Efekty zaokrągleń cen w Polsce po wprowadzeniu euro do obiegu gotówkowego

Transkrypt

1 Ban Kredyt 40 (2), 2009, fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro do obegu gotówowego Mare Rozrut*, Jarosław T. Jaub #, Karolna Konopcza Nadesłany: 28 lpca 2008 r. Zaaceptowany: 20 styczna 2009 r. Streszczene W artyule zbadano potencalne efety cenowe zaorągleń w wynu wprowadzena euro do obegu gotówowego w Polsce. Rozpatrzono cztery scenarusze doonywana zaorągleń. Analzę przeprowadzono dla różnych pozomów ursu onwers. Oblczono wpływ zaorągleń na wsaźn CPI oraz wchodzące w ego sład ategore towarów usług onsumpcynych. Oszacowano taże efety cenowe w podzale na grupy gospodarstw domowych. Wyn symulac wsazuą, że efety cenowe zaorągleń zależą ne tylo od rozpatrywanego scenarusza, lecz taże od ursu onwers. W nabardze pesymstycznym warance przecętny wzrost cen wynos 2,56%, natomast w scenaruszu symetrycznym tylo 0,04%. Nawyższy wzrost cen oszacowano dla produtów o nsch cenach ednostowych, w tym towarów naczęśce nabywanych. fety cenowe są bardzo podobne dla różnych grup społecznych. Słowa luczowe: euro, nflaca, ceny atracyne, ceny psychologczne, efety zaorągleń JL: D49, 31, 37, 64 * Mnsterstwo Fnansów; e-mal: mare.rozrut@mofnet.gov.pl. # Narodowy Ban Pols; e-mal: aroslaw.aub@nbp.pl. Mnsterstwo Fnansów, Departament Polty Fnansowe, Analz Statysty; e-mal: Karolna.Konopcza@mofnet.gov.pl.

2 62 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza 1. Wstęp Spośród zagadneń zwązanych z ntegracą walutową boda nawęce emoc w debace publczne wzbudza dysusa na temat efetów cenowych wprowadzena euro do obegu gotówowego. Inflacyne onsewence zaorąglana cen po zamane waluty raowe na euro budzły nawęsze obawy społeczne w zwązu z tym wydarzenem. Obecne równeż w nowych raach U zdecydowana węszość respondentów obawa sę, że przystąpene do strefy euro będze ść w parze ze wzrostem cen. Polsa ne est w te grupe wyątem. W przecweństwe do nnych efetów cenowych, wpływ zaorągleń może być przy pewnych założenach swantyfowany ex ante w sposób obetywny. W zwązu z tym problematya ta stała sę przedmotem analz w welu raach eszcze przed ch przystąpenem do strefy euro. Według wedzy autorów nneszego artyułu bra est edna badań analzuących efety cenowe zaorągleń dla raów będących nowym uczestnam U. Prezentowane opracowane ma za zadane wypełnć tę luę w przypadu Pols a taże poszerzyć zares prowadzonych w tym obszarze analz. Dla analzy efetów cenowych potencalnych zaorągleń w wynu zamany złotego na euro stotne est wyodrębnene tzw. cen atracynych, tóre ze względu na pewne własnośc występuą w gospodarce częśce nż ceny zwyłe. Wyróżnono e na podstawe udostępnone autorom przez Główny Urząd Statystyczny bazy danych pozomów cen detalcznych, tóra est wyorzystywana do oblczana wsaźna cen towarów usług onsumpcynych. W celu ogranczena arbtralnośc doonywanych wyborów autorzy nneszego opracowana zastosowal empryczną metodę dentyfac cen atracynych zaproponowaną przez Folertsmę (2001). Ponadto w badanu przedstawono sformalzowaną procedurę dalszego podzału cen na psychologczne ułamowe. W analze sposobu doonywana zaorągleń cenowych rozpatrzono cztery scenarusze, w tym nabardze pesymstyczny (worst-case scenaro). Ponadto w przecweństwe do nnych badań, w tórych szacowano efety zaorągleń dla raów maących przystąpć do strefy euro, w momence przeprowadzena nnesze analzy dla Pols ne był eszcze znany urs zamany złotego na euro. W rezultace w obecnym badanu według wedzy autorów po raz perwszy rozpatrzono efety cenowe zaorągleń dla różnych ursów onwers. Na podstawe oszacowanych zaorągleń pozomów cen w poszczególnych scenaruszach oblczono wpływ tego efetu na agregatowe wsaźn dynam cen. W tym celu zastosowano metodyę analogczną do te, tórą GUS stosue do oblczana wsaźna CPI 1. W ramach te procedury efety cenowe zaorągleń zostały taże wyznaczone dla poszczególnych ategor towarów usług onsumpynych. Ponadto w dysus na temat efetów cenowych wprowadzena euro do obegu gotówowego bardzo często podreśla sę, że przecętny wzrost cen ne odzwercedla we właścwy sposób sutów odczuwanych przez poszczególne grupy społeczne. W celu analzowana powyższego zagadnena w nneszym opracowanu zbadano taże cenowe efety zaorągleń w podzale na grupy gospodarstw domowych. Odpowedne oszy towarów usług onsumpcynych zostały sonstruowane na podstawe danych pochodzących z badana budżetów gospodarstw domowych. 1 CPI (ang. Consumer Prce Index) wsaźn cen onsumenta agregatowy wsaźn cen towarów usług onsumpcynych, powszechne używany w Polsce na śwece ao mara nflac mara zman osztów onsumpc gospodarstw domowych.

3 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Na podstawe wynów przeprowadzonych symulac oraz oceny prawdopodobeństwa ch realzac w ońcowe częśc opracowana sformułowano reomendace dla polty gospodarcze w orese wprowadzana euro do obegu gotówowego w Polsce. Strutura artyułu est następuąca. W rozdzale drugm przedstawono przegląd lteratury analzuące cenowe efety zaorągleń w orese wymany waluty raowe na euro. W rozdzale trzecm opsane zostały dane wyorzystane w badanu, w tym baza danych pozomów cen detalcznych baza danych budżetów gospodarstw domowych. W rozdzale czwartym opsano szczegółowo zastosowaną metodyę. W szczególnośc przedstawono procedurę dentyfac cen atracynych ch dalszego podzału. W te częśc opracowana omówono ponadto scenarusze doonywana zaorągleń cenowych oraz sposób ch przelczana na wsaźn CPI nne oszy charateryzuące wydat onsumpcyne poszczególnych grup gospodarstw domowych. W rozdzale pątym przyblżono struturę cen w polse gospodarce oraz przedstawono wyn przeprowadzonych symulac. fety cenowe zaorągleń oblczono dla różnych ursów onwers (zostały one wyznaczone na pozome zagregowanego wsaźna CPI), a też poszczególnych grup towarów usług onsumpcynych. Omawaąc wyn symulac zaprezentowano taże analzę możlwego wpływu efetów cenowych na percepcę procesów nflacynych przez społeczeństwo. W olenym rou przedstawono sut zaorągleń cenowych w poszczególnych scenaruszach dla różnych grup gospodarstw domowych. Ostatn fragment tego rozdzału zawera ocenę prawdopodobeństwa zrealzowana sę rozpatrywanych scenaruszy. Opracowane ończy rozdzał szósty, w tórym doonano podsumowana sformułowano reomendace dla polse polty gospodarcze w orese wprowadzana euro do obegu gotówowego. 2. Przegląd lteratury Inflacyne onsewence zaorąglana cen w orese wprowadzena euro do obegu gotówowego należały do głównych obaw społecznych zwązanych z tym wydarzenem. Wyn badań urobarometru wsazuą, że obawy te są obecne równeż wśród nowych członów U 2. W przecweństwe do nnych efetów cenowych 3, wynaących z lepośc cen 4 czy oordynac oczewań przedsęborców 5, wpływ zaorągleń może być przy pewnych założenach swantyfowany ex ante w sposób obetywny. W zwązu z tym problematya ta stała sę przedmotem analz w welu 2 Według wynów urobarometru z lstopada 2007 r. aż 80% Polaów uważa, że przyęce euro doprowadz do wzrostu cen. 3 Węce na temat determnant efetów cenowych w orese wprowadzana nowe waluty do obegu gotówowego zob. Konopcza (2008) oraz Konopcza, Rozrut (2008). 4 Wpływ sztywnośc nomnalnych na przebeg procesów cenowych w orese bezpośredno poprzedzaącym wprowadzane wspólne waluty do obegu gotówowego tuż po wprowadzenu odzwercedla hpoteza osztów menu (por. Angelon et al. 2006; Gaott Lpp 2004; Hobn et al. 2006). Załada ona, że dostosowana cen są osztowne (chocażby ze względu na oneczność wymany cennów), dlatego też występuą relatywne rzado. W momence wymany waluty cenn muszą zostać wymenone, gdyż zmena sę nomnalny pozom cen. Z tego względu welu przedsęborców wyorzysta tę oazę równeż do zmany samych cen. Spowodue to węszą częstość dostosowań cenowych w momence wymany waluty, mneszą zaś w orese wcześneszym późneszym (tzw. efet horyzontalny). 5 Według te hpotezy przedsęborcy przewduą, że po wymane waluty onsumenc będą mel trudnośc z zauważenem ruchów cen, w zwązu z czym ne dostosuą do nch swoego oszya onsumpc. Stanow to dla frm oazę do podnesena cen. W przypadu powszechnośc tego typu przewdywań może dość do soordynowanego wzrostu cen.

