Robert Dahl POLIARCHIA JAKO RZECZYWISTA DEMOKRACJA

Transkrypt

1 Robert Dahl POLIARCHIA JAKO RZECZYWISTA DEMOKRACJA 1956 A Preface to the Democratic Theory model empiryczny demokracja to dynamiczne zjawisko, które składa się z następujących po sobie cyklicznie etapów: okresu przed wyborami, w trakcie wyborów, po wyborach I miedzy nimi. Cel: realizacja zasad równości i większości. Konieczne są: W okresie wyborów: > możność wyrażania preferencji i wyboru pomiędzy alternatywami; > taka sama waga wyrażanych, przez każdego preferencji; > wybór konkretnej alternatywy na zasadzie większości. W okresie przed wyborami (kampania wyborcza): > każdy ma możliwość wprowadzenia preferowanej alternatywy; > pluralizm informacji, zapewnienie możliwości zdobycia identycznej wiedzy na temat alternatyw W okresie po wyborach: : marginalizacja alternatyw, które uzyskały mniejszą liczbę głosów; > faktyczna możliwość realizowania decyzji podejmowanych przez wybranych reprezentantów W okresie miedzy wyborami: > albo sprawujący władzę przedstawiciele realizują obietnice złożone wyborcom; > albo istnieje inny mechanizm instytucjonalnej kontroli; > albo funkcjonują jednocześnie obie te formy (źródło: J. Błuszkowski, D. Mider, Demokracja późnej nowoczesności, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2012, s. 43) Demokracja i jej krytycy Poliarchia może być rozumiana na wiele sposobów: jako historyczny wynik prób demokratyzacji i liberalizacji instytucji politycznych państwa narodowego, jako charakterystyczny rodzaj porządku historycznego czy ustroju różniącego się w znaczący sposób nie tylko od wszelkiego rodzaju systemów niedemokratycznych, ale też wcześniejszych demokracji na małą skalę; jako system (a la Schumpeter) kontroli politycznej, w której najwyżsi urzędnicy w rządzie państwa są nakłaniani, by modyfikować swoje sposoby działania tak, by zwyciężać w wybory w wyścigu politycznym z innymi kandydatami, partiami 1

2 i grupami; jako system praw politycznych; albo jako zespół instytucji niezbędnych dla procesów demokratycznych na wielką skalę O demokracji POLIARCHIA II 1965 sądy konstytucyjne Jakie warunki sprzyjają demokratycznym instytucjom? Podstawowe warunki demokracji: 1. Kontrola nad wojskiem i policją sprawowana przez wybrane władze cywilne 2. Demokratyczne przekonania i kultura 3. Brak silnej zagranicznej kontroli wrogiej demokracji Warunki sprzyjające demokracji: 4. Nowoczesna rynkowa gospodarka i nowoczesne społeczeństwo 5. Słabe tendencje do pluralizmu wielokulturowego od 1979 r. model normatywno empiryczny fundamentem demokracji są wartości - powszechne uczestnictwo w polityce wszystkich obywateli; - równość obywateli; - możność przeciwstawiania się polityce władz; - możliwość ich kontrolowania poprzez wybory Normatywne kryteria zasady, które muszą być realizowane w demokracji: 1/ równość wyborów: każdy człowiek ma mieć równą i rzeczywistą możliwość głosowania; wszystkie głosy muszą być traktowane równo; 2/ efektywna partycypacja: możliwość rzeczywistego przedstawienia poglądów na dany temat innym; 3/ oświecone rozumienie zagwarantowanie każdemu podejmującemu decyzję obywatelowi możliwości zdobycia wiedzy o alternatywach, z których ma wybierać i ich konsekwencjach; 4/ ostateczna kontrola nad agendą: obywatele jako demos powinni mieć możliwość decydowania, jakie kwestie będą, a jakie nie będą przedmiotem procesu decyzyjnego spełniającego powyższe trzy kryteria; Możliwość decydowania o formie i rodzajach podejmowanych zadań; 5/ inkluzja: zagwarantowanie wszystkim lub niemal wszystkim obywatelom pełnych praw obywatelskich wynikających z czterech poprzednich kryteriów. 2

