Wybrane ryzyka prawne finansowania działalności przedsiębiorstw

Transkrypt

1 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Wybrane ryzyka prawne finansowania działalności przedsiębiorstw III Chorzowska Konferencja Bankowości i Finansów Chorzów

2 I. Ryzyko operacyjne (1) definicje! definicja przez przeciwstawienie - ryzykiem operacyjnym jest to ryzyko, które nie jest ryzykiem kredytowym lub rynkowym! definicja merytoryczna - ryzykiem operacyjnym jest ryzyko strat wynikających z nieodpowiednich lub błędnych wewnętrznych procesów, działań ludzi i systemów lub ze zdarzeń zewnętrznych

3 II. Ryzyko operacyjne (2) obszary zainteresowania ryzykiem operacyjnym! bankowość (Bazylejski Komitet do spraw Nadzoru Bankowego)! publiczny rynek papierów wartościowych (konferencje KDPW Innowacje na światowych rynkach finansowych, r. oraz r.)! unijna pomoc realizowana w formach cywilistycznych - (raport z czerwca 2004 r. Międzyresortowej Grupy Roboczej do spraw przeciwdziałania nieprawidłowościom w zakresie wykorzystania środków unijnych, powołanej przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę Rzeczypospolitej Polskiej)

4 III. Ryzyka prawne (1)! wewnętrzne - ryzyko operacyjne (np. ryzyko złej interpretacji prawa przyjętej przez przedsiębiorcę)! zewnętrzne ryzyko systemowe (np. ryzyko zmiany prawa)

5 IV. Ryzyka prawne (2) ryzyka systemowe! organizacja i funkcjonowanie (procedury, praktyka) władzy publicznej! treść prawa (legislatywa)! wykładnia (stosowanie prawa)! subsumpcja i środki dowodowe (organy administracji publicznej i sądy)

6 V. Dwie metody działania Państwa 1) sfera publicznoprawna (imperium) sprawa administracyjna (nierówność stron stosunku prawnego, podległość strony organowi administracji publicznej) 2) sfera prywatnoprawna (dominium) sprawa cywilna (równorzędność stron stosunku prawnego)

7 VI. Role Państwa w sferze kapitałowej 1) Państwo jako prawodawca 2) Państwo jako władza publiczna 3) Skarb Państwa 4) Państwo jako organizator rynku kapitałowego 5) Państwo jako realizator programów unijnych

8 VII. Państwo jako prawodawca (1) KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

9 VIII. Państwo jako prawodawca (2) obszary ryzyk prawnych! ryzyko treści prawa (skarga na przepis )! tzw. twórcza wykładnia (skarga na stosowanie prawa )! ryzyko zmiany prawa (zasada nieretroakcji, vacatio legis, prawo intertemporalne)! rola Trybunału Konstytucyjnego

10 IX. Państwo jako prawodawca (3) Trybunał Konstytucyjny KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) Art Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Art Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Art Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,... 5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. Art Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

11 X. Państwo jako władza publiczna (1) konstytucyjny ustrój RP! Władza ustawodawcza (legislatywa) Sejm i Senat! władza wykonawcza (egzekutywa) Prezydent i Rada Ministrów! władza sądownicza (judykatywa) sądy i trybunały

12 XI. Państwo jako władza publiczna (2) organy władzy publicznej! władze konstytucyjne! władze samorządowe! instytucje państwowe i samorządowe oraz inne jednostki organizacyjne, jeśli sprawują władztwo publiczne, w tym: osoby fizyczne, które same nie mogą być za władzę publiczną uznane, jeśli wykonują funkcje władcze właściwe dla władzy publicznej, czyli funkcjonariusze realizujący władztwo publiczne (np. komornicy)

13 XII. Państwo jako władza publiczna (3) Państwo a przedsiębiorca 1) sfera publicznoprawna (imperium) strona pozostaje od początku w relacji podporządkowania władzy publicznej, dokonującej tzw. autorytatywnej konkretyzacji jej obowiązków lub rzadziej praw 2) sfera prywatnoprawna (dominium) wolność działalności gospodarczej i swoboda umów, konkretyzacja prawa dokonywana jest z inicjatywy strony (sądownictwo państwowe i polubowne*) * egzekucja wyroków jest monopolem Państwa (sfera publicznoprawna)

14 XIII. Skarb Państwa (1) Państwo w sferze prywatnoprawnej (dominium), uczestnik obrotu powszechnego (cywilnoprawne oblicze Państwa) KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) Art Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa.

