Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów hemodializowanych
|
|
- Bartłomiej Krawczyk
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 272 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów hemodializowanych Assessment of the content of selected mineral components in daily food rations of haemodialysed patients Małgorzata Kardasz 1/, Lucyna Ostrowska 1/, Ewa Stefańska 1/, Jacek Małyszko 2/ 1/ Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 2/ Klinika Nefrologii i Transplantologii z Ośrodkiem Dializ Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Wprowadzenie. Przewlekła choroba nerek stanowi coraz większy problem, ponieważ obserwuje się wzrost częstości zachorowań zarówno w Polsce jak i na świecie. Przestrzeganie odpowiedniej diety, która jest ważnym elementem procesu leczniczego, ma duży wpływ na prawidłowy przebieg dializ, dobre samopoczucie, wyniki niektórych badań laboratoryjnych oraz stan odżywienia chorych hemodializowanych. Cel pracy. Próba analizy zawartości wybranych składników mineralnych w całodziennych racjach pokarmowych hemodializowanych kobiet i mężczyzn. Materiał i metoda. Badaniami objęto 85 pacjentów hemodializowanych, wśród których na podstawie BMI (kg/m 2 ) wyodrębniono 3 grupy badawcze u kobiet: grupę z normowagą n=16 (38,1%), grupę z nadwagą (40,5%) i grupę z otyłością n=9 (21,4%) oraz 3 grupy badawcze u mężczyzn: grupę z normowagą n=18 (41,9%), grupę z nadwagą (39,5%) i grupę z otyłością n=8 (18,6%). Ocenę dziennych racji pokarmowych przeprowadzono metodą wywiadu 24-godzinnego (pod względem wartości energetycznej oraz spożycia wybranych składników mineralnych). Dzienne racje pokarmowe analizowano za pomocą komputerowego pakietu programowego Dietetyk 2 Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. Obliczenia wykonano za pomocą programu Statystyka 6.0. Uzyskane wyniki porównano z normami żywieniowymi dla osób hemodializowanych. Wyniki badań. Dieta charakteryzowała się niską wartością energetyczną oraz niską podażą wapnia, magnezu i cynku we wszystkich badanych grupach kobiet i mężczyzn niezależnie od stanu odżywienia. Średnie spożycie sodu, potasu, fosforu i żelaza we wszystkich racjach pokarmowych kobiet było poniżej zaleceń dla pacjentów hemodializowanych. Wniosek. Regularna porada dietetyka jest niezbędna, ponieważ nieodpowiednie spożycie poszczególnych składników odżywczych, w tym minerałów może wpływać niekorzystnie na przebieg choroby. Zasadnym wydaje się ciągłe monitorowanie sposobu żywienia i stanu odżywienia hemodializowanych pacjentów. Introduction. Chronic kidney disease is a growing problem, showing an increasing incidence in Poland and worldwide. Dietary compliance, being an important therapeutic factor, has a great effect on the normal course of dialysis, patients well-being, results of certain laboratory tests and nutritional status of haemodialysed patients. Aim. An attempt to analyse the content of selected mineral components in daily food rations of haemodialysed women and men. Material and method. The study involved 85 haemodialysed patients who, based on BMI (kg/m 2 ), were allocated into three research groups of women: normal-weight group n=16 (38.1%), overweight group (40.5%) and obesity group n=9 (21.4%) and 3 groups of men: normal-weight group n=18 (41.9%), overweight group (39,5%) and obesity group n=8 (18.6%). The previous day 24 h dietary recall method was applied to assess the daily food ration (with regard to energetic value and intake of selected mineral components). The daily food rations were analysed using the Dietetyk 2 computer program of the Institute of Food and Nutrition in Warsaw. The calculations were performed using the Statistica 6.0 program and the results were compared to the nutritional standards for haemodialysed subjects. Results. The diet was characterized by low energetic value and low supply of calcium, magnesium and zinc in all the study groups of women and men, irrespective of their nutritional status. The mean intakes of sodium, potassium, phosphorus and iron in all food rations for women were below the recommended standards for haemodialysed patients. Conclusion. Since improper intake of the respective nutrients, including minerals, may have an unfavourable effect on the disease course, the provision of regular dietary advice is a necessity. The nutrition mode and nutritional status of haemodialysed patients should be continuously monitored. Key words: chronic kidney disease, haemodialysis, dietotherapy, nutrition Słowa kluczowe: przewlekła choroba nerek, hemodializa, dietoterapia, żywienie Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr Małgorzata Kardasz Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. Mieszka I-go 4B, Białystok tel/fax. (85) , malgorzata.kardasz@umwb.edu.pl
2 Kardasz M i wsp. Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów Wstęp Właściwie dobrana dieta jest ważnym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego u osób chorych na przewlekłą chorobę nerek (PChN) w okresie leczenia nerkozastępczego. Odgrywa znaczącą rolę w spowolnieniu progresji choroby, jak też zachowaniu dobrego stanu odżywienia oraz ma duży wpływ ma prawidłowy przebieg dializ, dobre samopoczucie i stan kliniczny pacjenta [1]. W prawidłowo zestawionej diecie pacjenta poddanego hemodializie poza wartością energetyczną, zawartością białek, tłuszczów i węglowodanów powinna być odpowiednia ilość makro- i mikroelementów oraz witamin. Cel pracy Próba analizy zawartości wybranych składników mineralnych (sód, potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo, cynk) w całodziennych racjach pokarmowych kobiet i mężczyzn hemodializowanych z normowagą, nadwagą i otyłością z uwzględnieniem wartości energetycznej dziennych racji pokarmowych. Materiał i metody Badaniami objęto 85 chorych hemodializowanych z województwa podlaskiego leczonych w Klinice Nefrologii i Transplantologii z Ośrodkiem Dializ w Białymstoku. Na podstawie wskaźnika masy ciała BMI (kg/m 2 ) oceniono stan odżywienia badanych, a następnie dokonano podziału na badane grupy; wśród kobiet: grupa z normowagą (BMI 24,9 kg/m 2, grupa K 1), z nadwagą (BMI 25,0 kg/m 2 29,9 kg/m 2, grupa K 2) i z otyłością (BMI 30,0 kg/m 2, grupa K 3) i wśród mężczyzn: grupa z normowagą (BMI 24,9 kg/m 2, grupa M 1), z nadwagą (BMI 25,0 kg/m 2 29,9 kg/m 2, grupa