RAPORT METODOLOGICZNY (po uwzględnieniu uwag MRiRW z dnia 13, 20, 28 stycznia i 4 lutego 2014 r.)

Transkrypt

1 Opracowanie koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach projektu pn. Rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich RAPORT METODOLOGICZNY (po uwzględnieniu uwag MRiRW z dnia 13, 20, 28 stycznia i 4 lutego 2014 r.) Warszawa 6 lutego

2 Zespół wykonawców Raportu Metodologicznego: Prof. dr hab. Jerzy BAŃSKI (kierownik projektu) Mgr Monika SZYMAŃSKA (z-ca kierownika projektu ds. organizacyjnych i zarządzania projektem) Dr Konrad CZAPIEWSKI (z-ca kierownika projektu ds. merytorycznych) 2

3 Spis treści 1. Koncepcja badania Cele szczegółowe Zakres badania... 4 Zakres przestrzenny... 4 Zakres podmiotowy... 4 Zakres merytoryczny Koncepcja postępowania badawczego... 6 Charakterystyka obszarów problemowych Metodyka badania Metody i techniki badania Metoda Desk research Metoda statystyczna Metoda kartograficzna Badanie kwestionariuszowe CAPI/PAPI z charakterystyką doboru próby.. 14 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z charakterystyką doboru próby Metoda partycypacyjno-ekspercka Analiza SWOT Wykaz źródeł i danych Przyporządkowanie metod Organizacja i harmonogram prac Zespół wykonawców Współpraca z ekspertami Podział zadań i odpowiedzialności Charakterystyka głównych członków zespołu badawczego Harmonogram badania Potencjalne obszary ryzyka Literatura Załącznik 1 - Kwestionariusz badania CAPI (PAPI) z przedsiębiorcami Załącznik 2 - Scenariusz IDI z przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu

4 1. Koncepcja badania Zgodnie ze szczegółowym opisem przedmiotu umowy projekt polega na opracowaniu koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem badania rynku usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności na obszarach wiejskich oraz podmiotów świadczących te usługi. Projekt ma też dostarczyć wiedzy na temat roli tych podmiotów w procesie rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz efektywności ich działań. W tym kontekście celem głównym opracowania jest: dostarczenie informacji wspierających decyzje z zakresu rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, podejmowanych w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. oraz innych programów finansowanych ze środków europejskich, które przyczynią się do pozarolniczego rozwoju obszarów wiejskich Cele szczegółowe Cele szczegółowe określone w Zamówieniu to: 1) ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym, 2) ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu krajowym i regionalnym, 3) analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku handlowo-usługowym, 4) rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców, a wsparciem instytucjonalnym, w tym instytucji otoczenia biznesu, 5) zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich likwidacji, 6) uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 7) ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, 8) uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Zakres badania ZAKRES PRZESTRZENNY Badanie obejmie obszar całej Polski ze szczególnym uwzględnieniem skali regionalnej. W uzasadnionych przypadkach analiza będzie odnosić się do wymiaru lokalnego. ZAKRES PODMIOTOWY Badaniami objęte będą podmioty z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Zgodnie z zamówieniem szczególną 4

5 uwagą będą objęci beneficjenci unijnego wsparcia i instytucje otoczenia biznesu oraz osoby prowadzące równocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą. ZAKRES MERYTORYCZNY Zakres merytoryczny opracowania obejmie wszystkie zagadnienia wskazane przez Zamawiającego, w tym: 1) uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i przestrzenne obszarów wiejskich oddziałujących na charakter przedsiębiorczości wiejskiej, jej formy, wielkość i strukturę, 2) konkurencyjność przedsiębiorstw oraz ich zdolność do innowacji i współpracy, 3) funkcjonalność systemu instytucjonalnego wspierającego przedsiębiorczość, 4) znaczenie wsparcia finansowego w ramach WPR w zakresie odchodzenia od rolnictwa w małych gospodarstwach i tworzenia alternatywnych miejsc pracy, wspierania innowacyjnej i efektywnej wielozawodowości (pluriactivity), 5) szanse rozwoju przedsiębiorczości społecznej na obszarach wiejskich w kontekście poprawy jakości życia osób zajmujących się działalnością rolniczą w małych gospodarstwach rolnych oraz mieszkańców obszarów wiejskich, 6) potencjał wsi w zakresie rozwoju przedsiębiorczości. 5

6 1.3. Koncepcja postępowania badawczego Logika postepowania badawczego zakłada 4 zadania badawcze zgodne z podstawowymi założeniami zaproponowanymi przez Zamawiającego (ryc. 1). Ryc. 1. Ideowy schemat postepowania badawczego Zadanie 1 (Opracowanie szczegółowej koncepcji badawczej) stworzy podstawy metodyczne projektu poprzez wybór właściwych narzędzi badawczych, opracowanie scenariuszy wywiadów i kwestionariuszy ankiet, uszczegółowienie struktury organizacyjnej badań i harmonogramu. Zadanie 2 (Obszary problemowe diagnoza, uwarunkowania, bariery i szanse), będzie miało charakter analityczno-badawczy i obejmie trzy zasadnicze kroki (Diagnozę stanu i potencjału, Uwarunkowania przedsiębiorczości, Identyfikację barier i zagrożeń oraz szans rozwojowych przedsiębiorczości wiejskiej) w każdym z zaproponowanych pięciu obszarów problemowych: 6

7 Obszar I - Otoczenie instytucjonalne Obszar II - Otoczenie regulacyjne Obszar III - Wsparcie finansowe Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw Szczegółowa kwerenda dokumentów strategicznych, literatury naukowej i dostępnych materiałów statystycznych oraz badania terenowe z zastosowaniem różnorodnych metod społecznych (CAPI, IDI, warsztaty tematyczne, konsultacje eksperckie) umożliwią charakterystykę i ocenę poszczególnych obszarów problemowych oraz przystąpienie do prac koncepcyjnych związanych z opracowaniem wizji i strategii rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej. Pierwszy z kroków (Diagnoza stanu i potencjału) ma polegać na analizie dokumentów i materiałów zastanych, w tym także na przeglądzie dostępnych materiałów statystycznych. Wśród dokumentów strategicznych znajdą się: Strategia Rozwoju Kraju Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska Trzecia Fala Nowoczesności Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Umowa Partnerstwa Programowanie perspektywy finansowej Wykorzystane będą też inne istotne dokumenty i opracowania naukowe podejmujące problematykę przedsiębiorczości na wsi (np. Polska Wieś 2012; ABC przedsiębiorczości.; Bański 2013; Raport Polska 2050; Wilkin 2005; Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu). Diagnoza zostanie wzbogacona przez zastosowanie metod statystycznych i kartograficznych. Studia umożliwią ocenę aktualnego stanu oraz potencjału obszarów wiejskich dla rozwoju mikro, makro i średnich przedsiębiorstw w każdym z badanych obszarów problemowych, z uwzględnieniem systemu instytucjonalnego wsparcia przedsiębiorczości, istniejących barier rozwojowych, konkurencyjności przedsiębiorstw wiejskich i podstawowych tendencji ich rozwoju. Ponadto umożliwią odpowiedź na obligatoryjne pytania badawcze postawione przez Zamawiającego: Jakie jest miejsce priorytetów rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich w strategicznych dokumentach rozwoju Polski? Jakie miejsce zajmuje przedsiębiorczość wiejska w polityce regionalnej i w polityce rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej? Jakie efekty przyniosły dotychczas stosowane instrumenty rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, w tym programy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej? Jakie obserwuje się tendencje związane z podejmowaniem działalności gospodarczej i jej prowadzeniem na obszarach wiejskich? 7