15 XIV. Skarb Państwa (2) Państwo w sferze prywatnoprawnej (dominium), uczestnik obrotu powszechnego (cywilnoprawne oblicze Państwa) USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY (Dz. U. Nr 16, poz.93 ze zm.) Art. 33. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Art. 34. Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. USTAWA z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) Art Jeżeli z odrębnych przepisów nie wynika, jakiej państwowej osobie prawnej przysługują prawa majątkowe do składnika mienia państwowego, prawa te przysługują Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. Art. 17a. 1. Organy administracji publicznej oraz inne podmioty uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do reprezentowania Skarbu Państwa reprezentują Skarb Państwa zgodnie z ich właściwością i w zakresie określonym w przepisach odrębnych.

16 XV. Rozłączność funkcji imperium i dominium za: - regulacje prawne - orzecznictwo TK i SN - standardy unijne przeciw: - nawyki z czasów PRL-u - obecna praktyka życia politycznego

17 XVI. Państwo jako organizator rynku kapitałowego! KPW (od 1991 r.) organ administracji rządowej w zakresie publicznego obrotu! GPW (od 1991 r.) i KDPW (odrębność od 1994 r.) instytucje infrastruktury rynkowej o cechach samoregulujących (relacje właścicielskie ze SP, reprezentowanym przez MSP, reguluje k.s.h.)! giełdowe oferty prywatyzacyjne SP (notowania pierwszej piątki w dniu r.)

18 XVII. Państwo jako realizator programów unijnych 1) w formach publicznoprawnych decyzje administracyjne wydawane w trybie k.p.a. (dopłaty bezpośrednie do rolnictwa, pomoc dla producentów i organizacji producentów na rynkach objętych WPR) 2) w formach cywilnoprawnych umowy zawierane po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego zgodnie z unijnymi procedurami (SAPARD, fundusze strukturalne)

19 XVIII. Sposoby pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorcę (1) 1) z wypracowanych zysków, -wyłączenie zysku od podziału w spółkach kapitałowych (art.191 par. 2, art. 347 par. 3 ) -podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki kapitałowej (art.260, art.442 k.s.h.) - warunkowe podwyższenie kapitału w SA (art. 448 par.2 ust. 2 k.s.h.) 2) kredyt kupiecki 3) ze środków właścicieli - oddanie rzeczy lub praw do nieodpłatnego używania -pożyczki od właścicieli -dopłaty wspólników spółki z o.o. (art k.s.h.) - podwyższenie wartości udziałów (art.257 par.2 k.s.h.) lub akcji (art.431 par.1 k.s.h.) -objęcie nowych udziałów przez dotychczasowych wspólników w trybie prawa pierwszeństwa (art.258 k.s.h.) lub akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy w trybie prawa poboru (art. 433 par. 1 k.s.h.) 4) podwyższenie kapitału z ofertą skierowaną na zewnątrz - w spółce z o.o. (art.257 i 259 k.s.h.) - niepubliczna emisja akcji w spółce komandytowo-akcyjnej (art.126 par.1 pkt 2 k.s.h.) lub w SA (art.431 k.s.h.) - publiczna emisja akcji (tylko SA) 5) kredyty bankowe (inwestycyjne, obrotowe) 6) dłużne papiery wartościowe - krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw (papiery komercyjne), -zwykłe obligacje przedsiębiorstw, zabezpieczone i nie (ustawa z dnia r. o obligacjach, tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 120, poz.1300 ze zm.) - obligacje zamienne na akcje i obligacje z prawem pierwszeństwa, emitowane w obrocie niepublicznym i w publicznym obrocie papierami wartościowymi (art ustawy o obligacjach i art.448 par.2.1 k.s.h. - kapitał warunkowy), 7) pomoc publiczna - w tym: pomoc bezzwrotna ze środków publicznych unijnych lub krajowych - inne formy pomocy (podatkowa)

20 XIX. Sposoby pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorcę (2) kredyt kupiecki (1) USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY Art Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. 2.Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. Art Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. 2.Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