M 2) i z otyłością (BMI 30,0 kg/m 2, grupa M 3). Następnie badane cechy poddano ocenie statystycznej pomiędzy grupami w obrębie danej płci. Średni wiek w grupie kobiet z normowagą wynosił 62,6±13,1 lat, w grupie kobiet z nadwagą 64,4±13,7 lat a w grupie kobiet z otyłością 64±11,6 lat. Średni wiek mężczyzn w grupie z normowagą wynosił 64,8±14,5 lat, w grupie mężczyzn z nadwagą 68,3±12,2 lat a w grupie mężczyzn z otyłością 68,1±9,9 lat. Do oceny sposobu żywienia chorych dializowanych wykorzystano metodę wywiadu 24 godzinnego obejmującego dzień poprzedzający dializy [2]. W celu prawidłowego i rzetelnego podawania informacji o wielkości spożywanych porcji pacjent posłużył się Albumem fotografii produktów i potraw ilustrujący gramaturę spożytych posiłków [2]. Wartość energetyczną oraz spożycie wybranych składników mineralnych analizowano za pomocą programu komputerowego Dietetyk 2 Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. Otrzymane wyniki wartości energetycznej oraz zawartości w dziennej racji pokarmowej sodu, potasu i fosforu porównano wg norm The European Society for Enteral and Parenteral Nutrition [3], natomiast cynku i żelaza wg norm European Best Practice Guidelines for Haemodialysis [4], a wapnia i magnezu odniesiono do zaleceń dla osób dializowanych wg Mitch a [5]. Analizę statystyczną wyników przeprowadzono przy użyciu programu komputerowego Statistica 6,0 wykorzystując test t dla dwóch prób niezależnych oraz test U dla dwóch wskaźników struktury. Obliczenia statystyczne wykonano na poziomie istotności p=0,05. Wyniki Charakterystykę badanych grup pod względem stanu odżywienia (BMI) przedstawiono w tabeli I. Prawidłową masę ciała miało 38,1% kobiet (n=16) grupa K 1 i 41,9% mężczyzn (n=18) grupa M 1 hemodializowanych, nadwaga występowała u 40,5% kobiet () grupa K 2 i 39,5% mężczyzn () grupa M 2, a otyłość u 21,4% kobiet (n=9) grupa K 3 i 18,6% mężczyzn (n=8) grupa M 3. Średnia wartość energetyczna dziennej racji pokarmowej (dzrp) we wszystkich grupach badanych kobiet była niższa od zaleceń żywieniowych pomimo występowania nadwagi i otyłości, i wynosiła kolejno: śr. 1580,7±833,5 kcal/dobę w grupie kobiet K 1 (70,2), śr. 1410,0±544,5 kcal/ dobę w grupie kobiet K 2 (62,6), śr. 1065,0±451,4 kcal/dobę w grupie kobiet K 3 (47,3% realizacji normy). Różnice wartości energetycznych dzrp wszystkich grup badanych kobiet są statystycznie nieistotne Średnia wartość energetyczna dziennej racji pokarmowej we wszystkich grupach badanych mężczyzn wynosiła: śr. 2236,3±922,6 kcal/dobę w grupie mężczyzn M 1 (99,4), śr. 1897,0±894,6 kcal/ dobę w grupie mężczyzn M 2 (84,3), śr. 1936,0±1163,7 kcal/ dobę w grupie mężczyzn M 3 (86,0% realizacji normy). Różnice wartości energetycznych dzrp wszystkich grup badanych mężczyzn poddanych hemodializie nie były istotne statystycznie. Zawartość wybranych składników mineralnych w całodziennych racjach pokarmowych badanych pacjentów hemodializowanych przedstawiono w tabeli II. Ocenie poddano podaż sodu w dzrp. U mężczyzn z normowagą (śr. 2122,5±1404,3 mg/dobę) i nadwagą (śr. 2112,7±1007,8 mg/dobę) była ona zgodna z zaleceniami dla tych grup chorych. Natomiast średnie spożycie sodu u mężczyzn z otyłością było niskie (śr. 1751,3±790,8 mg/dobę). Nie stwierdzono tu różnic istotnych statystycznie. Dzrp kobiet grupy K 1 (śr. 1513,7±100,7 mg/dobę), grupy K 2 (śr. 1536,6±868,2 mg/dobę) i grupy K 3
3 274 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): Tabela I. Charakterystyka badanych grup pod względem stanu odżywienia (BMI) Table I. Basic characteristics of study groups with regard to nutritional status (BMI) Badana cecha /Study quality Wskaźniki /Coefficients Normowaga /Normal weight n=16 Grupa hemodializowanych/ Hemodialysed group Kobiety/ Women n=42 Mężczyźni /Men n=43 n=9 Normowaga / Normal weight n=18 n=8 Wiek (lata) Średnia ± SD/Mean ± Standard Deviation 62,6±13,1 64,4±13,7 64,7±11,6 64,8±14,5 68,3±12,2 68,1±9,9 /Age Min.-Max. 38,0-77,0 28,0-80,0 47,0-78,0 32,0-85,0 42,0-85,0 54,0-81,0 Masa ciała (kg) Średnia ± SD/Mean ± Standard Deviation 53,8 1, 2 ±5,7 67,6 1, 3 ±5,6 86,6 2, 3 ±12,5 65,9 4, 5 ±7,2 82,2 4, 6 ±9,3 101,3 5, 6 ±27,1 /Weight Min.-Max. 44,5-65,0 59,0-79,0 61,0-106,0 54,0-77,0 56,0-99,0 70,0-157,0 Wzrost (cm) Średnia ± SD/Mean ± Standard Deviation 158,9±5,8 157,6±6,1 157,9±8,6 172,4±5,5 172,4±8,6 168,0±11,3 /Height Min.-Max. 146,0-165,0 145,0-173,0 140,0-167,0 161,0-182,0 148,0-190,0 150,0-185,0 BMI (kg/m 2 ) Średnia ± SD/Mean ± Standard Deviation 21,3 1, 2 ±2,1 27,2 1, 3 ±1,4 34,62 2, 3 ±3,1 22,2 4, 5 ±2,0 27,6 4, 6 ±1,5 32,4 5, 6 ±2,3 Min.-Max. 19,5-24,6 25,0-29,2 30,1-38,9 19,0-24,9 25,5-29,9 30,3-37,0 Udział % pacjentów/ Percentage of patients 38,1% 40,5% 21,4% 41,9% 39,5% 18,6% 1 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i nadwagą dla p< 0,05 (kobiety) /p < 0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and overweight women 2 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i otyłością dla p< 0,05 (kobiety) /p < 0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and obese women 3 różnice znamienne statystycznie między grupami z nadwagą i otyłością dla p< 0,05 (kobiety) /p < 0,05 statistically significant differences between examined overweight and obese women 4 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i nadwagą dla p< 0,05 (mężczyźni) /p < 0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and overweight men 5 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i otyłością dla p< 0,05 (mężczyźni) /p < 0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and obese men 6 różnice znamienne statystycznie między grupami z nadwagą i otyłością dla p< 0,05 (mężczyźni) /p < 0,05 statistically significant differences between examined overweight and obese men (śr. 1183,4±517,3 mg/dobę) dostarczały niskie ilości sodu w diecie. Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie w zawartości sodu w dzrp wszystkich grupach badanych kobiet. Średnie spożycie potasu, fosforu, wapnia, cynku, żelaza i magnezu w diecie wszystkich analizowanych grup kobiet było poniżej zaleceń dla pacjentów hemodializowanych i nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w spożyciu potasu, fosforu, wapnia, cynku, żelaza i magnezu. Natomiast we wszystkich badanych trzech grupach mężczyzn odnotowano jedynie niskie spożycie wapnia i cynku, różnice nieistotne statystycznie. Średnia wartość potasu u mężczyzn z normowagą (śr. 2695,3±1512,7 mg/dobę) i nadwagą (śr. 2719,8±1077,3 mg/dobę) przekraczała zalecane spożycie. Tylko mężczyźni z otyłością dostarczali prawidłowe ilości potasu (śr. 2476,7±1479,5 mg/dobę). We wszystkich badanych grupach mężczyzn nie wykazano różnic istotnych statystycznie w zawartości potasu w dzrp. Średnie spożycie fosforu w grupie mężczyzn z nadwagą i otyłością było zgodne z zaleceniami i wynosiło odpowiednio: śr. 908,4±387,7 mg/dobę i śr. 886,1±406,3 mg/dobę, natomiast średnie spożycie magnezu w obu tych grupach było nieznacznie niższe od zalecanego spożycia (odpowiednio śr. 198,7±70,8 mg/dobę i śr. 188,0±90,1 mg/dobę). W grupie mężczyzn z prawidłową masą ciała średnie spożycie fosforu było wyższe (śr. 1117,8±548,7 mg/dobę), natomiast średnie spożycie magnezu wynosiło 225,5±141,3 mg/dobę i było zgodne z zaleceniami. We wszystkich badanych grupach mężczyzn nie wykazano różnic istotnie statystycznych w zawartości fosforu i magnezu w dzrp. Dyskusja Właściwe prowadzone żywienie zapobiega niedoborom, jak i nadmiarom podstawowych składników odżywczych, składników mineralnych i witamin. Dializoterapie wpływają na utratę białka i aminokwasów oraz innych składników wchodzących w skład pożywienia. Niska wartość energetyczna jadłospisów ogranicza przyswajanie białka, zaś wysoka oszczędza własne zasoby i ułatwia przyswajanie spożytych białek, dlatego tak ważne jest utrzymanie odpowiedniej wartości energetycznej w dzrp u chorych hemodializowanych [2]. We wszystkich grupach badanych kobiet zaobserwowano niekorzystną tendencję do obniżania wartości energetycznej dziennych racji pokarmowych, podobnie było w grupie mężczyzn z nadwagą. W badaniach Lou i wsp. [6] uzyskano nieadekwatną wartość energii w diecie kobiet i mężczyzn hemodializowanych, gdzie dzienna średnia wartość energetyczna w racjach pokarmowych wynosiła 2018,5±104,0 kcal/dobę, natomiast w badaniach Rocco i wsp. [7] śr. 1566±636 kcal/dzień. Ograniczenie sodu w diecie pacjentów hemodializowanych jest szczególnie ważne ze względu na
4 Kardasz M i wsp. Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów Tabela II. Zawartość wybranych składników mineralnych w całodziennych racjach pokarmowych badanych pacjentów hemodializowanych Table II. Levels of selected mineral components in daily food rations of studied hemodialyzed patients Składnik /Ingredient Sód (mg/ dobę) /Sodium Wskaźniki /Coefficients Średnia ± SD /Mean ± Standard Deviation Normowaga /Normal weight n=16 Grupa hemodializowanych /Hemodialysed group Kobiety /Women n=42 Mężczyźni /Men n=43 n=9 Normowaga /Normal weight n=18 n=8 Zalecane spożycie /Recommendation 1513,7±100,7 1536,6±868,2 1183,4±517,3 2122,5±1404,3 2112,7±1007,8 1751,3±790, Min.-Max. 489,1-4205,7 274,9-3971,2 474,0-2047,2 315,0-5723,5 504,0-3918,3 832,0-2980,6 Norma /Norm ,4 71,5 55,0 98,7 98,3 81,4 Potas Średnia ± SD /Mean 1692,3±951,9 1770,7±798,8 1324,4±636,1 2695,3±1512,7 2719,8±1077,3 2476,7±1479, /Potassium Min.-Max. 371,6-3597,5 393,9-3502,1 491,6-2555,3 292,4-5628,6 767,6-4073,0 683,3-4996,5 Norma/ Norm ,2 78,7 58,8 119,8 120,8 110,1 Fosfor Średnia ± SD/ Mean 733,4±390,6 731,3±254,8 555,3±247,6 1117,8±548,7 908,4±387,7 886,1±406, /Phosphorus Min.-Max. 251,6-1665,8 285,5-1208,1 179,9-920,3 209,3-2138,7 289,5-1676,5 354,5-1436,8 Norma/ Norm ,5 81,2 61,7 124,2 100,9 98,4 Wapń Średnia ± SD/ Mean 248,3±180,4 325,3±245,4 224,6±143,5 389,4±253,0 249,3±185,7 216,8±164, /Calcium Min.-Max. 46,9-605,03 28,3-1067,9 81,6-517,2 96,3-1128,6 39,3-762,7 38,4-535,4 Norma/ Norm Cynk (mg/ dobę) /Zinc Średnia ± SD/ Mean ± Standard Deviation 27,6 36,1 24,9 43,3 27,2 24,1 7,1±3,9 5,9±2,6 4,9±2,3 9,6±5,8 9,1±4,9 7,9±4, kobiety /Women Min.-Max. 2,0-16,1 1,6-10,0 2,1-9,2 1,2-24,0 2,2-21,4 2,1-16, mężczyźni Norma/ Norm ,5 12,5 12,5 /Men / Norm realization (%) Żelazo Średnia ± SD/ Mean /Iron 71,0 59,0 49,0 76,8 72,8 63,2 7,8±5,6 6,8±3,9 5,2±2,4 9,9±6,0 9,3±3,9 7,7±3,8 15 kobiety /Women Min.-Max. 2,7-25,5 1,9-15,0 2,9-10,3 1,3-24,7 4,1-19,4 2,0-12,6 8 mężczyźni Norma/ Norm /Men 52,0 45,3 34,6 123,7 116,2 96,2 Magnez Średnia ± SD /Mean 140,2±83,1 144,6±60,1 120,7±54,1 225,5±141,3 198,7±70,8 188,0±90, /Magnesium Min.-Max. 41,5-306,7 49,3-246,3 53,4-198,5 27,2-635,2 74,0-323,6 53,7-289,4 Norma /Norm ,1 57,8 48,3 90,2 79,5 75,2 1 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i nadwagą dla p< 0,05 (kobiety) /p<0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and overweight women 2 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i otyłością dla p< 0,05 (kobiety) /p<0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and obese women 3 różnice znamienne statystycznie między grupami z nadwagą i otyłością dla p< 0,05 (kobiety) /p<0,05 statistically significant differences between examined overweight and obese women 4 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i nadwagą dla p< 0,05 (mężczyźni) /p<0,05 statistically significant differences between normal body weight and overweight men 5 różnice znamienne statystycznie między grupami z normowagą i otyłością dla p<0,05 (mężczyźni) /p<0,05 statistically significant differences between examined normal body weight and obese men 6 różnice znamienne statystycznie między grupami z nadwagą i otyłością dla p<0,05 (mężczyźni) /p<0,05 statistically significant differences between examined overweight and obese men
5 276 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): powszechnie występujące w tej grupie chorych nadciśnienie [2]. W naszych badaniach ilość sodu w diecie kobiet ze wszystkich grup była niska, u mężczyzn z otyłością nieznacznie była niższa od zalecanego spożycia, natomiast w grupie mężczyzn z prawidłową masą ciała i nadwagą była zgodna z zaleceniami. Małgorzewicz i wsp. [8] wykazali, iż średnie spożycie sodu w grupie osób hemodializowanych mieściło się w górnej granicy zaleceń śr. 2689,0±121,0 mg/dobę. Natomiast w badaniach Lou iwsp. [6] stwierdzono prawidłowe spożycie sodu śr. 2052,0±529,0 mg/ dobę. W diecie wszystkich analizowanych grup kobiet spożycie potasu było poniżej zaleceń dla pacjentów hemodializowanych. Podobne wyniki uzyskał Yasuda i wsp. [9] oraz Lou i wsp. [6]. W niniejszych badaniach zawartość potasu w diecie mężczyzn hemodializowanych z prawidłową masą ciała i nadwagą było podwyższone, co może prowadzić do hiperkaliemii