miłości), zastosowanie pierwszej osoby (ja albo my), co nadaje utworom charakter deklaracyjny, możliwość śpiewania tekstów. moj@klanza.org.pl moj@klanza.org.pl strona 22 strona 3 strona 18

23 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów 6. Aby zaaranżować podsumowanie, umieściłam na tablicy pięciolinię z otwierającym ją kluczem wiolinowym, zatytułowaną Hymn o Miłości. Dzieci umieściły błękitne nuty (te z pojęciami patrz: punkt 4. scenariusza) na wybranych przez siebie wysokościach. Powstał piękny dziecięcy hymn na cześć tych pojęć, które są najważniejsze, by mówić o miłości przez duże M. Hymn o Miłości 7. A potem potem każdy indywidualnie uzupełniał przygotowany przeze mnie tekst, wykorzystujący elementy z teorii muzyki i metaforę poetycką, doskonale korespondujący z błękitną pięciolinią: Jestem kompozytorem Opus (tj. dzieło) najważniejsze w moim życiu to utwór o, i.. Jestem kompozytorem HYMNU MIŁOŚCI. Wystarczy, że..,... Każdym dniem jak. Zapisuję kolejne nutki na pięciolinii (czego?). Motyw Miłości rozwijam we frazy:, i.. Moje serce boleśnie odczuwa i. ukochanego człowieka. Allegro (tj. wesoło) śpiewa mój umysł, gdy oczy widzą.... Con amore (tj. z miłością) wtóruje mu moja dusza. Dziś zacznę od wiolinowego klucza. Będzie nim. Autor kompozytor:. lecz miłości bym nie miał, nic mi nie pomoże. Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą: nie jest bezwstydna, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim nadzieję pokłada, wszystko przetrzyma. Miłość nigdy nie ustaje, mimo że proroctwa się skończą, choć zniknie dar języków i choć wiedzy zabraknie. Po części bowiem poznajemy, po części prorokujemy. Gdy zaś przyjdzie to, co jest doskonałe, zniknie to, co jest częściowe. Gdy byłem dziecięciem, mówiłem jako dziecię, czułem jak dziecię, myślałem jak dziecię. Kiedy zaś stałem się mężem, wyzbyłem się tego, co dziecięce. Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno; kiedyś zobaczymy twarzą w twarz. Teraz poznaję częściowo, kiedyś będę poznawał tak, jak zostałem poznany. Tak przeto trwają wiara, nadzieja, miłość, te trzy: z nich zaś największa jest miłość. 8. Na zakończenie lekcji zwróciłam się z prośbą o informację zwrotną: Na ile mijające zajęcia zmienią twoje zachowania względem tych, których kochasz? Odpowiedz, umieszczając swój kluczyk w: ZŁOTEJ SZKATULE (ta lekcja zmieniła zupełnie mój sposób patrzenia na miłość), SREBRNYM PUCHARZE (zrozumiałem wiele i wiele zechcę zmienić w moim postępowaniu), SŁOMIANYM KOSZYKU (niczego się nie dowiedziałem i nie przeżyłem nic specjalnego, co mogłoby zmienić moje myśli i zachowanie względem innych). Święty Paweł, Hymn o miłości 1 Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący. Gdybym też miał dar prorokowania, i znał wszystkie tajemnice, i posiadał wszelką wiedzę, i wiarę taką, iżbym góry przenosił, a miłości bym nie miał, byłbym niczym. I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, Tekst i zdjęcia zostały zaczerpnięte z książki: P oprzez lekturę i zabaw ę ku w artościom. Lekcje języka po lskiego w szkole podstaw ow ej i gimnazjum, pod red. G. Wiśniewskiej, Wy daw nictw o K LAN ZA, Lublin 2001, ss Danuta Nowakowska-Bartłomiejczyk, polonistka, dyrektorka Szkoły Podstawowej nr 6 im. Romualda Traugutta w Lublinie, ukończyła Podyplomowe Studia w zakresie Psychopedagogiki Twórczości, od wielu lat współpracuje z Polonijnym Centrum Nauczycielskim w Lublinie, prowadząc zajęcia metodyczne TEATR W SZKOLE dla nauczycieli uczących języka polskiego i w języku polskim poza granicami kraju. 1 M. Jędrychowska, Z.A. Kłakówna, To lubię! Podręcznik do języka polskiego. Klasa VII. Teksty i zadania, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1998, ss moj@klanza.org.pl moj@klanza.org.pl strona 23 strona 3 strona 18

24 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Wszyscy wiemy, jak ważną rolę w rozwoju dziecka odgrywa zabawa. Jeśli zabawę będziemy rozpatrywać w szerszym kontekście, to uświadomimy sobie, że może ona stanowić kanwę bardzo wielu zajęć, przeznaczonych nie tylko dla najmłodszych. W naszej szkole (Szkoła Podstawowa nr 1 w Bogatyni) metody pedagogiki zabawy stały się w pewnym sensie stylem pracy. Stosujemy je i podczas zajęć dydaktycznych, i podczas zajęć pozalekcyjnych. Takie podejście pozwala nam w przyjaznej atmosferze przygotowywać duże imprezy, dobrze się bawić na uroczystościach. Staramy się tworzyć scenariusze (często wspólnie z dziećmi lub uwzględniając ich sugestie) pozwalające naszym uczniom zaprezentować swoje często niemałe umiejętności w różnych dziedzinach, dające szansę pokazania się także tym, którzy niezbyt pewnie czują się na scenie, ale chcieliby przezwyciężyć nieśmiałość. Organizujemy imprezy, w których nie zawsze najważniejsi są soliści liczy się atmosfera, współpraca, refleks, integracja grupy. Staramy się także, by angażować publiczność i najczęściej nam się to udaje. Chcemy stwarzać okazję do tego, by nasze dzieci mogły pogłębiać więzi rodzinne, bliżej poznawać swoich bliskich i tak jak w przypadku opisanych Zabaw naszych rodziców były w stanie sobie wyobrazić, że mama, tata też kiedyś byli dziećmi, mieli ulubione zabawy i nie wszystko od razu robili najlepiej. Pewnie dlatego, nasze szkolne uroczystości rzadko mają bardzo oficjalny charakter. Zazwyczaj są pozbawione pat o- su, napuszonych słów. Można w nich za to znaleźć wiele uśmiechu, nabrać dystansu do