Spotkanie Klubu poświęcone Wojskowej Służbie Kobiet i prof. płk. Elżbiecie Zawackiej Zo oraz Fundacji Archiwum Pomorskie AK

Transkrypt

1 Spotkanie Klubu poświęcone Wojskowej Służbie Kobiet i prof. płk. Elżbiecie Zawackiej Zo oraz Fundacji Archiwum Pomorskie AK Spotkanie Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego - "Grota" w Instytucie Pamięci Narodowej, które odbyło się 9 października br. miało szczególny charakter. Poświęcono go dorobkowi archiwalnemu, naukowemu i dydaktycznemu Fundacji Archiwum Pomorskiego Armii Krajowej ( z siedzibą w Toruniu oraz twórczyni Fundacji prof. płk. Elżbiecie Zawackiej - "Zo". Klub "Grota" i Fundacja toruńska to dwie społeczne instytucje, powołane z inicjatywy środowisk byłych żołnierzy AK, poświęcone studiom historycznym nad II Wojną Światową. W Zarządzie Klubu znajdują się osoby od lat ściśle współpracujące z Fundacją prof. Elżbiety Zawackiej, w tym wiceprzewodnicząca Memoriału gen. Marii Wittek - kol. Irena Makowska. Po wystąpieniu referentów odbyła się dyskusja, w której m.in. wzięła udział ppr. komandor Bożena Szubińska, przewodnicząca Rady ds. Kobiet w Siłach Zbrojnych RP, która wyraziła chęć współpracy kobiet-oficerów WP służby czynnej - z Klubem Historycznym im. gen. Stefana Roweckiego - "Grota", właśnie z uwagi na to, że wśród licznych jego członków znajduje się bardzo duża grupa kobiet-żołnierzy, weteranek II Wojny Światowej. "Jest to dla mnie niezwykłe i wzruszające spotkanie. Dziękuję bardzo za zaproszenie...", powiedziała pani Komandor. "Chciałabym, by doszło między nami kobietami, oficerami WP a Wami, żołnierzami lat wojny do bliższych kontaktów. Wy walczyłyście w podziemiu i na wszystkich frontach świata - my stanowimy, na razie, kadrę kobiet - żołnierzy WP. Jesteście dla nas wzorem odwagi i poświęcenia, od Was chcemy się uczyć, jak należy pełnić swą służbę żołnierza Rzeczypospolitej. Łączy nas także i to, że nasza i Wasza służba jest i była pełniona ochotniczo...". Przed ogólnym spotkaniem członków Klubu odbyła się pod przewodnictwem Janusza Krupskiego, wiceprezesa IPN - Rada Doradcza Klubu z udziałem: prof. Jerzego Eislera, Naczelnika Oddziałowego BEP IPN w Warszawie, prof. Tomasza Strzembosza, prof. Barbary Otwinowskiej i prof. Wiesława Wysockiego, na której dyskutowano o tematyce następnych spotkań klubowych i o dalszych formach współpracy Klubu z IPN-KŚZpNP, w tym głównie z Oddziałem Warszawskim. Obecny na spotkaniu Rady prezes Klubu Historycznego "Grota" Czesław Cywiński, członek prezydium Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, na ręce wiceprezesa Janusza Krupskiego złożył podziękowanie za ogromną pomoc udzieloną Klubowi przez Instytut, umożliwiającą jego działanie. Jest bardzo, jak powiedział, ważne zarówno dla kombatantów, jak i dla młodych historyków oraz młodzieży to, że pracujemy razem. Nic nie zastąpi świadectwa osobistego tych, którzy byli najbliżej wydarzeń, które teraz są przedmiotem żmudnych i rzetelnych badań historyków skupionych w Instytucie. Wygłoszone referaty: Sylwetkę płk prof. Elżbiety Zawackiej "Zo" zaprezentował dr Maciej Kledzik. O działalności Fundacji "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" mówiła jej prezes, mgr Dorota Zawacka-Wakarecy. Historię wojskowej Służby Kobiet i jej Komendantki gen. Marii Wittek przedstawił dr Tadeusz Krawczak, dyrektor Archiwum