objawiającej się spadkiem siły mięśniowej, apatią, biegunkami, mrowieniem i drętwieniem kończyn oraz zaburzeniami akcji serca. Jedynie u mężczyzn z otyłością ilość potasu w diecie była prawidłowa. Podobne wyniki uzyskał Kalantar Zadeh i wsp. [10]. W badaniach wykazano duże niedobory wapnia we wszystkich grupach pacjentów leczonych hemodializą. Podobne wyniki uzyskali Lou i wsp. [6], Rzeszotarski i wsp. [11] oraz Gajewska i wsp. [12]. Niewystarczające spożycie tego pierwiastka powiązane jest najczęściej z ograniczeniem spożycia produktów zawierających duże ilości fosforu i będących jednocześnie dobrym źródłem wapnia. W sytuacji, gdy podaż wapnia jest zbyt mała, a zawartość fosforu wyższa, (mimo że może być prawidłowa), to dochodzi do zmniejszenia wchłaniania związków wapnia, którego i tak jest zbyt mało. Sprzyja to też rozwojowi osteoporozy. Podaż fosforu w dietach chorych hemodializowanych mężczyzn była zgodna lub nieco wyższa niż zalecane spożycie (od 98,45% do 124,2%). Natomiast w dietach hemodializowanych kobiet średnie spożycie fosforu było niskie i stanowiło od 61,7% do 81,5% zalecanego spożycia. Podobne wyniki otrzymała Gajewska i wsp. [12], w których wykazano prawidłowe średnie spożycie fosforu u mężczyzn hemodializowanych (98,7 % zaleceń, śr. 888,0±280,0 mg/dobę), a w dziennych racjach pokarmowych kobiet nie przekraczało 70% zaleceń i było niewystarczające (śr. 629,0±141,0 mg/dobę). W badaniach Lou i wsp. [6] średnie spożycie fosforu w diecie pacjentów hemodializowanych nieznacznie przekraczało wartości zalecanych norm (śr. 1067,0±193,0 mg/dobę). Natomiast badania Rzeszotarskiego i wsp. [11] wskazują na przekroczenie w dziennych racjach pokarmowych fosforu w tej grupie chorych (śr. 1186,0±262,4 mg/dobę). Ze względu na bardzo istotny udział hiperfosfatemii w chorobowości i śmiertelności pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek ogranicza się podaż fosforu w diecie oraz konieczne jest stosowanie leków wiążących ten pierwiastek w przewodzie pokarmowym, gdyż jego nadmiar nie jest możliwy do usunięcia za pomocą dializy. Należy pamiętać, że zbyt niska ilość fosforu w pożywieniu jest równoznaczna ze zmniejszeniem spożycia białka, co z kolei może przyczynić się do niedożywienia białkowego. Badania Cupitsi i wsp. [13] wykazały, że sposób żywienia pacjentów hemodializowanych z hiperfosfatemią charakteryzował się większym udziałem energii i białka w odniesieniu do pacjentów z normofosfatemią. Niniejsze badania wskazują, że największe niedobory magnezu obserwowano wśród wszystkich badanych kobiet oraz u mężczyzn z otyłością. Średnie spożycie magnezu przez mężczyzn z nadwagą było nieco niższe od zalecanego spożycia. Jedynie mężczyźni z prawidłową masą ciała realizowali te zalecenia. Niska podaż magnezu obserwowana jest również przez innych autorów oceniających sposób żywienia pacjentów hemodializowanych [6, 8, 11, 12]. Magnez odgrywa istotną rolę w procesie skurczu mięśnia sercowego, regulacji napięcia ściany naczyniowej, stabilizacji płytek i metabolizmie lipoprotein. Konsekwencją niedostatecznej podaży tego składnika jest występowanie objawów hipomagnezemii (zawroty głowy, ogólne osłabienie, zaburzenia przewodnictwa nerwowego), które mogą doprowadzić do niemiarowej pracy serca objawiającej się tachykardią z arytmią [2]. W grupie wszystkich kobiet stwierdzono duże niedobory żelaza w diecie. W grupie mężczyzn z normowagą i nadwagą zawartość żelaza w diecie była prawidłowa, natomiast u mężczyzn z otyłością występowały nieznaczne niedobory. Niską realizację zaleceń na żelazo w grupie kobiet wykazano w badaniach Gajewskiej i wsp. [12] oraz Kozłowskiej i wsp. [14], zaś w grupie mężczyzn zawartość tego składnika była prawidłowa. Badania Rocco i wsp. [15] wykazały, że średnie spożycie żelaza przez badaną grupę chorych wynosiło 101% wartości zalecanych. Niedobory żelaza spowodowane niedostateczną podażą w diecie mogą prowadzić do zmniejszenia zapasów żelaza w organizmie i pojawienie się objawów niedoborów oraz do rozwoju niedokrwistości. Lenga i wsp. [16] udowodnili, że doustna suplementacja żelazem podwyższa wartości hemoglobiny, stężenie ferrytyny oraz wysycenie transferryny żelazem. Średnia zawartość cynku w racjach pokarmowych wszystkich kobiet i mężczyzn hemodializowanych była niska i nie przekraczała 77% zaleceń. W badaniach Rocco i wsp. [15] podaż cynku w dietach pacjentów hemodializowanych również była niewystarczająca i wynosiła jedynie 60% zaleceń. Niedobory cynku w diecie mogą prowadzić do zaburzeń węchu i smaku,
6 Kardasz M i wsp. Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów opóźniać gojenie ran, pogorszyć wrażliwość smakową, a poprzez to prowadzić do utraty łaknienia, anoreksji oraz zwiększać ryzyko niedożywienia [2, 15]. Nadmierne spożycie niektórych składników mineralnych m.in. sodu, potasu i fosforu, może stanowić zagrożenie życia dla osób leczonych hemodializami. Natomiast nadmierne restrykcje żywieniowe sprawiają, że racje pokarmowe osób leczonych nerkozastępczo stają się źle zbilansowane, co może prowadzić do niedoborów pokarmowych i niesie ze sobą ryzyko różnego rodzaju powikłaniom w postaci: anemii, osteomalacji, chorób układu sercowo-naczyniowego oraz osłabienie reakcji odpornościowych. Wnioski 1. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w zawartości badanych minerałów w zależności od stanu odżywienia (BMI) badanych kobiet i mężczyzn hemodializowanych. 2. Wyniki badań wskazują na potrzebę edukacji żywieniowej we wszystkich badanych grupach pacjentów leczonych hemodializami niezależnie od ich stanu odżywienia, ponieważ nieodpowiednie spożycie składników mineralnych może wpływać niekorzystnie na przebieg choroby i prowadzić do zaburzeń ustrojowej gospodarki mineralnej tych pacjentów. 3. Podaż wapnia, magnezu i cynku z dietą była niska we wszystkich grupach badanych osób, a żelaza we wszystkich grupach badanych kobiet, dlatego należałoby rozważyć potrzebę suplementacji diety preparatami zawierającymi te składniki mineralne lub dodatkowych szkoleń z zakresu produktów o dużej zawartości wapnia, magnezu, cynku i żelaza w diecie (przy jednoczesnym unikaniu spożycia fosforu). 