8 Drugi krok (Uwarunkowania przedsiębiorczości) będzie polegał na studiach terenowych wykorzystujących przede wszystkim metody społeczne, które umożliwią szczegółową ocenę uwarunkowań przedsiębiorczości wiejskiej w każdym z obszarów problemowych. Również na tym etapie postępowania udzielona będzie odpowiedź na obligatoryjne pytania badawcze postawione przez Zamawiającego: Jakie są najważniejsze czynniki rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i w jakim stopniu są one zróżnicowane w ujęciu regionalnym? Jakie są najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, które tkwią zazwyczaj w: instytucjach (normach prawnych, strukturach organizacyjnych, formach współpracy, kooperacji, organizacji rynków itp.), możliwościach skorzystania z kredytów i innych form wsparcia finansowego (dostępu do środków na rozwój), posiadanej wiedzy, dostępu do wiedzy i sposobów transferu wiedzy (prawnej, ekonomicznej, technicznej i in.), niechęci do współdziałania (oddolnego tworzenia instytucji ułatwiających przedsiębiorczość, braku zaufania i ogólnie słabości tzw. kapitału społecznego) Czy istniejący system wspierania instytucjonalnego i finansowego dla przedsiębiorczości, odpowiada na potrzeby i wyzwania przedsiębiorców i rolników zainteresowanych podejmowaniem działalności gospodarczej? Na ile istotne dla rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich są powiązania kooperacyjne, tj. klastry, spółdzielnie, grupy itp.? Trzeci krok (Identyfikacja barier i szans rozwojowych) będzie syntezą dwóch wcześniejszych kroków, identyfikującą bariery i zagrożenia rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz potencjały aktywne i uśpione sprzyjające rozwojowi przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Identyfikacja barier i potencjałów będzie odnosić się do wszystkich pięciu obszarów problemowych i będzie stanowiła podstawę do sformułowania strategii i wizji rozwoju przedsiębiorczości w zadaniu 3. Efekty badań zostaną opracowane w postaci dwóch raportów: Raportu diagnostycznego i Raportu badawczego. Raport diagnostyczny będzie zawierał diagnozę stanu przedsiębiorczości na wsi opracowaną na podstawie dokumentów strategicznych i dostępnych materiałów statystycznych o przedsiębiorstwach na wsi. Raport badawczy będzie przede wszystkim zawierał odpowiedzi na postawione pytania badawcze, które zostaną uzyskane w wyniku badań społecznych (wywiady kwestionariuszowe i wywiady pogłębione). CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH Obszar I - Otoczenie instytucjonalne Opracowanie dotyczyć będzie roli otoczenia instytucjonalnego w rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich. Badane będą przede wszystkim instytucje otoczenia biznesu pod kątem ich powiązań wewnętrznych oraz sieci współpracy z przedsiębiorstwami wiejskimi, a także ich wpływu na wzrost efektywności wiejskich podmiotów gospodarczych. 8

9 Krok 1.Diagnoza 2.Uwarunkowania 3.Bariery i szanse Pytanie badawcze Jakiego rodzaju wsparcie jest oferowane obecnie przez instytucje otoczenia biznesu? Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu? Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę przedsiębiorstw wiejskich z otoczeniem instytucjonalnym? Obszar II - Otoczenie regulacyjne Opracowanie dotyczyć będzie roli otoczenia regulacyjnego (np. zakładanie firm, uzyskiwanie licencji i pozwoleń, pozyskiwanie kapitału, system podatkowy, międzynarodowa wymiana handlowa z innymi krajami, itp.) w rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Identyfikowane będą bariery regulacyjne i przykłady korzystnych rozwiązań w tym zakresie. Krok 1.Diagnoza 2.Uwarunkowania 3.Bariery i szanse Obszar III - Wsparcie finansowe Pytanie badawcze Czy (i jakie) obecne regulacje prawne ograniczają rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich? Jakie prawne regulacje prowadzenia działalności gospodarczej mają wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej? W jaki sposób otoczenie regulacyjne wspomaga przedsiębiorstwa w pokonywaniu barier ekonomicznych i organizacyjnych? Badanie obejmie strukturę, źródła, wielkość i zróżnicowanie przestrzenne w zakresie wsparcia dla przedsiębiorstw na wsi pod kątem identyfikacji barier oraz możliwości efektywniejszego aplikowania o fundusze. Krok 1.Diagnoza 2.Uwarunkowania 3.Bariery i szanse Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Pytanie badawcze Jakie są dostępne źródła finansowania przedsiębiorstw i jaka jest ich struktura? Czy aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości na wsi jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono spodziewane rezultaty? Jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i jak dążyć do ich ograniczenia? Badanie dotyczyć będzie konkurencyjności przedsiębiorstw wiejskich na krajowym i zagranicznym rynku z identyfikacją sektorów najbardziej konkurencyjnych i czynników kształtujących przewagi konkurencyjne. Krok 1.Diagnoza 2.Uwarunkowania 3.Bariery i szanse Pytanie badawcze Jakie są najbardziej konkurencyjne sektory, w których działają przedsiębiorstwa na wsi, a jakie sektory wykazują deficyt konkurencyjności? Jakie są atuty (przewagi konkurencyjne) przedsiębiorstw działających na obszarach wiejskich i czy są one należycie wykorzystywane? Jakie bariery (np. prawne/ekonomiczne/społeczne) powodują niedostatek konkurencyjności przedsiębiorstw na wsi? 9

10 Obszar I - otoczenie instytucjonalne Obszar II - otoczenie regulacyjne Obszar III - wsparcie finansowe Obszar IV - konkurencyjność przedsiębiorstw Obszar V - współpraca przedsiębiorstw Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw Badanie obejmie analizę zdolności przedsiębiorstw wiejskich do kształtowania sieci powiązań funkcjonalnych i współpracy oraz możliwości innowacji i kooperacji z otoczeniem biznesu i sektorem badań i rozwoju. Krok 1.Diagnoza 2.Uwarunkowania 3.Bariery i szanse Pytanie badawcze Czy poziom kooperacji przedsiębiorców działających na terenach wiejskich jest odpowiedni? Jakie czynniki kształtują możliwości rozwoju współpracy przedsiębiorstw na wsi? Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi? Tabela 1. Powiązanie celów szczegółowych badania z obszarami problemowymi Szczegółowe Cele badawcze Ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym Ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu krajowym i regionalnym Analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku handlowo-usługowym Rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, w tym instytucji otoczenia biznesu Zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich likwidacji Uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich Uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 10