siebie, dopatrzyć się swoich słabostek. Czy to jest recepta na udane szkolne imprezy? Dla nas tak, bo często widzimy pełną uśmiechniętych dzieci scenę, a po występach, schylających się nad swoimi pociechami, dumnych rodziców, wielu rodziców. Na koniec chciałabym powiedzieć, że jesteśmy zadowoleni ze swojej pracy, choć być może na szczęście jest jeszcze tak wiele do zrobienia. R.K. ZABAWY NASZE I NASZYCH RODZICÓW Dziecko, bawiąc się, doznaje po raz pierwszy w życiu radości twórcy i władcy. A. Kępiński Prezentowany scenariusz jest to tylko mały fragment większej całości stworzony został na szkolną uroczystość z okazji Dnia Matki. Pomysł na niego wziął się stąd, że jedna z klas trzecich umiała już grać na flażoletach, a dzieci z innej klasy chciały wystąpić, ale nie bardzo wiedziały, z czym. Wykorzystałyśmy ten potencjał. Wysłuchałyśmy sugestii uczniów, zaakceptowałyśmy ich propozycje, nie wymagałyśmy wkuwania tekstu słowo w słowo, pozwoliłyśmy na małe improwizacje, co szczególnie podobało się dzieciom, które czuły, że są współtwórcami scenariusza. Występ wzbudził duży aplauz publiczności, chętnie nucącej znane z dzieciństwa melodie, a młodzi artyści poczuli, że zawładnęli sercami widzów. Osobom, które nie miały jeszcze styc zności z flażoletem, wyjaśniamy, że flażolet, czyli flecik polski, to instrument wyjątkowo prosty, przeznaczony dla amatorów, bardzo przydatny w umuzykalnianiu najmłodszych. Był znany w polskiej muzyce ludowej, bardzo popularny w XVIII i XIX wieku. My zaś postanowiłyśmy spopularyzować go wśród naszych uczniów, kiedy dowiedziałyśmy się, że nawet osoby, niemające wcześniej styczności z grą na instrumentach, po kilkunastu minutach są w stanie zagrać proste melodie. Zaczęło się od tego, że najpierw same wzięłyśmy udział w kilkugodzinnym warsztacie prowadzonym przez pana Wojciecha Wierzyńskiego. Potem zaczęłyśmy prowadzić zajęcia z tym instrumentem, opierając się na śpiewniku, którego autorem jest właśnie Wojciech Wietrzyński. Obecnie już wszystkie klasy I III grają na flażolecie, z powodzeniem występując podczas szkolnych uroczystości. Atrakcyjność zajęć i samej nauki gry podnosi na pewno fakt, iż do każdego utworu dołączony jest akompaniament na płycie. Przygotowując prezentowany poniżej program artystyczny, oparłyśmy się także na opracowaniach utworów z książki Wojciecha Wietrzyńskiego Flażolet. Najprostszy sposób na miłe muzykowanie 1. SCENARIUSZ INSENIZACJI Z OKAZJI DNIA MATKI ZABAWY NASZE I NASZYCH RODZICÓW Autorki: Renata Kownacka, Lucyna Bzowska Uwagi: Scenariusz jest przewidziany na około osób, czyli dwie klasy, wtedy wrażenie robi też liczba dzieci wykonujących różne utwory i śpiewających piosenkę finałową. Konduktor wcale nie musi być konduktorem, można go nazwać i przebrać zupełnie inaczej. Głos powinien mieć tubę oryginalną (jakiej używa się do mówienia podczas dużych imprez) lub wykonaną z kartonu. Na scenę wbiegają dzieci ustawione w pociąg. Krążąc po scenie, śpiewają: Jedzie pociąg z daleka, Na każdego zaczeka. Konduktorze łaskawy, Czy tu stacja Zabawy? Dzieci zatrzymują się, a na scenę wchodzi konduktor obładowany maskotkami, zabawkami i śpiewa na melodię Jedzie pociąg : Tuście dobrze trafili, WSZYSCY KIEDYŚ TU BYLI. I ci duzi, i mali Cuda tu wyprawiali! Konduktor, patrząc na widownię: Tak, tak i ty wyprawiałaś różne fiku-miku, i ty też, chłopcze tatusiowaty... Pokazuje ręką na którąś mamę i któregoś tatę. Nie pamiętacie. Oj, chyba za dużo masełka. Już ja zrobię coś, co sprawi, że pamięć wróci wszystkim i to szybciutko. Posłuchajcie... 1 Wojciech Wietrzyński, Flażolet. Najprostszy sposób na miłe muzykowanie, MAG, Poznań moj@klanza.org.pl strona 24 strona 24

25 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Głos przez tubę (ożywiony) oznajmia: Mamy lata siedemdziesiąte. Po czym poznaję? Po dzieciach! (Pokazuje na wchodzące na scenę dzieci). Na scenę wchodzi pierwszy chłopiec. Ten z dziurawym butem to tato Kasi Jurek. Ma 10 lat. Lubi chodzić po drzewach, nie bardzo lubi odrabiać lekcje i myć zęby. Jego hobby to płotki. Nie, nie bieg przez płotki, tylko skoki przez płoty sąsiadów. (Chłopiec kłania się, potakuje, zaprzecza, krzywi się zgodnie z tekstem). Ten w dziurawych spodniach to tato Joli Kazik. Też ma 10 lat. Lubi to, co lubi Jurek, hobby ma takie, jak Jurek, niestety. (Chłopcy pokazują to pantomimicznie, uśmiechają się, krzywią, pokazują gestami OK, podają sobie ręce.) Śpiewa na melodię Tęcza 2, czarując jednocześnie rękami: Czary mary, czary mary, Szyny, tory, stop, Abrakadabra, abrakadabra, Przedział, kasa, pamięć wszystkim wróć, Wróć, wróć, wróć... Czarując, wykonuje duże, zamaszyste ruchy. No, co? Już chyba lepiej z pamięcią? To teraz posłuchajcie, a jeśli potraficie, to zaśpiewajcie z nami. Oczywiście, że potraficie. A więc zaczynamy. Flażolety grają Jedzie pociąg, a konduktor z zapałem dyryguje śpiewem publiczności, wykonując przesadne ruchy. Kończy, robiąc obiema rękami ślimaki, czyli zawijasy. A czy wiecie, państwo, jak się nazywa ten znak wykonany przez informatyków? Otóż ten znak to małpa, zwykła, komputerowa, zakręcona małpa! Tylko informatycy mogli wym y- ślić coś takiego. Małpa (pokazuje znak), no to, gdzie morda, pardon, buźka zwierzęcia, gdzie tułów, gdzie ogon? Nigdzie! I to ma być małpa? Chyba dżdżownica! Ale, ale coś słyszę? nasłuchuje. Słychać głos przez tubę, dość niemrawy, mówiący przez nos. Na scenę wchodzi dziewczyna lub