4. W badanej grupie mężczyzn hemodializowanych z normowagą i nadwagą dieta wymaga korekty poprzez obniżenie spożycia produktów o dużej zawartości potasu, natomiast dieta ze wszystkich badanych grup kobiet hemodializowanych wymaga podwyższenia spożycia produktów o dużej zawartości potasu. Piśmiennictwo / References 1. Morais AAC, Silva MAT, Faintuch J, et al. Correlation of nutritional status and food intake in hemodialysis patients. Clinics 2005, 60, 3: Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. IŻŻ, Warszawa Cano N, Fiaccadori E, Tesinky P, et al. ESPEN Guidelines on enteral nutrition: adult renal failure. Clin Nutr 2006, 25: Fouque D, Vennegoor M, ter Wee P, Wanner C, et al. EBPG guideline on nutrition. Nephrol Dial Transplant 2007, 22(suppl 2): Mitch WE, Klahr SD. Handbook of nutrition and the kidney. Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia 2005: Lou LM, Campos B, Gimero JA, et al. Main dietary intake deficits in hemodialysis patients: approach to a healthy dietary model based on the Mediterranean diet. Nefrol 2007, 27, 1: Rocco MV, Paranandi L, Burrowes JD, Cockram DB, Dwyer JT, et al. Nutritional status in the HEMO Study cohort at baseline. Hemodialysis. Am J Kidney Dis 2002, 39(2): Małgorzewicz S, Lichodziejewska-Niemierko M, Rutkowski R, Łysiak Szydłowska W. Ocena sposobu żywienia pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek w okresie leczenia nerkozastępczego. Żyw Człow Metab 2004, 31(3): Yasuda G, Shibata K, Takizawa T, et al. Prevalence of constipation in continous ambulatory peritoneal dialysis patients and comparison with hemodialysis patients. Am J Kidney Diseases 2002, 39(6): Kalantar-Zadeh K, Kopple JD, Deepak S, et al. Food intake characteristics of hemodialysis patients as obtained by food frequency questionnaire. J Renal Nutr 2002, 12(1): Rzeszotarski J, Walasek L, Ligocki P. Analiza spożycia wapnia, fosforu i magnezu w diecie chorych z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych hemodializami. J Elementol 2005, 10(4): Gajewska D, Narojek L, Ostrowska M, Kuczek B. Spożycie wybranych składników mineralnych przez pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych dializami. Bromat Chem Toksykol 2005, 38(suppl): Cupisti A, D Alessandro C, Baldi R, Barsotti G. Dietary habits and counseling focused on phosphate intake in hemodialysis patients with hyperphosphatemia. J Ren Nutr 2004, 14(4): Kozłowska L, Łoś K. Realizacja zaleceń na wybrane składniki odżywcze pacjentów hemodializowanych. Bromat Chem Toksykol 2009, 3: Rocco MV, Poole D, Poindexter P, et al. Intake of vitamins and minerals in stable hemodialysis patients as determined by 9-day food records. J Renal Nutr 1997, 7(1): Lenga I, Lok C, Marticorena R, et al. Role of Oral Iron in the Management of Long-Term Hemodialysis Patients. Clin J Am Soc Nephrol 2007, 2:
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 2, str. 134 142 Małgorzata Kardasz, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska OCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 1, str. 82 88 Małgorzata Kardasz, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ Zakład
Bardziej szczegółowoWPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ NEREK
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 159-163 AGNIESZKA WYSZOMIERSKA, LUCYNA NAROJEK, JOANNA MYSZKOWSKA-RYCIAK WPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O PRAWIDŁOWEJ MASIE CIAŁA ORAZ Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 2, str. 127 133 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Małgorzata Kardasz Milena Kozioł OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowoparametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
Bardziej szczegółowoOCENA DIETY REDUKUJĄCEJ STOSOWANEJ PRZEZ OTYŁE KOBIETY W TRAKCIE LECZENIA NADMIERNEJ MASY CIAŁA
ROCZN. PZH 2008, 59, NR 3, 343-349 LUCYNA OSTROWSKA, EWA STEFAŃSKA, DANUTA CZAPSKA, JAN KARCZEWSKI OCENA DIETY REDUKUJĄCEJ STOSOWANEJ PRZEZ OTYŁE KOBIETY W TRAKCIE LECZENIA NADMIERNEJ MASY CIAŁA ASSESSMENT
Bardziej szczegółowoREALIZACJA ZALECEŃ NA WYBRANE SKŁADNIKI ODŻYWCZE U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 754 759 Lucyna Kozłowska, Katarzyna Łoś REALIZACJA ZALECEŃ NA WYBRANE SKŁADNIKI ODŻYWCZE U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Katedra Dietetyki Szkoły Głównej Gospodarstwa
Bardziej szczegółowoWaldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 285 290 Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ I KALORYCZNEJ JADŁOSPISU DLA DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU II PROPONOWANEGO W JEDNEJ Z PORADNI
Bardziej szczegółowoOCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z AUGUSTOWA (WOJ. PODLASKIE) W OPARCIU O PODAŻ PODSTAWOWYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 332 336 Barbara Smorczewska-Czupryńska, Jolanta Ustymowicz-Farbiszewska, Ewa Granacka, Jan Karczewski OCENA ŻYWIENIA MŁODZIEŻY DWÓCH TYPÓW SZKÓŁ LICEALNYCH Z
Bardziej szczegółowoOCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
Bardziej szczegółowoDIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
Bardziej szczegółowoMAKROELEMENTY W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH UCZENNIC ZE SZKÓŁ POLICEALNYCH M. BIAŁEGOSTOKU
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 326 331 Jolanta Ustymowicz-Farbiszewska, Barbara Smorczewska-Czupryńska, Joanna Fiłon, Ewa Zawadzka, Jan Karczewski MAKROELEMENTY W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowoAgnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 4, str. 987 991 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska WARTOŚĆ ENERGETYCZNA ORAZ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie
Bardziej szczegółowoSTOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 2, str. 171 177 Elżbieta Głodek, Marian Gil STOPIEŃ REALIZACJI NORM ŻYWIENIOWYCH U KOBIET O RÓŻNEJ WARTOŚCI WSKAŹNIKA WAGOWO-WZROSTOWEGO Katedra Przetwórstwa i Towaroznawstwa
Bardziej szczegółowoWitaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Bardziej szczegółowoZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH W TŁUSZCZACH W DZIENNEJ RACJI POKARMOWEJ OSÓB Z NYSY I OKOLIC
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 692 698 Elżbieta Grochowska-Niedworok 1, Marta Misiarz 1, Joanna Wyka 1,2, Ewa Malczyk 1,Beata Całyniuk 1, Aleksandra Mamala 1 ZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH
Bardziej szczegółowoWITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego WITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany w oparciu o doniesienia naukowe oraz przyjęte
