Ekologiczna teoria percepcji i jej kontynuacje. Adriana Schetz

Transkrypt

1 Ekologiczna teoria percepcji i jej kontynuacje Adriana Schetz

2 Klasyczne podejście do percepcji Reprezentacjonizm percepcyjny: Percepcja polega na wytwarzaniu przez umysł odpowiedników tego, co jest percypowane.

3 Klasyczne podejście do percepcji Reprezentacjonizm percepcyjny: 1. Wersja propozycjonalna; 2. Wersja obrazowa (piktorializm); 3. Minimalizm: reprezentacja proceduralna, ew. reprezentacja rozproszona (por. Churchland), ew. in.

4 Ekologiczna teoria percepcji Gibson proponuje określenie żywy obraz siatkówkowy (living retinal image) Świat wzrokowy to kategoria centralna w książce Gibsona z 1950 roku pt. The Perception of the Visual World. Opisanymi tam elementami konstytuującymi świat wzrokowy są: (1) gradient prędkości, czyli stanowiący wypadkową gradientu horyzontu i punktu własnej lokalizacji; (2) rozchodzące się promieniście linie z centrum stanowiącego punkt, ku któremu się przemieszczamy, nazywany centrum ekspansji (center of expansion) (3) punkt, w którym biorą swój początek prędkości siatkówkowe i w którym gradient schodzi do zera. Czynniki te pozwalają percypować głębię i śledzić tor lotu (ruchu).

5 Ekologiczna teoria percepcji Realizm: Percepcja polega na dostrajaniu (tuning of the system, self-tuning) percypującego systemu do informacji napływających z otoczenia. Antyreprezentacjonizm: w żadnym momencie percepcja nie przypomina robienia fotografii, czyli wytwarzania trwałych obrazów czy też konstruowania przekonań, które mają wyraźne warunki jednostkowania i odniesienia.

6 Ekologiczna teoria percepcji Szyk optyczny (Maruszewski, Schetz); ustrukturowany promień świetlny (Uchnast) Ustrukturowanym strumieniem świetlnym jest światło skupiające się na każdej pozycji w przezroczystym medium oświetlonego środowiska, o ile ma ono inną intensywność dla różnych kierunków. Różnice w strukturze widmowej mogą towarzyszyć różnicy intensywności. Mówiąc językiem geometrii, jest to wiązka promieni skupiona punktowo, promieni mających swoje źródło w fakturze powierzchni, oraz punkt będący węzłowym dla oka. [ ] Promienie mogą rozchodzić się z punktu odbijającego (lub oświetlającego) równie dobrze, jak zbiegać się w punkcie obserwacji, jednakże rozchodząca się wiązka światła nie jest szykiem optycznym. Istotą szyku optycznego jest to, że ma on wzór lub strukturę. Promienista wiązka nie ma wzoru. Ustrukturowany strumień świetlny jest bodźcem potencjalnym. Jest również raczej bodźcem globalnym niż bodźcem punktowym.

7 Ekologiczna teoria percepcji Afordancja pojęcie wprowadzone przez Jamesa J. Gibsona dotyczące tzw. sposobności percepcyjnych obiektów w otoczeniu podmiotu percypującego (np. dziupla może mieć dla wiewiórki taką afordancję, że można się w niej schronić): Ważnym faktem odnośnie do afordancji środowiska jest to, że są one w pewnym sensie obiektywne, realne i fizyczne nie tak, jak wartości i znaczenia, które często wydają się być subiektywne, fenomenalne i mentalne. Jednakże właściwie afordancja nie jest ani własnością obiektywną, ani własnością subiektywną lub jest obiema, jeśli wolicie. Afordancja przecina dychotomię subiektywne obiektywne i pomaga zrozumieć jej nieadekwatność. Jest ona w równym stopniu faktem należącym do dziedziny środowiska, jak i faktem z zakresu zachowania. Jest zarówno fizyczna, jak psychiczna, jednak zarazem żadną z nich. Afordancja wskazuje oba kierunki, do środowiska i do obserwatora.