chłopiec z tubą i mówi: Uwaga, uwaga! Witamy na stacji Zabawy. U nas nikt nie może być niemrawy, oprócz mnie, oczywiście. W związku z Dniem Matki uruchomiliśmy bezpłatny ekspres do zabaw naszych rodziców. (Ze strachem) Ekspres odjeżdża za 20, 19 sekund. Aby się nim przejechać, wszyscy odliczamy od 10 do zera. Publiczność i dzieci odliczają. Konduktor mówi, że aby jechać pociągiem, należy jeszcze mówić ciuch-ciuch. Potem, powtarzając te wyrazy w narastającym tempie, mobilizuje do ciuchania public zność. Po chwili stwierdza, że jesteśmy już na miejscu i wystarczy ciuchania. Teraz poznajmy elegancika. To Konstanty, tato Konstancji. Jak tamci chłopcy, ma 10 lat, ale nie lubi tego, co oni, hobby też ma inne. A co lubi? Jak wszyscy chłopcy lubi dziewczyny, tylko jeszcze o tym nie wie. No właśnie, gdzie są dziewczynki? Dziewczynki wchodzą i ustawiają się w półkolu. Wysuwają do przodu zaciśnięte ręce i recytują wyliczankę: Trumf, trumf, Misia, Bela, Misia, Kasia, konfacela. Misia A, Misia B, Misia, Kasia, konface! Chłopcy najpierw patrzą, a potem rozkładają tor ze sznurka i grają w kapsle. (Tor to wąska droga ułożona ze sznurka). Głos wyjaśnia zasady gry: Ta dziwna gra polega na tym, by jak najprędzej pokonać tor i stanąć na mecie, pstrykając po kolei w kapsle. Osoba, która wypadnie z drogi, musi wrócić na poprzednie miejsce i traci kolejkę. Wiecie co? Niby wszyscy się lubią, a każdy bawi się osobno. Zaraz coś wymyślę. Wiem! Czary, mary i już! (Udaje, że czaruje). Po czarach dzieci natychmiast zostawiają swoje zabawy, ustawiają się w kręgu, śpiewają, bawią się w Kółko graniaste, a flażolety akompaniują. Po skończonej zabawie konduktor mówi: A teraz zapraszamy wszystkich na spacer. Głos: Nie, nie do wyjścia! To będzie spacer w wyobraźni. Nigdy nie byliście państwo na takim spacerze? To bardzo proste. Proszę tylko zamknąć oczy i wyobrazić sobie, że jesteście w podkolanówkach, sukienkach z falbankami, w krótkich spodenkach, przepraszam, tatusiowie. Pamiętacie jeszcze te kolana pozdzierane, łokcie podrapane? Wyobraziliście to sobie, no to wracamy do tamtych lat... Zaśpiewajcie to razem z nami. Flażolety grają, dzieci ustawiają się w parach do zabawy Siała baba mak i chodząc raz w jedną, raz w drugą stronę, śpiewają. 2 Tęcza taniec int egracyjny. I. Wójcik, J. Wójcik, Jak Dawid tańczyć chcę (z płytą CD), Wydawnictwo, Lublin moj@klanza.org.pl strona 25 strona 3

26 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Po skończonej piosence głos wyjaśnia: Otóż w tej zabawie wystąpiło słowo baba. Należy wyjaśnić, iż po pierwsze jest to zdrobnienie od słowa babcia, używane przez dzieci, które nie mają jeszcze dostatecznej liczby zębów, by wypowiedzieć słowo babcia, lub żartobliwe określenie kobiety. Do dzisiaj wiadomo, że (mówi z naciskiem) bez baby nie można żyć, co potwierdza wcześniejsza zabawa, w której baba była jak wiadomo bardzo pracowita i siała, a dziad nie. Wytłumaczenie niejasnego dla niektórych określenia dziad znajdziecie państwo w słowniku wyrazów obcych. Konduktor: Tym zdrowotnym akcentem kończymy nasz program wspomnień. W Dniu Mamy prosimy o całoroczną wyrozumiałość dla dzieci. Przypominamy, że na dzieci absolutnie nie należy podnosić ręki ani niczego innego, nie należy także podnosić głosu, bo to bardzo dzieci stresuje, trzeba wybaczać i tłumaczyć, tłumaczyć, tłumaczyć. (Dzieci gestami podkreślają słowa konduktora.) Proszę? To nie są życzenia z okazji Dnia Matki? Ależ są! To są życzenia każdego dzieciaka, zapewniamy Was, Drogie Mamusie, i zapraszamy do wyklaskania z nami rytmu piosenki w taki sposób: prawa, lewa, klask, prawa, lewa, klask. Na koniec specjalna informacja dla wielbicieli makowców: sianie maku w dzisiejszych czasach jest zabronione. Konduktor informuje: Teraz będzie niespodzianka! Rozdamy Wam za chwilę prawdziwe miotłoloty z bardzo plastycznego, wytrzymałego, choć delikatnego materiału, przekazanego nam przez NASA, czyli Amerykański Instytut Badań Kosmicznych, zaprzyjaźniony z naszymi klasami. Stąd właśnie nasze umiejętności związane z naprawą, konserwacją, serwisowaniem sprzętu latającego. No cóż, może wkrótce zostaniemy kosmonautami? Ale póki co zapraszamy państwa na całkiem darmowy przelot miotłolotami. Dodam jeszcze, że jeden miotłolot może zabrać w podróż około 50 osób, nie mówiąc o tych, którzy mogą lecieć w przyczepie. Zabierze się więc każdy. Proszę tylko robić to, co ja! Konduktor pokazuje poszczególne ruchy do melodii Motor gigant 3, czyli: dokręcanie śrubki, pompowanie koła, zapalenie się kontrolki paliwa, lądowanie z hamowaniem. Już na początku kwestii konduktora dzieci zbiegają ze sceny i dają na przykład po jednej miotle, wykonanej z gazety, do każdego rzędu. Po wykonaniu zadania wracają na miejsca. Kondu k- tor stara się mówić tak długo, by nie było przestoju w przedstawieniu. Konduktor tupie najpierw prawą nogą, potem lewą, a następnie klaszcze. Jest to znany rytm piosenki zespołu The Queen. Kochana mamo, tato, Ja jestem jeszcze mały I wchodzić chcę na drzewa, Na płocie drzeć sandały! Je, je, je, je, sandały! Ja lubię w spodniach dziury I trochę brudne ręce. Gdy wspinam się na mury, Ty załamujesz ręce! Je, je, je, je, ręce! Przypomnij sobie, mamo, Gdy byłaś w moim wieku, Bawiłaś się w to samo! No zrozum, bądź człowiekiem! Je, je, je, je, człowiekiem bądź, człowiekiem bądź! Wszyscy kłaniają się i schodzą ze sceny. Po zabawie z miotłolotami konduktor