EKOLOGIA I ETYKA. Paweł Bortkiewicz UAM

Transkrypt

1 EKOLOGIA I ETYKA Paweł Bortkiewicz UAM

2 POJĘCIE EKOLOGIA (gr. oikos dom, środowisko; logos słowo, nauka) nauka o relacjach pomiędzy organizmami a środowiskiem ich życia. Termin ekologia stosowany w znaczeniu wąskim, przyrodniczym, szerokim, humanistycznym (nauki społeczne, publicystyka i życie potoczne)

3 HISTORIA ekologia - określona dyscyplina przyrodnicza 1866 r. E. Haeckel: nauka o stosunkach organizmów ze światem zewnętrznym F.E. Clements, (1905 r. Metody badań w ekologii), A.G. Tansley, współzałożyciel Towarzystwa Ekologicznego (Wielka Brytania, 1913) i twórca terminu ekosystem wyodrębnienie się ekologii jako nauki E.R Odum, Ecology (1963)

4 HISTORIA do lat 60. XX w. ekologia nie należała do pierwszoplanowych dziedzin nauk biologicznych jej spopularyzowanie sygnały degradacji środowiska przyrodniczego, zwł. skażenie pestycydami ekologia potocznie = problemy ludzkiego środowiska, jego czystość, stopień zagrożenia czy degradacji

5

6 ZNACZENIA TERMINU EKOLOGIA 1. stan przyrody i środowiska ludzkiego życia, wartości korzystne/ zagrożenia dla człowieka - charakterystyka ekosystemu, regionu, kraju, kontynent pod względem zasobów przyrodniczych (takich jak bioróżnorodność, surowce mineralne, paliwa kopalne) oraz pod względem zanieczyszczenia wody, powietrza i gleby = stan ekologiczny [zadowalający, kryzysowy lub katastroficzny]

7 ZNACZENIA TERMINU EKOLOGIA 2. teoria i praktyka ochrony środowiska - w różnych aspektach (technicznym, społecznym, etycznym, edukacyjnym) powinna uwzględniać wiedzę z zakresu ekologii (np. badana nad zmianami w funkcjonowaniu ekosystemu wskutek ingerencji techniki). W. Goetel w latach 60. XX w. - termin sozologia (od gr. sozein chronić, ratować, pomagać)

8 ZNACZENIA TERMINU EKOLOGIA 3. znaczenie wartościujące ekologiczny= znaczy dobry, to, co w ludzkim odczuciu harmonizuje z przyrodą (np.. ekologiczna żywność, ekoturystyka, rolnictwo ekologiczne, medycyna ekologiczna, itp..) nieekologiczny zły

9 ZNACZENIA TERMINU EKOLOGIA 4. światopogląd i ideologia ruchów społecznych zaangażowanych w ochronę przyrody i środowiska = environmentalism [ ekologizm ].

10 1. stan przyrody i środowiska ludzkiego życia 2. teoria i praktyka ochrony środowiska 3. znaczenie wartościujące 4. światopogląd i ideologia ruchów społecznych

11

12 ZNACZENIA EKOLOGIZMU 1 - doktryna filozoficzna - w poznawaniu rzeczywistości, w rozumieniu zjawisk zachodzących przyrodzie i społeczeństwie, w ludzkich zachowaniach i działaniach nakazuje uwzględniać tzw. moment ekologiczny, wyrażający relację pomiędzy człowiekiem a środowiskiem; {moment ekologiczny - pierwszorzędną wartością normą myślenia, zachowania i działania} zagrożenia ekologiczne paradygmat ekologiczny przezwycięża dominujący wcześniej paradygmat scjentyzmu, antropocentryzmu i ludzkiego szowinizmu gatunkowego

13 ZNACZENIA EKOLOGIZMU 2 ideologia w postaci zwerbalizowanego przekonania potocznej świadomości podmiotu zbiorowego; {silny komponent emocji, oczekiwań i życzeń dążących do zmiany całego dotychczasowego modelu życia w celu ratowania zagrożonej przyrody}