Akt Nowych. Dr Maciej Kledzik, Sylwetka płk prof. dr hab. Elżbiety Zawackiej "Zo" Kto jeszcze pamięta Elisabeth Watsonω Długo zastanawiałem się, pod jakim tytułem skreślić kilkadziesiąt zdań niezwykłego życiorysu pani Profesor Elżbiety Zawackiej,,Zo'', jedynej cichociemnej zrzuconej do okupowanej Polski, emisariuszki Naczelnego Wodza, pułkownika w stanie spoczynku Wojska Polskiego... Życiorys był już ogłaszany i publikowany i wydawałoby się, że wszystko o Pani,,Zo'' wiemy, mimo że każdy dzień dopisuje nowe fakty do niego. Czy wiemyω Jej miastem rodzinnym jest Toruń. Ukończyła w nim jako jedna z ośmiorga dzieci urzędnika sądowego, niemiecką Szkołę Podstawową i Miejskie Gimnazjum Żeńskie. Na długo rozstała się z Toruniem rozpoczynając studia matematyczne na Uniwersytecie w Poznaniu. Po ukończeniu studiów podjęła pracę nauczycielską, jednocześnie działając w Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK) na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1994 r. powiedziała w wywiadzie: - Przez dziesięć przedwojennych lat przygotowywałam się jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet do wojennej działalności. Myśmy wiedzieli, że druga wojna światowa jest nieunikniona. Wybuch wojny zastał ją na stanowisku komendantki Rejonu Śląskiego PWK. Ewakuowana ze Śląska brała udział w obronie Lwowa w Kobiecym Batalionie PWK. Po zakończeniu działań wojennych rozpoczęła organizowanie komórki kobiecej SZP w Okręgu Śląskim, która w drugiej połowie 1940 r. liczyła ponad 200 zaprzysiężonych kobiet. Oprócz tego prowadziła tajne

2 nauczanie w Zagłębiu Dąbrowskim. Przy końcu 1940 r. ściągnięto ją do Komendy Głównej ZWZ w Warszawie, powierzając zadanie zorganizowania w Wydziale Łączności Zagranicznej,,Zagroda'' kurierskich szlaków na Zachód. W tej roli występowała pod pseudonimem,,zo''. Nie zerwała kontaktów z Okręgiem Śląskim, organizując w Katowicach placówkę łączności zagranicznej z Berlinem, Alzacją i Lotaryngią, o kryptonimie,,cyrk''. Z początkiem 1942 r. organizowała Referat WSK Komendy Okręgu Śląskiego, nadal będąc kurierką berlińską. Po rozbiciu przez Niemców w maju 1942 r. struktur konspiracyjnych AK na Śląsku, w lipcu otrzymała zadanie przedarcia się przez okupowaną Europę, jako emisariuszka KG AK, do Naczelnego Wodza w Londynie. Po wielotygodniowej podróży przez Niemcy, Francję, Andorrę, Hiszpanię, Gibraltar i Bristol, zapewne z przygodami, o których nigdy nie opowiadała, dotarła do Londynu 1 maja 1943 roku. Generał Sikorski przeprowadził z nią długą rozmowę w cztery oczy. Nie wytrzymała w sztabie w Londynie. Ukończyła przeszkolenie dla cichociemnych. Wróciła do kraju, skacząc na spadochronie w nocy z 9 na 10 września 1943 r. I natychmiast włączyła się do pracy konspiracyjnej, kierując w,,zagrodzie'' zespołem kurierów do Szwecji, Francji i Szwajcarii. Po wsypie w marcu 1944 r. przebywała przez trzy miesiące poza Warszawą. W Powstaniu Warszawskim była w II rzucie, w szefostwie WSK. Po kapitulacji wyszła z ludnością cywilną i przedostawszy się do Krakowa, zajęła się odtwarzaniem struktur,,zagrody''. Wyjechała z Krakowa po rozwiązaniu Armii Krajowej. Przez rok działała w Delegaturze Sił Zbrojnych i Zrzeszeniu,,Wolność i Niezawisłość''. Na Uniwersytecie Łódzkim ukończyła studia pedagogiczne, rozpoczęte na tajnych kompletach w czasie okupacji i rozpoczęła studia