Bardziej szczegółowoOCENA ŻYWIENIA PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚCIA NEREK LECZONYCH HEMODIALIZA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 2, str. 161 167 Elżbieta Kucharska, Joanna Bober 1), Anna Bogacka, Małgorzata Woś OCENA ŻYWIENIA PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚCIA NEREK LECZONYCH HEMODIALIZA Zakład
Bardziej szczegółowoUDZIAŁ SUPLEMENTÓW W SPOŻYCIU SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ DZIECI W WIEKU SZKOLNYM
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 1, str. 51 59 Jadwiga Hamułka, Agata Wawrzyniak, Ewa Starzak-Jankowska UDZIAŁ SUPLEMENTÓW W SPOŻYCIU SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ DZIECI W WIEKU SZKOLNYM Zakład Oceny
Bardziej szczegółowoKidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment
1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które
Bardziej szczegółowoOCENA POBRANIA WAPNIA, MAGNEZU, SODU I POTASU Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW Z UWZGLĘDNIENIEM SUPLEMENTACJI.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 212, 3, str. 28 284 Zbigniew Marzec, Agnieszka Marzec, Lucyna Wyszogrodzka-Koma, Aleksandra Buczek OCENA POBRANIA WAPNIA, MAGNEZU, SODU I POTASU Z CAŁODZIENNYMI RACJAMI POKARMOWYMI
Bardziej szczegółowoWPŁYW SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Z DIETĄ ORAZ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ NA STAN MINERALNY ORGANIZMU STUDENTEK
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 912 916 Anna Puścion 1, Renata Markiewicz-Żukowska, Elżbieta Karpińska, Katarzyna Mystkowska 1, Maria H. Borawska WPŁYW SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Z DIETĄ
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 187-192 OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W BIAŁYMSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA ASSESSMENT OF DIETARY HABITS IN STUDENTS OF THE MEDICAL UNIVERSITY
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM
OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM Elżbieta Karpińska*, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ODŻYWIANIA STUDENTEK WYŻSZEJ SZKOŁY KOSMETOLOGII I OCHRONY ZDROWIA W BIAŁYMSTOKU
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 704 708 Katarzyna Socha, Maria H. Borawska, Renata Markiewicz, Wioleta J. Charkiewicz 1) OCENA SPOSOBU ODŻYWIANIA STUDENTEK WYŻSZEJ SZKOŁY KOSMETOLOGII I OCHRONY
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 173 179 OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW EVALUATION OF FATTY ACIDS AND CHOLESTEROL INTAKE BY A GROUP OF STUDENTS Agata Wawrzyniak,
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
Rocz Patw Zakl Hig 2012, 63, Nr 4, 463-468 OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA ASSESSMENT OF DIETARY HABITS IN HAEMODIALYSIS PATIENTS WITH DIFFERENTIATED
Bardziej szczegółowoWPŁYW SUPLEMENTACJI PREPARATAMI WITAMINOWO-MINERALNYMI NA CAŁKOWITE POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU W GRUPIE STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 3, str. 287 292 Zbigniew Marzec, Wojciech Koch, Agnieszka Marzec WPŁYW SUPLEMENTACJI PREPARATAMI WITAMINOWO-MINERALNYMI NA CAŁKOWITE POBRANIE WAPNIA I MAGNEZU W GRUPIE
Bardziej szczegółowoZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 363-370 MARLENA PIEKUT, JUSTYNA ZWIERZYK ZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY FULFILLING NUTRITION NEEDS
Bardziej szczegółowoWARZYWA I OWOCE ŹRÓDŁEM WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE STUDENTEK DIETETYKI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 2, str. 145 151 Alicja Kucharska, Natalia Oleksiak, Beata Sińska, Magdalena Zegan, Ewa Michota-Katulska WARZYWA I OWOCE ŹRÓDŁEM WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE
Bardziej szczegółowoSKŁADNIKI REGULACYJNE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJĄCEJ W INTERNATACH NA TERENIE POWIATU SOKÓLSKIEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 3, str. 293 299 Robert Szczerbiński, Renata Markiewicz-Żukowska 1), Jan Karczewski 2) SKŁADNIKI REGULACYJNE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJĄCEJ W INTERNATACH NA
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH Z RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 604 609 Zbigniew Marzec, Wojciech Koch, Agnieszka Marzec OCENA SPOŻYCIA NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH Z RACJAMI POKARMOWYMI STUDENTÓW LUBELSKICH UCZELNI Katedra
Bardziej szczegółowoZaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych
652 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 652-656 Zaburzenia stanu odżywienia dzieci kończących szkołę podstawową w Łodzi a jakość kości ocena spożycia energii i wybranych składników pokarmowych Disorders of
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 1, str. 89 94 Katarzyna Cieloszczyk, Małgorzata E. Zujko, Anna Witkowska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2 Zakład Technologii i Towaroznawstwa Żywności
Bardziej szczegółowoEwa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 2, str. 131 135 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski JAKOŚCIOWA I ILOŚCIOWA OCENA ŻYWIENIA STUDENTÓW UCZELNI SPORTOWEJ Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoSUPLEMENTACJA WITAMINOWO-MINERALNA U LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 1, str. 30 35 Andrzej Tokarz, Agnieszka Stawarska, Magdalena Kolczewska SUPLEMENTACJA WITAMINOWO-MINERALNA U LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH
Bardziej szczegółowoZachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą
Tokarska Probl Hig A, Epidemiol Bidas K.. 211, Zachowania 92(1): 77-82 żywieniowe u chorych leczonych hemodializą 77 Zachowania żywieniowe u chorych leczonych hemodializą Nutrition in patients treated
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoodżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I
Niedźwiedzka-Stadnik Probl Hig Epidemiol 2013, M i wsp. 94(4): Zawartość 773-779składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I 773 Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoZAWARTOŚĆ WAPNIA I ŻELAZA ORAZ ICH GŁÓWNE ŹRÓDŁA W DIECIE MĘŻCZYZN W OKRESIE 21-LETNIEJ OBSERWACJI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 420-427 Angelika Edyta Charkiewicz, Bogusław Poniatowski, Maria Karpińska, Janusz Korecki, Jacek Jamiołkowski, Andrzej Szpak ZAWARTOŚĆ WAPNIA I ŻELAZA ORAZ ICH