8 Ekologiczna teoria percepcji Samo pochodzenie terminu afordancja (affordance) Gibson wyjaśnia zaś następująco: Wymyśliłem go. Rozumiem przez nie coś, co odnosi się zarówno do środowiska, jak i do zwierzęcia w taki sposób, na jaki żaden istniejący termin nie wskazuje. Zakłada komplementarność zwierzęcia i środowiska

9 Ekologiczna teoria percepcji Gibson dzieli te i wiele innych przykładowych afordancji na pięć grup: (1) powierzchnie i ich kompozycje zrelatywizowane do postury i ruchu obserwatora (np. ścieżka); (2) powierzchnie wyeksponowane lub zakryte (np. nora); (3) przedmioty dające sposobność do manipulowania lub podobnych aktywności (np. patyk); (4) substancje z afordancjami (np. jedzenie); (5) afordancje niosące korzyść lub stratę (np. woda)

10 Kontynuacje Enaktywizm: Francisco Varela, Humeberto Maturana,Eleonor Rosch, Robert Hanna, Anthony Chemero, Alva Noë. Krytyka komputacjonizmu: Komputacyjny model percepcji: Percepcja jest procesem wewnętrznego, algorytmicznego przetwarzania przez dany system reprezentacji lub informacji, uzyskanych drogą sensoryczną z otoczenia. Antykognitywizm enaktywizmu: Poznanie nie jest tożsame z operacjami na symbolach czy innymi komputacjami subsymbolicznymi, ale raczej ze sprzężeniem czy interakcją systemu ze środowiskiem, w której podstawową jednostką podlegającą analizie jest całość system środowisko (Gomila 2008); Antykognitywizm metodologiczny: Poznanie i zachowanie stają się zrozumiałe dopiero w kontekście dynamicznych interakcji ucieleśnionego systemu zakorzenionego (embedded) w środowisku (Gomila 2008)

11 Enaktywizm O Regan i Noë: [M]ożna wnosić, iż świat zewnętrzny służy jako pamięć zewnętrzna, która może być sondowana bez ograniczeń przez aparat sensoryczny. Aby lepiej wyjaśnić to zagadnienie [ ], należy wskazać, czym jest pamięć zewnętrzna w odniesieniu do pamięci normalnej. Wiesz wiele na temat spraw codziennych, wśród których żyjesz. Kiedy jednak siedzisz w swoim biurze, możesz o nich nie myśleć. Gdybyś zaczął, możesz wyczarowywać w swoim umyśle cały ten stan rzeczy. O każdej z nich możesz myśleć szczegółowo, ale wtedy inne sprawy, choć uboczne, nie stają się przedmiotem twojego myślenia. Gdy myślisz o swojej kuchni, twoja sypialnia nie znajduje się w twoim umyśle, chociaż możesz łatwo spowodować jej pojawienie się, po prostu myśląc o niej. Przypominanie to uprzytomnienie sobie fragmentów ukrytych wspomnień (O Regan, Noë 2001/2008, s. 158)

12 Enaktywizm Podobnie widzenie to uprzytomnienie sobie niektórych aspektów świata zewnętrznego, udostępnionych przez aparat wzrokowy. Kiedy przyglądasz się scenie wzrokowej, możesz sam siebie indagować na temat różnych jej aspektów. A gdy tylko to zrobisz, uprzytamniasz sobie i zauważasz każdą rzecz, o którą zapytasz nie dlatego, że wchodzi ona do reprezentacji korowej, ale dlatego, że w tym momencie dostępna staje się wiedza o tym, w jaki sposób zmieniają się wrażenia, gdy poruszysz oczami, albo poruszysz przedmiot z miejsca na miejsce. Zanim jednak rzeczywiście zastanowisz się nad jakimś aspektem tej sceny, to mimo że informacje są właśnie zawarte w tej scenie i mimo że wiesz, iż możesz je uzyskać przez odpowiednie poruszenie oczami lub przerzucenie uwagi ten aspekt nie jest w tej chwili dostępny (O Regan, Noë 2001/2008, s. 159)