doktoranckie. W latach była instruktorką w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, a po jego rozwiązaniu wróciła do pracy nauczycielskiej i studiów doktoranckich. Na początku września 1951 r. została aresztowana przez UB i skazana na 10 lat więzienia. Przebywała w więzieniach na warszawskim Mokotowie, w Fordonie, Grudziądzu i Bojanowie. Zwolniono ją po czterech latach. W 1956 r. pozwolono jej wrócić do kontynuowania przerwanej pracy pedagogicznej w Toruniu. W 1965 r. obroniła pracę doktorską na Uniwersytecie Gdańskim. Po habilitacji przeniosła się do UMK w Toruniu. Władze nie ułatwiały jej pracy naukowej. Została pozbawiona kierownictwa zorganizowanego przez siebie od podstaw Zakładu Andragogiki i Telepedagogiki w UMK. Po powrocie z Londynu w drugiej połowie lat siedemdziesiątych skonfiskowano jej wszystkie materiały i książki stamtąd przywiezione. Przez cały czas uparcie i konsekwentnie zbierała materiały dokumentujące udział kobiet w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. Dopiero po upadku reżimu komunistycznego mogła zrealizować plany i marzenia życia. W jej mieszkaniu naszkicowano pierwszy projekt statutu Stowarzyszenia Żołnierzy AK, które miało zjednoczyć wszystkich akowców w kraju i na obczyźnie. Pamiętam rejestrację Stowarzyszenia w warszawskim sądzie, wraz ze mną pamięta ją dzięki relacji telewizyjnej kilka milionów Polaków, kiedy kamera uchwyciła łzy spływające po policzkach pani "Zo". Były to łzy radości. Przez rok pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Światowego Związku Żołnierzy AK. Odeszła, gdy mimo powołania na piśmie Archiwum i Muzeum AK im. Stefana Grota Roweckiego, nie udało się w rzeczywistości, wydawałoby się już niepodległościowej, utworzyć ani archiwum ani muzeum. Minęło dwanaście lat i nadal nie ma ani archiwum, ani muzeum. W rodzinnym Toruniu stworzyła Fundację Archiwum Pomorskie Armii Krajowej. Archiwum powstało z jej zbiorów, gromadzonych latami w Gdańsku a potem w Toruniu. Fundacja, z zamierzenia o zasięgu regionalnym, stała się przez jedenaście lat nie tylko największym archiwum dokumentacji o AK i innych organizacjach niepodległościowych na Pomorzu, o Wydziale Łączności Zagranicznej,,Zagroda'' KG AK, ale także najpełniejszym zbiorem dokumentów, fotografii i wspomnień kobiet-żołnierzy Polek walczących na wszystkich frontach II wojny światowej. Od początku istnienia toruńska Fundacja, realizując jeden z głównych statutowych celów działania, organizuje, zawsze w listopadzie, sesje naukowe. Sesja w 1996 roku poświęcona była dziejom wojennej służby kobiet polskich w latach i połączona została z I Zjazdem Kombatantek. Zjechało ich do Torunia trzysta, z kraju i z zagranicy, głównie z Londynu. Reprezentowały, oprócz Armii Krajowej, wszystkie organizacje wojskowe z II wojny światowej o zabarwieniach politycznych, od skrajnie prawicowych po komunistyczne. Profesor Zawacka,,Zo'' ściągnęła je do swego rodzinnego miasta dwoma hasłami,,nasza służba trwa'' i,,bądźmy wreszcie wszystkie razem''. W ostatnim dniu Zjazdu pani,,zo'' zaproponowała powołanie Memoriału generał Marii Wittek, którego celem stało się gromadzenie i opracowywanie materiałów źródłowych o wojennej służbie kobiet. Dorobek Fundacji stworzonej i kierowanej przez prof. Elżbietę Zawacką jest imponujący. W ciągu minionych dziesięciu lat ukazało się ponad 30 