4 64 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza raach eszcze przed ch przystąpenem do strefy euro. Wpływ efetu zaorągleń na pozom cen został oszacowany m.n. dla gospodar holenderse (Folertsma 2001), belgse (Aucremanne, Cornlle 2001), włose (Del Govane, Sabbatn 2008), hszpańse (Álvarez, Jareño 2001) portugalse (Santos et al. 2001). Głównym źródłem potencalnego wzrostu cen w wynu ch zaorągleń w górę est przeprowadzene tego typu operac w grupe tzw. cen atracynych. Manem tym oreślane są ceny, tóre występuą częśce nż ceny zwyłe ze względu na eden z nże wymenonych czynnów. Po perwsze, do grupy cen atracynych zalcza sę te, tóre odgrywaą w gospodarce rolę sygnalną. W przypadu welu ategor towarów usług stnee bowem atracyna cena modalna 6, tóra obnża oszt ponoszony przez onsumentów na rozeznane sę w struturze cen ch porównywane. Po druge, do cen atracynych zalczamy te, tóre maą za zadane wpłynąć na percepcę onsumentów w ta sposób, by nabywane dobra wydawały sę tańsze nż w rzeczywstośc. Klasycznym przyładem est cena z ońcówą 99. Konsumenc często ne odróżnaą e od ceny ończące sę na 90. Tego typu ceny oreśla sę manem psychologcznych. Po trzece, wśród cen atracynych wyróżna sę równeż ceny ułamowe, tóre pozwalaą na szybsze przeprowadzane transac ze względu na fat, że do uszczena płatnośc lub wydana reszty potrzebna est newela lczba monet lub bannotów. Do te ategor zalcza sę taże ceny orągłe (round prces), stosowane główne w przypadu wysoch pozomów cen. Wyże omówone cechy cen atracynych sprawaą, że przypada na ne zdecydowana węszość rozładu częstośc cen w gospodarce. Wymana waluty prowadz edna do zmany dotychczasowe strutury cen, w zwązu z czym ceny atracyne przestaą być przynamne w początowym orese domnuącą ategorą. Na przyład towar osztuący w Nemczech 9,99 DM (cena psychologczna) w przelczenu na euro według ustalonego ursu onwers osztował 5,11 UR. Można sę edna było spodzewać, że po pewnym czase typowa strutura cen, w tóre domnuą ceny atracyne, zostane przywrócona. Oznacza to, że powyższy towar może osztować np. 4,99 UR lub 5,19 UR, 5,29 UR czy 5,99 UR. Zasadnczym pytanem est to, w am orese nastąpą omawane dostosowana oraz czy będą mały charater symetryczny, czy też zaorąglane do cen atracynych będze oznaczało przede wszystm wzrost cen. Inflacyny scenarusz ne pownen być bowem tratowany ao pewn, gdyż możlwość powszechnego zaorąglana cen w górę zależy od welu czynnów, w tym oreślonych przez popyt podaż. Do naważneszych determnant w tym zarese należą: (1) stopeń onurencynośc rynów, (2) moment cylu onunturalnego, na tóry przypada wymana waluty, (3) stopeń śwadomośc społeczne, (4) dzałalność organzac onsumencch nstytuc państwowych. Symulace cenowych efetów zaorągleń operaą sę na pewnych założenach odnośne do reguł, tóre po wymane waluty będą rządzć tym procesem. Dzę temu możlwe est oreślene welośc tych efetów warunowo względem przyętych scenaruszy zaorąglana. W lteraturze standardowo rozpatrue sę la możlwych warantów, w tym: 6 Oznacza to, że modalną rozładu cen danego dobra w gospodarce est cena atracyna. Przyładem może być ednologramowe opaowane curu, dla tórego ceną modalną w Nemczech w 2001 r. było 1,79 DM ponad 60% wotowań (Deutsche Bundesban 2002).

5 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro ) pesymstyczny, polegaący na zaorąglenu w górę do nablższe ceny atracyne (bez względu na ategorę), 2) naczarneszy (worst-case scenaro), w tórym ceny atracyne są zaorąglane w górę do nablższe ceny atracyne z ch ategor (t. psychologczne do psychologcznych, a ułamowe do ułamowych), 3) symetryczny, polegaący na zaorąglenu w górę lub w dół do nablższe ceny atracyne, 4) optymstyczny (vrtuous scenaro), zgodne z tórym ceny są zaorąglane w dół do nablższe ceny atracyne. W ażdym scenaruszu ceny zwyłe są zaorąglane do ednego eurocenta, przy czym zaorąglene w zależnośc od warantu może przebegać zarówno w dół, a w górę. Spośród symulac przeprowadzonych przed wprowadzenem wspólne waluty do obegu gotówowego raów strefy euro edyne te dla gospodar holenderse (Folertsma 2001) belgse (Aucremanne, Cornlle 2001) zostały oparte na formalne procedurze dentyfac cen atracynych. Nemne edna lasyfaca cen atracynych do poszczególnych podategor ne została w tych badanach poddana algorytmzac w dużym stopnu mała charater arbtralny 7. W przypadu Holand górna granca welośc wpływu zaorągleń na wsaźn CPI wynosła 0,74%, a na HICP 8 0,88% (Folertsma 2001). Wyn badana wsazuą, że nezależne od sposobu podzału cen atracynych na psychologczne ułamowe uzysane wyn ne odbegały znaczne od powyższych szacunów. Jedyna stotna różnca, polegaąca na obnżenu górne grancy efetów cenowych (dla CPI o ooło 0,53%, dla HICP o 0,63%), wystąpła w przypadu tratowana obu tych ategor łączne ao cen atracynych. Analza efetów cenowych poazała, że efety zaorągleń są nabardze odczuwane w przypadu produtów o nanższych cenach ednostowych (wyn wsazały na możlwość nawet dzesęcoprocentowego wzrostu cen). W przypadu symetrycznego zaorąglana w górę w dół wpływ na nflacę byłby edna neznaczne uemny. Zdanem Folertsmy realzaca nagorszego scenarusza była mało prawdopodobna ze względu na duży stopeń onurenc na rynu dóbr zbyt ns oszt wymany waluty, tóry mógłby stanowć podstawę do zmany cen przez przedsęborców. Poza tym z pewnoścą ne zostały zdentyfowane wszyste występuące w gospodarce ceny psychologczne, co zawyża oszacowany efet 9. Część cen została zaś zaorąglona do cen atracynych w euro eszcze przed stycznem 2002 r., t. przed wprowadzenem euro do obegu gotówowego. Wyn uzysane dla gospodar belgse (Aucremanne, Cornlle 2001) oazały sę podobne do przedstawonych w badanu Folertsmy. fety cenowe zaorągleń oszacowano na 0,54-0,72% wsaźna CPI, przy czym w ramach analzowanych ategor towarów usług onsumpcynych nawęszy wzrost cen mógłby wystąpć w przypadu żywnośc (ooło 1,25%). Symulace przeprowadzone dla pozostałych raów operały sę na arbtralnych regułach zarówno w zarese wyodrębnana cen atracynych, a ch lasyfac. W przypadu Portugal (Santos et al. 2001) masymalny wpływ cenowych zaorągleń na wsaźn CPI został oszacowany 7 Zagadnene to zostało szerze omówone w podrozdzale HICP (ang. Harmonsed Index of Consumer Prces) zharmonzowany wsaźn cen onsumpcynych agregatowy wsaźn cen towarów usług onsumpcynych, oblczany według uednolcone metodolog Un uropese przez rae członowse U. 9 Zagadnene to est przedmotem dysus w podrozdzale 5.6.