stwierdza: Mam chusteczkę haftowaną. Pokazuje dużą chusteczkę. Pyta widzów: Na pewno znacie tę melodię? Zaśpiewajcie z nami! Flażolety grają Mam chusteczkę, dzieci ustawiają się w kole i śpiewają. Potem głos zaprasza wszystkich do wysłuchania współczesnej wersji chusteczki. Wszyscy na scenie stają w półkolu, wyciągają chusteczkę higieniczną i śpiewają: Mam chusteczkę higieniczną Bardzo dobrej firmy, Jest tak miękka jak aksamit, Pewnie ty ją przyjmiesz... (3 razy) Głos: I właśnie teraz zostaniecie państwo obdarowani prezentami, ponieważ program nasz sponsoruje znana firma farm a- ceutyczna pod nazwą Jak się bawić, to bez kataru (wszystkie dzieci głośno kichają). Zaznaczam, że chusteczki są bezpłatne! (W tym czasie dzieci zbiegają ze sceny i dają wybranym widzom po jednej chusteczce higienicznej). Lucyna Bzowska, Renata Kownacka, nauczycielki Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, trenerki PSPiA, autorki programu realizowanego w macierzystej szkole Uczymy się, bawiąc, autorki publikacji kierowanych do nauczycieli wychowania przedszkolnego i kształcenia zintegrowanego. 3 Motor gigant taniec int egracyjny. L. Gęca, Tańce integracyjne w pracy z grupą, cz. I, Wydawnictwo, Lublin moj@klanza.org.pl strona 26 strona 26

27 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Zbliżają się wielkimi krokami wakacje. Co przyniosą oprócz wypoczynku i nabrania sił po całorocznej pracy? Co przywieźć oprócz wspaniałych wspomnień? Oto kilka pr o- pozycji, które pozwolą na twórcze działania tym nauczycielom i opiekunom, którzy podejmą pracę na koloniach i obozach czy też w ramach akcji Lato w mieście, a także tym, którzy we wrześniu zaczną pracę z grupą, klasą czy świetlicą. M.C. SŁOŃCE PRAŻY MY NA PLAŻY Propozycje prac plastycznych z wykorzystaniem naturalnych materiałów Słońce praży My na plaży. Opalanie, kąpanie, Dołków kopanie, Muszli zbieranie... Więcej skarbów nazbierajmy, Piękne prace wykonajmy. M. Ciechańska Obrazy Papierowe tacki, które są dostępne w wielu sklepach, możemy potraktować jako ramki obrazów. Dno tacki smarujemy klejem (najlepiej wikolem lub introligatorskim) i wysypujemy piaskiem, a z musze lek wykonujemy żaglówki, słonko, kwiaty... Jeśli piasek zabarwimy farbą plakatową, rozrobioną odrobiną wody, a następnie wysuszymy na słońcu (lub kupimy gotowy barwiony piasek dostępny w Ikea lub marketach), będziemy mogli tworzyć barwne piaskowe kompozycje. Aby tworzyć piękne, oryginalne prace, niekonieczne są wcale drogie materiały. Wystarczy odrobina wyobraźni i sięgnięcie po to, co jest wokół nas wspaniałe dary natury. Piasek, szyszki, patyki, kamienie, muszelki, kaw ałki kory mogą stać się dającym wspaniałe możliwości tworzywem plastyc z- nym. Dodatkową zaletą jest ich dostępność, zwłaszcza po d- czas wakacji, kiedy częściej mamy mo żliwość bliskiego ko n- taktu z naturą. Piaskowe obrazy (fot. M. Ciechańska) moj@klanza.org.pl strona 27 strona 27

28 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Również same muszle mogą być niezłym tworzywem do prac plastycznych. Wykorzystując specyficzne kształty różnych rodzajów muszli, można stworzyć niezwykłe prace. Wiatroluby Jeśli nie mamy tacek i kleju, to może uda nam się zdobyć kawałek sznurka lub nici i wtedy nasze skarby można będzie zawiesić na niteczkach, a potem przymocować do patyczka i powstaną nam przestrzenne kompozycje poruszające się na wietrze. Wiatroluby (fot. M. Ciechańska) Flotylla Z kory starsze dzieci mogą nożykiem wydłubać łódeczki, które można puszczać na wodzie. Warto jednak, aby ze względu na bezpieczeństwo nadzorował je przy tym ktoś z dorosłych. Kompozycje z muszli (fot. M. Ciechańska) Łódki z kory (fot. M. Ciechańska) moj@klanza.org.pl strona 28 strona 28

29 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Patykowy teatrzyk Mając do dyspozycji patyki (a to materiał dostępny prawie wszędzie), możemy też spróbować swoich sił w tworzeniu kukiełek, czyli lalek teatralnych osadzonych na patykach, poruszanych, animowanych ruchem ręki aktora. Dwa patyki (jeden krótszy, drugi dłuższy) związujemy, sklejamy na krzyż. Teraz potrzebne nam coś, z czego zrobimy głowę szyszka, jakiś owoc i trochę plasteliny, trawy, sznurka. Mocujemy to do patyka i kukiełki gotowe. Gdy zacznie padać, można zająć czas odgrywaniem scenek czy większych lub mniejszych przedstawień. Gipsowe medaliony Jest to dobra propozycja na kolonie i obozy. W plenerze rodzice i opiekunowie pozwalają na więcej brudzących działań twórczych niż normalnie w domu. Może więc dadzą się namówić, aby utrwalić wakacyjne wspomnienia w gipsie. Rozrobiony gips konsystencji gęstej śmietany, wlewamy na przykład do okrągłego pudełeczka po serkach Hochland. I wersja: zatapiamy w gęstniejącym gipsie muszelki, trzcinę, kwiaty, patyki itp., tworząc obrazy. Drewniane medaliony Jeśli wakacje spędzamy w lesie, leśniczówce lub gdzieś, gdzie jest tartak, lub też mamy mężczyznę, który umie posługiwać się piłą, możemy poprosić o pocięcie jakiejś suchej gałęzi na plastry. Gdy drewno wyschnie, można na nim wypalać różne kształty, sugerując się układem słoi. Do wypalania służą specjalne wypalarki, ale można też do tego użyć lutownicy lub rozpalonego gwoździa, trzymanego nad ogniem obcęgami. (Ale to już wersja dla starszych). Drewniane medaliony (fot. M. Ciechańska) Kompozycje w gipsie (fot. M. Ciechańska) Kamienne zoo Doskonałym tworzywem są kamienie, które można znaleźć