pozycji książkowych. Zbiory archiwalne gromadzone są w trzech działach: pomorskich organizacji podziemnych, Wojennej Służby Kobiet i Wydziału Łączności Zagranicznej ZWZ-AK,,Zagroda", liczących łącznie 26 mb akt, około 1900 teczek osobowych kobiet-żołnierzy, fotografie i muzealia. Nie byłoby tego imponującego dorobku bez ogromnego trudu i zaangażowania prof.,,zo'' Zawackiej.,,Platerówki'' z Ludowego Wojska Polskiego nazywają ją matką chrzestną, kobiety Podziemnego Państwa Polskiego i WP na Zachodzie - legendarną,,zo''. - Naszą powinnością, żołnierzy podziemnego wojska - takie jest życiowe credo prof. Zawackiej - jest pozostawienie po sobie prawdy historycznej. Nie spełniliśmy dotąd tego zasadniczego obowiązku, nie stworzyliśmy ani archiwum, ani ogólnopolskiego muzeum Armii Krajowej, nie opracowaliśmy do końca dziejów AK. Była taka szansa na początku lat dziewięćdziesiątych, lecz nie została wykorzystana. W tym roku Pani Profesor zmieniając nazwę i statut Fundacji, powołała Muzeum Wojskowej Służby Polek z siedzibą w renesansowej kamienicy Eskenów przy ul. Łaziennej, róg Ciasnej, gdzie obecnie znajduje się jeden z oddziałów toruńskiego Muzeum Okręgowego. Na razie zajmuje ono część pomieszczeń muzealnych. W przyszłości pani prof. Zawacka widzi Muzeum Wojskowej Służby Polek podzielone na dwie części, historyczną z wybitnymi postaciami i przedstawiającą rodzaje wojskowych służb pełnionych przez kobiety w II wojnie światowej. Wielokrotnie rozmawiałem z Panią,,Zo'', były to długie rozmowy, w których unikała mówienia o sobie, nakreślając plany,

3 które konsekwentnie realizowała i realizuje. Aktualnie pracuje nad książką o blisko czterystu kobietach-żołnierzach w historii Wojska Polskiego, odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. Sama, jako jedyna kobieta w mundurze, odznaczona została dwukrotnie VM i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. Jest Damą Orderu Orła Białego, najwyższego odznaczenia w III Rzeczpospolitej. Władze Torunia przyznały jej honorowe obywatelstwo miasta, w którym urodziła się, spędziła dzieciństwo i do którego wróciła po wielu latach, by zrealizować niemożliwe do spełnienia w latach komunistycznych plany i marzenia. Po przyznaniu honorowego obywatelstwa, szóstego w historii miasta (w tym gronie są m.in. marszałkowie Foch i Piłsudski) powiedziała: - Moja działalność kurierska i cichociemnej to zaledwie wąski fragment mego życia i zapewne nie to było powodem wyróżnienia. Być może zaczynają doceniać mnie jako kobietę, dla której celem i sensem życia stało się gromadzenie resztek dokumentacji walki pomorskiego ludu o niepodległość. Walki mało znanej i otoczonej fałszywą legendą. Kończąc tę opowieść o niezwykłym życiorysie, pozwolicie Państwo, że zacytuję słowa nieżyjącego od blisko 30 lat majora Kazimierza Bilskiego,,Ruma'', cichociemnego, który prawdziwe nazwisko pani "Zo" poznał dopiero na kilka lat przed śmiercią na emigracji w Londynie. Tak w książce,,drogi cichociemnych'' przedstawił niezwykłą, fascynującą kobietę-oficera Wojska Polskiego: "Zo" mówiła zawsze prawdę w oczy, bez względu na to, z kim prowadziła rozmowę. Jej odwaga cywilna i sposób postępowania przechodziły wszelkie wyobrażenia. /.../ Wyciągała z melin spalonych ludzi i ratowała ich, ponosząc niemal zawsze ryzyko życia. Europejskie podróże do Budapesztu i Wiednia aż po