MAKROEKONOMIA I ZAJĘCIA 1. Jan Baran

Transkrypt

1 MAKROEKONOMIA I ZAJĘCIA 1 Jan Baran

2 PLAN ZAJĘĆ Struktura organizacyjna przedmiotu O czym jest makroekonomia? Ruch okrężny w gospodarce Rachunki narodowe

3 ORGANIZACJA PRZEDMIOTU Wykład: Prof. Urszula Sztanderska Dr Gabriela Grotkowska Ocena z przedmiotu: 70% - ocena z egzaminu 30% - ocena z ćwiczeń

4 PROJEKT ZALICZENIOWY Grupy 2-3osobowe. Analiza sytuacji makroekonomicznej wybranego kraju OECD rachunki narodowe, rynek pracy, inflacja, bilans handlowy. W połowie semestru prezentacja wstępnych wyników. więcej powie dr Gajderowicz

5 PROGRAM ZAJĘĆ WYKŁAD 1 Czym jest makroekonomia? Różnica: podejście makro- i mikroekonomiczne. 2 Ruch okrężny bez zasilania w pieniądz. Rachunki SNA w gospodarce zamkniętej i otwartej. Pomiar sytuacji na rynku pracy ĆWICZENIA Ruch okrężny w gospodarce. PKB i podstawowe kategorie. Definicje i pomiar wielkości charakterystycznych dla rynku pracy. 3 Bilans płatniczy. Kurs walutowy Podstawowe pojęcia związane z gospodarką otwartą. 4 Pieniądz w gospodarce Jak mierzy się zmiany cen w gospodarce? 5 Model klasyczny gospodarki zamkniętej Omówienie pracy pisemnej i prezentacji. 6 Model klasyczny w gospodarce otwartej Ćwiczenia o modelu klasycznym (gospodarka zamknięta i otwarta) 7 Uzasadnienie dla analiz keynesowskich Prezentacje studentów Model keynesowski; Wyprowadzenie krzywej IS 8 Równowaga na rynku aktywów. Rynek pieniężny: popyt na pieniądz, podaż pieniądza. Wyprowadzenie krzywej LM. Prezentacje studentów 9 Model ISLM Model keynesowski. 10 Polityka fiskalna i monetarna. Model ISLM. 11 Rynek pracy. Rodzaje bezrobocia. Naturalna stopa bezrobocia. Kontynuacja IS-LM 12 Model AD-AS Model ASAD 13 Naturalna stopa bezrobocia i krzywa Philipsa Krzywa Philipsa i prawo Okuna 14 Inflacja, prawo Okuna i podaż pieniądza Zadania powtórzeniowe 15 Wybrane problemy makroekonomiczne Kolokwium końcowe

6 LITERATURA Mankiw & Taylor, Makroekonomia Begg, Fischer, Dornbusch, Makroekonomia Brzozowski, Cieślik, Przewodnik po zadaniach z makroekonomii Przed każdymi zajęciami podam, które rozdziały należy przeczytać, będą wymagane na kartkówce

7 CZYM JEST MAKROEKONOMIA? Makroekonomia, w przeciwieństwie do mikroekonomii, wyjaśnia zjawiska charakterystyczne dla całej gospodarki. Głównymi obszarami zainteresowania makroekonomii jest wzrost gospodarczy i wahania koniunktury. Inne kwestie nurtujące makroekonomistów to przede wszystkim inflacja i bezrobocie.

8 USD GDP per capita, ceny stałe JPN ZMB USA VEN ESP CHN Źródło: WDI WB

9 GDP PER CAPITA, 1990 USD Germany UK Greece Spain Poland Źródło:

10 1975Q1 1977Q1 1979Q1 1981Q1 1983Q1 1985Q1 1987Q1 1989Q1 1991Q1 1993Q1 1995Q1 1997Q1 1999Q1 2001Q1 2003Q1 2005Q1 2007Q1 2009Q1 2011Q1 2013Q1 10 GDP growth rate, % United Kingdom United States Źródło: Eurostat

11 CZYM JEST MAKROEKONOMIA? Podejście modelowe: w uproszczony sposób opisuje rzeczywistość pozwala wnioskować o skutkach pewnych zmian w gospodarce, pozwala prognozować Makroekonomiści pragną lepiej zrozumieć mechanizmy rządzące gospodarką, w celu prowadzenia odpowiedniej polityki gospodarczej

