Relacje wagowo-długościowe polskich noworodków oceniane pomiarami urodzeniowymi

Transkrypt

1 Artykuł oryginalny Original Paper Zeszyty Naukowe WSKFiT 9:-1, Relacje wagowo-długościowe polskich noworodków oceniane pomiarami urodzeniowymi Weight-length relations of Polish newborns as assessed by perinatal measurements Paulina Rozwadowska, Romuald Stupnicki Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki, Pruszków Streszczenie Cel pracy: Ocena kondycji fizycznej polskich noworodków na podstawie urodzeniowych pomiarów antropometrycznych (długości i masy ciała) oraz ocena zgodności tych pomiarów z normami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Metodyka: Badania zostały przeprowadzone na danych warszawskich noworodków obu płci, urodzonych z ciąż pojedynczych miedzy majem a lipcem 201 r.. Łącznie badaniami objęto 1214 noworodków męskich i 41 żeńskich. Dane pochodziły z 1 warszawskich szpitali. Wyniki: Opracowano wagowo-długościowe siatki centylowe dla polskich noworodków celem umożliwienia prawidłowej oceny ich masy urodzeniowej. Siatki centylowe Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) są tu nieprzydatne, co wynika z innej techniki pomiaru stosowanej w polskich szpitalach przeszacowującej długość ciała noworodka. Wnioski: Opracowane siatki centylowe pozwalają na dokładną ocenę kondycji fizycznej polskiego noworodka, ale nie będą przydatne w nieco późniejszym wieku, gdy pomiar długości ciała będzie mógł być przeprowadzony prawidłowo. Słowa kluczowe: siatka centylowa, noworodek, masa ciała, długość ciała Summary Study aim: To assess the physical condition of Polish newborns as based on anthropometric measurements (body length and mass) at birth and on applying the standards of the World Health Organization (WHO). Methodology: The measurements of 1214 male and 41 female newborns delivered in 1 hospitals in Warsaw, from May to July 201, were analysed. Results: Weight-length percentile charts, specific for Polish newborns, were constructed in order to enable a reliable assessment of their body mass at birth. Percentile charts recommended by the WHO are unsuitable for that purpose due to a specific measurement procedure used in Polish hospitals, overestimating body length of newborns. Conclusions: The proposed percentile charts enable a precise assessment of the physical condition of Polish newborns. Those charts would be, however, inapplicable at a somewhat later age, when an appropriate technique of measuring body length is feasible. Key words: Percentile chart; Newborns; Body mass; Body length Wprowadzenie Ocenę stanu noworodka przeprowadza się na podstawie czasu trwania ciąży, urodzeniowej masy ciała i tzw. skali Apgar. Urodzeniowa masa ciała noworodka jest uznawana od kilku dziesięcioleci za podstawowy parametr przy dokonywaniu oceny dojrzałości noworodka.

