Dolegliwości bólowe kręgosłupa. Przyczyny i mechanizm powstawania. Przyczyny i czynniki sprzyjające rozwojowi bólu pleców

Transkrypt

1 Mgr Damian Kostyra 2010 Dolegliwości bólowe kręgosłupa. Przyczyny i mechanizm powstawania. Wstęp Problem bólu pleców jest zjawiskiem powszechnym w rozwiniętych społeczeństwach. Można powiedzieć, że jest to choroba cywilizacyjna. Nasz kręgosłup bardzo długo przystosowywał się do pozycji stojącej w toku ewolucji, a gwałtowny rozwój motoryzacji i techniki w bardzo krótkim czasie zmusił nas do siedzącego trybu życia % populacji doświadczyło niespecyficznego bólu pleców, najczęściej ten problem dotyka ludzi między rokiem życia. Coraz częściej też młodzież skarży się na dolegliwości bólowe tej okolicy. 85% chorych jest na zwolnieniu mniej niż tydzień, 15 % ponad miesiąc. 5% cierpiących na ostre dolegliwości bólowe przechodzi w stan chronicznych objawów. Te statystyki pokazują jak kosztowne są rehabilitacja i leczenie osób z bólem pleców. W Stanach Zjednoczonych na diagnostykę, leczenie i koszty ubezpieczenia wydaje się miliardów dolarów rocznie. Tylko przeziębienie jest częstszą przyczyną odwiedzin w gabinetach lekarskich od bólów krzyża. Przyczyny i czynniki sprzyjające rozwojowi bólu pleców Czynniki sprzyjające występowaniu bólów krzyża: -otyłość -wysoki wzrost -dysbalans mięśni kompleksu biodrowo-miedniczno-lędźwiowego -ciąża -nieergonomiczne warunki pracy (taśmowy system pracy, wibracje) -urazy narządu ruchu -siedzący tryb życia -zaburzenia osobowości (histeria, hipochondria) -stany depresyjne Ból pleców utrzymuje się i przechodzi w stan chroniczny gdy towarzyszą mu następujące czynniki: -znaczne wyczerpanie psychiczne -niska własna ocena stanu zdrowia

2 -depresja -niska aktywność fizyczna -palenie papierosów -niezadowolenie z pracy -otyłość -hipermobilność lub hipomobilność kręgosłupa -niskie wykształcenie. Przyczyny bólu pleców możemy podzielić na trzy grupy: 1. poważne patologie kręgosłupa lub poza ale z nim związane 2. podrażnienie korzeni nerwowych 3. niespecyficzne Dwie pierwsze grupy to zaledwie niewielki procent wszystkich chorych (3-10%), to tutaj zakwalifikować możemy chorych z dysfunkcją w obrębie jądra miażdżystego, złamaniem kompresyjnym kręgów oraz guzem nowotworowym. Również w obrębie kręgosłupa przyczyną bólu mogą być: stawy międzywyrostkowe, stenoza kanału kręgowego, kręgozmyk, niestabilność więzadłowa (hipermobilność), zwłóknienia w obrębie tkanek miękkich otaczających kręgosłup, zwyrodnienia stawów kręgosłupa, skrzywienia kręgosłupa. Ból kręgosłupa może być także spowodowany odległymi przyczynami, ale w skutek odruchów wiscerosomatycznych chory narząd ulega projekcji w obrębie kręgosłupa. Jest to swego rodzaju sygnał alarmowy i tak np. nowotwór trzustki, ostre zapalenie trzustki, tętniak aorty brzusznej, tętniak aorty, choroby nerek, przepuklina rozworowa, wrzód trawienny, nowotwory jelit, choroba Crohna, choroba wieńcowa serca, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, schorzenia woreczka żółciowego objawiają się bólem kręgosłupa są to dolegliwości rozlane, gdzie czasem trudno jest wskazać jedno miejsce bólu, a objawy nie ulegają wyciszeniu wraz ze zmianą pozycji. Trzecie grupa pacjentów to ponad 90% przypadków. Niespecyficzne dolegliwości bólowe mają podłoże mechaniczne dotyczą układu mięśniowoszkieletowego. Ogólnie stan pacjenta jest dobry, a dysfunkcja objawia się w czasie wykonywania charakterystycznych, przymusowych ruchów, przyjmowania

3 długotrwale niefizjologicznej pozycji. Poziom dolegliwości jest związany ze stopniem aktywności ruchowej, jest zmienny i często ustępuje po odpoczynku. Przyczyną bólu krzyża, ale i nie tylko jest załamanie się procesów adaptacyjnych. Nasz organizm ma zdolność przystosowywania się do warunków zewnętrznych, trenując biegi długodystansowe z powodzeniem bylibyśmy zdolni po odpowiednio długim czasie treningu przebiec maraton. Gdyby jednak zdarzyło się nam przebiec nawet 10 kilometrów bez żadnego przygotowania skutki dla naszego organizmu mogłyby być opłakane. Trening zwiększa możliwości adaptacyjne tkanek. Podobnie układ mięśniowy przystosowuje się do niekorzystnych warunków zewnętrznych. Np. długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej wywołuje osłabienie mięśni brzucha, wzmożone napięcie mięśni tylnej grupy ud, dochodzi do rozciągnięcia mięśni grzbietu. Do pewnego momentu układ będzie działał prawidłowo, aż w końcu jego rezerwy adaptacyjne się wyczerpią co objawi się bólem. Dolegliwości dolnego odcinka kręgosłupa związane są z: - ciężką pracą fizyczną - oddziaływaniem nadmiernych sił zginających, zginających rotacyjnych - podnoszeniem ciężkich przedmiotów - ruchami pociągania i pchania - długotrwałymi powtarzanymi monotonnymi wzorcami ruchowymi (np. system taśmowy pracy) - utrzymywanie statycznych pozycji ciała (często asymetrycznych) - wibracje Również otoczenie ma wpływ na stan kręgosłupa: - niedostosowanie stanowiska pracy - niedostosowane krzesło - buty na wysokich koturnach - niewygodne łóżko i niedopasowana poduszka - przymusowa pozycja w czasie jazdy samochodem lub w czasie pracy. Zdolności adaptacyjne ulegają wyczerpaniu także w stanach nadmiernego stresu, w depresji, w przypadku katastroficznego myślenia, utrzymującego się poczucia strachu, w zaburzeniach poznawczych, niski próg pobudliwości nocyceptorów i innych uwarunkowaniach psychosocjalnych.

4 Mechanizm powstawania dolegliwości bólowych. Po pierwsze stres. Udowodniono, że już niewielki stresor wpływa na wzrost napięcia mięśniowego. A teraz wyobraź sobie swój dzień. Stres jest tam obecny permanentnie i to nie do końca uświadomiony. Stoisz w korku, winda znów się wlecze, szef ma zły humor, pracownicy się ociągają, czekasz na ważny telefon, siedzisz długie godziny przy biurku i nie masz czasu rozciągnąć zmęczonych mięśni i tak dalej i tak dalej!! Mięśnie napinają na skutek pobudzenia układu współczulnego. W miejscu płytki motorycznej zwiększa się wydzielanie acetylocholiny. Utrzymujący się skurcz powoduje wyczerpanie rezerw tlenowych mięśnia, dochodzi do hipoksji. Mięsień musi przestawić się na beztlenowy system produkcji energii, rośnie poziom kwasu mlekowego i pirogronowego. Napięcie mięśnia powoduje niedokrwienie tego obszaru, rośnie ilość zbędnych produktów przemiany materii to wywołuje ból i dyskomfort. Ból powoduje jeszcze większe napięcie mięśni, receptory bólowe uwrażliwiają się. Pojawiają się zmiany strukturalne w mięśniu (w dalszym okresie dochodzi do zwłóknienia). Zaburzona zostaje synteza białek, mięsień wolniej się regeneruje, dochodzi do przeciążenia całego układu mięśniowo ścięgnistego. Dodatkowo wydzielają się mediatory stanu zapalnego uwrażliwiając receptory bólowe. Drugim aspektem który należy wziąć pod uwagę jest budowa kręgosłupa i sterowanie procesami stabilizacji ogniwa ruchowego. Na staw składają się: kości, chrząstki, więzadła, torebka stawowa, kaletki, ścięgna, mięśnie wszystko to kontroluje układ nerwowy. Zgodnie z modelem stabilizacji Panjabiego układ ten składa się z trzech podsystemów: biernego (więzadła, powierzchnie stawowe, ścięgna, bierne części mięśnia), czynnego (zdolności mięśnia do skurczu), kontroli nerwowej. Te trzy podsystemy muszą ze sobą współgrać, a gdy któryś z nich zawodzi pozostałe muszą kompensować ten ubytek. Przyjmowanie długotrwałej pozycji zwieszonej, czyli takiej gdzie mięśnie przestają utrzymywać wyprostowaną pozycję, a funkcję tą przejmują więzadła, powoduje osłabienie mięśni odpowiedzialnych za stabilizację kręgosłupa (mięśnie

5 poprzeczny brzucha, wielodzielny, mięśnie dna miednicy i przepona). Dochodzi do przeciążenia więzadeł, układ nerwowy zwiększa napięcie bardziej globalnych mięśni (kulszowo-goleniowe, lędźwiowe, mięśnie grzbietu) to w konsekwencji prowadzi do przeciążenia tych mięśni oraz stawów kręgosłupa. Jedne mięśnie są nadaktywne, drugie zaś wyhamowane (osłabione) powstaje dysbalans mięśniowy. Te wszystkie czynniki wpływają na rozwijanie się dysfunkcji kręgosłupa a w konsekwencji ból! Czynniki wymienione na wstępie, sprzyjają nasilaniu się i utrzymywaniu dolegliwości bólowych. Mechanizm rozwijania się dysfunkcji oparty jest na zasadzie błędnego koła, dochodzi do kaskady negatywnych działań, które nasilają się wzajemnie. Zadaniem terapeuty jest przerwanie koła bólowego. Drobiazgowa ocena postawy, objawów klinicznych, czynników nasilających jest gwarancją skutecznej terapii. Profilaktyka i leczenie dolegliwości bólowych z punktu widzenia rehabilitanta to temat na odrębny artykuł. Piśmiennictwo: Balague F. Mannion A.F. Pallise F. Cedraschi F.:Clinical update: low back pain. The Lancet 2007, 369, Burton A.K.: How to prevent low back pain. Best practice & Research Clinical Rheumatology 2005, 19, 4, Chaitow L. Fritz S.: Masaż leczniczy. Bóle dolnego odcinka kręgosłupa i miednicy. Elsevier Urban & Partner. Wrocław Richardson C. Hodges P.W. Hides J.: Kinezyterapia w stabilizacji kompleksu lędźwiowo-miednicznego. Elsevier Urban&Partner. Wrocław 2009 Świerkot J.: Bóle krzyża etiologia, diagnostyka i leczenie. Przewodnik lekarza,