11 Zadanie 3 (Strategia i wizja) będzie również odnosiło się do pięciu obszarów problemowych, lecz jego zwieńczeniem będzie wskazanie strategii odnoszącej się całościowo do zagadnienia rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Zadanie będzie składać się z dwóch części: 1) Wizji rozwoju przedsiębiorczości na wsi, oraz 2) Celów strategicznych i operacyjnych oraz kierunków działań i rozwiązań w obszarach problemowych. Wizja rozwoju przedsiębiorczości na wsi Cechą wizji jest odejście od ujęć szczegółowych do ogólnych i wykorzystanie w jej kształtowaniu wiedzy i doświadczenia oraz wyobraźni. Wizja rozwoju ma istotne walory praktyczne. Według J. Wiklina (2005) konstruowanie wizji może być czynnikiem integrującym i mobilizującym oraz stanowi punkt wyjścia do sekwencji: wizja strategia plan działanie. Słusznie stwierdza on też, że: Wizja jest początkiem i drogowskazem budowania strategii rozwoju (Wilkin 2005, s. 13). Podczas opracowywania wizji rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej postawione będą dwa podstawowe pytania: Jak wyobrażamy sobie przyszłość przedsiębiorczości wiejskiej? Jak powinna wyglądać przedsiębiorczość na wsi? Będą one stanowiły podstawę do tworzenia strategii rozwoju przedsiębiorczości na wsi, w której pytamy: Jak osiągnąć założony obraz tej przedsiębiorczości? Przygotowaniem do formułowania wizji będą wyniki części diagnostycznoanalitycznej projektu, pozwalające odpowiedzieć na wcześniej postawione pytania szczegółowe oraz pytania zasadnicze: W jakim kierunku ma rozwijać się przedsiębiorczość na wsi? Jakie będzie zróżnicowanie przestrzenne przedsiębiorstw? Jakie bariery rozwoju możemy napotkać? Co będzie stymulowało rozwój przedsiębiorczości wiejskiej? Cele strategiczne i operacyjne oraz kierunki działań i rozwiązań w obszarach problemowych W drugiej części zadania opracowane zostaną propozycje działań i rozwiązań w każdym z obszarów problemowych, wynikające z osiągniętych efektów prac analityczno-badawczych oraz sformułowanej wizji. Efektem prac będzie także sformułowanie celu nadrzędnego, celów strategicznych i operacyjnych oraz wskazanie najbardziej efektywnych i pożądanych kierunków działań. Zwieńczeniem zadania 3 będzie Raport strategiczny, zawierający wnioski i rekomendacje dotyczące rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Razem z wcześniej omówionymi raportami będzie on stanowił podstawę do opracowania dokumentu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Zadanie 4 (Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości), pozwoli wypracować dokument koncepcyjny oraz wnioski i rekomendacje w zakresie wdrażania koncepcji. Zadanie obejmie identyfikację podmiotów odpowiedzialnych za realizację działań służących osiągnięciu zdefiniowanych celów, harmonogram działań, wskazanie potencjalnych źródeł ich finansowania oraz wyznaczenie wskaźników rezultatu. 11

12 Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 1 diagnoza Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 uwarunkowania Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 3 bariery i szanse Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości Przewiduje się liczne konsultacje dotyczące dokumentu Koncepcji w okresie jej przygotowywania; chodzi przede wszystkim o wykorzystanie na tym etapie metody partycypacyjno-eksperckiej. Zakres zagadnień w Koncepcji obejmie wyniki studiów we wszystkich zadaniach i będzie składał się z następujących części: 1. Wprowadzenie 2. Diagnoza 3. Uwarunkowania rozwojowe 4. Bariery i szanse rozwojowe 5. Wizja i strategia rozwoju przedsiębiorczości 6. Koncepcja programowa 7. Wizja zarządzania zmianą 8. Wnioski i podsumowanie Wykonawca przygotuje też 20-stronicowe opracowanie (format A-5) w formie broszury informacyjnej, gotowej do publikacji. Broszura będzie zawierać krótki opis projektu oraz najważniejsze wyniki i rekomendacje płynące z raportów. Wykonawca dostarczy Zamawiającemu prezentację multimedialną z realizacji projektu, w wersji elektronicznej, w języku polskim i angielskim. Tabela 2. Powiązanie celów szczegółowych badania z zadaniami badawczymi Szczegółowe Cele badawcze Ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w ujęciu krajowym i regionalnym Ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem wielozawodowości rolników w ujęciu krajowym i regionalnym Analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku handlowo-usługowym Rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, w tym instytucji otoczenia biznesu Zidentyfikowanie barier rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz wskazanie kierunków ich likwidacji X X X X X X X X X X 12

13 Uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich Uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej od 2014 r. i innych polityk wsparcia unijnego dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym transferu wiedzy do sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw X X X X X X X X 13

14 2. Metodyka badania 2.1. Metody i techniki badania METODA DESK RESEARCH Pierwsza część badania, dotycząca diagnozy obszarów problemowych, zostanie przeprowadzona techniką desk research, której podstawą jest analiza materiałów zastanych. Główną cechą badania jest to, iż polega ona na wyszukiwaniu, zbieraniu oraz analizie materiałów już istniejących i dostępnych. Technika ta umożliwia szerokie rozpoznanie badanej tematyki i charakteryzuje się dużymi zaletami (relatywnie niski koszt uzyskania dostępu do danych oraz niskie nakłady czasowe niezbędne dla dotarcia do danych). METODA STATYSTYCZNA Uzasadnieniem wyboru statystycznej metody analizy danych, zwłaszcza w wymiarze ilościowym (masowym), jest fakt jej uniwersalności w badaniach diagnostycznych. Będzie ona jedną z najpowszechniej wykorzystywanych w trakcie diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich do prezentacji struktur i trendów rozwojowych. W szczególności stosowane będą analizy korelacji, szeregów czasowych, a dodatkowo w celu pogłębionego wyjaśnienia badanych zjawisk i procesów, analizy czynnikowej. W analizach statystycznych zostanie również wykorzystane specjalistyczne oprogramowanie (Statistica, Grapher). METODA KARTOGRAFICZNA Wykonawca będzie przykładał szczególną wagę do ilustracji kartograficznej, wychodząc z założenia, że mapa stanowi bardzo dobre źródło opisu sytuacji w ujęciu diagnostycznym. Podstawowymi ilościowymi i jakościowymi metodami kartograficznymi wykorzystywanymi w opracowaniu będą kartogramy i kartodiagramy oraz metoda sygnaturowa i tła jakościowego. Uzasadnieniem wykorzystania metody kartograficznej jest możliwość przedstawienia za jej pomocą regionalnego zróżnicowania przedsiębiorczości wiejskiej, co jest jednym z celów projektu. Metoda będzie wykorzystana do diagnozy wszystkich obszarów problemowych. Metoda kartograficzna będzie stosowana na dwóch poziomach. Z jednej strony posłuży jako metoda wizualizacji zjawisk w przestrzeni, a z drugiej będzie stosowana jako kartograficzna metoda analiz przestrzennych. Wykonawca posiada wszystkie niezbędne wektorowe podkłady kartograficzne pól odniesienia (jednostki administracyjne, elementy liniowe infrastruktury, punkty osadnicze itd.) pozwalające na opracowanie map. BADANIE KWESTIONARIUSZOWE CAPI/PAPI Z CHARAKTERYSTYKĄ DOBORU PRÓBY CAPI (ang. Computer Assisted Personal Interviewing) to technika stosowana przy realizacji badań ilościowych, polegająca na przeprowadzaniu bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych z wykorzystaniem komputera. Możliwe jest też wykonanie badania metodą PAPI, czyli bezpośredni wywiad z wykorzystaniem papierowej wersji kwestionariusza. Metoda badań kwestionariuszowych CAPI (lub PAPI) to jedna z najbardziej skutecznych metod zbierania rzetelnego materiału badawczego. W przypadku CAPI przygotowany na potrzeby badania kwestionariusz jest zapisywany w 14