13 Enaktywizm Nie jest on dostępny ani wzrokowemu przetwarzaniu, ani innym czynnościom manipulacji i w danym momencie nie może być użyty do kontroli poglądów i wypowiedzi, brakuje bowiem trzeciego aspektu widzenia przytomności. Stąd, chociaż obraz tego obiektu odbija się na twojej siatkówce, i nawet jeśli jego aspekty są analizowane przez moduły twojego systemu wzrokowego służące wydobyciu cech, to w kategoriach prezentowanej tu teorii widzenia musimy powiedzieć, że ten przedmiot w rzeczywistości nie jest widziany (O Regan, Noë 2001/2008, s. 159)

14 Noë, pisze: Powinniśmy odrzucić rozpowszechnioną zarówno w filozofii, jak i w nauce ideę, że percepcja jest procesem zachodzącym w mózgu, w wyniku którego system percepcyjny konstruuje wewnętrzną reprezentację świata. Bez wątpienia percepcja zależy od tego, co ma miejsce w mózgu i prawdopodobnie w mózgu znajdują się wewnętrzne reprezentacje (np. stany wewnętrzne, które są nośnikami treści). To, czym jednak jest percepcja, to nie jest proces w mózgu, ale rodzaj sprawnej aktywności [skillful activity] zwierzęcia jako pewnej całości [podkr. oryg.] (Noë, 2004, s. 2)

15 Enaktywizm Noe: świadomość wirtualna (czyli w pewnym sensie potencjalna świadomość otoczenia): Świat stanowi dla obserwatora bazę danych wyławianych w akcie percepcji za pomocą świadomości wirtualnej (virtual awareness) (Noё 2004, s. 50) Świadomość wirtualna: Świadomość dostępności tych elementów sceny percepcyjnej, które nie stanowią źródła fiksacji uwagi w danym momencie, choć jednocześnie są aktualne nie mniej niż te, które wchodzą właśnie w pole uwagi. Aby mieć wirtualne doświadczenie szczegółu, nie trzeba mieć wszystkich szczegółów w swojej głowie. Wszystko, czego potrzeba, to szybki i łatwy dostęp do mającego znaczenie szczegółu wtedy, gdy jest to wymagane. Tak jak nie potrzeba ściągać z serwera, powiedzmy, całego New York Timesa, aby móc go przeczytać, nie trzeba także konstruować jakiejś detalicznej reprezentacji wszystkich elementów sceny naprzeciw, aby mieć poczucie ich szczegółowej obecności [podkr. oryg.] (Noё 2004, s. 50).

16 Zdolności sensomotoryczne Proponuję, abyśmy myśleli o zdolnościach [skills] sensomotorycznych jako o zdolnościach pojęciowych lub protopojęciowych. Zdolności sensomotoryczne mogą odgrywać w dużej mierze rolę, jaką przypisuje się pojęciom w kantowskich teoriach doświadczenia percepcyjnego (takich jak u McDowella). Dzięki temu, że je posiadamy, możemy posiadać doświadczenie, którego treść prezentuje świat (Noë 2004, s. 182)

17 Akcjonizm Radykalny enaktywizm: Percepcja jest wiedzą, jak pobudzenia sensoryczne zmieniają się pod wpływem ruchów percypującego podmiotu Nie potrzebujemy reprezentacji. Świat jest tu oto. Po co badać model, podczas gdy można po prostu badać oryginał (Noë 2012, s. 31) Akcjonizm: Świadomość percepcyjna jest umiejętnością dostępu do świata [skill of access], (Noë 2012, s. 25) Akcjonizm*: Percepcja polega na wiedzy, że pewne cechy doświadczanych sensorycznie obiektów, niedostępne aktualnie z danej perspektywy wyznaczonej przestrzennie, staną się dostępne przy zmianie perspektywy