Spis treści. Wstęp... 9

Transkrypt

1

2 Spis treści Wstęp Finanse międzynarodowe zakres oraz cel rozważań Wprowadzenie Kurs wymiany, czyli o cenie waluty obcej Osobliwość finansów międzynarodowych PPP, czyli o parytecie siły nabywczej Teoria przewagi komparatywnej Słowniczek z komentarzami Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Determinanty rodzimej ceny waluty obcej* Wprowadzenie Realny kurs równowagi à la Irving Fisher Osobliwości ujęcia mikroekonomicznego Znaczenie bilansu płatniczego Czynniki finansowe Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Forex Wprowadzenie Struktura rynku forex Kwotowanie walut oraz kursy krzyżowe Spekulacje na rynku forex Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami

3 6 Spis treści 4. Zmagania z czasem* Wprowadzenie Kłopotliwy rezultat Dynamiczna wersja PPP Czas jest pojęciem niejednoznacznym Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Terminowy rynek walutowy Wprowadzenie Istota rynku FX Kwotowania walut na rynku FX Rachunek składany przeciw rachunkowi prostemu Kontrakty futures Walutowy swap Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Wizualizacja perspektywiczna* Wprowadzenie Anihilacja upływu czasu Odkrycie perspektywy liniowej Istota perspektywy Fundamentalne twierdzenie z geometrii rzutowej Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Opcje walutowe Wprowadzenie Pojęcia podstawowe Opcje w terminie zapadalności Opcja europejska oraz opcja amerykańska Wycena europejskiej opcji walutowej Wycena amerykańskiej opcji walutowej Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Opcje walutowe w perspektywie* Wprowadzenie Stopa wzrostu a stopa zwrotu Kapitalizacja oraz ekstrapolacja

4 Spis treści Amerykańska opcja call na obrazie izometrycznym Amerykańska opcja call na obrazie perspektywicznym Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Ryzyko kursu walutowego Wprowadzenie Pomiar ryzyka Profile zagrożenia Relacja między zagrożeniem a ryzykiem Volatility Podsumowanie Zadania z rozwiązaniami Zakończenie Literatura Indeks

5

6 Wstęp Książka jest podręcznikiem do przedmiotu finanse międzynarodowe wykładanego dla studentów nauk ekonomicznych. Jako podręcznik charakteryzuje się przystępnością rozważań wspartych licznymi przykładami oraz ilustracjami. Książkę zaadresowano do studentów pragnących zaliczyć przedmiot oraz bardziej dociekliwych, dlatego część rozdziałów wyróżniono gwiazdką. Mieszczą się w nich zagadnienia mniej popularne, które mogą uchodzić za trudniejsze. Uzasadniają tym samym podkreśloną w tytule książki akademickość wykładu. Poziom akademicki starano się utrzymać w całej książce. Przede wszystkim uwypuklono specyfikę finansów międzynarodowych. Przyjęto, że jest to przedmiot traktujący o kursach walutowych. Takie ujęcie różni się od innych, akcentujących międzynarodowy charakter finansów. Podkreślono zatem, że kurs walutowy jest ceną rodzimą ceną waluty obcej. Dodajmy, że zawsze występuje w dwóch wersjach ceny zakupu oraz ceny sprzedaży. Tym też finanse międzynarodowe różnią się od ekonomii, w której cena może być tylko jedna. Istotę finansów międzynarodowych przedstawiono w rozdziale 1. Jednocześnie zapoczątkowano nurt rozważań akademickich, które ukierunkowano na prezentowane w literaturze teorie kursu walutowego. Przypomniano więc o teorii przewagi komparatywnej oraz przybliżono teorię parytetu siły nabywczej, określaną często jako teoria PPP. Dalszy ciąg rozważań jest trudniejszy. Dlatego został zamieszczony w osobnym rozdziale oznaczonym gwiazdką. Mowa tu o rozdziale 2, w którym przedstawiono trzy kolejne ujęcia teoretyczne: opartą na prawie podaży i popytu wersję mikroekonomiczną, wersję makroekonomiczną oraz teorię podkreślającą znaczenie bilansu płatniczego. Przekonamy się, że próby ustalenia determinantów kursu walutowego pozostają problemem otwartym, gdyż dotychczasowe wyniki są niezadowalające. By brać czynny udział na rynkach walutowych, nie musimy wiedzieć, skąd biorą się ceny walut obcych. Ważniejsza jest zręczność w operowaniu cenami, których na rynku walutowym jest wielka rozmaitość. Do najpopularniejszych zalicza się rynek forex, na którym dochodzi do natychmiastowej wymiany walut. W rozdziale 3 przedstawiono strukturę rynku. Za pomocą przykładów objaśniono, jak można na nim spekulować.