na polskich drogach, nad morzem czy rzeką. Mają różnorodne kolory, kształty i fakturę. Możemy ćwiczyć wyobraźnię, wykorzystując te kształty do stworzenia własnego ogrodu zoologicznego. Czasem wystarczy kamień pomalować, czasem skleić ze sobą dwa kamyki, a czasem dokleić kawałek brystolu. Do malowania można użyć farb akrylowych (wówczas są niezmywalne) lub plakatowych i spryskać lakierem bezbarwnym (lub do włosów). Ostatnio pojawiły się też kredki metalizujące, które po zaschnięciu tworzą metaliczną powłokę. II wersja: czekamy, aż gips zastygnie, i w twardym ryjemy gwoździem lub innym narzędziem. (Uwaga na palce!) Możemy tworzyć reliefy wklęsłe, czyli wydłubywać gips z miejsc tworzących rysunek, lub reliefy wypukłe, wydłubując miejsca poza rysunkiem (wtedy pożądany kształt jest wypukły). Kamienne zoo (fot. M. Ciechańska) Reliefy (fot. M. Ciechańska) Magdalena Ciechańska, kierownik Działu Teatru, Muzyki i Tańca w Pałacu Młodzieży w Warszawie, kierownik Filii Centrum Szkoleniowego Oddział Warszawski, lider sekcji kre a TY? wni. moj@klanza.org.pl strona 29 strona 3

30 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Przedszkola to placówki, w których kalendarz odgrywa istotną rolę przy układaniu programu zajęć. Tematyka proponowanych dzieciom aktywności ma więc związek z porami roku i ze świętami oraz obchodami różnych ważnych dni w roku (jak Dzień Matki czy Babci i Dziadka). Chcę podzielić się pomysłem, który zrodził się w sekcji kre a TY? wni, działającej w Warszawie. M.C. POŻYTECZNE I PRZYJEMNE 1. Plastyka przestrzenna. W zależności od wieku dzieci były trzy poziomy trudności gotowy zajączek tylko do ozdobienia i przyklejenia do patyczka, odrysowany kształt do wycięcia i praca z szablonem, aby wszystko samodzielnie wykonać odrysować, wyciąć i ozdobić. Do zrobienia pisanek na brzuszkach zajączków wykorzystano papier harmonijkowy. 2. Plastyka na płasko. Przygotowałam karton A4 z dużym wyciętym otworem w kształcie jaja, kartoniki A6 i paski kolorowego papieru xero (jedne o szerokości ok. 1 cm, a drugie cienkie, pocięte na niszczarce do dokumentów). Z pasków należało wykonać wzory na pisance (w wyciętym otworze); powstałe po wycięciu jajo też mogło służyć jako materiał do ozdobienia. Cienkie paski mogły być zwijane w kółka i przyklejane do kartonów A6, tworząc świąteczne obrazki. Mariola Futoma, wieloletnia członkini PSPiA i sekcji kre a TY? wni, a od dwóch lat dyrektorka Przedszkola nr 344 w Warszawie, poprosiła mnie niedawno o szkolenie dla swojej rady pedagogicznej, dotyczące organizowania dużych imprez. W perspektywie zamierzała przeprowadzić imprezę integracyjną dla dzieci i rodziców z okazji Świąt Wielkanocnych. Na szkolenie miałam pięć godzin dydaktycznych! Pomyślałam to za mało, i długo zastanawiałam się, co pokazać, od czego zacząć. Wszystko wydawało mi się ważne. I wtedy zrodził się nam taki pomysł trzy godziny szkolenia i dwie godziny imprezy (praktycznego działania) w ramach warsztatów Wykorzystanie metod integracyjnych i prostych technik plastycznych do organizacji imprez dla dzieci i rodziców. 8 marca 2008 r., w Dzień Kobiet, osiem nauczycielek z przedszkola już przed godz przygotowywało sale i materiały. Potem zaczęło się szkolenie z krótką (bo integracja rozpoczęła się już przy pracy) częścią integracyjną. Pokazałam, jak przygotować działania wstępne między innymi wizytówki. Nauczyłyśmy się tańców na początek i na koniec imprezy. A potem opowiedziałam o Karuzeli 1 metodzie animacyjnej, wykorzystywanej już od niepamiętnych czasów także w harcerstwie (znanej pod nazwą bieg zegarowy ). Polega ona na tym, że dużą grupę dzielimy na mniejsze równoliczne zespoły (za pomocą na przykład kolorów, kształtów wizytówek). Zespoły te rozchodzą się do oddzielnych sal lub w wyznaczone miejsca (stacje) i tam przez określony czas, np minut, mają jakieś zadanie do wykonania. Na każdej stacji znajduje się instrukcja wykonania zadania bądź podaje ją animator opiekun stacji. Rolą animatora jest pokazać, opowiedzieć, zachęcić i pomóc przy poszczególnych działaniach. Po upływie wyznaczonego czasu zespoły zmieniają stacje (poruszają się zawsze w określonym porządku, np. zgodnie z ruchem wskazówek zegara) i przystępują do kolejnego zadania. I tak aż wszyscy przejdą przez wszystkie stanowiska. Na koniec następuje prezentacja prac grup. Podczas warsztatów poznałyśmy także kilka prostych technik plastycznych, które planowałam wykorzystać na poszczególnych stoiskach. Aby była duża różnorodność zarówno w tematyce, technice, jak i w materiałach, zaproponowałam cztery różne działania. 3. Rzeźba lepienie z masy solnej. Pokazałam, jak przygotować masę solną (kilo soli na kilo mąki i trochę wody do zagniecenia dość gęstego ciasta), jak przechowywać ją w foliowych torbach, by nie obsychała, a na koniec kilka prostych wzorów kurkę z miejscem na pisankę, baranka i najprostszą wersję koszyczek na płasko lub jajko ze wzorami. Wełnę baranka robiłyśmy, wyciskając masę solną przez wyciskarkę do czosnku (można też użyć sita z dużymi oczkami), a następnie odcinałyśmy nożykiem plastikowym trochę wyciśniętej masy i przykładałyśmy do lekko zwilżonego wodą tułowia baranka. (Dociskamy tak, aby nie zgnieść baranka i wyciśniętej wełny). 