6 66 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza na 0,23%, dla gospodar hszpańse na 1,7% (Álvarez, Jareño 2001) 10, a w przypadu gospodar włose na 1,0% (Mostacc Sabbatn 2008). Według wedzy autorów nneszego artyułu braue badań analzuących efety cenowe zaorągleń dla raów będących nowym uczestnam U. Prezentowane opracowane ma zadane wypełnć tę luę w odnesenu do Pols. Ponadto poszerza ono zares prowadzonych w tym obszarze analz przedstawa propozyce udosonalena dotychczas stosowanych metod do dentyfac cen atracynych. 3. Dane W nneszym opracowanu wyorzystano dane empryczne pochodzące z dwóch badań statysty publczne Głównego Urzędu Statystycznego. Perwszy zestaw danych to pozomy nomnalnych cen detalcznych, a drugm est baza budżetów gospodarstw domowych Baza danych pozomów cen detalcznych Wyorzystane dane empryczne dotyczące pozomów nomnalnych cen detalcznych towarów usług onsumpcynych to ceny tzw. reprezentantów, zberane przez GUS w ramach badana cen towarów usług onsumpcynych. Dane te są wyorzystywane przede wszystm do oblczana wsaźna cen towarów usług onsumpcynych (CPI). Według nformac metodycznych GUS (2008a) 11 ceny detalczne reestrowane w zborach statysty publczne są wynem badana cen m.n. towarów usług onsumpcynych. Źródłem nformac o cenach są dane gromadzone przez aneterów, a w zarese cen ednoltych obowązuących na terene całego rau lub ego częśc cenn zarządzena decyze 12. Badane cen onsumpcynych oparto na próbe wytypowane metodą doboru celowego. Notowana cen towarów usług prowadzone są przez aneterów urzędów statystycznych w wybranych do badana puntach sprzedaży znaduących sę w obszarze o. 200 reonów. Zarówno reony badana cen, punty sprzedaży, a reprezentanty towarów usług są doberane przy uwzględnenu zman w modelu onsumpc. Reonem może być masto, część dużego masta, gmna lub dzelnca. Podzał na reony badana cen został ustalony przez GUS przy współpracy z woewódzm urzędam statystycznym. Wybór puntów notowań pozostawono do decyz anetera urzędu statystycznego. Zgodne z zalecenam GUS notowane cen w tych samych puntach sprzedaży pownno odbywać sę przynamne przez ro. Ustalona centralne lsta reprezentantów towarów usług est stała przez cały ro obowązue wszyste reony badana cen. Przeazana autorom nneszego opracowana przez GUS baza danych zawera zestaw pozomów cen detalcznych odnotowanych na terene Pols w paźdzernu 2007 r. Dane porywaą 96,8% oszya CPI z tego oresu. Baza danych zawera łączne blso 280 tys. reordów (doładne 10 Wyn ten est obcążony równeż ze względu na użyte do symulac zbory danych ceny pochodzące ze stron nternetowych ednego supermaretu oraz średne (a ne ednostowe) ceny dla luset produtów, wylczane przez Mnsterstwo Fnansów. 11 Por. też GUS (2006). 12 Przyładem ceny ednolte est opłata za wydane prawa azdy.

7 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro ). Dane pochodzą z 205 reonów badań cen na terene rau oraz cen ednoltych reestrowanych centralne. Lczba reprezentantów wynos Dane zgrupowane są w 300 tzw. grupach elementarnych, tóre są z ole przypsane do poszczególnych grup herarchczne lasyfac mędzynarodowe Spożyca Indywdualnego wg Celu (ang. COICOP). Jaość reprezentatywność wyorzystanych danych emprycznych rzutuą na uzysane wyn oraz możlwość wycągana na ch podstawe bardze ogólnych wnosów. Ne est możlwa ocena aośc użytych danych ze 100-procentową pewnoścą, edna wele czynnów wsazue na to, że aość reprezentatywność wyorzystanych danych są wysoe. Po perwsze, badane GUS est prowadzone zgodne z mędzynarodowym standardam metodologcznym oraz pod nadzorem europesch śwatowych nstytuc statystycznych. Po druge, zarówno lczba reprezentantów, a reonów notowań est relatywne duża, co sutue znaczną lczbą zareestrowanych obserwac (280 tys. cen). Po trzece, GUS coroczne atualzue struturę onsumpc gospodarstw domowych, lstę notowanych reprezentantów oraz punty sprzedaży, gdze prowadzone są notowana cen. Po czwarte, w porównanu z needy używanym danym omercynym np. typu scanner data 13, dane wyorzystane w omawane baze maą znaczne szerszy zares przedmotowy (ceny towarów, usług rynowych nerynowych, ceny regulowane, ceny usług admnstrac państwowe tp.) terytoralny. Po pąte, według wedzy autorów nneszego opracowana ne ma dostępnego szerszego zboru danych pozomów raowych cen detalcznych, tóry reprezentatywne odzwercedlał onsumpcę gospodarstw domowych Baza danych budżetów gospodarstw domowych Wyorzystane w opracowanu dane empryczne dotyczące wydatów gospodarstw domowych pochodzą z badana budżetów gospodarstw domowych. Według nformac metodycznych GUS (2007) 14, badane budżetów gospodarstw domowych prowadzone est metodą reprezentacyną, tóra dae możlwość uogólnena, z oreślonym błędem, uzysanych wynów na wszyste gospodarstwa domowe w rau. Badane podmoty przez mesąc prowadzą zapsy rozchodów przychodów w specalnych sążeczach budżetowych. Badana budżetów gospodarstw domowych ne obemuą gospodarstw nerezydentów oraz gospodarstw domowych zameszuących obety zborowego zawaterowana, t. domów studencch, domów ope społeczne nnych. Próba do badana est losowana przez zastosowane schematu losowana dwustopnowego, warstwowego z różnym prawdopodobeństwam wyboru na perwszym stopnu. Badane budżetów gospodarstw domowych prowadzą woewódze urzędy statystyczne, a nadzór merytoryczny sprawue GUS. W ażdym mesącu 2006 r. badanem obętych było ponad 3 tys. meszań. Wyn roczne dotyczą węc ponad 37 tys. gospodarstw domowych. Głównym źródłem nformac perwotnych o rozchodach przychodach ażdego badanego gospodarstwa domowego są tzw. sążecz budżetowe. W sążeczce budżetowe rodzna zapsue rozchody zwązane z prowadzenem gospodarstwa domowego oraz przychody, tóre wpłynęły do gospodarstwa domowego w mesącu badana. 13 Dane o pozomach cen pochodzące z odczytów w puntach asowych supermaretów. 14 Por. też GUS (2005).