7 10 Wstęp Spekulantami są różnego rodzaju podmioty banki, fundusze, przedsiębiorstwa, a także osoby prywatne. Okazuje się, że oparta na prawie podaży i popytu teoria neoklasyczna skazuje wszystkich na niebyt. Inaczej mówiąc, w ekonomii neoklasycznej nie ma miejsca na finanse. Ten interesujący problem został zaprezentowany w rozdziale 4. Uwagę skierowano jednak na zagadnienie czasu, który zazwyczaj jest interpretowany dwuznacznie jako chwila oraz jako okres. Znaczenie upływu czasu ujawnia się na innego rodzaju rynku walutowym, a mianowicie na rynku terminowym. Występują na nim dwie zbliżone kategorie cen forward i futures. W rozdziale 5 objaśniono, jak powinny być wyliczane oraz jak mogą być wykorzystywane. Okaże się, że nie zawsze jest to proste. Przyczyniają się do tego kontrakty swap, których złożoność przybliżono za pomocą przykładów. Ujawnione znaczenie upływu czasu skłania do pytania co z nim począć? Okazuje się, że jest poddawany anihilacji. Upływ czasu znika, lecz skutek pozostaje. W rozdziale 6 podkreślono, że skutki upływu czasu można przedstawić na ilustracjach. Dodajmy, że nie są to wykresy ani też diagramy, lecz obrazy perspektywiczne. Zaprezentowano więc ujęcie, które na skalę światową jest unikatowe. Potencjał poznawczy obrazu perspektywicznego ujawnia się wtedy, gdy rozpatrujemy co najmniej dwa okresy. Przypadki takie pojawiają się na rynku kolejnym na rynku opcji walutowych. Jak można się domyślać, istnieją na nim ceny odmienne, nazywane cenami opcyjnymi. Rynek opcji walutowych został omówiony w rozdziale 7. Przybliżono w nim pojęcia opcji europejskiej oraz opcji amerykańskiej. Za pomocą przykładów objaśniono, jak należy posługiwać się cenami typu call oraz typu put. Amerykańska opcja walutowa jest przypadkiem, gdy w sposób naturalny pojawiają się co najmniej dwa okresy, stanowi zatem wdzięczne pole dla wizualizacji. W rozdziale 8 pokazano dwa rodzaje obrazów izometryczny i perspektywiczny. Przekonamy się, że wizualizacja nie jest fantazją ani też wymysłem szaleńca. Okresy zazwyczaj wybiegają w przyszłość, a ta jest niepewna, co kojarzy się z ryzykiem. Jak pomierzyć ryzyko problem ten objaśniono w rozdziale 9. Dowiemy się, dlaczego nie wszyscy są zadowoleni i dlatego optują za innym pojęciem, a mianowicie zagrożeniem. Ryzyko i zagrożenie są jednak pojęciami skoligaconymi. Stopień pokrewieństwa jest tak bliski, że różnice ulegają zatarciu. Próbuje się temu przeciwdziałać, wykorzystując volatility. W rozdziale 9 dowiemy się, czy tajemniczo brzmiące pojęcie zasługuje na uwagę. Padnie też propozycja przypomnienia sobie o ilorazie krzyżowym (cross ratio). Znakomicie konkuruje z volatility, a co ważniejsze otwiera wrota do ciągle niedocenianej wizualizacji.