Miluzę i Paryż były dla niej czymś najnormalniejszym. Znała tę część kontynentu tak szczegółowo, iż nie mogliśmy wyjść z podziwu. W swej pracy wierzyła w dwie rzeczy: konieczność i słuszność swej pracy oraz w osobiste szczęście./.../ Dziś, gdy piszę o małym fragmencie z jej jakże pięknego życia, nie jestem pozbawiony przekonania, że siedziałem kiedyś przy wspólnym biurku z jedną z najdzielniejszych Polek. Nie wiem, co się stało z "Z". Nie wiem, czy żyje, czy nadal niesie ludziom pomoc i pracuje dla sprawy. Nie znałem jej nazwiska, w Londynie występowała jako Elisabeth Watson, ani szczegółów jej prywatnego życia. "Zo" była zawsze dziwna i nikt nie mógł w gruncie rzeczy poznać jej kobiecej natury. Jedno mogę powiedzieć, poznałem bardzo dokładnie jej pełną poświęcenia pracę dla Polski i jej kochające Kraj serce''. Dorota Zawacka-Wakarecy, Działalność Fundacji,,Archiwum Pomorskie Armii Krajowej''. Szanowni Państwo, Fundacja jest instytucją szczególną między innymi dlatego, że opiera swoją działalność w dużym stopniu na społecznej pracy ludzi różnych zawodów, także historyków i kombatantów. Twórcą Archiwum jest jedna osoba - Elżbieta Zawacka. Ponieważ będzie Jej poświęcony osobny referat ograniczam się tylko do tego stwierdzenia. W latach sześćdziesiątych rozpoczęła zbieranie materiałów źródłowych do trzech tematów: dzieje Wojskowej Służby Kobiet, dzieje konspiracji na Pomorzu w latach oraz dzieje "Zagrody" - Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK. Stopniowo zaczęła włączać do pracy większe grono osób. W 1987 roku doprowadziła do powstania Klubu Historycznego przy Toruńskim Oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego zajmującego się działaniem AK na Pomorzu. To wśród osób wokół Niej skupionych zrodziła się idea powołania Stowarzyszenia Żołnierzy AK (obecnego Światowego Związku Żołnierzy AK) i w Jej mieszkaniu naszkicowano brulion pierwszego statutu tej organizacji. Elżbiecie Zawackiej przyświecała myśl powołania przez Związek Archiwum Armii Krajowej, do którego zamierzała przekazać również swoje zbiory. Jak wiadomo powstała Fundacja Archiwum i Muzeum Armii Krajowej im. Stefana Grota Roweckiego w Warszawie, nie zdołała ona jednak rozwinąć szerzej swej działalności. W tej sytuacji w Toruniu zdecydowano się powołać do życia osobną placówkę archiwalną o nazwie "Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej". Oświadczenie woli o ustanowieniu Fundacji złożono w formie aktu notarialnego w dniu 16 lutego 1990 roku. Wpisem do rejestru Sądu Rejonowego dla Warszawy-Pragi w dniu 24 kwietnia 1990 roku (poz. RF I 470) Fundacja uzyskała osobowość prawną. Założycielami byli: Elżbieta Zawacka, Stanisław Salmonowicz, Grzegorz Górski. Fundacja działa w oparciu o statut zatwierdzony przez Ministra Edukacji Narodowej. Od samego początku swoją działalność Fundacja opierała na ludziach, których Pani Profesor umiała w sposób szczególny pozyskiwać i zapalać do działania. Zgodnie ze statutem na czele Fundacji stoi 11 osobowa Rada. Działalnością Fundacji kieruje Zarząd. Wszystkie funkcje zarówno członków Rady jak i Zarządu były i są pełnione społecznie. Również społecznie pracowało dla Fundacji grono kilkudziesięciu osób, głównie kobiety, często żołnierze AK. Część z nich odeszła na wieczną wartę, części stan zdrowia nie pozwala na pracę, a część jest z nami do dzisiaj.