21 XX. Sposoby pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorcę (3) kredyt kupiecki (2) Ustawa z dnia r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. Nr 139, poz.1323, zm. Dz.U. z 2004 r., Nr 19, poz.177 i Nr 96, poz.959) Art. 5. Jeżeli strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku - do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Art Jeżeli termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego - do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Art. 7. Jeżeli dłużnik, w terminie określonym w umowie albo wezwaniu, o którym mowa w art. 6 ust. 2, nie dokona zapłaty na rzecz wierzyciela, który spełnił określone w umowie świadczenie niepieniężne, wierzycielowi przysługują, bez odrębnego wezwania, odsetki w wysokości odsetek za zwłokę, określanej na podstawie art. 56 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (...), chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty. Art. 9. Czynność prawna wyłączająca lub ograniczająca uprawnienia wierzyciela lub obowiązki dłużnika, o których mowa w art. 5-8, jest nieważna.

22 XXI. Sposoby pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorcę (4) pomoc publiczna źródła prawa 1) do r. brak reglamentacji prawnej 2) od r. do r. ustawa z dnia r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 60, poz.704 ze zm.) 3) od r. do r. ustawa z dnia r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141, poz ze zm.) 4) od r. ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz. U. Nr 123, poz. 1291) a ponadto: 5) Od r. - ustawa z dnia r. o finansowym wspieraniu inwestycji (Dz. U. Nr 41, poz.363 ze zm.)

23 XXII. Ryzyka pozyskiwania kapitału! ryzyka niepowodzenia! ryzyka powodzenia! wzrost znaczenia systemowych ryzyk prawnych w miarę wzrostu przedsiębiorstwa

24 XXIII. Ryzyko a odpowiedzialność (1) pojęcie szkody 1) szkoda na osobie (zadośćuczynienie za krzywdę) 2) szkoda w mieniu a) damnum emergens, czyli strata rzeczywiście poniesiona (uszczerbek w majątku, polegający na: - zmniejszeniu się jego aktywów przez ubytek, utratę lub zniszczenie jego poszczególnych składników albo -zwiększeniu się pasywów b) lucrum cessans, czyli utrata korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono

25 XXIV. Ryzyko a odpowiedzialność (2) regulacja konstytucyjna (1) KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rozdział II WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA Art. 77. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Rozdział I RZECZPOSPOLITA Art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

26 XXV. Ryzyko a odpowiedzialność (2) regulacja konstytucyjna (2) znaczenie regulacji: - odpersonalizowanie odpowiedzialności władzy publicznej - konstytucjonalizacja zasady: wyrządzenie szkody przez bezprawne działanie władzy publicznej daje prawo do odszkodowania - instytucjonalna gwarancja dla zasady z art. 7 Konstytucji (wyrok TK z dnia r. SK 26/2003)

27 XXVI. Ryzyko a odpowiedzialność (3) regulacja kodeksowa USTAWA z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz.1692) Art. 1. W ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 417 otrzymuje brzmienie: Art Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. 2) Art. 417[1]. 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem.(...) 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

28 XXVII. Ryzyko a odpowiedzialność (4) porównanie odpowiedzialności władzy publicznej i przedsiębiorcy używającego sił przyrody wyszczególnieni e władza publiczna przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody misja ochrona wolności i praw człowieka i obywatela zysk główne źródło ryzyka skomplikowanie zadań publicznych i skomplikowanie prawa przy wzroście oczekiwań co do ochrony praw i wolności konstytucyjnych siły przyrody i ich wykorzystanie organizacja bardzo złożona, część zadań wykonują władze konstytucyjne, część inne najczęściej złożona, część przedsiębiorstwa bezpośrednio wykorzystuje siły przyrody, część nie organizacja a ryzyko ryzyko związane jest z całością funkcji publicznych, bez względu na to, kto je wykonuje ryzyko związane jest z całą organizacją, nawetztą częścią, która bezpośrednio nie wykorzystuje sił przyrody stopień ryzyka duże ryzyko szkody przez niezgodne z prawem działania duże ryzyko szkody przez ruch przedsiębiorstwa, nawet przy zgodnym z prawem działaniu ryzyko a poszkodowany podmiot odpowiedzialny za szkodę zasada odpowiedzialno ści przesłanki odpowiedzialno ści (kumulatywnie) przesłanki egzoneracyjne poszkodowany w zasadzie nie ma wpływu na funkcjonowanie władzy publicznej, więc nie może być tym ryzykiem obciążany, nawet gdy organ władzy nie ponosi winy skoro ktoś musi ponieść skutki ryzyka, to ryzyko obciąża organwładzy zgodnie ze współczesnymi standardami funkcjonowania państwa zasada ryzyka, czyli nawet przy braku winy 1.bezprawność działania władzy 2.szkoda 3.adekwatny związek przyczynowy 1 i 2 brak poszkodowany w zasadzie nie ma wpływu na sposób wykorzystywania sił przyrody, więc nie może być tym ryzykiem obciążany, nawet gdy przedsiębiorstwo działa zgodnie z prawem i nie ponosi winy skoro ktoś musi ponieść skutki ryzyka, to ryzyko obciąża prowadzącego przedsiębiorstwo (przedsiębiorcę) zgodnie z zasadą czyj zysk tego ryzyko zasada ryzyka, czyli nawet przy braku winy 1.ruch przedsiębiorstwa 2. szkoda 3. adekwatny związek przyczynowy 1 i 2 1. siła wyższa 2. wyłączna wina poszkodowanego 3. wyłączna wina osoby trzeciej zakres reparacji (odpowiedzialn ości) szkody niematerialne oraz szkody materialne w pełnej wysokości (damnum emergens i lucrum cessans) szkody niematerialne oraz szkody materialne w pełnej wysokości (damnum emergens i lucrum cessans)

29 XXVIII. Ryzyko a odpowiedzialność (5) regulacje szczególne (1) USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz.926 ze zm.) Art Stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji, która następnie została uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono nieważność tej decyzji, służy odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że przesłanki, które uzasadniają uchylenie decyzji lub stwierdzenie jej nieważności, powstały z winy strony. Art Do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. K. 20/2002: 1. Art ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego* (...) oraz art ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (...) w części ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej do rzeczywistej szkody, są niezgodne z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. (*art.160 k.p.a. wraz z art. 153 k.p.a. został uchylony ustawą z dnia r. - XXV) 2. Punkt pierwszy znajduje zastosowanie do szkód powstałych od dnia 17 października 1997 r., to jest od daty wejścia w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

30 XXIX. Ryzyko a odpowiedzialność (6) regulacje szczególne (2)!ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) art. 6, 8, 9 i 10!ustawa z dnia r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) art !ustawa z dnia r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz.1148) art

31 XXX. Ryzyko a odpowiedzialność (7) znaczenie regresu WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 20 stycznia 2004 r., sygn. akt SK 26/03 (Dz. U. z 2004 r., Nr 11, poz.101) Lokalizacja ryzyka w ramach regulacji odpowiedzialności cywilnej wymaga oparcia jej o racjonalne racje. Jest rzeczą powszechnie znaną, że - mimo istnienia ku temu podstaw normatywnych - w Polsce nie realizuje się mechanizmu odszkodowawczego w pełnym zakresie. Mianowicie po pokryciu szkody u poszkodowanego, nie dba się u realizację regresu wobec bezpośredniego sprawcy szkody, co niweczy aksjologiczne i prakseologiczne funkcje odpowiedzialności cywilnej. Tego rodzaju sytuacja jest szczególnie widoczna (i krytykowana) w zakresie funkcjonowania odpowiedzialności za szkody wyrządzone działaniem władzy publicznej. Realizacja odpowiedzialności przez poszkodowanego nie jest bowiem - w praktyce - nieuchronnie powiązana z realizacją odpowiedzialności regresowej wobec funkcjonariusza - bezpośredniego sprawcy szkody. Komornikowi w tej sytuacji zbyt łatwo przychodzi uniknięcie skutków odpowiedzialności za nawet bardzo poważne zaniedbania, przy czym skutki te są przerzucone nie (jak dawniej, przed wejściem w życie Konstytucji) na poszkodowanego (który nie zastosował sformalizowanych sposobów zapobieżenia szkodzie), lecz na Skarb Państwa.