12 PRZYKŁADOWE DANE MAKROEKONOMICZNE DLA POLSKI Produkt krajowy brutto: mld PLN (2014) Tempo wzrostu gospodarczego r/r: 3.5% (15q3) Inflacja CPI r/r: -0.7% (16m1) Stopa bezrobocia rejestrowanego: 9.8% (15m12) Stopa bezrobocia (BAEL): 7.1% (15q3) Wskaźnik zatrudnienia (BAEL): 52.4% (15q3) Współczynnik Giniego: (2014) Wydatki publiczne: 42.1% PKB (2014) Dochody publiczne: 38.8% PKB (2014) Deficyt publiczny (general government): -3.3% PKB (2014)

13 RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE I RACHUNKI NARODOWE

14 PIĘĆ GŁÓWNYCH SEKTORÓW INSTYTUCJONALNYCH Dwa podstawowe sektory: Sektor gospodarstw domowych - posiada czynniki produkcji Sektor przedsiębiorstw wytwarza towary i usługi Kolejne trzy sektory: Sektor finansowy Sektor instytucji rządowych Sektor zagranica

15 RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE (DWA SEKTORY)

16 RUCH OKRĘŻNY (DWA SEKTORY) Rozpatrzmy przypadek dwusektorowej gospodarki zamkniętej. Przy braku sektora finansowego i braku możliwości oszczędzania, to co jest wyprodukowane i sprzedane musi zostać wydane na konsumpcję, tj. produkt równa się konsumpcji: Y = C

17 RUCH OKRĘŻNY (SEKTOR FINANSOWY) Po wprowadzeniu możliwości oszczędzania (sektor finansowy), dochód może być rozdysponowany między konsumpcję i oszczędności prywatne (Sp), czyli to co zostało zarobione jest wydane na konsumpcję, lub zaoszczędzone: Y = C + Sp Na rynku finansowym oszczędności są użyczane przedsiębiorstwom, które dokonują inwestycji. Łączna wielkość inwestycji równa się oszczędnościom w gospodarce: I = Sp, więc: Y = C + I

18 RUCH OKRĘŻNY (RZĄD) Wprowadźmy teraz rząd. W najprostszym przypadku rząd ingeruje w gospodarkę pobierając podatki T oraz dokonując transferów pieniężnych B. Wydaje też środki na zakupy rządowe G. Niech NT oznacza podatki netto: NT = T B. Po uwzględnieniu zakupów rządu wytworzony produkt idzie na zaspokojenie: Y = C + I + G Jeśli chodzi o dochody to teraz dochody z wytworzenia produktu są przeznaczane na konsumpcję, oszczędności oraz podatki netto: Y = C + Sp + NT

19 RUCH OKRĘŻNY (RZĄD) Jeśli Y = C + I + G oraz Y = C + Sp + NT, to: C + I + G = C + Sp + NT więc: I = Sp + (NT G) Oznacza to, że w gospodarce zamkniętej z rządem inwestycje równają się sumie oszczędności prywatnych i publicznych, gdzie Sg = NT G. Oznacza to, że gdy rząd zwiększa deficyt budżetowy (BD = G NT; BD = -Sg), to powoduje to spadek oszczędności ogółem, oraz w efekcie spadek inwestycji. Wydatki rządowe wypierają inwestycje prywatne.

20 RUCH OKRĘŻNY (ZAGRANICA) Po dodaniu zagranicy, gospodarka może kupować towary wytworzone za granicą (import) i sprzedawać wytworzone w kraju (eksport). Eksport netto (NX) stanowi różnicę między wartością eksportu (X) a importu (M) NX = X M Produkt jest teraz dzielony na konsumpcję, inwestycję, zakupy rządowe, oraz eksport netto: Y = C + I + G + X M Y = C + I + G + NX

21 RUCH OKRĘŻNY (ZAGRANICA) Ponieważ suma wydatków równa się sumie dochodów: Y = C + I + G + NX = C + Sp + NT Inwestycje w gospodarce otwartej są więc finansowane z trzech źródeł: Jednocześnie: I = Sp + (NT G) NX NX = Sp I + (NT G)

22 RUCH OKRĘŻNY (ZAGRANICA) Zależność: NX = Sp I + (NT G) Implikuje, że nadwyżka eksportu nad importem, czyli bilans handlowy, jest ujemnie powiązana z deficytem budżetowym (BG = G NT). Gdy rząd zwiększa deficyt budżetowy spodziewamy się pogorszenia deficytu handlowego. Jednoczesne pogorszenie salda budżetu i bilansu handlowego nazywamy zjawiskiem bliźniaczych deficytów (twin deficits).

23 JESZCZE KILKA SŁÓW O INWESTYCJACH Inwestycje dzielą się na inwestycje w kapitał trwały (fixed capital formation) oraz inwestycje w zapasy (change in inventories) Ponadto wyróżnia się inwestycje netto i brutto: Inwestycje netto = inwestycje (brutto) amortyzacja, lub: Amortyzacja kapitał deprecjonuje się (zużywa się). Część produkcji w gospodarce jest przeznaczana na odtworzenie kapitału. Warto zapamiętać, że inwestycje są najsilniej procyklicznym składnikiem PKB.

24 80 Struktura PKB, %, Final consumption expenditure of general government Household and NPISH final consumption expenditure Exports of goods and services Imports of goods and services Gross fixed capital formation Changes in inventories -60 Źródło: Eurostat DE PL ES

25 I kw 01 I kw 02 I kw 03 I kw 04 I kw 05 I kw 06 I kw 07 I kw 08 I kw 09 I kw 10 I kw 11 I kw 12 I kw 13 DEKOMPOZYCJA ZMIAN TEMPA PKB (HISZPANIA ) Final consumption (private) Gross fixed capital formation Inventories & stat discr Final consumption (government) Net export GDP Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

26 PRODUKT KRAJOWY BRUTTO PKB (gross domestic product, GDP) jest to wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w kraju w danym roku. Istnieją 3 sposoby obliczania produktu: metoda wydatkowa: wartość wszystkich dóbr finalnych wytworzonych w kraju w danym roku, metoda dochodowa: suma dochodów czynników produkcji (płace + zyski + odsetki od kapitału), suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej. Wartość dodana = wartość produktu wytworzonego minus wartość dóbr pośrednich zużytych w trakcie produkcji = suma wynagrodzeń i zysków w danej branży / przedsiębiorstwie. Trzy metody powinny być tożsame, tj. dawać ten sam wynik, ale tak nie zawsze jest. Np. ze względu na szarą strefę, czyli nieujawniane dochody.

27 RACHUNKI NARODOWE (PRODUKT KRAJOWY BRUTTO) Produkt Krajowy Brutto (PKB, Gross Domestic Product, GDP) pokazuje całkowity dochód wytworzony na terenie danego państwa w ciągu roku. GDP = C + G + I + NX (lub GDP = C + G + Ib + NX)

28 RACHUNKI NARODOWE (PRODUKT NARODOWY BRUTTO) Produkt Narodowy Brutto (PNB, gross national product, GNP) pokazuje całkowity dochód wytworzony przez czynniki produkcji należące do obywateli danego państwa (niezależnie od tego czy wytworzono go w kraju czy zagranicą). Produkt Narodowy Brutto jest to PKB powiększony o wynagrodzenie krajowych czynników produkcji wykorzystanych za granicą i pomniejszony o wynagrodzenie zagranicznych czynników wykorzystanych w kraju (V) GNP = GDP + V Czy w przypadku Polski GNP jest większe od GDP?

29 RACHUNKI NARODOWE (PRODUKT NARODOWY NETTO) Kapitał służący do wytwarzania dochodu ulega zmniejszaniu na skutek fizycznego lub ekonomicznego zużycia. Miarą zmniejszania się tego kapitału jest amortyzacja (A), co oznacza że w zależności od jej wielkości, rzeczywista produkcja (netto) wytwarzana w gospodarce jest mniejsza niż ta, którą opisuje PKB lub PNB. Produkt Narodowy Netto (PNN, Net National Product, NNP) jest równy: NNP = GNP A gdzie A = Ib - In

30 RACHUNKI NARODOWE (DOCHÓD NARODOWY) Dochód narodowy (DI, national income, NI) jest równy NNP w cenach czynników wytwórczych (czyli NNP po odjęciu podatków pośrednich, które podwyższają cenę produktu na rynku) pomniejszonemu o saldo błędów i opuszczeń (ER) i powiększonemu o dotacje (subsydia) netto dla przedsiębiorstw (D): NI = NNP - Te - ER + D

31 RACHUNKI NARODOWE (DOCHÓD OSOBISTY) Znając wielkość (DO, personal income, PI) w następujący NI możemy obliczyć dochód osobisty sposób: PI = NI - SS - Tp - + N + B + PB lub PI = w + N + B + PB gdzie SS składki na ZUS, - nie rozdzielone zyski korporacji, N odsetki od długu publicznego, B transfery publiczne do gospodarstw domowych, PB prywatne transfery przedsiębiorstw do gospodarstw domowych (zyski rozdzielone), w - płace

32 RACHUNKI NARODOWE Dochód do dyspozycji (DOD, disposable income, DI) jest to dochód osobisty pomniejszony o podatki bezpośrednie (od dochodu): DI = PI - Td