4 Fundacja zatrudnia też pracowników na podstawie umowy o pracę lub umowę zlecenie, na część lub cały etat. W ciągu dziesięciu lat wyglądało to różnie w zależności od kondycji finansowej. W pierwszych latach były to 1-4 osoby w roku osób. Obecnie 8 osób. Wyraźnie wyodrębniającą się grupą współpracowników są tzw. "pełnomocnicy terenowi". Grono ich liczy kilkanaście osób mieszkających w różnych rejonach kraju, a także zagranicą. Do zadań pełnomocników należy przede wszystkim zbieranie relacji oraz wszelkiej dokumentacji od uczestników konspiracji, jak również tworzenie sieci kontaktów dla Fundacji w terenie na jakim działają - rozprowadzanie wydawnictw, szukanie sponsorów i współpracowników. Najstarszą i stałą formą działalności Fundacji jest Klub Historyczny. Był on zalążkiem powstania Fundacji. Oto deklaracja, która ukazała się w pierwszym numerze Biuletynu i którą Fundacja realizuje do dziś. " W dniu 24 lutego 1987 roku w Toruniu odbyło się zebranie założycielskie Klubu Historycznego przy Toruńskim Oddziale Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Celem Klubu jest szerzenie w społeczeństwie znajomości historii antyhitlerowskiego ruchu oporu na Pomorzu ze szczególnym uwzględnieniem historii Armii Krajowej i TOW "Gryf Pomorski" oraz utrwalenie w świadomości społecznej tradycji i wartości walki podziemnej toczonej na Pomorzu z hitlerowskim okupantem". Dnia 27 lutego 1989 roku członkowie Klubu jednomyślną uchwałą przyjęli postać Antoniego Antczaka - podziemnego wojewody pomorskiego, zamordowanego przez UB - jako swojego patrona i odtąd Klub nosi jego imię. W momencie powstania Fundacji Klub Historyczny stał się jedną z form jej działalności. Podsumowując pracę Klubu Elżbieta Zawacka pisała wtedy: " Wracając do opisu dorobku Klubu, który po trzech latach stał się częścią Fundacji, to: przeprowadzone trzydzieści dwa comiesięczne spotkania dyskusyjne, cieszące się stale kilkudziesięcioosobową frekwencją i zawsze żywą dyskusją. To czterdzieści opracowań problemów szczegółowych, oczekujących na wydanie w zaplanowanych "Zeszytach Historycznych Klubu". To kilkadziesiąt napisanych biogramów, które zostaną opublikowane w przyszłym Słowniku biograficznym konspiracji pomorskiej lat To 912 relacji częściowo już opracowanych według jednolitej instrukcji. To około 10 tys. osobowych kart informacyjnych, zebranych w pudłach kartotekowych dziesięciu inspektoratów rejonowych Okręgu Pomorskiego AK. To zapoczątkowana biblioteka fachowa, składająca się z 472 woluminów wraz ze zbiorami artykułów prasowych. To kartoteka pseudonimów i kryptonimów. To wreszcie duma zbiorów - zespoły dokumentów oryginalnych - w tym szczególnie cenne archiwum Szefa Sztabu Komendy Okręgu z lat 1944 i Oto "posag" na którym oprze się działalność Fundacji, traktowany przez nas jako zaczątek społecznego instytutu naukowego". W ciągu 12 lat pomnożyliśmy ten "posag". Nadal w każdą czwartą środę miesiąca odbywają się spotkania Klubowe. Prelegentami są historycy, kombatanci, autorzy książek. Na spotkania przychodzą członkowie