15 formie aplikacji internetowej, która podczas wywiadu wyświetla kolejne pytania, które powinien zadawać respondentowi ankieter. Wyeliminowany zostaje w ten sposób błąd ludzki. Dzięki zastosowaniu metody CAPI istnieje też większa kontrola nad realizowaną próbą, ponieważ wyniki na bieżąco zapisują się w bazie danych. Dostęp do bazy jest możliwy w każdej chwili, co umożliwia kontrolowanie różnych zmiennych i ewentualne reagowanie w przypadku przekroczenia założonych liczebności. Za realizację badania będzie odpowiedzialny zespół Fundacji FDPA, która ma swoje placówki w różnych regionach kraju i bezpośrednio współpracuje z przedsiębiorcami na obszarach wiejskich. Fundacja wspiera mikro (w tym podmioty jednoosobowe), małych i średnich przedsiębiorców, zarówno tych, którzy prowadzą działalność od dłuższego czasu, jak i przedsiębiorców bez doświadczenia. Wspiera także osoby, które dopiero planują założenie własnej firmy, oferując im przede wszystkim szkolenia, doradztwo oraz wsparcie finansowe. Ankiety zostaną przeprowadzone przez pracowników terenowych FDPA, którzy świadczą usługi finansowe i doradcze dla przedsiębiorców, oraz przez współpracujących z FDPA doradców z Ośrodków Doradztwa Rolniczego z działów przedsiębiorczości. Charakterystyka doboru próby oraz organizacja badania Wykonawca przeprowadzi 500 wywiadów kwestionariuszowych CAPI/PAPI z przedsiębiorcami mikro, małych i średnich firm na obszarach wiejskich we wszystkich regionach kraju. W każdym województwie wskazane będą przedsiębiorstwa reprezentujące trzy grupy (mikro, małe i średnie) przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem tych, które korzystały z unijnego wsparcia i instytucji otoczenia biznesu. Każdy region będzie reprezentowany też przez gospodarstwa rolne, które poza produkcją rolną prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą w formie zarejestrowanych pozarolniczych przedsiębiorstw, ale również takie, które działalność nierolniczą prowadzą w ograniczonym zakresie. Taki sposób zbierania materiału badawczego zapewni z jednej strony jego reprezentatywność, a z drugiej pozwoli zróżnicować próbę badawczą. W wykonaniu wywiadu CAPI/PAPI przewiduje się następujące szczegółowe założenia (w załączeniu kwestionariusz wywiadu, zał. 1): W każdym regionie przeprowadzonych zostanie, co najmniej 30 wywiadów; badania obejmą tylko przedsiębiorstwa na obszarach wiejskich (włącznie z małymi miastami do 10 tys. mieszkańców, z wyłączeniem bezpośrednich stref podmiejskich dużych aglomeracji miejskich); w badaniu będą uczestniczyć trzy grupy przedsiębiorstw: mikro, małe i średnie firmy); minimalna liczba badanych średnich przedsiębiorstw w województwie to 3 firmy; z analiz wynika, że reprezentacja średniej wielkości firm na obszarach wiejskich jest stosunkowo niewielka; Wśród badanych przedsiębiorstw znajdzie się również co najmniej 8 gospodarstw rolnych, w których poza produkcją rolną prowadzona jest: a. pozarolnicza działalność w formie zarejestrowanej (na podstawie wpisu do CEiDG lub KRS); b. w ograniczonym zakresie bez wpisu do wcześniej wymienionych rejestrów przedsiębiorców, w tym: i. 1 gospodarstwo agroturystyczne, 15

16 ii. 1 gospodarstwo prowadzącego działalność w formie MOL, iii. 1 gospodarstwo prowadzące działalność uboczną w stosunku do działalności rolniczej. Badanie przeprowadzone zostanie przez osoby współpracujące z FDPA (głównie pracownicy ODR-ów i funduszy pożyczkowych) oraz przez pracowników FDPA po uprzednim przeszkoleniu w zakresie przeprowadzania niniejszego badania ankietowego, jego celu i oczekiwań zleceniodawcy. INDYWIDUALNE WYWIADY POGŁĘBIONE (IDI) Z CHARAKTERYSTYKĄ DOBORU PRÓBY Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview) to bezpośrednia rozmowa z respondentem na podstawie scenariusza rozmowy. Pytania w scenariuszach będą miały charakter otwarty, zazwyczaj o kolejności ich zadawania czy sposobie formułowania decydował będzie prowadzący wywiad. Indywidualny wywiad pogłębiony należy do najskuteczniejszych technik w wypadku badań opinii i zachowań osób kluczowych dla procesów podejmowania decyzji i realizacji zaplanowanych działań w firmach i instytucjach. Jest on szczególnie przydatny tam, gdzie konieczne jest pozyskanie informacji od osób dysponujących wiedzą i doświadczeniem eksperckim, nie znajdującym pełnego wyrazu w źródłach zastanych, a istotnych dla realizacji celu badania. Wykorzystując technikę wywiadu, badacz ma możliwość poznania wszystkich aspektów badanego zjawiska. Może poruszać skomplikowane i szczegółowe kwestie, a jednocześnie daje rozmówcy swobodę wyrażania opinii własnym językiem i poruszania tematów ważnych z jego punktu widzenia. Charakterystyka doboru próby i organizacja badania Indywidualne wywiady pogłębione IDI, w liczbie 60, będą wykorzystane w badaniu instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości na wsi (ramowy scenariusz wywiadu w załączeniu zał. 2). Będą wśród nich przedstawiciele instytucji szkoleniowych, informacyjnych, doradczych, finansowych (w tym banków spółdzielczych), Urzędów Pracy, Ośrodków Doradztwa Rolniczego z różnych regionów kraju. Dobór próby będzie wynikał z następujących założeń: przewiduje się 5 wywiadów IDI na poziomie centralnym i 55 na poziomie regionalnym, w województwach: mazowieckim, małopolskim, podlaskim i zachodniopomorskim (dzięki temu uwzględniona będzie zróżnicowana specyfika regionów szczegóły doboru województw do badań znajdują się w Raporcie Diagnostycznym); wywiady przeprowadzone zostaną przez sześciu ankieterów (pracowników FDPA); każdy ankieter przeprowadzi 10 wywiadów pogłębionych; w każdej z sześciu grup ankietowanych znajdą się co najmniej 2 osoby reprezentujące: Urząd Pracy, ODR, instytucje finansowe (bank lub fundusz pożyczkowy / poręczeniowy), instytucje szkoleniowo / doradcze lub informacyjne. METODA PARTYCYPACYJNO-EKSPERCKA Metodę partycypacyjno-ekspercką charakteryzuje ścisła współpraca między ekspertami i konsultantami a interesariuszami projektu. Łączy ona zalety podejścia eksperckiego i partycypacyjnego, a polega na tym, że: część prac wykonywana jest w wersji partycypacyjnej (zespół pracuje w formie 16