8 68 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza Wyorzystana w badanu baza danych przeazywana est przez GUS do Narodowego Banu Polsego w ramach weloletne współpracy w zarese realzac badań wtórnych statysty publczne. Baza danych wydatów gospodarstw domowych obemue nemal 2,7 mln reordów (doładne: ), odnoszących sę do ponad 37 tys. badanych gospodarstw domowych (37 508). Wyorzystane dane obemuą wydat penężne ponesone przez gospodarstwa domowe na zaup towarów usług onsumpcynych (bez spożyca naturalnego w gospodarstwach rolnych). Wydat gospodarstw domowych na towary usług onsumpcyne wyorzystano do uzysana strutury wydatów w różnych przeroach społeczno-eonomcznych. Ta oblczone dane odzwercedlaą oszy wydatów poszczególnych grup gospodarstw domowych. Koszy lasyfowano ze względu na cztery cechy gospodarstw domowych: 1) główne źródło utrzymana (według GUS grupy społeczno-eonomczne), 2) lasa mescowośc z tóre pochodz badane gospodarstwo domowe, Tabela 1 Charaterystya oszyów Grupy społecznoeonomczne Klasa mescowośc Lczba osób w gospodarstwe domowym Grupa wydatowa Lczba gospodarstw w % pracownów ,7 rolnów ,1 pracuących na własny rachune ,2 emerytów rencstów ,5 utrzymuących sę z nezarobowych źródeł ,5 500 tys. meszańców węce , tys. meszańców , tys. meszańców , tys. meszańców ,0 ponże 20 tys. meszańców ,5 weś , , , , , ,6 6 węce ,7 mnesze od 25% ,0 mędzy 25% a 75% ,0 powyże 75% ,0 Uwaga: w grupach wydatowych perwszy wartyl wynos 1173 zł, trzec wartyl 2552 zł (wydat nomnalne w cenach beżących z 2006 r.). Źródło: oblczena na podstawe danych GUS.

9 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro ) lczba osób w gospodarstwe domowym, 4) grupa wydatowa maąca przyblżać dochód gospodarstwa domowego 15. Łączne w ramach czterech przeroów wyodrębnono 20 oszyów. Dane dotyczące poszczególnych typów oszyów są rozłączne (ne naładaą sę na sebe) zupełne, t. obemuą całą badaną próbę gospodarstw domowych. Charaterystyę oblczonych oszyów zawera tabela 1. Podczas wylczeń dla oszyów poszczególnych grup gospodarstw domowych doonano dwóch oret na danych surowych. Perwsza dotyczyła tych wydatów, tóre według przyętych lasyfac stanową wydat onsumpcyne, natomast z powodu ch nezgodnośc z raowym prawem ch ceny ne są przedmotem badań statysty publczne. W baze danych wyróżnono dwe grupy tach wydatów: naroty prostytucę. Wydat te zostały usunęte ze wszystch oszyów, a ch wpływ na struturę wydatów oazał sę zanedbywalne mały. Po usunęcu powyższych wydatów oszy znormalzowano (w ta sposób, by wag sumowały sę do 100%). Druga oreta polegała na doszacowanu tych wydatów, tóre są znane z teor praty statystyczne ao wydat celowo zanżane przez respondentów (por. GUS 2007, s. 19). Zastosowano tu metodę benchmarową, przymuąc ao benchmar ofcalny oszy CPI, co do tórego załadamy, że uwzględna uż odpowedne doszacowana. Porównane ofcalnego oszya CPI oszya oblczonego na podstawe danych surowych wyazało, że różnce supaą sę w grupach wydatów naczęśce wsazywanych ao nedoszacowane ze względu na neco wstydlwy charater ch onsumpc. W analzowanych danych dotyczyło to następuących grup wydatów: wyroby sprytusowe lery, wna gronowe lub nne owocowe, pwo, restaurace, awarne bary. Benchmarowa sala oret wynosła od 0,3 pt proc. dla wn... do 2,0 pt proc. dla barów awarn. Koszy sorygowano przez zwęszene relatywnych wydatów w odpowednch ategorach. Łączna sala oret wynosła 5,8 pt proc. Po sorygowanu oszyów w wyże opsanych ategorach towarowych otrzymane oszy ponowne znormalzowano uzysano ch ońcową postać, tóra została wyorzystana do dalszych oblczeń. Oba opsane powyże zbory danych należą do zborów dużych, zwłaszcza baza danych z badana budżetów gospodarstw domowych. Ich przetwarzane wymagało zastosowana ntensywnych czasochłonnych metod oblczenowych, tóre prowadzono za pomocą autorsego oprogramowana napsanego w ęzyach SQL Vsual Basc. W celu zbadana efetów cenowych zaorągleń w przelczenu na nomnalne wydat poszczególnych gospodarstw domowych w opracowanu wyorzystano równeż pozomy przecętnych nomnalnych wydatów onsumpcynych gospodarstw domowych w 2007 r. według podstawowych grup społeczno-eonomcznych. Dane te pochodzą ze wstępne nformac GUS (2008b). 15 Zdecydowano sę na lasyfacę wydatową ze względu na bardzo nsą aość ndywdualnych danych o dochodach. Można to nterpretować w ten sposób, że uawnene danych o wydatach gospodarstwa domowego est mne łopotlwe nż danych o dochodach.

10 70 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza 4. Metodya 4.1. Identyfaca cen atracynych Zasadnczym problemem w ramach analzy wpływu zaorągleń cen na wsaźn nflac est poprawna dentyfaca cen atracynych. Możlwe są w tym zarese dwa podeśca. Perwsze z nch można oreślć manem heurystycznego. Załada ono, że spośród cen występuących w gospodarce do grupy cen atracynych należą te, tóre spełnaą warun oreślone przez teorę. W szczególnośc za ceny psychologczne uznawane są te, tórych ostatną cyfrą znaczącą (różną od zera) est 9. Z ole cena ułamowa umożlwa szybe uszczene płatnośc tóre można opsać za pomocą lczby monet lub bannotów nezbędnych do przeprowadzena transac. Alternatywnym podeścem w tym zarese est wyodrębnene cen, tóre występuą w gospodarce stotne częśce nż sąsedne, za pomocą formalne procedury zaproponowane przez Folertsmę (2001). Zwyłe wytypowane cen, tóre w całym zborze maą nawęszą częstość występowana, byłoby newłaścwe, poneważ nższe ceny charateryzuą sę ogólne węszą częstoścą nż wyższe. Zależność ta, stwerdzona m.n. dla gospodar holenderse belgse, znadue potwerdzene taże w przypadu polse gospodar na co wsazue rozład częstośc cen zlustrowany na wyrese 1. Fat, że ceny nse występuą w polse gospodarce zdecydowane częśce nż ceny wysoe potwerdza taże wyres 2, przedstawaący sumulowany rozład częstośc cen. Zależność wsazuąca na domnacę cen nsch est eszcze bardze wdoczna po uwzględnenu udzału poszczególnych towarów usług w wydatach onsumpcynych przecętnego gospodarstwa domowego. Dane w tabel 2 wsazuą, że 25% tych wydatów est ponoszonych na dobra, tórych cena ednostowa ne przeracza 2,99 zł, a połowa wydatów dotyczy towarów usług o cene neprzewyższaące 7,60 zł. Wyres 1 Rozład częstośc cen 1,2 % 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, Źródło: oblczena na podstawe danych GUS.