Klubu, harcerze, młodzież szkolna, studenci, żołnierze. Do dzisiaj odbyły się 143 spotkania Klubowe. Dla uczczenia listopadowego Święta Niepodległości każdego roku Fundacja organizuje sesje popularnonaukowe. Sześć z nich poruszało tematykę pomorską, dwie były poświęcone służbie kobiet i połączone ze zjazdem kombatantek wszystkich frontów II wojny światowej, jedna omawiała dzieje Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK i towarzyszył jej zjazd kurierów, ostatnia dotyczyła terenowych struktur Delegatury Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj. Sesje organizowane były początkowo w Bibliotece Głównej UMK, później w Sali Wielkiej Dworu Artusa lub w Sali Mieszczańskiej Ratusza. Cieszyły się dużym zainteresowaniem zarówno historyków, kombatantów jak i mieszkańców Torunia. Plonem każdej sesji jest książka zawierająca zaprezentowane na niej materiały. Działalność wydawnicza Fundacji nie ogranicza się jednak do publikowania materiałów sesyjnych. W ramach Biblioteki Fundacji wydawane są cztery serie wydawnicze: pierwsza to tzw. "seria słownikowa", w ramach której ukazuje się Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej ; druga seria to wspomniana już "seria sesyjna"; trzecia to pozycje dotyczące wojennej służby kobiet, które są wydawane pod wspólnym tytułem Służba Polek na frontach II wojny światowej (pierwsze trzy tomy są jednocześnie materiałami sesji) i czwarta, ostatnia seria to opracowania monograficzne z zakresu dziejów konspiracji na Pomorzu. Dotychczas wydaliśmy 38 pozycji książkowych. Fundacja wydaje też Biuletyn, którego pierwszych pięć numerów było Biuletynem Klubu Historycznego im. Antoniego Antczaka. Początkowo był to kwartalnik, teraz ukazuje się dwa razy do roku. Jest formą kontaktu z naszymi sympatykami, zawiera przyczynki historyczne, informacje o działalności Fundacji, apele, prośby i podziękowania. W listopadzie 1996 r. w części zjazdowej VI Sesji uczestniczące w niej kombatantki powołały do życia Memoriał Generał Marii Wittek, którego pilnym zadaniem miało być gromadzenie materiałów dokumentujących wojenną służbę wszystkich Polek. Memoriał działa w ramach struktur Fundacji, co zostało usankcjonowane uchwałą Rady 14 stycznia 1997 r. Pierwszy Zarząd Memoriału dysponował pracą kilku dokumentalistek, którym zostały "przydzielone" zespoły wojewódzkie zgłaszających się do współpracy członkiń Memoriału. Dana dokumentalistka utrzymuje ściślejszą współpracę ze swoim zespołem, a zwłaszcza z kilkunastoma przedstawicielkami Memoriału, bez współdziałania których rozwój Memoriału byłby niemożliwy. Wszyscy czynnie współdziałający skupieni są w Kole Przyjaciół Memoriału, które obecnie liczy 250 osób w kraju i za granicą. Zarząd kontaktuje się z nimi za pomocą komunikatów, które oprócz informowania o rozwoju działalności Memoriału zachęcają do współdziałania, instruują nowo zgłaszających się w zakresie współpracy organizacyjnej i archiwalnej oraz przyczyniają się do wewnętrznego scalania się Memoriału m. in. poprzez publikowanie adresów członków.