2 26 Relacje wagowo-wzrostowe polskich noworodków Ocena stanu noworodka wg skali Apgar polega na przeprowadzeniu badania w 1.,., 5. i. minucie życia. Ocena uwzględnia pięć parametrów: częstość akcji serca, charakter oddechu, napięcie mięśniowe i odruchy [5], wymaga to jednak doświadczenia ze strony personelu. Istotną część badania każdego dziecka stanowi oszacowanie jego rozwoju somatycznego. Rozwój somatyczny dzieci powinno się oceniać się porównując wyniki z biologicznymi wartościami odniesienia, czyli normami. Na sali porodowej położna dokonuje następujących pomiarów ciała noworodka (ryc. 1): masa ciała, obwód głowy (OG), obwód klatki piersiowej ([OK] linia pomiaru przebiega przez brodawki sutkowe), obwód brzucha ([OB] linia pomiaru przebiega 1 powyżej pępka), długość ciała (DC). Przed cewnikowaniem naczyń pępkowych położna dokonuje pomiaru odległości obojczykowo-pępkowej (OP) [1]. Pomiar długości ciała noworodka zawiera przydatne informacje na temat ogólnego stanu zdrowia. Jeśli dziecko ma nieproporcjonalnie małą długość ciała w porównaniu z jego masą lub nieodpowiednią dla jego wieku ciążowego, może to oznaczać różnego rodzaju patologie. Z reguły długość ciała noworodków powinna być mierzone bezpośrednio po urodzeniu zgodnie z zaleceniami WHO [,11], a pomiar długości powinien być ponownie wprowadzony jako część standardowej terapii. Pomiar długości ciała u niemowląt jest ważny również dla monitorowania wzrostu. Ryc. 1. Zasady dokonywania pomiarów noworodka (wg. [1]); szczegóły w tekście Dopóki dziecko nie jest na tyle duże, aby samo mogło stać prosto, jest mierzone w pozycji leżącej. Wymaganym sprzętem jest librometr; niemowlę jest umieszczone płasko na poziomej płycie pomiarowej, pomiar jest zwykle przeprowadzany przez dwie osoby. Sposób ten jest odpowiedni dla niemowląt i dzieci do czasu, gdy dziecko może stać bez pomocy. Jednak podczas pomiarów noworodków mogą być trudności z uzyskaniem wiarygodnych wyników, ponieważ należy pamiętać, aby nie prostować na siłę kończyn dolnych. Nadmierne rozciąganie nóżek dziecka w celu pomiaru długości bezpośrednio po urodzeniu może być szkodliwe dla rozwoju stawu biodrowego [2,9,,12]. Według zaleceń obowiązujących w polskich szpitalach całkowitą długość ciała (v-pl) mierzy się taśmą centymetrową od wierzchołka głowy (vertex) do punktu na powierzchni stopy (plantare) lub od środka główki do pupy, a następnie od pupy do nóżek (po zgięciach). W czasie mierzenia noworodka nie

3 P. Rozwadowska, R. Stupnicki 27 należy prostować kończyn dolnych znajdujących się najczęściej w nadmiernym zgięciu spowodowanym fizjologicznym napięciem mięśni. Pomiar masy ciała dokonywany jest za pomocą wagi niemowlęcej, zazwyczaj jednego typu, o podobnej klasie dokładności. Większość noworodków, szczególnie urodzonych w dobrym stanie ogólnym, jest ważona w podobny sposób w krótkim czasie po urodzeniu. Pomiar długości ciała noworodka jest wykonywany przez położne, które nie mają przeszkolenia w wykonywaniu pomiarów antropometrycznych. Wobec rozbieżności między zaleceniami WHO a zwyczajami panującymi w polskich szpitalach istnieje niebezpieczeństwo błędnej oceny noworodków pod względem masy ciała odniesionej do długości ciała. Porównanie wartości pomiarów dokonywanych w warszawskich szpitalach z normami WHO, a następnie opracowanie normy masy ciała na długość ciała opartej na wykonywanych w Polsce pomiarach umożliwi poprawną ocenę kondycji somatycznej polskich noworodków. Celem pracy była zatem ocena stanu polskich noworodków z ciąż pojedynczych na podstawie urodzeniowych pomiarów antropometrycznych (długości i masy ciała) w warszawskich szpitalach, publikowanych w dodatku stołecznym Gazecie Wyborczej, ocena zgodności tych pomiarów z normami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz wstępne opracowanie krajowej normy pomiarów długości i masy ciała. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone na warszawskich noworodkach urodzonych z ciąż pojedynczych między majem a lipcem 201 r. Pomiary długości i masy ciała dzieci pochodziły z niedzielnych stołecznych dodatków Gazety Wyborczej Witajcie na świecie. W badaniach użyto danych od 1214 noworodków męskich i 41 żeńskich. Założono, że badane noworodki są zdrowe i donoszone, urodzone pomiędzy 7 a 42 tygodniem ciąży, bez wad genetycznych i rozwojowych. Dane pochodziły z 1 warszawskich szpitali. Zebrane dane przekształcono na logarytmy w celu obliczenia allometrycznych równań zależności masy ciała od długości ciała [7,8], które posłużyły do konstrukcji siatek centylowych przedstawionych w oryginalnych jednostkach (, ). Wyniki W tabeli 2 przedstawiono liczby noworodków urodzonych między majem a lipcem 201 w warszawskich szpitalach. Na postawie danych WHO, a także dla polskich noworodków (ryc. 2 i ) wyznaczono równania logarytmiczne średnich i odchyleń standardowych (SD) dla obu płci (tab. ). Równania te posłużyły do wyznaczenia siatek centylowych (ryc. 4 7). Tab. 1. Średnie wartości ( SD) długości i masy ciała noworodków z poszczególnych szpitali n Długość ciała Masa ciała Dziewczynki 41 54, 2,7 (44 6),7 0,47 (1,80 4,9) Chłopcy ,8 (42 65),51 0,49 (1,5 5,2)