11 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Wyres 2 Sumulowany rozład cen % Źródło: oblczena na podstawe danych GUS W rezultace dentyfaca cen atracynych poprzez zwyłe wytypowane cen, tóre w całym zborze występuą naczęśce, byłaby procedurą newłaścwą, gdyż ceny nse charateryzuą sę węszą częstoścą nż ceny wysoe. W nneszym opracowanu przyęto zatem procedurę zaproponowaną w badanu przeprowadzonym dla gospodar holenderse przez Folertsmę (2001). Procedura ta polega na wylczenu dla olenych szeregów 101 uporządowanych rosnąco cen 75. percentyla rozładu częstośc tych cen sprawdzenu, czy cena medanowa 16 szeregu należy do 25% naczęśce obserwowanych cen 17. W przypadu pozytywne weryfac cena medanowa uznawana est za atracyną, w przecwnym raze za cenę zwyłą. Powyższy sposób dentyfac cen atracynych został zlustrowany na schemace 1. Łatwo zauważyć, że opsana procedura poma pęćdzesąt perwszych pęćdzesąt ostatnch z cen analzowanego zboru. Pomnęce nawyższych cen ednostowych est edna mało stotne, Tabela 2 Sumulowany rozład cen (w zł) 25% 50% 75% 90% Ważony a 2,99 7,60 31, Neważony b 4 11, a Odsete cen w ramach poszczególnych grup elementarnych zagregowany przy zastosowanu wag oszya CPI. b Odsete z zaobserwowanych pozomów cen. Źródło: oblczena na podstawe danych GUS. 16 T. 51. cena szeregu. 17 Wybór 75. percentyla est arbtralny został doonany po przeprowadzenu analogcznych procedur dla percentyla, w przypadu tórych wybór był, zdanem Folertsmy, zbyt szero lub zbyt wąs.

12 72 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza Schemat 1 Procedura dentyfac cen atracynych Cena atracyna Cena zwyła Lczba obserwac dane ceny 75 percentyl rozładu cen od P -50 do P +50 P -50 P -49 P -1 P P +1 P +2 P +50 P +51 gdyż po ch przelczenu ze złotych na euro znadą sę w zborze cen znaczne nższych 18. Z ole w odnesenu do perwszych pęćdzesęcu cen (t. od 1 gr do 50 gr), tóre zostały pomnęte w opsane procedurze, przyęto, że spośród nch ceny ończące sę na 9 należą do cen psychologcznych, natomast ceny podzelne przez 5 gr zostały zalasyfowane ao ułamowe. Wyłączene cen neatracynych Można przypuszczać, że w rozładze cen onsumpcynych stneą tae, tóre ze względu na mechanzmy ch ształtowana pownny być zawsze tratowane a ceny zwyłe. Dotyczy to cen, tóre są regulowane przez odpowedne urzędy (energa eletryczna, gaz etc.), a taże cen usług nerynowych, alulowanych na podstawe osztów (główne zwązanych z meszanem). Ne można edna wyluczyć sytuac że tego typu ceny w analzowanym zborze uształtowały sę na pozome, tórego wartość została przypsana do cen atracynych. W tae sytuac po przelczenu na euro ch zaorąglene do nnych cen atracynych może powodować obcążene wynu przeprowadzone symulac. W rezultace zdecydowano sę na odgórne przyporządowane tych cen, stanowących łączne 18,1% oszya CPI, do grupy cen zwyłych 19. Podobne podeśce w swoch pracach zastosowal Folertsma (2001) oraz Aucremanne Cornlle (2001), przy czym zamast zalasyfować te ceny do grupy cen zwyłych, całowce wyłączono e z badana Na przyład cena PLN w przelczenu na euro wynese (przy urse 1 UR = 3,0 PLN) tylo UR. 19 Do cen zwyłych ne zalczono natomast tych cen admnstrowanych, co do tórych można przypuszczać że maą atracyny charater, a przynamne ne można tego wyluczyć (np. opłaty za wydane paszportu, prawa azdy). 20 Tae podeśce powodue zanżene wynów przeprowadzonych symulac gdyż ne uwzględna sę cenowych sutów zaorągleń wszystch cen zwyłych.

13 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Ceny psychologczne ułamowe Po zdentyfowanu cen atracynych olenym roem est ch podzał na ceny psychologczne ułamowe. Folertsma (2001) oraz Aucremanne Cornlle (2001) zalczyl do grupy cen psychologcznych te, tórych ostatną cyfrą znaczącą było 9 (zgodne z teorą), oraz uwzględnaąc empryczny rozład częstośc cen ończące sę na 95 lub 98. Relatywne duża częstość występowana dwóch ostatnch ońcówe cen śwadczy o odstępstwe od zdefnowane przez teorę raconalnośc przedsęborców. Postulowana przez teorę masymalzaca zysu wymaga bowem, aby spośród cen ończących sę na 0,95, 0,98 0,99 sprzedaący wybrał cenę nawyższą, gdyż różnca mędzy olenym wotowanam ne ma stotnego wpływu na zachowane onsumenta. Za ceny ułamowe Folertsma (2001) oraz Aucremanne Cornlle (2001) uznal z ole wszyste ceny atracyne podzelne odpowedno przez 5 centów 21 lub 5 franów belgsch. W netórych badanach przyęto, taże odgórne, że do pewnego pozomu (np. 5 UR) cenam ułamowym są ceny podzelne przez 0,05 (UR), a powyże tego pozomu podzelne przez 0,50 (UR) (por. Mostacc Sabbatn 2008). Zdanem autorów nneszego opracowana przyęce edne z ww. metod wyodrębnana cen ułamowych byłoby zbyt arbtralne. Analza rozładu częstośc cen w polse gospodarce wyraźne poazue, że do pewnego pozomu ceny rosną regularne co 5 gr, do nnego co 10 gr, a eszcze do nnego pozomu ceny rosną co 50 zł lub co 1000 zł. W zwązu z tym powstae pytane, do welorotnośc ae woty dana cena pownna być zaorąglona po przelczenu na euro. Na przyład cena towaru wynosząca 1220 zł po przelczenu na euro (przy urse 1 UR = 3,50 PLN) wynosłaby 348,57 UR. W tam przypadu ne wadomo, czy cena ta pownna być zaorąglona do welorotnośc 0,1 UR (do 348,60 UR), 0,5 UR (do 349 UR), 5 UR (do 350 UR) czy może eszcze nne welośc. W rezultace w obecnym badanu została zastosowana formalna procedura dentyfac cen ułamowych. Jest ona przeprowadzona na grupe cen atracynych po wyłączenu cen psychologcznych. Zalczono do nch podobne a w pracach Folertsmy (2001) oraz Aucremanne a Cornlle a (2001) te, tórych ostatną cyfrą znaczącą est 9, oraz uwzględnaąc empryczny rozład cen ończące sę na Identyfaca cen ułamowych spośród pozostałych cen atracynych est przeprowadzona w następuący sposób: Przyęte zostaą następuące ro, czyl wartośc co do tórych można przypuszczać, że ceny ułamowe orągłe ze względu na swoą funcę są ch welorotnoścam: 5 gr, 10 gr, 25 gr, 50 gr, 1 zł, 5 zł, 10 zł, 50 zł, 100 zł, 500 zł, 1000 zł 23. Następne, począwszy od nawęszego rou (1000zł), tworzony est teoretyczny szereg obserwac będących welorotnoścą przyętego rou. Perwszy szereg wygląda węc następuąco: 1000 zł 2000 zł 3000 zł W Holand obowązuącą walutą przed wprowadzenem euro był gulden podzelny na 100 centów. 22 Analza rozładu częstośc cen w Polsce ne potwerdzła natomast potrzeby zalasyfowana do cen psychologcznych tych, tóre ończą sę na Rozpatrzene dodatowych roów : 2,5 zł, 25 zł, 250 zł, ne poszerzyło zboru zdentyfowanych cen ułamowych.