17 warsztatowej według procedury i pod kierunkiem moderatora), a część prac wykonują konsultanci i eksperci. Charakterystyka warsztatów i sposób pozyskania uczestników Wykonawca zorganizuje 17 warsztatów tematycznych, z których 5 będzie miało wymiar krajowy (ponadregionalny), a 12 wymiar regionalny (województwa: mazowieckie, małopolskie, podlaskie i zachodniopomorskie). Głównym motywem wyboru regionów było objęcie badaniami szerokiego i reprezentatywnego spektrum obszarów wiejskich o zróżnicowanej charakterystyce społecznoekonomicznej. Województwo mazowieckie cechuje największa różnorodność społeczno-ekonomiczna obszarów wiejskich (w ujęciu kontinuum miasto-wieś), w woj. zachodniopomorskim znaczna część obszarów wiejskich podlegała silnej transformacji wynikającej z likwidacji gospodarstw państwowych i objawiającej się bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Specyfiką woj. małopolskiego jest rozdrobnienie agrarne, duża gęstość osadnictwa i rozwój usług turystycznych na wsi, natomiast woj. podlaskie charakteryzują na ogół mało korzystne warunki agroekologiczne, największe w skali kraju problemy demograficzne (starzenie się społeczeństwa, zachwiana struktura płci, odpływ migracyjny), rozwój agroturystyki i sukces mleczarstwa. Warsztaty krajowe będą realizowane przez 1 grupę warsztatową (5 spotkań) i będą dotyczyły każdorazowo jednego z obszarów problemowych. W przypadku warsztatów regionalnych każdemu obszarowi problemowemu poświęcone będą co najmniej dwa warsztaty (4 grupy warsztatowe odbędą po 3 spotkania). W doborze uczestników zakłada się uwzględnienie różnych kategorii wielkościowych i sektorowych przedsiębiorstw oraz reprezentantów różnych firm otoczenia biznesu (doradcze, szkoleniowe, finansowe, itp.). W każdym warsztacie weźmie udział co najmniej 10 uczestników, w tym co najmniej 5 przedstawicieli przedsiębiorstw, dwóch rolników prowadzących działalność pozarolniczą, przedstawiciel ośrodka doradztwa rolniczego, przedstawiciel firmy szkoleniowej lub finansowej oraz przedstawiciel samorządu lokalnego. Uczestnicy warsztatów będą wyłonieni z bazy współpracujących firm z Fundacją FDPA oraz z bazy uczestników wywiadu IDI, przy założeniu, że będą oni reprezentowali różnice w zakresie struktury sektorowej i wielkościowej. Przedstawiciele firm doradczych i samorządu będą wyłonieni po konsultacjach z regionalnymi ośrodkami doradztwa rolniczego i lokalnymi biurami FDPA. FDPA posiada bazę aktywnych pożyczkobiorców obejmującą ponad 1150 przedsiębiorców w 70% z obszarów wiejskich. Ponad 90% przedsiębiorców / pożyczkobiorców obsługiwanych przez FDPA to mikroprzedsiębiorcy pozostałe przedsiębiorstwa to małe przedsiębiorstwa. Ponadto dzięki realizacji różnych projektów na terenach wiejskich FDPA posiada liczne kontakty z lokalnymi samorządami, Powiatowymi Urzędami Pracy, instytucjami finansowymi i organizacjami pozarządowymi. W związku z założeniem, iż wszystkie warsztaty odbędą się w regionie od wielu lat bezpośrednio obsługiwanym przez FDPA nie powinny wystąpić problemy z odpowiednim doborem uczestników warsztatów. Każda grupa warsztatowa odbędzie co najmniej 3 spotkania w różnych terminach. Moderatorem spotkania będzie każdorazowo przedstawiciel IGiPZ PAN lub FDPA, przy założeniu, że wszystkie spotkania grupy warsztatowej będą moderowane przez tę samą osobę (w uzasadnionych przypadkach losowych możliwe będą odstępstwa od tego założenia). Moderatorem krajowej grupy warsztatowej będzie dr Konrad Czapiewski (IGiPZ PAN); moderatorami 4 17

18 regionalnych grup warsztatowych będą dr Konrad Czapiewski i mgr Marcin Mazur (IGiPZ PAN) 2 grupy oraz mgr Agnieszka Szymańska i mgr Katarzyna Sobarańska (FDPA) 2 grupy. Wymienione osoby mają doświadczenie w realizacji tego typu badań społecznych wynikające z wcześniej realizowanych badań naukowych lub stałej współpracy z przedsiębiorcami i uczestnictwa w licznych spotkaniach warsztatowych i szkoleniowych. Eksperci wymienieni w ofercie (dr Adam Wasilewski ekspert w zakresie ekonomii, dr Marian Oliński ekspert w zakresie ekonomii ze specjalnością doradztwo biznesowe, dr hab. Wojciech Knieć ekspert w zakresie socjologii wsi, dr hab. Agnieszka Alińska ekspert w zakresie finansów, mgr Piotr Rogowiecki ekspert w zakresie prawa), wyrazili zgodę na uczestniczenie w projekcie. Pan dr A. Wasilewski w dniu 17 stycznia 2014 r. poinformował o konieczności rezygnacji z funkcji eksperta z przyczyn osobistych i zaproponował na swoje miejsce dr Pawła Chmielińskiego; wykonawca zaakceptował tę zmianę. Eksperci, poza uczestniczeniem w warsztatach i konsultacjach, będą bezpośrednio uczestniczyli w opracowaniu raportu strategicznego i Koncepcji oraz będą mieli głos doradczy w przypadku opracowania raportu badawczego. Przewiduje się utrzymywanie stałego kontaktu z ekspertami, m.in. poprzez przesyłanie bieżących informacji na temat aktualnych prac badawczych w projekcie. W zależności od tematyki warsztatów odnoszącej się do pięciu obszarów problemowych na spotkanie będzie zapraszany ekspert w określonej dziedzinie. Na spotkania dotyczące otoczenia instytucjonalnego, konkurencyjności przedsiębiorstw oraz współpracy przedsiębiorstw będzie zapraszany ekspert w zakresie ekonomii i/lub socjologii wsi (dr Paweł Chmieliński, dr Marian Oliński, dr hab. Wojciech Knieć), na spotkania dotyczące otoczenia regulacyjnego ekspert w zakresie prawa (mgr Piotr Rogowiecki), zaś na spotkania dotyczące wsparcia finansowego ekspert w zakresie finansów (dr hab. Agnieszka Alińska). Roboczy scenariusz spotkania warsztatowego Powitanie i przedstawienie uczestników warsztatów Charakterystyka tematyki spotkania Prezentacja wyników raportu diagnostycznego i badawczego Dyskusja nad raportami Ćwiczenie dotyczące wizji przedsiębiorczości w zakresie wybranego obszaru problemowego Krótkie szkolenie na temat opracowania scenariuszy rozwoju Praca nad różnymi scenariuszami prowadzącymi do określonej wizji Analiza SWOT Dyskusja nad wizją, scenariuszami i wynikami SWOT Podsumowanie, wnioski, rekomendacje Wykonawca zorganizuje 5 prezentacji i konsultacji; 3 o wymiarze regionalnym, 2 krajowym. Ich podstawowym celem będzie uzyskanie opinii i oceny wyników prac związanych z przygotowaniem dokumentu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Prezentacje i konsultacje będą obejmowały wszystkie pięć badanych obszarów problemowych. Spotkania będą podzielone na dwie zasadnicze części: pierwsza część obejmie wizualną prezentację wyników badań ze szczególnym uwzględnieniem najistotniejszych wniosków i identyfikacją problemów badawczych, druga część będzie polegała na dyskusji mającej na celu ocenę uzyskanych wyników i rozwiązanie problemów badawczych. Spotkania o wymiarze krajowym będą koncentrowały się nad 18