3 Jakich instytucji politycznych potrzebuje duża demokracja? Duża demokracja potrzebuje: 1. Wybieranych przedstawicieli 2. Wolnych, uczciwych i częstych wyborów 3. Wolności słowa 4. Różnorodnych źródeł informacji 5. Wolności stowarzyszania się 6. Inkluzywnego obywatelstwa Arend Lijphart: model większościowy i model konsensualny J. Schumpeter, A. Downs, R. Dahl (wczesne prace) opis demokracji większościowej 1968 rodzaje demokracji; kryteria: > stopień fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa > zachowania elit politycznych rywalizacja/ konsens MODELE DEMOKRACJI: 1) demokracja rywalizacyjna odśrodkowa (rywalizacyjny styl elit w połączeniu z wysokim stopniem fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa). Przykłady tego typu reżimu są we Włoszech, Francji (zwłaszcza IV Republika) oraz w Republice Weimarskiej; 2) demokracja rywalizacyjna dośrodkowa (rywalizacyjny styl elit w połączeniu z niskim stopniem zróżnicowania kulturowego społeczeństwa). Ten typ jest reprezentowany m. in. w Wielkiej Brytanii, USA, Australii, Nowej Zelandii, Irlandii, RFN, Izraelu oraz krajach skandynawskich; 3) demokracja konsocjonalną (konsensualny styl elit w połączeniu z wysokim stopniem fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa) egzemplifikowaną przez Austrię, Belgię i Holandię; 4) demokracja zdepolityzowana (konsensualny styl elit w połączeniu z niskim stopniem fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa). Choć kategoria ta nie występuje w 3

4 rzeczywistości, to, zdaniem A. Lijpharta, w 1968 roku najbliżej tego stanu rzeczy znajdowała się Szwajcaria Teza podstawowa: społeczeństwa homogeniczne model większościowy > społeczeństwa pluralistyczne model konsensualny 4

5 DAVID HELD DEMOKRATYCZNA AUTONOMIA wolność i równość (neoliberalizm a Nowa Lewica) - optymalne warunki rozwoju wszystkich istot ludzkich i realizacji zróżnicowanych własności; - ochrona przed arbitralnym użyciem władzy politycznej i przymusu; - włączanie obywateli w proces określania warunków ich stowarzyszenia - rozwój gospodarczy, który sprzyja maksymalnej dostępności dóbr ZASADA AUTONOMII Osoby powinny cieszyć się równymi prawami (a zatem i przyjmować równe obowiązki) w określaniu systemu politycznego, który rodzi i ogranicza dostępne im możliwości; powinny być wolne i równe sobie w procesach namysłu nad warunkami ich własnego życia i w określaniu tych warunków, o ile tylko nie wykorzystują tego systemu, by negować prawa innych. tradycja republikańska: autonomia jest wartością, którą osiąga społeczeństwo, swobody obywatelskie zależą od uczestnictwa tradycja liberalna: autonomia to własność jednostki PYTANIA: 1/ w jakich warunkach obywatele mogą korzystać z równego statusu politycznego i rzeczywistych szans uczestnictwa i deliberacji? 2/ instytucjonalizacja zasady autonomii? 3/ czy poszerzenie uczestnictwa samo przez się prowadzi do odnowienia deliberacji? 5

6 PROPOZYCJA: PODWÓJNA DEMOKRATYZACJA Wzajemnie współzależna transformacja państwa i społeczeństwa obywatelskiego Demokratyzacja instytucji państwowych Operacjonalizacja praw podmiotowych jednostek i powiązanie z uczestnictwem Konstytucjonalizacja zasady autonomii jako podstawy praw podmiotowych Sfera publiczna a sfera prywatna: konieczność reinterpretacji granicy Deliberacja: kto i jak? Procedury? 6