Bardziej szczegółowo50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚĆI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O PRAWIDŁOWEJ MASIE CIAŁA ORAZ Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 4 (65), 286 294 EWA STEFAŃSKA, 1 LUCYNA OSTROWSKA, DANUTA CZAPSKA, JAN KARCZEWSKI OCENA ZAWARTOŚĆI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH KOBIET O PRAWIDŁOWEJ
Bardziej szczegółowoZawartość składników mineralnych w diecie mężczyzn w wieku 45-54 lat zamieszkałych region białostocki
Charkiewicz Probl Hig Epidemiol AE i wsp. 2013, Zawartość 94(4): składników 905-909 mineralnych w diecie mężczyzn w wieku 45-54 lat... 905 Zawartość składników mineralnych w diecie mężczyzn w wieku 45-54
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie w zdrowiu i chorobie Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 K_W02
Bardziej szczegółowoWARTOŚĆ ODŻYWCZA WYBRANYCH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCI TRADYCYJNEJ.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 236 240 Barbara Ratkovska, Krystyna Iwanow, Agata Gorczakowska, Beata Przygoda, Anna Wojtasik, Hanna Kunachowicz WARTOŚĆ ODŻYWCZA WYBRANYCH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCI
Bardziej szczegółowoAnna Kłos 1), Jerzy Bertrandt 1), Elżbieta Stężycka 1), Wiesława Szymańska 2)
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 336-340 Anna Kłos 1), Jerzy Bertrandt 1), Elżbieta Stężycka 1), Wiesława Szymańska 2) ZAWARTOŚĆ MIEDZI, CYNKU, MAGNEZU I MANGANU W CAŁODZIENNEJ RACJI POKARMOWEJ
Bardziej szczegółowoPRACE ORYGINALNE. Ocena sposobu żywienia osób po 60. roku życia pochodzących z Jodłowa i Nadziejowa
PRACE ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 3, 219 226 ISSN 2082-9876 Copyright by Wroclaw Medical University Ewa Malczyk A G, Marzena Zołoteńka-Synowiec A, E, F, Beata Całyniuk A, E, F, Wioleta Guzik A
Bardziej szczegółowoOCENA WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ I ODŻYWCZEJ DIET NA PRZYKŁADZIE WYBRANEGO SZPITALA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 434-441 Beata Całyniuk, Elżbieta Grochowska-Niedworok, Marta Misiarz, Renata Podniesińska OCENA WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ I ODŻYWCZEJ DIET NA PRZYKŁADZIE WYBRANEGO
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI CYNKU I ŻELAZA W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW STUDIÓW NIESTACJONARNYCH AMB
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 1, str. 35 40 Jolanta Ustymowicz-Farbiszewska, Barbara Smorczewska-Czupryńska, Jan Karczewski, Joanna Fiłon OCENA ZAWARTOŚCI CYNKU I ŻELAZA W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 28, 3, str. 34 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz* ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 327-332 JOANNA WYKA, ALICJA ŻECHAŁKO-CZAJKOWSKA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTÓW I ROKU AKADEMII ROLNICZEJ WE WROCŁAWIU ASSESING THE FOOD INTAKE IN FIRST YEAR STUDENTS OF AGRICULTURAL
Bardziej szczegółowoKategoria żywności, środek spożywczy lub składnik żywności. Warunki dla stosowania oświadczenia
Kategoria, WITAMINY VITAMINS 1 Wiatminy ogólnie Vitamins, in general - witaminy pomagają w rozwoju wszystkich struktur organizmu; - witaminy pomagają zachować silny organizm; - witaminy są niezbędne dla
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoWARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 252-256 Anna Waśkiewicz, Elżbieta Sygnowska WARTOŚĆ ODŻYWCZA DIETY KOBIET W WIEKU ROZRODCZYM ZAMIESZKAŁYCH NA TERENIE POLSKI Zakład Epidemiologii, Prewencji
Bardziej szczegółowoANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 593 597 Joanna Myszkowska-Ryciak, Anna Harton, Danuta Gajewska ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET Katedra Dietetyki, Wydział
Bardziej szczegółowoOCENA POBRANIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ŻYWNOŚCI Z CRP PENSJONARIUSZEK DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 576 580 Zbigniew Marzec 1, Maria Łukasiewicz 2, Agnieszka Marzec 3, Lucyna Wyszogrodzka-Koma 1 OCENA POBRANIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ŻYWNOŚCI Z CRP PENSJONARIUSZEK
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoWPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY NA SPOŻYCIE WITAMINY C
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 754 758 Katarzyna Mystkowska 1, Renata Markiewicz-Żukowska, Elżbieta Karpińska, Anna Puścion 1, Maria H. Borawska WPŁYW NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH I SUPLEMENTÓWI DIETY
Bardziej szczegółowoŻywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie
Warsztaty żywieniowe Żywność buduje i regeneruje dostarcza energii zapewnia prawidłowe funkcjonowanie poprawia samopoczucie Żaden pojedynczy produkt nie dostarczy Ci wszystkiego, czego potrzebujesz dlatego
Bardziej szczegółowoOcena spożycia wybranych witamin i składników mineralnych w przedszkolnych racjach pokarmowych dzieci z terenu Koszalina
Borgis Ocena spożycia wybranych witamin i składników mineralnych w przedszkolnych racjach pokarmowych dzieci z terenu Koszalina *Maria Dymkowska-Malesa 1, Agnieszka Szparaga 2 1 Katedra Procesów i Urządzeń
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoNieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoRobert Szczerbiński, Jan Karczewski 1), Andrzej Szpak 2), Zofia Karczewska 2)
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 3, str. 299 306 Robert Szczerbiński, Jan Karczewski 1), Andrzej Szpak 2), Zofia Karczewska 2) PODSTAWOWE SKŁADNIKI ODŻYWCZE RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY MIESZKAJA CEJ W
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoOcena sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym
Probl Sochacka-Tatara Hig Epidemiol E, Jacek 8, R, Sowa 89(3): A, 389-394 Musiał A. Ocena sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym 389 Ocena sposobu żywienia dzieci w wieku przedszkolnym Assessment
Bardziej szczegółowoOcena żywienia za pomocą wywiadu żywieniowego przez Internet
Sochacka-Tatara Probl Hig Epidemiol E, Pac 2010, A, Majewska 91(1): 77-82 R. Ocena żywienia za pomocą wywiadu żywieniowego przez Internet 77 Ocena żywienia za pomocą wywiadu żywieniowego przez Internet
Bardziej szczegółowoOcena zawartości witamin i składników mineralnych w całodziennej racji pokarmowej uczniów V i VI klas wybranych warszawskich szkół podstawowych
408 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 408-413 Ocena zawartości witamin i składników mineralnych w całodziennej racji pokarmowej uczniów V i VI klas wybranych warszawskich szkół podstawowych Assessment of
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ MIASTA BIAŁEGOSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
Rocz Panstw Zakl Hig 2012, 63, Nr 4, 469-475 OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ MIASTA BIAŁEGOSTOKU O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA ASSESSMENT OF DIETARY INTAKE OF LOWER SECONDARY SCHOOL
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB WYKLUCZONYCH PRZEBYWAJĄCYCH NA TERENIE POZNANIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVIII, 2015, 3, str. 328 333 Anna Główka, Izabela Bolesławska, Juliusz Przysławski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB WYKLUCZONYCH PRZEBYWAJĄCYCH NA TERENIE POZNANIA Katedra i Zakład
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA I SUPLEMENTACJI U LUDZI STARSZYCH Z CHOROBAMI SERCOWO-NACZYNIOWYMI Z TERENU WARSZAWY
ROCZN. PZH 2008, 59, NR 4, 467-472 ANDRZEJ TOKARZ, AGNIESZKA STAWARSKA, MAGDALENA KOLCZEWSKA OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA I SUPLEMENTACJI U LUDZI STARSZYCH Z CHOROBAMI SERCOWO-NACZYNIOWYMI Z TERENU WARSZAWY
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ W WIEKU LICEALNYM
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 949 955 Anna Harton, Anna Gałązka, Danuta Gajewska, Sa`eed Bawa, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ W WIEKU
Bardziej szczegółowoOcena sposobu żywienia kobiet z poronieniem samoistnym
94 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 94-98 Ocena sposobu żywienia kobiet z poronieniem samoistnym Estimation of nutrition of women with miscarriage Wioleta J. Charkiewicz 1/, Maria H. Borawska 1/, Tadeusz
Bardziej szczegółowoSTOPIEŃ REALIZACJI ZAPOTRZEBOWANIA ORGANIZMU NA WYBRANE SKŁADNIKI MINERALNE I WITAMINY W DIETACH REDUKCYJNYCH OPUBLIKOWANYCH W CZASOPISMACH DLA KOBIET
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVII, 2014, 4, str. 865 870 Ewa Bator, Maciej Bienkiewicz, Joanna Chlebowska, Monika Bronkowska STOPIEŃ REALIZACJI ZAPOTRZEBOWANIA ORGANIZMU NA WYBRANE SKŁADNIKI MINERALNE I WITAMINY
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 598 603 Bożena Regulska-Ilow, Rafał Ilow, Dorota Sarzała-Kruk, Jadwiga Biernat OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA LICEALISTÓW Z OLEŚNICY Katedra i Zakład Bromatologii i
Bardziej szczegółowoRafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1)
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XL, 2007, 3, str. 293 298 Rafał Ilow, Bożena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko 1) OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA WYBRANYCH GRUP POPULACJI DOLNOŚLA SKIEJ 50-LATKOWIE Katedra
Bardziej szczegółowoOtyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku
Otyłość i choroby nerek groźny problem XXI wieku Dr Lucyna Kozłowska SGGW, Wydział Nauk o śywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra Dietetyki e-mail: lucyna_kozlowska@sggw.pl Nadwaga + otyłość 25% 27% Nadwaga
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoWARTOŚĆ ODŻYWCZA CAŁODZIENNYCH RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY LICEALNEJ Z BURSY SZKOLNEJ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 398-403 Renata Markiewicz-Żukowska, Katarzyna Mystkowska 1), Wioleta J. Omeljaniuk, Maria H. Borawska WARTOŚĆ ODŻYWCZA CAŁODZIENNYCH RACJI POKARMOWYCH MŁODZIEŻY
Bardziej szczegółowoPlanowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania. Stanisław Kłęk
Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania Stanisław Kłęk Gdynia, 8 IV 2016 PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Definicja: leczenie żywieniowe Leczenie żywieniowe
Bardziej szczegółowoPLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ
Kurs Zespołów Żywieniowych PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Stanisław Kłęk Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu Szpital Specjalistyczny im. Stanley Dudrick a, Skawina
Bardziej szczegółowoSpis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Bardziej szczegółowoPODAŻ WYBRANYCH WITAMIN ORAZ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH OSÓB ZATRUDNIONYCH W PRZEMYŚLE CIĘŻKIM
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIII, 2010, 3, str. 372 381 Monika Bronkowska, Jadwiga Biernat, Magdalena Wojciechowska PODAŻ WYBRANYCH WITAMIN ORAZ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowoPOZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W POZNANIU
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 455 460 Izabela Bolesławska, Ilona Górna, Juliusz Przysławski POZIOM SPOŻYCIA WYBRANYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W GRUPIE STUDENTÓW FARMACJI I DIETETYKI UNIWERSYTETU
Bardziej szczegółowoCUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Bardziej szczegółowoSPOSÓB ŻYWIENIA WYBRANEJ GRUPY MŁODYCH KOBIET W ASPEKCIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 6, 3, str. 479 484 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak, Danuta Gajewska SPOSÓB ŻYWIENIA WYBRANEJ GRUPY MŁODYCH KOBIET W ASPEKCIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA Katedra
Bardziej szczegółowoInformacja prasowa Warszawa, 12 marca 2019 r.
Informacja prasowa Warszawa, 12 marca 2019 r. Aż 4 miliony Polaków cierpi na przewlekłą chorobę nerek. 80 000 osób rocznie przedwcześnie umiera z powodu jej następstw alarmują nefrolodzy. Odpowiednio prowadzona
Bardziej szczegółowoNORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE
Załącznik nr 6 do SIWZ Znak sprawy: 13/IK/13pn/07 NORMY ŻYWIENIA INSTYTUTU ŻYWNOSCI I ŻYWIENIA W WARSZAWIE źródło: www.izz.waw.pl/wwzz/normy.html I. ENERGIA Tabela 1. Normy na energię dla niemowląt i dzieci
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoGospodarka witaminą B1 u chorych przewlekle hemodializowanych
Białystok 8.10.2018 Dr hab. Tomasz Hryszko II Klinika Nefrologii z Oddziałem Leczenia Nadciśnienia Tętniczego i Pododdziałem Dializoterapii UM w Białymstoku Ul. M. Skłodowskiej-Curie 24A 15-276 Białystok
Bardziej szczegółowo