19 roboczą wersją Koncepcji ich celem będzie ostateczne dopracowanie dokumentu końcowego. Uczestnicy prezentacji i konsultacji będą reprezentowali naukę i praktykę. Pozyskanie uczestników będzie polegało przede wszystkim na zaproszeniu osób współpracujących w różnym zakresie z wykonawcami projektu oraz ogłoszeniu o konsultacjach na stronie internetowej FDPA. Wśród uczestników spotkań regionalnych przewiduje się w szczególności: uczestników warsztatów, przedstawicieli firm doradczych i szkoleniowych, przedstawicieli lokalnego samorządu, rolników lub przedstawicieli grup producentów rolnych, pracowników regionalnych ośrodków doradztwa rolniczego, ekspertów współpracujących z projektem, naukowców z regionalnych ośrodków akademickich. Wśród uczestników spotkań krajowych przewiduje się w szczególności: ekspertów współpracujących z projektem, naukowców, przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Rezultatem warsztatów będzie ocena interpretacji wyników badań zawartych w raporcie diagnostycznym i badawczym, ocena poprawności odpowiedzi na pytania badawcze w poszczególnych obszarach problemowych, propozycje działań i rozwiązań w każdym z obszarów problemowych oraz sformułowanie wizji i najbardziej efektywnych i pożądanych kierunków działań. Wszystkie te elementy będą podporządkowane przygotowaniu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości. W przygotowaniu warsztatów istnieje realne zagrożenie odmowy niektórych uczestników w udziale w kolejnych spotkaniach warsztatowych. Należy pamiętać, że w przypadku regionalnych warsztatów założono trzykrotne spotkania tych samych grup przedsiębiorców. Można oczekiwać, że z różnych przyczyn nie będą oni mogli uczestniczyć w kilku spotkaniach. W przypadku warsztatów krajowych, kolejne spotkania mogą odbywać się w odstępach kilkudniowych, natomiast warsztaty regionalne, z przyczyn technicznych (przyjazdy przedsiębiorców, moderatorów i ekspertów) powinny odbyć się w ciągu dwóch dni. Zwiększy to możliwość uczestniczenia w warsztatach tych samych grup przedsiębiorców i ułatwi działania organizacyjne Wykonawcy. Warsztaty i konsultacje krajowe będą odbywać się w siedzibie Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie, a spotkania regionalne w stolicach regionów w wynajętych salach konferencyjnych lub w ośrodkach regionalnych FDPA. ANALIZA SWOT Analiza SWOT będzie przydatną metodą do oceny uwarunkowań (szans i zagrożeń oraz barier i potencjałów) rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, wspomagającą wybór najlepszej strategii działania. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter rozpatrywanych grup czynników: strengths silne strony, weaknesses słabości, opportunities okazje, threats zagrożenia i jednocześnie wskazuje na kolejność ich analizowania (punktem wyjścia są atuty i słabości, które bada się w odniesieniu do okazji i zagrożeń zewnętrznych). Analiza SWOT stanowi podstawową technikę analityczną umożliwiająca udzielenie odpowiedzi na dwa pytania badawcze: Jaka jest obecnie sytuacja 19

20 przedsiębiorczości na obszarach wiejskich (słabe i mocne strony)? oraz Jakie są szanse i zagrożenia dla rozwoju przedsiębiorczości obszarów wiejskich? 2.2. Wykaz źródeł i danych Szczegółowej kwerendzie poddane zostaną następujące dokumenty strategiczne: Strategia Rozwoju Kraju Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska Trzecia Fala Nowoczesności Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki na lata Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Umowa Partnerstwa Programowanie perspektywy finansowej W badaniu zostaną wykorzystane także inne materiały informacyjne i literatura naukowa na temat przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, np.: ABC przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 2011, MRiRW, FDPA, Warszawa. Bański J., 2013, Polska wieś w perspektywie 2050 roku, Studia Obszarów Wiejskich, 33, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa. Otłowska A., J. Buks, P. Chmielinski, 2006, Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich stan i perspektywy rozwoju, Program Wieloletni , IERiGŻ, 40, Warszawa. Polska wieś 2012, 2013, Forum Debaty Publicznej, 23, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa. Raport Polska 2050, 2011, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", PAN, Warszawa. Wasilewski A., (red.), 2011, Instrumenty polityki regionalnej i strukturalnej wspierające rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, Program Wieloletni , IERiGŻ, 14, Warszawa. Wilkin J. (red.), 2005, Polska wieś Wizja rozwoju, IRWiR PAN, Warszawa. Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, PWC Polska, Warszawa, Wykorzystane będą ogólnodostępne materiały statystyczne, bazy danych będące w posiadaniu IGiPZ PAN oraz materiały źródłowe uzyskane w wyniku studiów terenowych (wywiady CAPI / PAPI i IDI). W szczególności wykorzystane będą: Bank Danych Regionalnych (dane osadnicze, ekonomiczne, infrastrukturalne), Spis powszechny 2002, 2010, w tym dane niepublikowane, Bazy danych ESPON, OECD, FAO, Eurostat. 20

21 Otoczenie instytucjonalne 2.3. Przyporządkowanie metod Tabela 3. Zestawienie metod badawczych i ich przyporządkowanie do zadań badawczych Metoda Zadanie Wielkość próby Metoda Desk research Metoda statystyczna Metoda kartograficzna Badanie kwestionariuszowe CAPI/PAPI Pogłębione wywiady indywidualne IDI Metoda partycypacyjno -ekspercka Analiza SWOT Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 1 Diagnoza stanu i potencjału Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 1 Diagnoza stanu i potencjału Krok 2 uwarunkowania przedsiębiorczości Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 1 Diagnoza stanu i potencjału Krok 2 Uwarunkowania przedsiębiorczości Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 Bariery i szanse rozwojowe Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 Bariery i szanse rozwojowe Zadanie 2. Obszary problemowe Krok 2 Uwarunkowania przedsiębiorczości Krok 3 Bariery i szanse rozwojowe Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości Zadanie 3. Strategia i wizja Zadanie 4. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości Tabela 4. Wybór mierników do diagnozy obszarów problemowych Obszar problemowy Analizie poddane zostaną wszystkie dokumenty, materiały i dane ważne z punktu widzenia potrzeb informacyjnych badania Wykorzystane będą dostępne materiały statystyczne GUS oraz bazy danych wykonawcy Analizy kartograficzne zostaną wykorzystane do analizy danych zastanych (dane statystyczne, wskaźniki itp.). Zostanie przeprowadzonych 500 wywiadów kwestionariuszowych CAPI na reprezentatywnej próbie Zostanie zrealizowanych w sumie 60 wywiadów IDI (5 na poziomie centralnym i 55 na poziomie regionalnym). 17 warsztatów tematycznych 5 prezentacji i konsultacji Wskaźnik Opis Rok Działalność pocztowa i kurierska Liczba podmiotów gospodarczych z działu H-53 (PKD 2007) na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Poziom agregacji 2012 gmina Usługi finansowe Obsługa rynku nieruchomości Liczba podmiotów gospodarczych z działu K-64 lub K-66 (PKD 2007) na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba podmiotów gospodarczych z sekcji L (PKD 2007) na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 2012 gmina 2012 gmina 21

22 Konkurencyjność przedsiębiorstw Wsparcie finansowe Otoczenie regulacyjne Działalność prawno-księgowa, reklamowa i badania rynku Dochody do budżetu gminy z tytułu podatku CIT Dochody do budżetu gminy z tytułu opłaty targowej Przedsiębiorstwa państwowe Liczba podmiotów gospodarczych z działu M-69, M-70 lub M-73 (PKD 2007) na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Dochody budżetu gminy z tytułu udziału w podatku od osób prawnych na mieszkańca Dochody budżetu gminy z tytułu opłaty targowej na 1 mieszkańca Odsetek przedsiębiorstw państwowych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina 2012 gmina 2012 gmina 2012 gmina Spółdzielnie Odsetek spółdzielni w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina Spółki handlowe Odsetek spółek handlowych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina Spółki akcyjne Odsetek spółek akcyjnych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina Spółki cywilne Odsetek spółek cywilnych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych 2012 gmina Działalność gospodarcza osób fizycznych Wsparcie MSP w projektach UE Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Skumulowana zakontraktowana wartość projektów dla MSP realizowanych w ramach programów UE (bez PROW i PO Ryby) na 1 przedsiębiorstwo 2012 gmina 2012 gmina Podmioty z kapitałem zagranicznym Odsetek spółek z udziałem kapitału zagranicznego w ogólnej liczbie spółek handlowych 2012 gmina Obciążenie demograficzne Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym lub poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2012 gmina 22

23 Odsetek osób z wykształceniem średnim lub wyższym na obszarach wiejskich na 100 osób w wieku 19 lub więcej lat Saldo liczby osób przyjeżdżających i wyjeżdżających do pracy na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Syntetyczny wskaźnik atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich (walory przyrodniczo-kulturowe, zagospodarowanie turystyczne i warunki ekonomicznoinfrastrukturalne) Współpraca przedsiębiorstw Wykształcenie mieszkańców Dojazdy do pracy Atrakcyjność turystyczna 2011 powiat 2006 gmina 2011 gmina Grunty spółdzielni rolnych Udział gruntów we władaniu spółdzielni w ogólnej powierzchni użytków rolnych 2007 gmina 23

24 3. Organizacja i harmonogram prac 3.1. Zespół wykonawców Badanie będzie realizowane przez doświadczony zespół badawczy, których kompetencje i kwalifikacje będą służyły profesjonalnej i rzetelnie przeprowadzonej analizie przedmiotu badania. Całością projektu będzie zarządzał kierownik wspomagany przez dwóch zastępców, z których jeden będzie koncentrował się na zagadnieniach merytorycznych, zaś drugi na sprawach organizacyjnych i administracyjnych. Przewiduje się, że zastępca ds. merytorycznych będzie reprezentował IGiPZ PAN, a z-ca ds. organizacyjnych Fundację FDPA. Zadania merytoryczne będą wspierane przez ekspertów. Zespół badawczy będzie spotykał się w siedzibie IGiPZ PAN w celu omówienia postępów w realizacji badania, zdiagnozowania problemów, zidentyfikowania ryzyk i wypracowania rozwiązań oraz przedstawienia różnych punktów widzenia i doświadczeń. Planuje się kilka specjalnych spotkań roboczych związanych z pracami przygotowawczymi raportów cząstkowych Współpraca z ekspertami Współpraca z ekspertami będzie trwała przez cały okres realizacji projektu, z tym że w pierwszym etapie (zadanie 2) będzie polegała głównie na konsultacjach telefonicznych i drogą elektroniczną w celu dopracowania narzędzi badawczych, wyboru literatury i źródeł oraz innych bieżących problemów. Praca ekspertów będzie szczególnie istotna w zadaniu 3 i 4, kiedy zgromadzony materiał ze studiów terenowych będzie wymagał interpretacji, a równocześnie będą trwały prace nad wizją rozwoju i celami strategicznymi. Przewiduje się wówczas bezpośrednie spotkania z ekspertami, ich udział w części warsztatów oraz przygotowanie fragmentów tekstów do koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości w zakresie specjalności reprezentowanej przez eksperta. Przewiduje się również spotkania zespołu ekspertów, podczas których wypracowywane będą założenia do Koncepcji Podział zadań i odpowiedzialności Od strony merytorycznej pracami będzie zarządzał kierownik badania osoba doświadczona w prowadzeniu wielu projektów badawczych, w szczególności dotyczących problematyki rozwoju obszarów wiejskich. Kierownik będzie odpowiedzialny za kwestie formalne wynikające z realizacji umowy, kontakty z Zamawiającym, sprawną realizację badania, całościowy nadzór merytoryczny nad badaniem oraz bieżący nadzór nad zespołem ekspertów. Kierownik będzie wspomagany przez zastępcę do spraw merytorycznych w zakresie zagadnień badawczych oraz przez zastępcę do spraw organizacji i zarządzania projektem w zakresie bieżących spraw organizacyjnych; Zastępca do spraw organizacji i zarządzania projektem będzie też odpowiedzialny za bieżące kontakty z Zamawiającym. Kierownik zespołu wraz z zastępcami będą odpowiedzialni za nadzór merytoryczny i organizacyjny pozostałych członków zespołu. W skład zespołu wejdą eksperci w zakresie ekonomii, socjologii wsi, finansów i prawa. Będą oni odpowiedzialni za części badań odpowiadających ich kompetencjom. W szczególności ich zadania będą koncentrowały się na obszarach problemowych (np. ekspert ds. finansowych obszar III, ekspert ds. prawa obszar II itp.). Wiedza ekspertów zostanie wykorzystana przy 24

25 opracowaniu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Zakres odpowiedzialności członków zespołu został przedstawiony na harmonogramie. Prace o charakterze merytorycznym będą koordynowane przez zespół z IGiPZ PAN, natomiast prace terenowe (wywiady, warsztaty, konsultacje) będą kierowane przez zespół FDPA. Decyzje dotyczące realizacji projektu i jego poszczególnych zadań będą wynikały z umowy konsorcjum. Decyzje bieżące dotyczące zagadnień merytorycznych będzie podejmował kierownik projektu. Decyzje dotyczące organizacji i zarządzania projektem będą podejmowane przez Kolegium projektu składające się z kierownika i dwóch zastępców. Wszelkie istotne decyzje dotyczące realizacji przedmiotu umowy (merytoryczne i organizacyjne) będą konsultowane z Zamawiającym. Wykonawca zobowiązuje się do pozostawania w stałym kontakcie z Zamawiającym i informowania o stanie prac Charakterystyka głównych członków zespołu badawczego Prof. dr hab. Jerzy Bański (kierownik projektu) Od strony merytorycznej pracami będzie zarządzał kierownik zespołu (prof. dr hab. Jerzy Bański) posiadający wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem. W dorobku naukowym J. Bański ma ponad 300 publikacji naukowych z zakresu problematyki wiejskiej i rolnictwa, był kierownikiem 37 projektów i ekspertyz, uczestnikiem 36 innych projektów badawczych, wygłosił referaty na ponad 200 konferencjach naukowych. Mgr Monika Szymańska (z-ca kierownika ds. organizacyjnych i zarządzania projektem) Zainteresowania zawodowe koncentruje wokół problematyki związanej z przedsiębiorczością na obszarach wiejskich, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu doradztwa biznesowego dla nowo powstających firm, finansowania ich działalności i zarządzania. Zarządzała projektami, których celem była kompleksowa pomoc osobom z obszarów wiejskich w rozpoczęciu działalności gospodarczej i aktywności zawodowej. Kierowała projektem, którego celem było przetestowanie i wdrożenie usługi pilotażowej w zakresie finansowania zwrotnego dla mikro i małych przedsiębiorstw. Aktywnie uczestniczy w zarządzaniu funduszami pożyczkowymi FDPA oraz w pracach Komisji Pożyczkowej FDPA, przyznającej finansowanie podmiotom z obszarów wiejskich. Dr Konrad Czapiewski (z-ca kierownika ds. merytorycznych) Będzie pełnił funkcję zastępcy kierownika ds. merytorycznych. Posiada niezbędną wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem. Jest autorem około 80 publikacji naukowych z zakresu rozwoju lokalnego, rozwoju obszarów wiejskich, znaczenia kapitału ludzkiego w rozwoju przedsiębiorczości. Przygotowywał liczne ekspertyzy na potrzeby prac prowadzonych przede wszystkim w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego i Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz różnych urzędów regionalnych i samorządów lokalnych. Kierował kilkoma projektami badawczymi i aplikacyjnymi. 25