14 ZNACZENIA EKOLOGIZMU 3 kierunek wyjaśniający za pomocą i pojęć z zakresu środowiska abiotycznego, biotycznego i społecznego procesy zachodzące w psychice i osobowości oraz różnice indywidualne między ludźmi

15 1 - doktryna filozoficzna 2 ideologia w postaci zwerbalizowanego przekonania potocznej świadomości podmiotu zbiorowego 3 kierunek wyjaśniający procesy zachodzące w psychice i osobowości

16 3. FILOZOFICZNA REFLEKSJA NAD EKOLOGIĄ Refleksja nad problematyką ekologiczną podejmowana jest na gruncie filozofii ponowne przemyślenie podstawy ontologicznej bytu, jakim jest świat, możliwości jego poznawania i wartościowania, szukanie pełnego sensu relacji człowieka z przyrodą aksjologia przyjazna życiu i środowisku

17 EKOETYKA w filozofii ekologii szczególnie - ekoetyka, której przedmiotem są wartości, normy i imperatywy regulujące stosunek człowieka do jego przyrodniczego otoczenia ograniczenie instrumentalnego/utylitarnego traktowania świata przyrody próby uporządkowania różnych stanowisk nurtów filozofii ekologicznej i ekoetyki

18 CZTERY KIERUNKI BADAŃ 1 antropocentryzm w ujęciu skrajnym wyznaje, iż człowiek jest panem świata i miarą wszechrzeczy (homocentryzm) człowiek ma nieograniczone prawo korzystania z dóbr przyrody paradygmat dominacji człowieka nad przyrodą (ekskluzjonizm wraz z jednostronnym umiarkowanym antropocentryzmem) przyroda jest niezbędna dla życia ludzkiego, jednakże człowiek (podmiot moralności ) ma priorytet nad nią jego obowiązki dotyczą nie tylko ludzi jest odpowiedzialny za całą przyrodę; środowisko jest tylko środkiem do nadrzędnego celu, jakim jest zaspokojenie ludzkich potrzeb

19 CZTERY KIERUNKI BADAŃ 2 zrównoważony rozwój (ang. sustainable development) koncepcja zrównoważonego, ciągłego, ekologicznie zrównoważonego rozwoju wymóg nowej podstawy socjokulturowej, nowej zasady etyczno-społecznej, kwestia ekologiczna wymaga bardziej adekwatnej idei przewodniej w polityce ekologicznej; = ekorozwój, integralnie obejmuje problemy ekologiczne, społeczne, polityczne, gospodarcze i etyczne; proponuje globalne i lokalne strategie rozwoju oparte na trosce o dobro człowieka; dla pełnego ekorozwoju najważniejszy wydaje się być styl życia ludzi, ich przyzwyczajenia i motywy podejmowanych wyborów

20 CZTERY KIERUNKI BADAŃ 3 ekocentryzm systemowe, etyczne ujęcie życia w kontekście praw ekologii, odkrywające całościowe, wspólnotowe istnienie; stąd wartościami są: biosfera, ekosystem, bioróżnorodność, jedność organizacja świata żywego; w tej koncepcji organizacja świata żywego istnieje w przyrodzie, ale wykracza poza logosferę tj. kulturę, moralność, religię;

21 CZTERY KIERUNKI BADAŃ 4º biocentryzm - każde życie jest wartością i ma prawo realizować swoje życiowe cele; jeśli powinniśmy ochraniać jakieś gatunki, to te zagrożone wymarciem; populacja dominującego gatunku homo sapiens powinna być zredukowana; konsekwencją skrajnego biocentryzmu jest ekofaszyzm; w ujęciu umiarkowanym tej teorii - człowiek jako część przyrody, która uznaje wartość wewnętrzną wszystkich innych istot; ponieważ zwierzęta potrafią odczuwać cierpienie, należy je chronić (koncepcja patocentryczna, podstawowa dla wielu ruchów ochrony zwierząt).