4 28 Relacje wagowo-wzrostowe polskich noworodków 0,70 y = 126,667x - 661,60x ,79x - 671,194 0,09 y = 2,898x 2 -,267x + 9,1295 0,65 0,08 0,60 0,07 0,55 0, 0,45 0,06 0,05 0,04 0,0 0,40 0,02 0,5 0,01 0,0 1,65 1,70 1, 1,80 1,85 0,00 1,65 1,70 1, 1,80 1,85 Ryc.2. Logarytmiczne zależności średnich wartości masy ciała od długości ciała (z lewej) i odchyleń standardowych masy ciała od długości ciała (z prawej) dla polskich noworodków męskich 0,700 y =,649x - 476,654x ,x - 4,80 0,070 y = -0,077x + 0,1698 0,6 0,060 0,600 0,0 0,5 0,0 0,4 0,040 0,00 0,400 0,020 0, 0,0 0,00 1,640 1,660 1,680 1,700 1,720 1,740 1,760 1,780 1,800 0,000 1,6 1,700 1,800 Ryc.. Logarytmiczne zależności średnich wartości masy ciała od długości ciała (z lewej) i odchyleń standardowych masy ciała od długości ciała (z prawej) dla polskich noworodków żeńskich 9,0 8,0 DZIEWCZYNKI WHO 9,0 8,0 CHŁOPCY WHO,0, Ryc. 4. Dane polskich noworodków (dziewczęta; n = 41, z lewej; chłopcy; n = 1214, z prawej) naniesione na siatkę centylową WHO dla zależności masy od długości ciała noworodków

5 P. Rozwadowska, R. Stupnicki 29 Na rycinie 4 przedstawiono dane polskich noworodków na siatkach centylowych WHO, a na rycinach 5 i 6 (poniżej) te same dane na siatkach centylowych opracowanych dla wyników z warszawskich szpitali., Ryc. 5. Dane polskich noworodków (dziewczęta; n = 41) naniesione na siatkę centylową zależności masy od długości ciała opracowaną dla polskich noworodków żeńskich, Ryc. 6. Dane polskich noworodków (chłopcy; n = 1214) naniesione na siatkę centylową zależności masy od długości ciała opracowaną dla polskich noworodków męskich