26 Dr inż. Paweł Chmieliński (ekspert w zakresie ekonomii) Zainteresowania badawcze koncentruje wokół problematyki rozwoju pozarolniczej gospodarki wiejskiej, w tym zagadnień związanych z dywersyfikacją źródeł utrzymania ludności wiejskiej, jej sytuacją na rynku pracy oraz rozwojem przedsiębiorczości. Przedmiotem prowadzonych badań jest również rozwój społeczności lokalnych (kapitał społeczny, governance). Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych, uczestniczył w realizacji projektów badawczych UE, MNiSW oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Był ekspertem MRiRW oraz MRR, jest współautorem kilkunastu ekspertyz dotyczących rozwoju obszarów wiejskich oraz polityki w tym zakresie. Zastępca przewodniczącego Rady Społecznej Doradztwa Rolniczego przy MODR Warszawa. Dr Marian Oliński (ekspert w zakresie ekonomii) Specjalizuje się w problematyce uwarunkowań funkcjonowania oraz wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw autor prawie 100 publikacji z zakresu przedsiębiorczości, ekonomiki i organizacji przedsiębiorstw, zarządzania przedsiębiorstwami, polityki wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw, wpływu zagranicznych środków pomocowych na rozwój polskich podmiotów gospodarczych, problematyki sporządzania oraz oceny biznes planów itp. Członek wielu projektów badawczych (w tym jako kierownik naukowy) realizowanych w ramach programów operacyjnych Unii Europejskiej. Doradca biznesowy wielu przedsiębiorstw, uczestnik licznych staży, w ramach, których wprowadzono w przedsiębiorstwach nowatorskie rozwiązania Dr hab. Wojciech Knieć (ekspert w zakresie socjologii wsi) Od 2000 roku zaangażowany w działania międzynarodowych i krajowych programów badawczych nad rozwojem wsi. Specjalizuje się w analizie nowych trendów w rozwoju obszarów wiejskich, sytuacją drobnych gospodarstw rolnych, dywersyfikacją źródeł dochodów ludności rolniczej. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych, opracowań, raportów badawczych, a także wielu opracowań popularnonaukowych. Posiada niezbędną wiedzę z zakresu objętego niniejszym badaniem Prof. SGH dr hab. Agnieszka Alińska (ekspert w zakresie finansów) Absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Ekspert w zakresie finansów. Zainteresowania naukowe i badawcze koncentruje wokół problematyki związanej funkcjonowaniem i stabilnością systemu finansowego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu bankowości spółdzielczej i działalności instytucji mikrofinansowych w Polsce i na świecie. Istotnym obszarem zainteresowań naukowych oraz przedmiotem prowadzonych badań i analiz są zagadnienia z zakresu finansów publicznych oraz specyfiki finansów jednostek samorządu terytorialnego i instytucji z otoczenia lokalnego biznesu. Jest autorką kilkudziesięciu artykułów naukowych i publikacji książkowych poświęconych zagadnieniom finansów i bankowości oraz członkiem Polskiego Stowarzyszenia Finansów i Bankowości oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Finansów Publicznych z siedzibą w Niemczech. Mgr Piotr Rogowiecki (ekspert w zakresie prawa) Ekspert w zakresie prawa gospodarczego W latach jako ekspert i Dyrektor Centrum Monitoringu Legislacji odpowiadał za optymalizację otoczenia prawnego prowadzenia działalności gospodarczej. Brał aktywny udział w posiedzeniach komisji sejmowych i senackich. Był członkiem funkcjonującego 26

27 przy Ministrze Gospodarki Zespołu ds. doskonalenia regulacji gospodarczych, pełnił funkcję Sekretarza Prezydium Trójstronnej Komisji ds. Społeczno- Gospodarczych. Autor licznych artykułów z zakresu prawa gospodarczego w dodatku Prawo i Praktyka dziennika Rzeczpospolita. Obecnie jako Dyrektor Biura Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych odpowiada za optymalizację otoczenia prawno-instytucjonalnego funduszy oraz poprawę warunków prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa z sektora MŚP Harmonogram badania Harmonogram opracowano, uwzględniając dbałość o jego spójność w kontekście zaproponowanej metodologii badania oraz odpowiednie dostosowanie do harmonogramu określonego przez Zamawiającego w projekcie umowy o dzieło. W harmonogramie wyodrębniono zadania badawcze i ich kroki oraz terminy opracowania poszczególnych raportów merytorycznych. Zadanie 1 Opracowanie szczegółowej koncepcji badawczej będzie wykonane w ciągu 10 dni roboczych od chwili podpisania umowy, czyli do dnia 3 stycznia 2014 r. Przewidziano zaangażowanie do tego celu kierownika i zastępcy merytorycznego w wymiarze 6 dni roboczych. Zadanie 2 będzie realizowany od chwili podpisania umowy do 27 grudnia 2013 r. W prace dotyczące pierwszego kroku Diagnoza zaangażowani będą wykonawcy i pracownicy pomocniczy (kartograf, statystyk) z IGiPZ PAN oraz FDPA w wymiarze około 25 dni roboczych. Krok 2 Uwarunkowania przedsiębiorczości i 3 Bariery i szanse rozwojowe będą realizowane równocześnie do końca lutego 2014 r. i będą najbardziej pracochłonne w związku z wykonywaniem badań kwestionariuszowych CAPI/PAPI i indywidualnych wywiadów pogłębionych IDI. Przewiduje się zaangażowanie do tego celu współpracowników Fundacji FDPA. Wymiar dni roboczych jest trudny do przewidzenia. Wynikiem będzie raport badawczy wykonany do 28 lutego Zadanie 3 Strategia i wizja będzie realizowane od lutego 2014 r. do końca kwietnia 2014 r. Będą w nich uczestniczyć eksperci w związku z realizacją badań metodą partycypacyjno-ekspercką. Warsztaty tematyczne oraz prezentacje i konsultacje będą wymagały od wykonawców projektu co najmniej 25 dni roboczych. Prace nad wizją i strategią będą wymagały prawdopodobnie podobnej liczby dni roboczych. Wynikiem badań będzie raport strategiczny wykonany do dnia 30 kwietnia Prace nad Zadaniem 4 Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich będą realizowane przez około 2 miesiące i zakończą się 16 czerwca 2014 r. złożeniem ostatecznej wersji dokumentu i materiałów informacyjnych. Istotne terminy harmonogramu: Podpisanie umowy na realizację badań: 17 grudnia 2013 Raport metodologiczny Przekazanie Zamawiającemu raportu metodologicznego: do 3 stycznia 2014; Zgłaszanie uwag do raportu metodologicznego: 5 dni roboczych od daty złożenia Raportu; Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie metodologicznym: 5 dni roboczych od daty zgłoszenia. 27

28 Raport diagnostyczny Przekazanie Zamawiającemu raportu diagnostycznego: do 27 grudnia 2013; Zgłaszanie uwag do raportu diagnostycznego: 10 dni roboczych od daty złożenia raportu; Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie diagnostycznym: 10 dni roboczych od daty zgłoszenia. Raport badawczy Przekazanie Zamawiającemu raportu badawczego: do 28 lutego 2014; Zgłaszanie uwag do raportu badawczego: 10 dni roboczych od daty złożenia Raportu; Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie badawczym: 10 dni roboczych od daty zgłoszenia. Raport strategiczny Przekazanie Zamawiającemu raportu strategicznego: do 30 kwietnia 2014; Zgłaszanie uwag do raportu strategicznego: 10 dni roboczych od daty złożenia Raportu; Dokonanie poprawek i uzupełnień w raporcie strategicznym: 10 dni roboczych od daty zgłoszenia. Koncepcja systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Przekazanie Zamawiającemu Koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich wraz z broszurą informacyjną i prezentacją multimedialną: do 2 czerwca 2014 r. W ciągu dwóch ostatnich tygodni trwania projektu konsultacje z Zamawiającym nad treścią przygotowanego dokumentu. 28

29 29