33 ZADANIE 1 W Lehistanie produkuje się jabłka, sok jabłkowy, oraz szarlotkę. Wartość wyprodukowanych jabłek wyniosła 50 mln euro. Jabłka za 20 mln euro zostały użyte do produkcji soku jabłkowego, której wartość sięgnęła 40 mln euro. Produkcja szarlotki osiągnęła 100 mln euro, przy tym zużyto jabłka za 20 mln oraz mąkę z importu za 40 mln euro. Jabłka za 5 mln euro zostały kupione przez konsumentów, a pozostałe niesprzedane trafiły do chłodni. Ile wyniosło PKB Lehistanu? Jaki był wkład producenta szarlotki do PKB Lehistanu?

34 ZADANIE 1 PKB liczone poprzez sumę wartości dodanych: VA dla sektora jabłek: 50 (produkcja jabłek) 0 (koszty dóbr pośrednich przy produkcji jabłek) VA szarlotka: 100 (produkcja szarlotki) 20 (jabłka) 40 (mąka) = 40 VA sok = 40 (wartość wyprodukowanego soku) 20 (wartość jabłek wykorzystanych do produkcji soku) = 20 PKB = = 110 VA szarlotka / PKB = 40/110 PKB możemy policzyć również jako suma produkcji dóbr finalnych import: PKB = 5 (jabłka sprzedane) + 5 (jabłka przekazane do chłodni) + 40 (sok jabłkowy) (szarlotka) 40 (import mąki) = 110

35 ZADANIE 2 W kraju Bolanda 50% PKB stanowi konsumpcja. Inwestycje wyniosły 200 mld euro, a rząd wydał 300 mld euro. Bolanda wyeksportowała towary o łącznej wartości 300 mld, czyli o 1/2 więcej niż wyniósł import. Oblicz: PKB, C, M, NX.

36 ZADANIE 3 Jeżeli inwestycje netto wynoszą 900 mln euro, amortyzacja 100 mln euro, oszczędności prywatne 1050 mln euro, napływ kapitału 100 mln euro, ile wynosi deficyt budżetowy? W tym zadaniu wychodzimy od równania, mówiącego, że inwestycje równają się sumie oszczędności prywatnych, oszczędności rządowych (nadwyżka budżetowa) minus bilans handlowy. Ważne: z bilansu płatniczego mamy zależność: bilans handlowy + bilans kapitałowy = 0 Gdy mamy nadwyżkę bilansu handlowego (eksport przewyższa import) musimy mieć deficyt na rachunku kapitałowym (więcej inwestujemy za granicą niż zagranica u nas), i vice versa.

37 ZADANIA 4 I 5 ZADANIE 4 Dane o gospodarce: GDP= 950, A = 360, Te = 210, subsydia = 10. Oblicz: NNP, NI. ZADANIE 5 W zamkniętej gospodarce zanotowano następujące wskaźniki gospodarcze: C = 1000, Ib = 200, G = 600, A = 100, Te = 300, D = 0, ER = 100 Oblicz: GDP, GNP, NNP, NI, In

38 ZADANIE 6 I 7 ZADANIE 6 Rozpatrzmy następującą gospodarkę otwartą: C = 2000, In = 1000, A = 1000, G = 500, Te = 1000, NX = -100, V = 100, D = 0, ER = 0 Oblicz: GDP, GNP, NNP, NI ZADANIE 7 Ile w gospodarce zamkniętej wynoszą: GNP, NI, PI, DI, płace i deficyt budżetowy, jeśli: C = 3000, G = 2000, Ib = 2000, In = 800, Te = 500, Td = 500, Tp = 100, SS = 100, B = 200, ER = 200, D = 100, = 300, N = 100, PB = 200

39 ZADANIA 8 I 9 ZADANIE 8 Mamy następujący kraj, będący gospodarką otwartą: C = 80, Ib = 20, A = 15, G = 40, Te = 30, Tp = 20, ZUS = 30, B = 20, Td = 10, NX = -50, V = 0, ER = -10, D = 30, = 0, PB = 0, N = 5 Oblicz: GNP, NNP, NI, PI, DI i deficyt budżetowy ZADANIE 9 Wyniki wyniki pewnej gospodarki wynoszą: NX = 0, A = 2, In = 1, ZUS = 1, Te = 1, Tp = 2, Td = 1, Sprywatne = 5, C = 5, V = 0, B = 2, D =2, ER = 2, = 1, PB = 2, N = 2 Jaki jest stan budżetu oraz ile wynosi: G, NNP, NI, PI, DI