8 1 Finanse międzynarodowe zakres oraz cel rozważań 1.1. Wprowadzenie Istnieją trzy podstawowe kategorie cen cena zwykła, kurs walutowy oraz stopa procentowa. W wypadku ostatniej formułowane są liczne wątpliwości. Wydaje się, że główną przyczyną jest związek stopy procentowej z pieniądzem, a dokładniej z wielorakimi funkcjami pieniądza. Mniej kontrowersji budzi kurs walutowy. Nie wiadomo jednak, dlaczego zamiast kursu walutowego nie zyskało na popularności określenie bardziej zrozumiałe, a mianowicie cena waluty obcej. W podrozdziale 1.2 odpowiedzi wprawdzie nie otrzymamy, lecz dowiemy się, że określenie ceny waluty obcej zasługuje na większe uznanie. W sposób bardziej naturalny kojarzy się bowiem z pojęciem ceny rozumianej zwyczajnie. Niestety, zwyczajność lub normalność jest na co dzień zapominana. Fakt ten można zrozumieć, gdyż uciążliwe jest ciągłe przypominanie sobie, że w cenie tkwi informacja o tym, ile się płaci, a także ile oraz co się kupuje lub sprzedaje. Dziwi fakt, że taki zwyczaj przeniknął do literatury ekonomicznej. Do pewnego stopnia usprawiedliwieniem jest to, że ekonomiści wolą posługiwać się ilorazem dwóch cen, który nazywają ceną względną lub ceną realną. Podobnie postępują z kursem walutowym. Używane na co dzień kursy określają jako nominalne, a realnymi nazywają kursy otrzymywane po mniej lub bardziej wymyślnych przekształceniach. Przykład realnego kursu zostanie przedstawiony w podrozdziale 1.2. Interesujący jest dlatego, że dotyczy hamburgera Big Mac, sprzedawanego na świecie w restauracjach McDonald s. Spopularyzowane przez tygodnik The Economist narzędzie ma jednak dwie poważne usterki. Po pierwsze, toleruje niedopuszczalną porównywalność kursu realnego z nominalnym kursem walutowym. Po drugie, ignoruje fakt odmiennego kwotowania przy zakupie, a także przy sprzedaży. Odwołując się do prawa jednej ceny, sugeruje, że w praktyce można posługiwać się tzw. kursem średnim.

9 12 1. Finanse międzynarodowe zakres oraz cel rozważań Treść prawa jednej ceny poznamy w podrozdziale 1.3. Niestety, przez ekonomistów jest traktowane jako aksjomat. Prawo musi więc być bezwzględnie akceptowane, czego następstwem jest uwzględnianie jednego tylko kursu średniego. Z przykładu o kalkulacji zysku w polskiej walucie dowiemy się, że takie postępowanie jest kontrowersyjne. Stwierdzimy, że nie można ignorować faktu, iż na co dzień mamy do czynienia z dwoma kursami kupna i sprzedaży. Osobliwość finansów międzynarodowych polega na tym, że jako jedyne uwzględniają realia, czyli konieczność odmiennego kwotowania przy zakupie oraz sprzedaży. Pozostałe gałęzie finansów aksjomat natomiast akceptują. Przyczyn jest zapewne wiele, a jedną z nich jest dążenie do poznania czynników wpływających na wielkość kursu walutowego. Gdy pada pytanie dotyczące czynników podstawowych, zazwyczaj wskazuje się na podaż oraz popyt. Niestety, zapomina się dodać, że w tzw. prawie podaży i popytu pieniądz odgrywa rolę neutralną. To z kolei prowadzi do licznych dylematów, w tym m.in. uzasadnienia miejsca i roli finansów w ekonomii. Oparta na prawie podaży i popytu teoria kursu walutowego zostanie przedstawiona dopiero w rozdziale następnym, wymaga bowiem obszernych komentarzy. Te zaś staną się bardziej zrozumiałe po zapoznaniu się z teoriami mniej zawiłymi. Jedną z nich, a mianowicie teorię parytetu siły nabywczej, poznamy w podrozdziale 1.4. Przekonamy się, że eliminuje wspomnianą niedopuszczalną porównywalność kursów walutowych realnego i nominalnego. Proponowany w teorii kurs wynikowy dotyczy jednak kursu średniego, o którym dowiemy się, że jest nader osobliwy. Co gorsza, teoria sugeruje konieczność uwzględniania uniwersalnego koszyka dóbr i usług. Kieruje zatem uwagę na obszary niezwykle trudne do rozstrzygnięcia. Koszyk uniwersalny nie jest natomiast wymagany w teorii przewagi komparatywnej, opiera się bowiem na łatwiej dostępnym koszcie utraconych korzyści. Przekonamy się o tym w podrozdziale 1.5. Poznamy też dwa przykłady ilustrujące teorię w ujęciu algebraicznym oraz w ujęciu graficznym. W obu przykładach celem rozważań będzie specyfikacja kursu walutowego. Okaże się, że ujęcie graficzne nie oferuje rozwiązania jednoznacznego. Takie natomiast pojawi się w ujęciu algebraicznym, ale po uwzględnieniu wielkości oraz pojęć, które zazwyczaj są pomijane. Należy podkreślić, że prezentowana w podręcznikach przewaga komparatywna ogranicza się do wykazania korzyści z handlu międzynarodowego. Z trudem znajdziemy przykłady, w których brane są pod uwagę ceny zwykłe, nie wspominając już o kursach walutowych. W ujęciu algebraicznym tego rodzaju niedostatki zostały wyeliminowane. Dowiemy się też, czym jest forfaiting, odgrywający ważną rolę w rozliczeniach międzynarodowych. Poznamy zatem przykład wykraczający poza ramy rozważań ujmowanych w innych podręcznikach.

10 1.2. Kurs wymiany, czyli o cenie waluty obcej 13 W finansach międzynarodowych obiektem zainteresowania jest kurs walutowy, a celem poznanie determinantów kursu, czyli czynników wpływających na cenę waluty obcej. Problem tkwi w tym, że cen waluty obcej jest wiele, a pojęcie kursu wymiany sprawę mocno komplikuje. Obok rynkowej ceny waluty obcej pojawi się wielkość PPP. Kursem wymiany może zaś być terms of trade lub kurs barterowy. Ogarnięcie wszystkiego nie jest zadaniem łatwym. W podrozdziale 1.6 zamieszczono więc słowniczek pojęć podstawowych, który uzupełniono komentarzami. Komentarze sprawią, że na problematykę determinantów kursu walutowego będzie można spojrzeć z dystansem. W teorii parytetu siły nabywczej sugeruje się, że wystarczy ograniczyć się do dwóch cen zwykłych identycznego towaru lub identycznego koszyka dóbr do ceny obcej oraz do ceny rodzimej. W teorii przewagi komparatywnej towarów porównywanych może być więcej. Trudności pojawiają się wtedy, gdy zamiast wymiany barterowej próbuje się uwzględnić wymianę pieniężną. Być może właśnie dlatego ujęcie pieniężne jest mało popularne. Zaletą teorii przewagi komparatywnej jest to, że pozwala na prezentację graficzną. Zamieszczony w podrozdziale 1.5 wykres wart jest zatem zapamiętania. Zostanie przypomniany w rozdziale następnym, w którym poznamy kulisy ujęcia najbardziej popularnego. W tym wypadku determinantami rodzimej ceny waluty obcej są podaż i popyt. Tam też dowiemy się, dlaczego finanse międzynarodowe odgrywają w teorii ekonomii rolę drugoplanową Kurs wymiany, czyli o cenie waluty obcej W internetowej encyklopedii Wikipedia (por. Finanse międzynarodowe) stwierdza się, że: finanse międzynarodowe są gałęzią ekonomii, gdzie bada się dynamikę kursów wymiany oraz inwestycji zagranicznych, próbując ustalić ich wpływ na handel międzynarodowy. Wręcz identyczne sformułowanie zamieszczono w kolejnej encyklopedii internetowej, a mianowicie w EconomyWatch (por. EconomyWatch). Można się domyślać, że pochodzą z tego samego źródła. Dodajmy, że źródło jest anonimowe a to utrudnia ocenę zasadności sugerowanego zakresu badań. Wątpliwości budzi uwypuklone znaczenie handlu zagranicznego. Czy świadczy to o podporządkowaniu finansów międzynarodowych wymianie zagranicznej