4. Mazurki do wykonania tego zadania potrzebne nam były suche wafle, krem czekoladowy (np. nutella), trochę ryżu preparowanego białego i kolorowego, płatki śniadaniowe w rożnych kształtach, kolorowa posypka, cerata na stołach, folia aluminiowa i noże do smarowania. Poznając te techniki i ucząc się ich, panie przygotowały różne propozycje wzorów, by uczestnikom spotkania pokazać wiele możliwości, ale głównym zadaniem (moim podczas szkolenia, a ich podczas imprezy) było zainspirowanie do realizacji wł a- snego pomysłu. Teraz, wiedząc już, co nas czeka, podzieliłyśmy się pracą według umiejętności. Miałyśmy chwilę na przygotowanie stanowisk. Jeszcze tylko krótka odprawa ustalenie częstotliwości zmian, przydział sal i włączenie pana woźnego do pilnowania czasu i kierowania ruchem. Tuż przed jedenastą niepokoiłyśmy się pustą salą, ale tuż po jedenastej zaczęły się pojawiać pierwsze rodziny, a piętnaście minut później w sali gimnastycznej mogłyśmy rozpocząć wspólne działania w ramach WIOSENNEGO SPOTKANIA INTE- GRACYJNEGO Z RODZICAMI. Były więc powitania i wspólny taniec Chodźcie do koła Ustaliliśmy też przynajmniej trzy powody, dla których warto było spotkać się i świętować: Pierwszym powodem był Dzień Kobiet i (niedługo) Dzień M ężczyzn były więc ukłony i życzenia. 1 Opis met ody oraz przykłady jej wykorzystania znajdują się m.in. w książce Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, wybór i redakcja E. Kędzior- -Niczyporuk, Wydawnictwo, Lublin 2003, ss. 77 i L. Gęca, Tańce int egracyjne w pracy z grupą, cz. I, Wydawnictwo KLA NZA, Lublin 2002, s. 35. Opis tańca wraz z nagraną do niego muzyką zost ał zamieszczony w numerze 1/2008 moj@klanza.org.pl. moj@klanza.org.pl strona 30 strona 3

31 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Drugim bardzo już przez wszystkich wyczekiwany Pierwszy Dzień Wiosny. Zatańczyliśmy więc improwizację taneczną 3 przebudzenie ze snu zimowego. Budziły się niedźwiedzie i zajączki, wykluwające się z jajek pisklęta uczyły się fruwać, a na koniec z ciepłych krajów powróciły bociany. Trzecim powodem okazały się, oczywiście, Święta Wielkanocne zaproponowałam więc zabawę w listonoszy (por: zabawa Atomy i molekuły 4 ). Listonosze, czyli my wszyscy, roznosili listy zwykłe, priorytety, lotnicze, polecone (to określało sposób i szybkość poruszania się po sali), a na hasło paczka... kg łączyli się w grupy o wyznaczonej liczbie osób. Następnie budowali z siebie zawartość paczki, a więc jajka i baby wielkanocne, zajączki, baranki itp. Potem nastąpił czas, w którym mogliśmy za pomocą kolorowych jajek-wizytówek podzielić się na cztery grupy. Każda grupa ze swoim opiekunem powędrowała do innej sali i tam przez 15 minut zajmowała się zaproponowanymi działaniami. 1. ZAJĄCZKI. Młodsze dzieci same ozdabiały, a starsze także same odrysowywały i wycinały. Z pomocą rodziców dokonywano trudnej operacji przyklejenia brzuszka pisanki (z papieru harmonijkowego symetryczne pół jajka). Na koniec zajączki zostały przyklejone do patyczków, więc mogły stanowić ozdobę doniczki czy koszyczka. Szybciej tato inni już kończą! (fot. M. Futoma) 3. BARANKI i KOSZYCZKI. Masa solna zawsze cieszy się popularnością i lepienie akcentów świątecznych wszystkich zaintrygowało. Wyciskarki do czosnku okazały się niezawodne do tworzenia baraniego futerka, kolorowe piórka do robienia podstawki pod jajko w kształcie koguta lub kurki reszta spoczęła w rękach dzieci i rodziców. Najpierw trzeba dobrze wyrobić ciasto (fot. M. Futoma) I jak to ma być, synku? (fot. M. Futoma) Jedno jajko, cztery ręce, trzy pary oczu co z tego wyjdzie? (fot. M. Futoma) My jesteśmy zajączki dwa i ja! (fot. M. Futoma) 2. PISANKI. Pomysły na wyklejenie były bardzo różne począwszy od doboru kolorów pasków, a skończywszy na sposobach przyklejania (równolegle, krzyżując czy przeplatając). 3 Można wykorzystać dowolną muzykę ze zmiennym rytmem wolny i szybki. 4 Atomy i molekuły uczestnicy poruszają się po sali w dowolnych kierunkach. Tempo zależy od wysokości temperatury podanej przez prowadzącego: 0 C uczestnicy stoją w miejscu, temperatura dodatnia poruszają się do przodu (tym szybciej, im wyższa temperatura), temperatura ujemna poruszają się do tyłu (tym szybciej, im temperatura jest niższa). Na hasło, np. Molekuła pięć, łączą się w grupy o podanej liczbie osób. Grupy mogą otrzymywać zadania do wykonania. moj@klanza.org.pl strona 31 strona 31

32 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów ów 4. MAZURKI. Najpierw starannie posmarowano wafle czekoladą, a potem już według własnej inwencji i pomysłów uczestników powstawały wzorki, obrazki. Niestety, te prace okazały się najmniej trwałe, za to najsmaczniejsze i rzadko której rodzinie udało się zanieść je do domu. Kiedy już będzie można to jeść? (fot. M. Futoma) odbiorów, budzi wiele obaw wśród nauczycieli. Dlatego niezwykle cenną wskazówką było pokazanie przez prowadzącą warsztaty, M agdę Ciechańską, praktycznych rozwiązań organizacyjnych. Zaproponowany przebieg spotkania łączył w sobie elementy zabaw integracyjnych i ciekawe propozycje aktywnego spędzania wolnego czasu przez rodziców i dzieci. Wartki tok spotkania i różnorodność działań plastycznych sprawiły, że dwie, wspólnie spędzone godziny minęły wszystkim bardzo szybko. Rodzice po imprezie mówili, że jeszcze nigdy nie byli tak zapracowani na spotkaniu integracyjnym. Uwagi te świadczyły nie tylko o zmęczeniu, ale satysfakcji i zadowoleniu z uczestnictwa. Z wielką dumą rodziny prezentowały wykonane prace, które miały stać się wielkanocną ozdobą w ich domach. Wielokrotnie