22 NURT EKOFILOZOFII nurt ekofilozofii [pojęcie H. Skolimowskiego] w wyraźnej opozycji do chrześcijaństwa podstawą - odrzucenie biblijnej antropologii i biblijnej relacji stworzenia Teza: Biblia od czasów Reformacji, popchnęła, "zbiblizowane" ludy, do psychopatycznych działań na rzecz totalnej dewastacji - określanej jako "udomowienie" - naszej Planety

23 ZARZUTY WOBEC CHRZEŚCIJAŃSTWA dowody destrukcyjnego wpływu chrześcijaństwa: w pierwszej fazie, (do r. 1500) chrześcijaństwo: pro-ekologiczne antyurbanizacyjne i anty naukowo-techniczne [ wieki ciemne ] dominacja kleru nauki Chrystusa odwracające uwagę od spraw doczesnych, antyekonomiczne, antywłasnościowe, a nawet i antypopulacyjne

24 ZARZUTY WOBEC CHRZEŚCIJAŃSTWA w w. XVI protestanci: złamanie monopol kleru na interpretację Biblii powszechne zainteresowanie tzw. kapłański opis stworzenia świata: optymistyczny, poznawczo łatwy do przyswojenia opis człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Boga i że w związku z tym podobieństwem ma się on "mnożyć i płodzić i panować nad ziemią".

25 ZARZUTY WOBEC CHRZEŚCIJAŃSTWA = na zewnątrz atrakcyjny, ale w swej istocie podstępny ~ kapłani Izraela zrewidowali jahwistyczny mit o powstaniu świata nie wskazywał bowiem aby człowiek (Naród Wybrany) miał zajmować w świecie pozycję centralną: w raju uprzywilejowaną pozycję miało DRZEWO MĄDROŚCI i DRZEWO ŻYCIA, zaś gatunek węży był bardziej inteligentny (dosłownie chytrzejszy ) niż sam człowiek. mit kapłański ma kilka cech bardzo istotnych dla późniejszego rozwoju antyekologii

26 SKUTKI MITU KAPŁAŃSKIEGO 1 - uświęcając jako "dni Bożej pracy" aż sześć dni w tygodniu wymusił wzrost wytwórczości/ urbanizacji 2 - całkowicie zniekształcił samą istotę człowieczeństwa = wolność woli - ograniczona do bezdusznego, mechanicznego mnożenia się, zapełniania ziemi i panowania nad nią. 3 - zepchnął na dalszy plan istotne ograniczenia, (mit o owocach zakazanych ) - wszystko co robi człowiek w celu umocnienia swej dominacji nad ziemią, jest dobre

27 EKOLOGIA STRACHU Taki nurt antyekologii ( ze źródeł biblijnych) = ekologia strachu pokutujący w świadomości europejskiej mit wrogości sił przyrody wobec człowieka antropologia człowiek wynosi się ponad inne stworzenia i robi wszystko, co jest aktualnie możliwe... tylko dlatego, że jest to możliwe wsparcie biblijnym "czyńcie sobie Ziemię poddaną", ruszyliśmy w erę technologiczną spustoszenia w duszy człowieka, a potem w środowisku człowieka protestantyzm, personalizm, utylitaryzm i kapitalizm

28

29 W opozycji do takich nurtów ekofilozofia (głęboka)

30 FILOZOFIA EKOLOGICZNA ROLA MITU Filozofia ekologiczna główne miejsce bytowania człowieka = wielowarstwowe środowisko: przyrodnicze, kulturowe, społeczne, Techniczne nieustannie zmienne i musi być monitorowane wg reguł ze światopoglądu naukowego środowisko kulturowe - nadrzędne siłą sprawczą zmian w środowisku kulturowym = mit

31 FILOZOFIA EKOLOGICZNA ROLA MITU W przeciwieństwie do teorii mitu i archetypu, M. Eliadego czy C. G. Junga mit ekologiczny jest pojęciem pierwotnym teorii, co zwalnia zarówno z jego definiowania jak i przypisywania mu atrybutów nie bardzo wiadomo skąd się bierze nie jest produktem propagujących go ideologów, filozofów, nie jest własnością decydentów są oni przekaźnikami, nie twórcami mitu

32 FILOZOFIA EKOLOGICZNA ROLA MITU Zarysy mitu ekologicznego: - Wszechświatem rządzą wprawdzie prawa natury, jednak nie są one w pełni dostępne naszemu poznaniu [ ] - Człowiek nie jest wprawdzie panem stworzenia, ale władzę nad Naturą posiadł ogromną; [ ] władzy tej nie powinien nadużywać. - Natura i człowiek nie są bytami przeciwstawnymi sobie, ani też sobie obcymi; istnieją obszary współdziałania człowieka i natury, ale są też takie, na których należy naturę i człowieka rozdzielić.

33 FILOZOFIA EKOLOGICZNA ROLA MITU - Odrzuca się wprawdzie jakąś globalną i zawsze działającą "wolę Bożą", lecz nie neguje faktu, że siły Kosmosu wiele zrobiły, by nasz gatunek mógł się rozwinąć i by rozwijał się nadal. (Jest to tzw. zasada antropiczna: Cała znana nam historia ewolucji pracuje na człowieka i dla człowieka). - Przyjmuje się jawnie, lub co najmniej przeczuwa, że Wszechświat jako całość i poszczególne jego składniki z osobna - są żywe, gdyż stanowią cząstki uniwersalnego i powszechnego procesu życia. Proces ten miałby być nie tylko fenomenem naszej planety, lecz immanentną cechą Kosmosu jako takiego. [ ]

34 FILOZOFIA EKOLOGICZNA ROLA MITU - Odrzuca się chrześcijańską koncepcję Unicestwienia, jako dopełnienia Kreacji. Uznaje się wprawdzie możliwość skończoności czasowej świata, lecz owego końca nie traktuje jak "wyzwolenie człowieka z materialnej niewoli", ale jak nowe wyzwanie stojące przed ludzkością. W micie ekologicznym w zasadzie nie ma miejsca na przeciwstawienie "gorszego" świata materialnego "lepszemu" światu duchowemu; jest permanentne przenikanie się obu światów, lub wręcz przekonanie o ich naturalnej jedności.

35 KONCEPCJA ECOLOGIA HUMANA środowisko społeczno-przyrodnicze - jako wartość podstawowa i dobro wspólne istotnym celem - podnoszenie jakości ludzkiego życia - w wymiarze materialnym, duchowym i intelektualnym. odpowiedzialność, solidarność, sprawiedliwość, umiarkowanie i powściągliwość, pokój, wolność, prawda, miłość. respektowanie tych wartości eliminować konflikty pomiędzy człowiekiem światem przyrody, a także pomiędzy ludźmi brak ładu międzynarodowego i wojna stanowią jedne z najpoważniejszych katastrof ekologicznych

36 KONCEPCJA ECOLOGIA HUMANA integralna wizja spraw ekologicznych korespondująca ze współczesnym kontekstem rozwoju świata: z aktualną wiedzą o przyrodzie, o kryzysie ekologicznym, o zjawiskach społecznych, kulturowych czy ekonomicznych próba uniwersalnego ujęcia szeroko rozumianych zagadnień ekologicznych: {troska o przyrodę i ochronę środowiska - troską o stworzenie + ochrona przestrzeni socjalnej, kulturowej, duchowej, + środowisko wartości, gdzie sens, prawda, dobro, piękno wyznaczają środowisko i przestrzeń autentycznego rozwoju}