14 74 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza Następne ze zboru zdentyfowanych cen atracynych utworzono rosnący szereg obserwac emprycznych podzelnych przez wybrany ro, W olenym etape empryczny szereg cen est porównywany z szeregem teoretycznym, W sytuac gdy wszeregu emprycznym braue dwóch olenych obserwac teoretycznych, sprawdzane est, czy od następne obserwac empryczne przynamne trzy, t. węszość z olenych pęcu cen teoretycznych 24, znaduą sę w szeregu emprycznym. Jeśl ten warune ne est spełnony, to za ostatną cenę ułamową zostae uznana ta, przed tórą ne wystąpł bra dwóch olenych obserwac teoretycznych. Uznaemy zatem, że ta ostatna cena ułamowa wyznacza pozom, do tórego regularne występuą ceny podzelne przez obrany ro. Powyższą procedurę powtarzamy dla olenego (mneszego) rou (500 zł), tworząc szereg teoretyczny cen będących welorotnoścą tego rou, z wyłączenem cen zdentyfowanych we wcześneszych etapach procedury (w tym przypadu bez cen podzelnych przez 1000 zł). Szereg ten będze zatem wyglądać następuąco: 500 zł 1500 zł 2500 zł... Szereg empryczny, w tym ego ostatna cena ułamowa, są dentyfowane ta a w proce durze opsane dla rou 1000 zł. Całość est powtarzana dla olenych, coraz mneszych roów aż do 5 gr włączne. Suma obserwac cen ułamowych dla wszystch rozpatrywanych roów tworzy empryczny szereg cen ułamowych. Pozwala on na rozwązane opsanego wcześne problemu nepewnośc dotyczące pozomu, do tórego po przelczenu na euro pownna być zaorąglona cena uznana wcześne za ułamową. Dzę przeprowadzone procedurze empryczne dentyfac cen ułamowych dana cena zostae zaorąglona do pozomu nablższe ceny ułamowe znaduące sę w utworzonym wcześne szeregu. Ostatn etap wyodrębnana podzału cen atracynych polega na odpowednm zalasyfowanu cen, tóre w procedurze Folertsmy zostały uznane za atracyne, ale dotychczas ne zostały przydzelone an do grupy cen psychologcznych, an do cen ułamowych. Folertsma (2001) oraz Aucremanne Cornlle (2001) uznal te ceny za zwyłe. W opn autorów nneszego opracowana tae podeśce est edna nespóne z wcześne przyętą zasadą empryczne dentyfac cen atracynych. W rezultace w obecnym badanu ceny te ne zostały wyłączone z grupy cen atracynych, gdyż z aegoś powodu występuą relatywne często w gospodarce w zwązu z tym zostaą zalasyfowane ao psychologczne (przyładem est cena 444 zł) Scenarusze symulac Identyfaca cen atracynych ch dalszy podzał na ceny ułamowe psychologczne pozwala na rozpatrzene różnych warantów sposobów zaorąglana cen po wprowadzenu euro do obegu gotówowego. W nneszym badanu rozpatrzono cztery scenarusze opsuące przebeg tego procesu: 24 Procedurę tę przeprowadzono taże dla zborów nne lczby cen teoretycznych, co edna ne wpłynęło stotne na uzysane wyn.

15 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Scenarusz I wszyste ceny, bez względu na ch ategorę, są zaorąglane w górę do nablższego eurocenta. Scenarusz II ( pesymstyczny ) ceny atracyne są zaorąglane w górę do nablższe ceny atracyne, a ceny zwyłe w górę do nablższego eurocenta. Scenarusz III ( naczarneszy ) ceny atracyne są zaorąglane w górę do nablższe ceny atracyne z ch ategor (t. psychologczne do psychologcznych, a ułamowe do ułamowych), a ceny zwyłe w górę do nablższego eurocenta. Scenarusz IV ( symetryczny ) ceny atracyne są zaorąglane w górę lub w dół do nablższe ceny atracyne z ch ategor a ceny zwyłe do nablższego eurocenta (w górę lub w dół) 25. Sposób przeprowadzena zaorągleń przedstawa przyład 1. Przyład 1 Kurs onwers: 1 UR = 3,38 PLN Scenarusz: III (,,naczarneszy ) Cena psychologczna: 7,49 PLN = 2,22 UR=>po zaorąglenu: 2,29 UR Cena ułamowa (tu: orągła): 20,00 PLN = 5,92 UR => po zaorąglenu: 6,00 UR Cena zwyła: 173,57 PLN = 51,352 UR =>po zaorąglenu: 51,36 UR R R 4.3. Oblczane wpływu efetów zaorągleń na wsaźn cen Na podstawe oszacowanych zaorągleń pozomów cen w poszczególnych scenaruszach można oblczyć wpływ tego efetu na agregatowe wsaźn dynam cen. W tym celu zastosowano metodyę analogczną do te, tórą GUS stosue do oblczana wsaźna CPI. Dynama cen grupy elementarne est wylczana w ramach dwustopnowe procedury. W perwszym rou ndywdualne zmany cen danego reprezentanta w poszczególnych reonach notowań cen uśredna sę do pozomu raowego, stosuąc średną geometryczną 26, co można wyrazć następuąco 27 : K 1/ K K 1/ K R R K 1/ K = R = K 1/ K R = =1 =1 K 1/ K =1 = =1 =1 R gdze: R R R dynama cen -tego reprezentanta, p p, t p, t, t zmana p p, t, ceny, t -tego reprezentanta zanotowana,, tw reone, wyrażona ao p t p, gdze,, p, t1, t p, t1 p t, t1 p,,,, t cena -tego reprezentanta w reone w orese t., t1, t1 I 1/ I I 1/ I R = I 1/ I R R = I 1/ I R = I 1/ I =1 25 R =1 W sytuac =1 gdy zaorąglena w górę w dół są równe co do woty, cena est zaorąglona w górę. 26 =1 =1 Zastosowane średnch geometrycznych na pozome cen reprezentantów zmnesza obcążene wsaźnów CPI wynaące z efetu substytuc wewnątrzgrupowe, czyl przesuwana sę onsumpc w erunu relatywne tańszych dóbr, tóre zaspoaaą tę samą potrzebę. Zastosowane średnch geometrycznych przez ameryańse 1/ I 1/ I K IK I K 1/ K I K 1/ IK I K Bureau of I K 1/ 1/ I I K 1/ Labor Statstcs postulowała tzw. Komsa Bosna (1996). K IK = I K 1/ I K 1/ = = 27 Dla uproszczena 1/ I pomnęto = =1 =1 =1 =1 ndesy czasowe. =1 =1 Wszyste ndesy dynam oznaczaą zmany cen w orese t w sto- do oresu t 1. I K 1/ K I K 1/ IK =1 =1 =1 =1 sunu =1 =1 =1 =1 = =1 =1 =1 =1 J J J A A J A = = = A J =1 =1 =1 p p = = A 1/ I 1/ K = = I =1