podkreślali, że spotkanie było nie tylko świetną zabawą, ale i nauką. Myślę, że taką formę szkoleń i spotkań z KLANZĄ będziemy chcieli kontynuować w placówce w przyszłości. Po wykonaniu zadania w danej sali grupa przechodziła do kolejnej. W kierowaniu ruchem i pilnowaniu czasu niezastąpiony okazał się pan woźny, który 5 minut przed upływem wyznaczonego czasu dawał nam znak, że pora kończyć, a potem wskazywał drogę. Kiedy wszystkie grupy zakończyły działania, spotkaliśmy się w dużej sali, aby wyrazić zachwyt nad powstałymi pracami, wzajemnie sobie podziękować za przyjście, za pomysły i inspirację, za zorganizowanie imprezy. Była też szybka informacja zwrotna (poprzez machanie im większe zadowolenie, tym większa intensywność w machaniu ręką). Wyglądało na to, że podobało się wszystko, a smakowite mazurki zyskały największą popularność. Spotkanie zakończyło się wspólnym tańcem pt. Bujany walczyk 5 : Wszystkim pięknie dziękujemy za wspólną zabawę teraz już się pożegnamy razem zaśpiewamy. Raz w prawo, raz w lewo i w przód i w tył, Byś długo pamiętał, żeś z nami był... Nauczycielka Przedszkola nr 344 w Warszawie, B. Garwacka: Warsztaty prowadzone przez panią Magdę Ciechańską były bardzo ciekawym spotkaniem, wniosły wiele nowych pomysłów plastycznych do pracy z dziećmi. Nie wymagały dużego wysiłku, a były ciekawe i inspirujące. Dzieci chętnie podejmowały działania, świetnie bawiąc się z rodzicami. Organizacja i przebieg były przemyślane i kształcące. Już wspólne rozpoczęcie warsztatów było dobrą integracyjną zabawą. Poza tym wprowadzało w tematykę spotkania i dodatkowo zawierało elementy niespodzianki, co z pewnością zachęc i- ło wszystkich do przejścia do kolejnego etapu. Warsztaty bardzo podobały mi się. Tak oto w skrócie wyglądało to szkolenie i wiosenne klanzowanie w Przedszkolu nr 344. Po rozmowie z Mariolą doszłyśmy do wniosku, że to był doskonały pomysł i już myślimy, by w ramach działalności naszej sekcji, wykorzystać go w innych placówkach, gdzie pracują nasi członkowie. Być może to właśnie będzie programem pracy naszej sekcji w przyszłym roku szkolnym. Po wyjściu rodziców jeszcze szybkie, wspólne sprzątanie i podsumowanie nasza informacja zwrotna. Mariola Futoma, dyrektorka Przedszkola nr 344 w Warszawie: Dobór ciekawych tematów i form szkoleń, odpowiadających potrzebom nauczycieli, to niezwykle odpowiedzialne i trudne zadanie dla dyrektora. Zaproponowany sposób połączenia warsztatów ze spotkaniem integracyjnym z rodzicami zawierał wszystko to, co najważniejsze zastosowanie zdobytych umiejętności w praktyce pod czujnym okiem i wsparciem ze strony trenera. Z długoletniego doświadczenia wiem, że prowadzenie dużych imprez, skierowanych do dużego i zróżnicowanego grona Magdalena Ciechańska, kierownik Działu Teatru, Muzyki i Tańca w Pałacu Młodzieży w Warszawie, kierownik Filii Centrum Szkoleniowego Oddział Warszawski, lider sekcji kre a TY? wni. 5 Materiał muzyczny na płycie CD, L. Gęca, Tańce int egracyjne w pracy z grupą, cz. I, Wydawnictwo, Lublin 2002, s. 35. moj@klanza.org.pl strona 32 strona 32

33 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów Proszę wsiadać, drzwi zamykać. W długą podróż zapraszamy. Odwiedzimy dzisiaj miasta, które tylko z mapy znamy. Zawiadowca daje znaki, lizak w górę podniesiony, Słychać gwizd lokomotywy maszynista ucieszony. Już jedziemy nucą koła, wystukując rytm po torach. Dziś zwiedzimy Polskę całą. Pierwsza stacja... Ta krótka rymowanka zapewne wszystkim przypomina, że wakacje są tuż, tuż, a wraz z nimi nadchodzi czas podróżowania, wypraw, wędrówek, wycieczek... Pozdrawiamy więc wakacyjnie i życzymy świetnych spotkań kończących ten rok szkolny. E.L.G. WAKACJE! WAKACJE! WAKACJE! W wielu szkołach, przedszkolach myślicie Państwo, jak po d- czas pożegnań opowiedzieć o nadchodzących wakacjach. Mamy propozycję poniżej kilka przykładów rymowanych opowiastek o miejscach godnych zwiedzenia, które napisaliśmy dla naszych uczniów. Niech nasze przedwakacyjne spotkania przyjmą formę podróży po... Polsce. Wszak uczniowie podczas wakacji wyjeżdżają do różnych miejscowości, zwiedzają je, przywożą wiele pamiątek, wspomnień. Nasz program niech rozbudzi w nich chęć poznawania naszego kraju. Tak możemy zachęcić do zwiedzenia Gdańska: Zobaczcie. Neptun z trójzębem król, co morzami włada. Miasto to tysiąc lat liczy. Prawda, że bardzo stare. Choć idąc po jego ulicach, nie chce się dać w to wiary. Tam stary żuraw stoi na brzegu, tutaj kościoły, świadkowie wieków strzegą tajemnic w swych starych murach, byś mógł je odkryć, młody człowieku. Chodźmy nad morze zobaczyć mewy, obejrzeć spienione fale. Może znajdziemy bursztyn złocisty i muszlę, co szumi stale. Zabierzcie z sobą skarby natury, co morze w prezencie dało. Szybko. Wsiadamy do pociągu, bo czasu zostało mało. Miasteczko małe, nad rzeką Wisłą, historii świadek wspaniały. Ruiny zamku z basztą wyniosłą i rynek przepiękny cały. Kazimierz Wielki w swej wspaniałości gród ten zbudować raczył, Byś mógł i ty tu dzisiaj przyjechać, wieki historii zobaczyć. Przed Kazimierzem jest Bochotnica, w niej zamek niewielki, Który zbudował Kazimierz Wielki dla pięknej dziewczyny Esterki. Zaraz za Wisłą, jak sięgnąć wzrokiem, na wzgórzu zamek góruje. To jest Janowiec z kamienia cały w kolorze kremowo-białym. Kamień ten powstał z osadów morskich, szczątków zwierzątek małych, Które przed milionami lat ponoć do morza powpadały. Zapewne