5 Dotychczas rozesłano 13 komunikatów. Aby "ocalić od zapomnienia" Fundacja, a wcześniej jeszcze Klub Historyczny, podejmowała inicjatywy powstawania tablic upamiętniających walkę na Pomorzu i ludzi z nią związanych. Pierwsza tablica upamiętniająca Okręg Pomorski AK została odsłonięta 11 listopada 1986 r. w kościele NMP w Toruniu. Druga, w Kościele Matki Boskiej Zwycięskiej, poświęcona Inspektoratowi Toruńskiemu AK kryptonim "Gospodarstwo" 27 września 1987 r. W trzy lata później, również 27 września, w ramach uroczystych obchodów 51 rocznicy powstania ZWZ został odsłonięto obelisk z tablicą "Żołnierzom Armii Krajowej". We wrześniu 1991 r. nastąpiło odsłonięcie tablicy upamiętniającej konspiracyjną siedzibę Sztabu Komendy Okręgu Pomorze AK, tzw. "Dom Wdów" przy ul. Warszawskiej 8. Inicjatywą Fundacji były tablice pamięci por. Zygmunta Koźlikowskiego, komendanta Inspektoratu ZWZ Grudziądz w latach , w Dziemianach - kapitana Alojzego Bruskiego ps. Grab, dowódcy ugrupowania partyzanckiego "Świerki" i w Chełmży - Mieczysława Szczepańskiego - cichociemnego. Staraniem Fundacji został wytyczony i opisany (tom XII Szlak Partyzancki. Przewodnik) szlak zgrupowań partyzanckich "Świerki", "Jedliny" i "Szyszki" w Borach Tucholskich. Swoje zbiory Fundacja gromadzi w pięciu działach. Na pierwszy dział zbiorów, czyli Archiwum Pomorskie, składa się ok. 12 mb. akt, które są podzielone na pięć grup: zbiór o nazwie Akta Okręgu Pomorskiego ZWZ-AK, Akta Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski", zbiór 1917 teczek osobowych żołnierzy konspiracji pomorskiej, niewielki zbiór spuścizn i kolekcji, na które składają się materiały historyków oraz zbiór 80 teczek problemowych, których zawartość stanowią materiały wtórne gromadzone przez pracowników Fundacji, dotyczące konspiracji pomorskiej oraz sytuacji na terenie okupowanego Pomorza. Drugi dział Fundacji - Archiwum Wojennej Służby Kobiet - to obecni ok. 11 mb. akt, na które składa się 3278 teczek osobowych kobiet-żołnierzy, materiały Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet oraz teczki problemowe, których zawartość stanowią materiały wtórne dotyczące wojennej służby kobiet. Trzeci dział zbiorów Fundacji, który powstał niemal wyłącznie na podstawie materiałów zgromadzonych przez Elżbietę Zawacką przed 1990 rokiem to Archiwum Wydziału Łączności Zagranicznej ZWZ-AK "Zagroda". Materiały składające się na ten dział to ok. 4 mb. akt, które nie doczekały się jeszcze całkowitego opracowania z wyjątkiem 230 teczek osobowych. Odrębną grupę materiałów gromadzonych przez Fundację stanowią muzealia, liczące obecnie 100 eksponatów. Na zbiór ten składają się odznaczenia, medale, mundury oraz pojedyncze obrazy i tablice pamiątkowe. Dopełnieniem zbiorów Fundacji są zbiory biblioteczne, w ramach których wyodrębniono : książki, niepublikowane opracowania, czasopisma, prasę konspiracyjną i prasę Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, zbiory kartograficzne, obwieszczenia i plakaty niemieckich władz okupacyjnych oraz drobne druki i ulotki związane z działalnością Fundacji. W ciągu 12 lat pracy Fundację odwiedziło ok osób, sekretariat odnotował wysłanych i otrzymanych listów, a istniejącą witrynę internetową odwiedziło osób. Z inicjatywy prof. Elżbiety Zawackiej, uchwałą Rady z dnia 17 czerwca został rozszerzony zakres działalności Fundacji, która odtąd będzie gromadzić, przechowywać, opracowywać i udostępniać nie tylko archiwalia, ale i eksponaty muzealne odzwierciedlające służbę Polek w wojsku oraz ich udział w walkach niepodległościowych Polaków. Wszystko to pozwoli utworzyć Muzeum Wojskowej Służby Polek, a jego początkiem będzie czynna od 16 listopada wystawa poświęcona tej służbie. Wystawę organizujemy przy współudziale Muzeum Okręgowego w Toruniu jako imprezę towarzysząca XII sesji popularnonaukowej na temat Służby Polek na frontach II wojny światowej. Zarówno na sesję, jak i na wystawę wszystkich Państwa serdecznie zapraszam.