16 1/ K K K R R = = 76 M. Rozrut, J. T. Jaub, =1 =1 K. Konopcza K 1/ K R R = R =1 p, t W olenym rou uzysane dynam cen poszczególnych p, t p reprezentantów w sal rau dane grupe elementarne,, t R p,, t p, t1 uśredna sę za pomocą średne p, t1 geometryczne, otrzymuąc w ten sposób wsaźn zmany cen grupy elementarne: p, t K 1/ K p,, t K 1/ K I 1/ I I 1/ I R R = p R, t1 = R K 1/ K R = =1 = =1 =1 =1 =1 I 1/ I R R gdze: R R to dynama cen -te = grupy elementarne, a ndes przebega zbór wszystch I reprezentantów, wchodzących w 1/ sład =1 I -te grupy p elementarne., t p, t, t K IK 1/ I I K 1/ I K 1/,, t p,, t I K 1/ K I K 1/ IK Na podstawe p, t1, = = powyższych, t p wyrażeń otrzymuemy: = p, t1, t1 = =1 =1 =1 =1 =1 =1 =1 =1 1/ I I K 1/ K I K 1/ IK I 1/ I = I 1/ I I R 1/ I = R = J =1 =1 J =1 =1 A R = =1 =1 =1 = A = czyl średną =1 geometryczną wszystch pozomów =1 cen we wszystch reonach notowań wchodzących w sład V J A dane grupy elementarne. 1/ I = V = 1/ I I K 1/ K I K 1/ IK K IK Wpływ zman =1 = I K 1/ I K 1/ V cen grup 1/ I elementarnych na ndesy agregatowe otrzymano stosuąc ważoną średną arytmetyczną, gdze ao system wag ażdorazowo przyęto odpowedn oszy odpowadaący V = I K 1/ K I K 1/ IK = 1,2,...,J V, =,,, = =1 =1 =1 =1 =1 =1 =1 =1 = struturze onsumpc poszczególnych = 1,2,...,J =1 =1 =1 =1 = gospodarstw domowych. Dynama ndesu agregatowego V A 28 wynos: J J A J = 1,2,...,J A A = = =1 =1 gdze: V V = = udzał wydatów na -tą grupę dóbr onsumpcynych w wydatach onsumpcy- V nych Vogółem, = 1,2,...,J olene grupy elementarne = wydatów 1,2,...,J należących do agregatu A. Opsaną wyże metodę zastosowano zarówno do oblczeń wpływu zaorągleń cen na wsaźn CPI ogółem, a na wsaźn cen poszczególnych grup towarów usług w ramach perwszego pozomu agregac według lasyfac COICOP. Taa sama metoda była stosowana wobec wszystch oszyów sonstruowanych dla poszczególnych grup analzowanych gospodarstw domowych. =1 1/ K 5. Wyn analzy empryczne 5.1. Strutura cen w polse gospodarce Warunem przeprowadzena symulac potencalnych efetów cenowych zaorągleń w wynu zamany złotego na euro było empryczne wyodrębnene cen atracynych. Zastosowane omówonych w podrozdzale 4.1 procedury Folertsmy (2001) oraz autorsego algorytmu dalszego podzału cen atracynych na ułamowe psychologczne pozwolło na dentyfacę strutury cen w polse gospodarce. Wyn przedstawone w tabel 3 poazuą, że spośród ponad 10 tys. różnych cen ednostowych znaduących sę w baze danych pozomów cen detalcznych 1429 zostało zdentyfowa- 28 W szczególnym przypadu tam agregatem może być ndes CPI.

17 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Tabela 3 Strutura cen w polse gospodarce Kategora cen Lczba różnych Udzał (w %) Lczba reordów obserwac ważony a neważony b Atracyne ,66 80,53 w tym: psychologczne ,21 27,52 ułamowe ,45 53,01 Zwyłe ,34 19,47 Ogółem ,00 100,00 a Odsete cen w ramach poszczególnych grup elementarnych, zagregowany przy zastosowanu wag oszya CPI. b Odsete z zaobserwowanych pozomów cen. Źródło: oblczena własne na podstawe danych GUS. nych ao atracyne. Przypada na ne edna aż ponad 80% notowań we wspomnane baze. Wśród cen atracynych zdentyfowano neznaczne węce różnych pozomów cen psychologcznych nż ułamowych. Nemne ta ostatna grupa cen zawera węce nż połowę wszystch reordów. W tabel 3 poazano taże, że na dobra o atracynych cenach ednostowych przecętne gospodarstwo domowe ponos ponad 72% wydatów onsumpcynych 29. Równeż w tym uęcu nawęsze znaczene dla polsch onsumentów maą produty o ułamowe cene ednostowe, na tóre przypada ooło 45% wydatów Kurs onwers a efety cenowe zaorągleń Identyfaca cen atracynych, w tym psychologcznych ułamowych, pozwolła na oblczene wpływu ewentualnych zaorągleń cenowych na wsaźn CPI dla ażdego z czterech rozpatrywanych scenaruszy opsanych w podrozdzale 4.2. W przecweństwe do nnych badań, w tórych oszacowano ex ante efety zaorągleń dla raów maących przystąpć do strefy euro, w momence przeprowadzena nnesze analzy dla Pols ne był eszcze znany urs zamany złotego na euro. W rezultace w nneszym opracowanu według wedzy autorów po raz perwszy zbadano efety cenowe zaorągleń dla różnych ursów onwers. Dla ażdego z czterech scenaruszy rozpatrzono 101 ursów onwers złotego na euro w przedzale od 3,0 PLN za 1 UR do 4,0 PLN za 1 UR ( ro co 1 grosz) 30. Wyn przeprowadzonych symulac zostały przedstawone na wyresach 3 6. Poazuą one, że efety cenowe zaorągleń są znaczne zróżncowane w zależnośc ne tylo od przyętego scenarusza, lecz taże od pozomu ursu onwers złotego na euro. 29 Oblczena te zostały doonane przez uwzględnene w oszyu CPI udzału poszczególnych reprezentantów, tórych ednostowe ceny były poddane analze. 30 Oczywśce ne oznacza to, że rozpatrzono wszyste możlwe ursy onwers w omawanym przedzale. W rzeczywstośc urs walutowy est wyrażany z doładnoścą do węsze lczby mesc po przecnu.

18 78 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza Wyres 3 Kurs onwers a efety cenowe zaorągleń scenarusz I 0,7 0,6 % 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 3,00 3,04 3,08 3,12 3,16 3,20 3,24 3,28 3,32 3,36 3,40 3,44 3,48 3,52 3,56 3,60 3,64 3,68 3,72 3,76 3,80 3,84 3,88 3,92 3,96 4,00 Wyres 4 Kurs onwers a efety cenowe zaorągleń scenarusz II 2,4 % 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 3,00 3,04 3,08 3,12 3,16 3,20 3,24 3,28 3,32 3,36 3,40 3,44 3,48 3,52 3,56 3,60 3,64 3,68 3,72 3,76 3,80 3,84 3,88 3,92 3,96 4,00 Wyres 5 Kurs onwers a efety cenowe zaorągleń scenarusz III 3,4 % 3,2 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 3,00 3,04 3,08 3,12 3,16 3,20 3,24 3,28 3,32 3,36 3,40 3,44 3,48 3,52 3,56 3,60 3,64 3,68 3,72 3,76 3,80 3,84 3,88 3,92 3,96 4,00