6 0 Relacje wagowo-wzrostowe polskich noworodków Zdecydowana większość noworodków żeńskich i męskich oceniana na podstawie siatki centylowej WHO znalazła się poniżej 5. percentyla (odpowiednio 91 i 88%), a powyżej 95. percentyla jedynie dwa noworodki męskie (0,2%). Na siatkach opracowanych dla polskich noworodków odsetki dziewcząt i chłopców poniżej 5. percentyla lub powyżej 95. percentyla wynoszą po ok. 5% mieszcząc się w granicach błędu statystycznego. Wszystkie te dane przedstawiono w tabeli 4. Tab. 4. Odsetki polskich noworodków znajdujących się poniżej 5. percentyla i powyżej 95. percentyla na siatkach centylowych WHO i na siatkach do polskich pomiarów Siatki WHO Polskie siatki Poniżej 5. percentyla Powyżej 95. percentyla Poniżej 5. percentyla Powyżej 95. percentyla Dziewczynki 9% 0,0% 6,% % Chłopcy 88,1% 0,2% % 4,% Dyskusja Celem pracy była ocena masy ciała względem długości ciała polskich noworodków na podstawie urodzeniowych pomiarów w warszawskich szpitalach w odniesieniu do norm Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Z rycin 4 i 5 wynika, że normy WHO nie mają zastosowania do tych danych, gdyż długość ciała jest przeszacowana na skutek stosowanej w polskich ośrodkach techniki pomiaru po krzywiznach ciała. Podczas takiego pomiaru możliwe są liczne błędy wynikające np. z niedostatecznego przeszkolenia personelu oraz z pośpiechu panującego na sali porodowej przy ocenie stanu zdrowia i zabiegach pielęgnacyjnych dziecka, a ponadto pomiar jest zaokrąglany w górę do 1. W konsekwencji, urodzeniowa długość ciała noworodka może o kilka centymetrów przewyższać nieco późniejsze pomiary wykonywane w przychodniach za pomocą librometru [12]. Aby jednak umożliwić poprawną ocenę masy ciała noworodka odniesioną do długości ciała, opracowano siatki centylowe na danych z polskich szpitali. Te siatki centylowe pozwalają na dokładną ocenę kondycji fizycznej noworodka, ale mają zastosowanie wyłącznie do szpitalnych pomiarów urodzeniowych i nie będą przydatne później, gdy pomiar długości ciała będzie mógł być przeprowadzony prawidłowo. Zaproponowane siatki mogą pozwolić na wykrywanie hipotrofii [6] oraz na poprawną analizę rozwoju fizycznego uwzględniającą dane urodzeniowe [4]. Analiza otrzymanych wyników pozwala zatem na sformułowanie następujących wniosków: 1. Siatki wagowo-długościowe zalecane przez WHO nie mogą być stosowane w polskich szpitalach do oceny noworodków, gdyż wymagają przeprowadzenia pomiaru rzeczywistej długości ciała, np. librometrem, a długość ciała mierzona po krzywiznach jest znacznie przeszacowana. 2. Przedstawione w pracy siatki centylowe opracowane dla polskich noworodków pozwalają na dokładną ocenę stanu fizycznego noworodka przy założeniu, że pomiary w polskich szpitalach są przeprowadzane identycznie.. Zaproponowane siatki centylowe mogą służyć jedynie szpitalnej ocenie noworodków, bowiem od momentu, gdy można prawidłowo zmierzyć długość ciała, relacje wagowo-długościowe będą zupełnie inne, i można je będzie odnosić do siatek WHO.

7 P. Rozwadowska, R. Stupnicki 1 Piśmiennictwo 1. Borkowski W.M. (2007) Opieka pielęgniarska nad noworodkiem. Medycyna Praktyczna, Kraków. 2. Bręborowicz G.H. (2008) Położnictwo i ginekologia. Tom I, PZWL, Warszawa.. Engelberts A.C., Koerts B., Waelkens J.J., Wit J.M., Burger B.J. (2005) Measuring the length of newborn infants. Ned.Tijdschr.Geneeskd. 149: Kęska A., Tkaczyk J., Czajkowska A., Wiśniewski A. (20) Cześtość występowania niskiej urodzeniowej masy ciała w populacji studiującej młodzieży. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 16: Łapecka-Klusek C. (20) Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii. PZWL, Warszawa 6. Pawlus B., Wiśniewski A. (20) Częstość narodzin noworodków hipotroficznych w populacji warszawskiej. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 16: Stupnicki R., Tomaszewski P. (2012) Allometric assessment of somatic specificities. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 18: Stupnicki R. (2012) Somatic measurements and their use in establishing reference values. Biomedical Human Kinetics 4: Otrzymano: Przyjęto: Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki im. Haliny Konopackiej, Pruszków Dane zawarte w niniejszym artykule pochodzą z pracy magisterskiej autorki wykonanej pod kierunkiem prof. R. Stupnickiego Adres autora: paulinar15@gmail.com