też nasi uczniowie chętnie odwiedzą Warszawę: Tu... Syrenka was powita. Pół dziewczyna, a pół ryba. Stoi dumnie obok rzeki, która Wisłą się nazywa. Z dala widać wielką wieżę, na której wciąż zegar bije I biciem donośnym dzwonów oznajmia nam, że wciąż żyje. To zegar na Zamku Królewskim, gdzie kiedyś królowie żyli I jak z historii już wiemy, stąd całą Polską rządzili. Przed zamkiem z wysokiej kolumny król Zygmunt spogląda dokoła I jest z tego tak bardzo dumny, że pewnie chciałby zawołać: Witajcie nam drogie dzieci. Od wieków ja tutaj mieszkam. Pozdrawiam wszystkich przechodniów i was też nie omieszkam. Odwiedzamy Lublin... Przyjechaliśmy do grodu koziego, wprost do samego Lublina. On w herbie ma koziołeczka, co skubie kiść winogrona, Stoi na tylnych nogach i chyba się śmieje do nas. Historie Lublina znacie? Jeśli nie, dam wam radę: kiedy już stąd ja odjadę, Wybierzcie się na wycieczkę, by poznać historii troszeczkę. Odwiedźcie naszą Starówkę i zamek jakże wspaniały Jak pani zrobi klasówkę, by same szóstki stały. A tak zachęcimy do zwiedzenia Kazimierza Dolnego, Bocho t- nicy czy też Janowca: Pamiętajmy o miłym pożegnaniu: Już słychać gwizd parowozu. Żegnajcie miłe dzieciaki. Dziękuję za miłą wycieczkę i wspominajcie troszeczkę. Może na drugi rok znowu zwiedzimy inne miasta. Poznamy historie grodów, które powstały za Piasta. I pamiętajcie też o tym, wędrujcie razem z książkami, Byście na drugiej wycieczce wy byli przewodnikami. moj@klanza.org.pl strona 33 strona 33

34 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów M amy nadzieję, że ta krótka prezentacja rymowanek, opowiadających o polskich miastach, zachęciła Państwa do redagowania podobnych tekstów. Zapewne Państwa uczniowie chętnie wesprą Was w tej pracy, czyli w przygotowaniu rymowanek opowiadających o miejscach, które odwiedzą podczas wakacji. Życzymy, aby wspólnie napisane scenariusze spotkań były inspiracją do dalszej pracy; może nawet będą stanowiły plan wakacyjnych podróży. Proponujemy jeszcze dwie piosenki, które świetnie pasują do tematyki spotkania: Lato i Na wycieczkę. NA WYCIECZKĘ muzyka: Jacek Szpunar słowa: Leszek Gęca 1. Na wycieczkę wyruszamy, prosto, hen, w daleki świat. Piękne miasta odwiedzimy, przebędziemy drogi szmat. Pociąg czeka, są wagony, no i ciuchcia gwiżdże już. Każdy z was jest spakowany? Proszę zająć miejsca tu. Refren: To nasz pociąg, to nasz pociąg, Polskę nim zwiedzimy w mig. To nasz pociąg, to nasz pociąg, niech tu nie zostanie nikt. To nasz pociąg, to nasz pociąg mknie poprzez historii czas. To nasz pociąg, to nasz pociąg dziś zabierze wszystkich nas. 2. Już semafor podniósł głowę i zielone światło jest, Zawiadowca swym lizakiem maszyniście czyni gest. Wyruszamy na wycieczkę, przebędziemy drogi szmat, Polskie miasta odwiedzimy, gdzie historii drzemie czas. Refren: To nasz pociąg, to nasz pociąg, Polskę nim zwiedzimy w mig. To nasz pociąg, to nasz pociąg, niech tu nie zostanie nikt. To nasz pociąg, to nasz pociąg mknie poprzez historii czas. To nasz pociąg, to nasz pociąg dziś zabierze wszystkich nas. moj@klanza.org.pl strona 34 strona 34

35 Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów LATO muzyka: Jacek Szpunar słowa: Leszek Gęca 1. Coraz cieplej, słońce świeci, topi złe humory. Jeszcze tylko jeden dzionek chodzenia do szkoły. Pożegnamy naszą panią, świadectwa weźmiemy. Spakujemy trochę ciuchów, no i już jedziemy. Refren: Na wakacje, na wakacje razem wyjeżdżamy. Dobry humor, mocne buty z sobą zabieramy. Nie wiadomo, gdzie i kiedy spotkamy przygodę. I nieważne, czy nam wskażą do niej prostą drogę. 2. Morze, góry i jeziora, i rwące potoki. Nawet kiedy patrzysz w górę, na niebie obłoki Szumem fal, powiewem wiatru do ciebie wołają, Bo już czas iść na wędrówkę, wszystkich zapraszają. Refren: Na wakacje, na wakacje razem wyjeżdżamy. Dobry humor, mocne buty z sobą zabieramy. Może spotkasz przyjaciela, dziewczynę, chłopaka, A jak znajdziesz gdzieś przygodę, schowaj do plecaka. Teksty zawarte w artykule pochodzą ze scenariusza pt. Pociąg autorstwa Ewy i Leszka Gęców. Cały scenariusz jest dostępny w książce pt. Dobra zabawa, wydanej przez Polonijne Centrum Nauczycielskie w Lublinie w 2003 roku. Można się z nim również zapoznać, uczestnicząc w warsztatach Bale i imprezy okolicznościowe w przedszkolu, szkole i..., znajdujących się w ofercie programowej PSPiA Koło w Lublinie. Muzyka do piosenek Lato i Na wyci eczkę załączona została do numeru jako oddzielny plik. Ewa Gęca, magister pedagogiki w zakresie nauczania początkowego, logopeda szkolny, nauczyciel dyplomowany, ekspert MEN, trener I stopnia PSPiA ; prowadzi kilka programów autorskich skierowanych do nauczycieli, jest współauto r- ką trzech pozycji książkowych, współpracuje z Polonijnym Centrum Nauczycielskim w Lublinie, prowadząc zajęcia dla nauczycieli polonijnych dotyczące zabaw muzyczno-ruchowych, organizacji różnego rodzaju uroczystości oraz metodyki nauczania j. polskiego uczniów w wieku 7 10 lat. Leszek Gęca, trener II stopnia PSPiA, pedagog, socjoterapeuta, nauczyciel tańca, choreograf; współpracuje z Polonijnym Centrum Nauczycielskim w Lublinie, prowadząc zajęcia w kraju i za granicą z zakresu kultury i tradycji polskich, polskich tańców narodowych i regionalnych, kompozycji tańca; autor publikacji z zakresu tańca i zabaw muzyc z- no-ruchowych, autor muzyki, tekstów piosenek i zabaw. moj@klanza.org.pl strona 35 strona 35