19 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Wyres 6 Kurs onwers a efety cenowe zaorągleń scenarusz IV 0,5 % 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0-0,1-0,2 3,00 3,04 3,08 3,12 3,16 3,20 3,24 3,28 3,32 3,36 3,40 3,44 3,48 3,52 3,56 3,60 3,64 3,68 3,72 3,76 3,80 3,84 3,88 3,92 3,96 4,00 W scenaruszach II III oraz, do pewnego stopna, w scenaruszu I wdać bardzo wyraźne tendencę do wzrostu efetu cenowego w marę, a przymowany urs onwers est coraz słabszy (w uęcu nomnalnym). Innym słowy, m węce złotych est warte 1 euro, tym węszy efet cenowy zaorągleń. Zależność ta ne est edna lnowa w pewnych przypadach słabszy urs nomnalny może prowadzć do obnżena efetu cenowego zaorągleń. Dotyczy to w szczególnośc orągłych wartośc ursu onwers tach a: 4,0 zł, 3,75 zł czy 3,5 zł za 1 UR. W tach przypadach przelczene cen ze złotych na euro często dae welośc tóre ne wymagaą stotnych zaorągleń lub nawet zaorąglena w ogóle są zbędne. Interesuące są taże wyn dla scenarusza IV (,,symetrycznego ), w tórym możlwość zaorąglana cen zarówno w dół, a w górę prowadz do bardzo zróżncowanych efetów cenowych w zależnośc od przyętego ursu zamany złotego na euro. W tym warance uemny wpływ wprowadzena euro do obegu gotówowego na ceny w Polsce występowałby przede wszystm dla ursu onwers znaduącego sę w przedzale 3,56 3,72 PLN za 1 UR fety cenowe zaorągleń a percepca nflac Nezależne od rozpatrywanego scenarusza zaorąglane cen w górę est nabardze wdoczne w grupe cen nsch (tabela 4) 31. Wyn ten est zgodny z ntucą, tórą nalepe obrazue przyład 2. Przyład 2 Kurs onwers: 1 UR = 3,0 PLN Scenarusz: I (zaorąglane do nablższego eurocenta w górę) Cena produtu A = 100 PLN = 33,3333 UR =>po zaorąglenu: 33,34 UR = 100,02 PLN Wzrost ceny o 0,02 PLN, t. o 0,0002% Cena produtu B = 0,19 PLN = 0,0633 UR =>po zaorąglenu: 0,07 UR = 0,21 PLN Wzrost ceny o 0,02 PLN, t. o 10,5% 31 W tym mescu pomnęto scenarusz symetryczny, w tórym dopuszczalne est taże obnżane cen.

20 80 M. Rozrut, J. T. Jaub, K. Konopcza Dla produtu A wzrost ceny o 2 gr est równoznaczny z ego podrożenem o zaledwe 0,0002%, podczas gdy dodatowy wzrost nse ceny produtu B taże tylo o 2 gr prowadz do podrożena produtu aż o 10,5%. W rezultace w przypadu towarów o nse cene ednostowe nawet zwyłe zaorąglene do nablższego eurocenta w górę może doprowadzć do stotnego wzrostu cen. Wyn w tabel 4 poazuą, że w pesymstycznych scenaruszach wzrost cen natańszych produtów może być nawet dwucyfrowy. Wraz ze wzrostem pozomu cen ednostowych, sut zaorągleń wyraźne sę edna obnżaą. Nemne, powyższa zależność może wydawać sę nepooąca ze względu na fat, że w grupe produtów o nsch cenach ednostowych znaduą sę taże towary naczęśce nabywane przez onsumentów. Te z ole slne wpływaą na percepcę beżących procesów cenowych przez gospodarstwa domowe 32. Oznacza to, że relatywne duży wzrost cen dóbr naczęśce upowanych prowadz do tego, że wzrost postrzegane nflac przewyższa fatyczną dynamę cen. Wyn przeprowadzonych symulac wsazuą, że w scenaruszach pesymstycznych (II III) w trzech z czterech ategor dóbr naczęśce nabywanych ( peczywo meszane pozostałe, peczywo pszenne, aa ) 33 wzrost cen w wynu zaorągleń znaczne przewyższa przecętny wzrost cen w całym oszyu CPI. W tam przypadu stnee możlwość, że przecętny wzrost cen wszystch towarów usług onsumpcynych wydałby sę onsumentom wyższy nż w rzeczywstośc. Wzrost postrzegane nflac rodzłby z ole ryzyo wzrostu oczewań nflacynych, tóre w Polsce maą charater slne adaptacyny 34. Wyższe oczewana nflacyne mogłyby doprowadzć do naslena żądań płacowych, tórych spełnene spowodowałoby przyspeszene nflac. Możlwość wystąpena opsanych efetów podreśla wagę ewentualnego wzrostu cen w grupe towarów usług naczęśce nabywanych. Fat ten zostane uwzględnony w sformułowanych na ońcu opracowana reomendacach dla polty gospodarcze w orese wprowadzana euro do obegu gotówowego. Tabela 4 Średn wzrost cen w wybranych przedzałach cenowych (w %) Przedzał cen Scenarusz I II III mn max mn max mn max do 1 zł 2,59 6,08 8,33 15,82 10,37 21,60 do 5 zł 0,63 1,42 2,23 4,48 3,30 6,86 do 10 zł 0,47 1,04 1,71 3,65 2,82 5,46 do 50 zł 0,31 0,69 1,15 2,60 1,98 3,85 Uwaga: mn (max) odnos sę do warantu z tam pozomem ursu onwers tóry prowadz do mnmalnego (masymalnego) wzrostu cen w ramach danego scenarusza. 32 Łyza (2008) wyazał, że ta zależność znadue potwerdzene taże w przypadu polsch onsumentów. 33 Grupy dóbr naczęśce nabywanych zostały wyznaczone na podstawe odseta gospodarstw domowych, tóre w mesącu badana zaupły oreślony towar lub usługę. W tym celu wyorzystano dane z badana budżetów gospodarstw domowych. Węce na temat dóbr często nabywanych zobacz: Łyza (2008). 34 Oznacza to, że beżące procesy cenowe (a racze to, a są postrzegane) slne wpływaą na ształtowane sę oczewań osób prywatnych co do przebegu przyszłe nflac. Węce na temat charateru oczewań nflacynych osób prywatnych w Polsce zob.: Łyza, Stansławsa (2006).

21 fety zaorągleń cen w Polsce po wprowadzenu euro Cenowe efety zaorągleń w podzale na ategore CPI Przedstawone w tabelach 5 8 wyn efetów zaorągleń cen w podzale na poszczególne ategore CPI poazuą, że przecętne nawęszy wzrost cen odnotowano by w grupe Łączność. Wyn ten est zwązany przede wszystm z stotnym zaorąglenam cen SMS-ów. Ne tylo należą one do cen nsch, lecz taże są zazwycza wyrażone w postac cen atracynych. W następne olenośc nawęszy wzrost cen występue w przypadu żywnośc oraz w grupe Restaurace hotele. Wyn ten est zgodny z danym urostatu, według tórych to właśne w tych dwóch ategorach wzrost cen w wynu wprowadzena euro był nabardze wdoczny. Namneszy cenowy efet zaorągleń występue z ole w grupach: Odzeż obuwe, duaca, Transport oraz Użytowane meszana lub domu nośn energ. Dane w tabelach 5 8 poazuą ponadto, że nawęsze zróżncowane efetów cenowych w zależnośc od przyętego ursu onwers występue w scenaruszach pesymstycznych (w scenaruszu III różnca mędzy masymalnym a mnmalnym efetem cenowym sęga 1,6 pt proc.) 35. Tabela 5 Wzrost cen w podzale na ategore CPI scenarusz I (w %) Wzrost cen w ategorach Medana Max Mn CPI 0,53 0,69 0,30 Żywność napoe bezaloholowe 0,67 0,82 0,39 Napoe aloholowe wyroby tytonowe 0,32 0,38 0,19 Odzeż obuwe 0,06 0,07 0,02 Użytowane meszana lub domu nośn energ 0,48 0,57 0,27 Wyposażene meszana prowadzene gospodarstwa domowego 0,17 0,21 0,10 Zdrowe 0,27 0,33 0,16 Transport 0,29 0,39 0,17 Łączność 1,91 3,41 0,73 Rereaca ultura 0,43 0,61 0,26 duaca 0,07 0,11 0,03 Restaurace hotele 0,52 0,81 0,28 Inne towary usług 0,67 0,87 0,41 35 Szczegółowe wyn dotyczące wpływu cenowych zaorągleń na poszczególne ategore CPI dla ażdego z rozpatrywanych pozomów ursu onwers zostały zawarte w Anese do opracowana (tabele 1A 4A). Ze względu na ego obszerność, Anes ten ne został umeszczony w nnesze publac lecz est dostępny pod adresem: