RAPORT W 2012 ROKU O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE. Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk.

Transkrypt

1 LISTA FIRM PATENTUJĄCYCH W POLSCE W LATACH RAPORT O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE W 2012 ROKU Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina Marek Szyl, Tomasz Paczkowski Warszawa 2013 Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk

2

3 RAPORT O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE W 2012 ROKU Tadeusz Baczko, Ewa Puchała-Krzywina Marek Szyl, Tomasz Paczkowski

4 Publikacja została przygotowana przez zespół autorski Sieci Naukowej MSN. Opracowanie redakcyjne: Michał Baranowski, Joanna Pęczkowska Redaktor wydawnictwa elektronicznego: Michał Baranowski Grafika na okładce: Raport będzie dostępny w Internecie pod adresem: Copyright by Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk Ul. Nowy Świat Warszawa Sieć Naukowa MSN Ocena wpływu działalności badawczo-rozwojowej i innowacji na rozwój społeczno- gospodarczy ISBN: ss. 21x29.7 cm Warszawa,

5 SPIS TREŚCI Wprowadzenie.5 Wybrane rekomendacje 8 Inwestycje przedsiębiorstw w B+R w zmniejszaniu dystansu innowacyjnego.10 Inwestycje w B+R na świecie w 2011 r. 13 Kierunki badań..16 Sektor przedsiębiorstw inwestujących w B+R w Polsce w 2011 roku.23 Analiza największych inwestorów w B+R w Polsce Inwestycje w B+R jako charakterystyka przedsiębiorstw Bariery innowacyjności inwestorów w B+R w Polsce w 2011 roku Metodologia do raportu i Rankingu przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w 2011 roku Lista największych inwestorów w badania i rozwój w Polsce w 2011 roku dynamika.51 Lista największych inwestorów w badania i rozwój w Polsce w 2011 roku przychody.87 Lista największych inwestorów w badania i rozwój w Polsce w 2011 roku wyniki finansowe 128 3

6 4

7 WPROWADZENIE Prezentujemy kolejny Raport dotyczący inwestorów w badania i rozwój w Polsce. Opracowanie to stanowi kontynuację badań, które są prowadzone przez Sieć Naukową MSN od 2003 r. 1 Zainspirowane były dyskusjami, które nawiązywały do pionierskich prac OECD, na temat gospodarki opartej na wiedzy. Wskazywały one, że Polska ma bardzo duży dystans w tym obszarze do pokonania. Potwierdzały to prace analityczne zespołu badawczego związanego z ówczesnym Zakładem Badań Statystyczno Ekonomicznych GUS i PAN. Badania te wskazywały, że dystans w tym obszarze ma charakter strukturalny i wiążę się z poziomem rozwoju gospodarki i jej poziomu dobrobytu. Badania, które zostały uruchomione w 2005 r. w znacznym stopniu nawiązywały do tej tradycji. Trudno też nie wspomnieć o uruchomieniu już w ramach Sieci Naukowej MSN koordynowanej przez INE PAN badań od 2005 roku kolejnych badań, programów i aktywności, które podejmowały próby zderzenia się z tym wyzwaniem. Szczególnie złożona była kwestia zwiększenia inwestycji przedsiębiorstw w badania i rozwój. Wiązało się to z jednej strony z wynikami badań międzynarodowych, które wskazywały, że w tym obszarze wyzwanie jest szczególne. Polska bowiem należała do grupy krajów, gdzie występował mniejszościowy udział nakładów przedsiębiorstw w B+R. W kraju, gdzie bardzo szybko rozwijała się przedsiębiorczość wydawało się, że właśnie w tym obszarze nakładów na wiedzę znajdują się szczególne możliwości wzrostowe. Problem inwestycji w wiedzę, której bardzo ważną częścią są nakłady na B+R stanowi wyzwanie z którym polska polityka gospodarcza nie potrafi sobie poradzić od ponad 20 lat. Wynika to z wielu powodów do jednego z nich należy niedokończona transformacja i przeregulowanie sektora akademickiego i badawczego. Brak jest skutecznych powiązań horyzontalnych i współpracy między różnymi sferami działalności publicznej. Zwraca uwagę niezdolność sprzężenia bardzo dużych możliwości przedsiębiorczości i istniejących powiązań międzynarodowych firm z kapitałem polskim i zagranicznym. Towarzyszy temu brak podstaw informacyjnych oraz adekwatnych rozwiązań instytucjonalnych sprzyjających tego typu alokacjom. 1 Ich geneza wiąże się książką: L. Zienkowski (red.), Wiedza a wzrost gospodarczy, Scholar Warszawa 2003 pod red. wybitnego twórcy polskich badań statystycznych i ekonomiczno-społecznych. Bardzo cenną inspiracją były też prace zespołu w Komisji Europejskiej związane z przygotowaniem pierwszego wydania Monitoring Industrial Research: the 2004 EU Industrial R&D Investment Scoreboard, DG JRC, DG Research EC

8 Chcielibyśmy, aby opublikowanie Raportu pozwoliło rzucić światło na ten obszar. Zespół autorski chciałby zaprezentować przedsiębiorstwa, które inwestują w B+R w wielowymiarowej perspektywie. Ma to na celu pobudzenie procesów instytucjonalnych i biznesowych. Zależy nam na zbudowania rozwiązań na miarę najlepszych praktyk międzynarodowych przy uwzględnieniu zachodzących procesów w tym obszarze w Polsce, w Europie i na świecie. Narasta świadomość konieczności dokonania zmian systemowych w sferze inwestycji przedsiębiorstw w badania i rozwój. Wydaje się jednak, że brak jest dotąd aktualnych analiz, które pozwoliłyby wypracować adekwatne do realnych potrzeb rozwiązania. Chodzi o zmniejszenie istniejących barier i zastosowanie najkorzystniejszych warunków dla firm, które potrafią tak przekształcać inwestycje w wiedzę, że osiągają efekty w sferze wzrostu, rozwoju, umiędzynarodowienia. W prezentowanym Raporcie chcielibyśmy, aby objąć materiały diagnostyczne jak i warstwę postulatywną dzięki omówieniu znaczenia inwestycji B+R dla zmniejszenia dystansu innowacyjnego Polski, Rankingu największych inwestorów w B+R w UE i na świecie, Rankingu największych inwestorów w B+R w Polsce, inwestycji w B+R w układzie dynamicznym i regionalnym oraz na giełdzie papierów wartościowych, identyfikacji cech firm ze względu na strukturę nakładów na innowacje, jak i wyniki badań ankietowych inwestorów w B+R w Polsce na temat barier i propozycji innowacyjnych firm. Prowadzone analizy mieszczą się w nurcie badań nad B+R przedsiębiorstw - prowadzonych przez NESTI OECD. Stanowią rozwinięcie analiz objętych wydawnictwem Nauka i technika GUS. Mogą być podstawą do doboru instrumentów i usług sprzyjających B+R w Polsce. Opracowany materiał może stanowić podstawę do realizacji takich strategicznych dokumentów jak Europa 2020 wraz ze związaną z nim koncepcją inteligentnej specjalizacji oraz Strategii Efektywności i Innowacyjności Gospodarki Ministerstwa Gospodarki. Zapowiadane zmiany systemu podatkowego nie są w stanie w krótkim okresie czasu dokonać znaczącego przełomu. Raport ma pokazać, jak wygląda ten obszar gospodarki. Badania dotychczasowe wykazywały że w Polsce jest cały sektor, który inwestuje w badania i rozwój. Nie jest to jedyna grupa firm innowacyjnych. Pojawiały się nowe trendy w sferze innowacji typu popytowego. Otwierają one nowe sposoby myślenia. Tworzą ramy do nowych innowacyjnych modeli biznesowych. Uzupełniają one dotychczasowe kierunki. Nie jest to decyzja typu coś za coś. One muszą ze sobą współistnieć. Trzeba sobie zdawać sprawę, że jest w gospodarce 6

9 znaczna grupa firm inwestujących w Polsce w badania i rozwój. Inwestycje przedsiębiorstw w badania i rozwój, są czynnikiem wzrostu. Inwestycje przedsiębiorstw w badania i rozwój stanowią w wielu nowoczesnych krajach świata bardzo ważny czynnik wzrostu. W Raporcie pokazujemy, że w Polsce ten proces jest i rozwija się. Nasze badania i innych ośrodków pokazują, że jest to sektor rosnący, którego badania mogą pomóc w wyjaśnieniu tajemnicy, dlaczego Polska jest zieloną wyspą Europy. Prawdopodobnie jednym z poważnych czynników jest to, że działa sektor przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój złożony z firm różnej wielkości od mikroprzedsiębiorstw do gigantów w skali międzynarodowej. Część jest zauważana, a część nie dostrzegana. Wydobycie tych firm i procesów z nimi związanych na powierzchnię jest sprawą o dużym znaczeniu, tak samo ważną, jak odkrycie niezrealizowanych potrzeb użytkowników wyrobów i usług. Inwestycje stanowią bowiem ten kluczowy czynnik konkurencyjności firm a nakłady te decydują o inwestycjach w badania i rozwój w całej gospodarce. Dopiero rząd może się do tego dołożyć, ale nie zastąpi tego procesu. Raport jest wynikiem pracy zespołu autorów, który otwiera dyskusje i dalsze badania. Autorzy chcieliby podziękować kadrze przedsiębiorstw za udział w badaniach oraz cenne opinie i oceny. Bardzo duże było też znaczenie kolejnych seminariów z cyklu Strategia Innowacji dla Polski. Uczestniczyli w nich przedstawiciele firm i szeregu instytucji zainteresowanych w rozwiązaniu wyzwań związanych z finansowaniem innowacji. Chcielibyśmy w tym miejscu im serdecznie podziękować. Specjalne podziękowania chciałbym skierować do Dyrektora INE PAN prof. Lesszka Jasinskiego, Prezesa Związku Banków Polskich Krzysztofa Pietraszkiewicza oraz licznych ekspertów krajowych i zagranicznym, którzy swoimi wypowiedziami na seminariach przyczynili się do powstania obecnego Raportu. Trudno też przecenić rolę mediów, uczestników paneli dyskusyjnych oraz kadry Instytutu zaangażowanej w badania, przygotowanie seminariów i konferencji oraz kontakty z przedsiębiorstwami. Autor: Tadeusz Baczko Instytut Nauk Ekonomicznych PAN 7

10 WYBRANE REKOMENDACJE 1. Kwestia wprowadzenia specjalnej instrumentacji skłaniającej do inwestycji B+R stanowi niemałe wyzwanie. Można wprawdzie przyjąć jedno z rozpowszechnionych na świecie rozwiązań i obserwować jego efekty. Celowe jest tez rozważenie odmiennego podejścia, aby zastosowane rozwiązania dostosować do specyfiki sytuacji w Polsce i wykorzystać tu także instrumenty Unii Europejskiej. Rozwiązanie to ma swoje zalety z tego punktu widzenia, że dysponuje się funduszami dla przeprowadzenia reformy i łatwiej obserwować byłoby efekty synergiczne. 2. Jest też odmienna możliwość, aby dopracować się rozwiązań takich które byłyby konkurencyjne wobec rozwiązań w innych krajach. Bardzo duże szanse i wyzwania wiążą się z inwestycjami w B+R światowych firm. Dopracowanie się rozwiązań przyciągających tego inwestycje do Polski i powiększanie ich skali to wielka szansa dla innowacyjności gospodarki Polski. W każdym przypadku kwestia wprowadzenia instrumentów nie wystarczy do uporządkowania tego obszaru w odniesieniu do Polski. 3. Jest też wiele kwestii między innymi związanych z ewidencją i obecnością inwestycji B+R w sprawozdawczości. Samo wprowadzenie instrumentacji to jeszcze nie jest wystarczająca podstawa do znacznego zwiększania inwestycji w B+R. Chodzi o takie wbudowanie w procesy zarządzania aby efekty projektów były osiągane w stosunkowo krótkim czasie. Jest to duże wyzwanie w świetle tego, że szereg projektów B+R jest obarczona licznymi ryzykami a czas realizacji może być wydłużony. 4. Trzeba, aby tego rodzaju projekt instytucjonalny obejmował zarówno obowiązki publikacyjne na poziomie firm krajowych jak i tych firm z zagranicznym kapitałem inwestujących w Polsce w B+R. Chodziłoby tu w pierwszej kolejności o dane zgodne z MSR 38 a stopniowo także wprowadzenie obowiązku publikacyjnego w raportach rocznych i sprawozdaniach firm danych w układzie kosztowym. 5. Cenne byłoby, aby wykorzystać dorobek międzynarodowy w zakresie nakładów na badania i rozwój zawarte w Podręczniku Frascati. Dotyczy to w szczególności norm ewidencjonowania w przemyśle zbrojeniowym, lotniczym czy ICT, ale także rozwiązania kwestii ewidencji nakładów na badania kliniczne 2. Wyzwaniem jest sprawa ewidencji nakładów na B+R w spółkach Skarbu Państwa. 2 Zob. G. Niedbalska, op.cit. 8

11 6. Trudno też nie uwzględnić badań innowacji nie technologicznych tzn. nie związanych z inwestycjami w B+R, kreowanych przez odbiorcę 3, czy kwestie tworzenia i transferu wiedzy 4. Obszary te często poprzedzają inwestycje w B+R ale też często je zastępują. Zastosowane podejście badawcze obejmuje obie strony procesu badawczego podażowe i popytowe związane z innymi przejawami wykorzystania wiedzy w gospodarce. 7. Autorzy zdają sobie sprawę ze skali wyzwań, jakie stoją przed zespołami badawczymi, administracją publiczną, instytucjami finansowymi i podmiotami inwestującymi w B+R. Jednak w świetle programu Europa 2020, czy związanego z nim programu inteligentnej specjalizacji podjęcie w obszarze ewidencyjnym i informacyjnym zaproponowanych działań byłoby nie tylko realizacją strategii SIEG, ale także ważnym krokiem w programie Europa 2020 w Polsce i Europie. 3 Zob. F. Gault, Innovation Strategies for Global Economy. Development, Implementation, Measurement and Management, Edward Elgar Zob. J. Kotowicz-Jawor (Red.), Wpływ funduszy strukturalnych na transfer wiedzy do przedsiębiorstw, INE PAN, Warszawa

12 INWESTYCJE PRZEDSIĘBIORSTW W B+R W ZMNIEJSZANIU DYSTANSU INNOWACYJNEGO W statystykach międzynarodowych Polska pod względem inwestycji przedsiębiorstw w B+R ma niezbyt dobrą sytuację. Mamy po pierwsze niski poziom nakładów na B+R, a udział firm jest szacowany, że jest gdzieś w granicach najwyżej jednej trzeciej, co jest cechą dość nielicznej grupy krajów rozwijających się. Jest to tylko część prawdy. Badania pokazują, że sytuacja w zakresie nakładów przedsiębiorstw na badania jest odmienna niż to wynika z badań statystycznych. Realny obraz jest nieco bardziej optymistyczny. Jednak istniejące sposoby pomiaru tylko częściowo są zdolne go opisać. Dobrze to ilustrują badania w ramach Innovation Union Scoreboard 2013 prowadzone na Uniwersytecie Maastricht realizowane na zamówienie Komisji Europejskiej. Polskie nakłady przedsiębiorstw na B+R są ocenione na poziomie 18% średniej unijnej. Dużo lepiej kształtują się nakłady publiczne na B+R bo jest to 71% średniej UE27. Pozostając w sferze finansowania nawet finansowanie Venture Capital jest na poziomie 55% średniej UE. Dane te są jeszcze bardziej wyeksponowane gdy weźmie się pod uwagę, że wydatki które nie są związane z nakładami na B+R są na poziomie prawie dwukrotnie przekraczającym poziom UE (por. rys. 1). Rysunek 1. Inwestycje przedsiębiorstw w B+R jako wskaźnik oceny innowacyjności Polski w UE Źródło: Innovation Union Scoreboard

13 W układzie dynamicznym inwestycje przedsiębiorstw rosną powyżej średniej w UE, ale ten wzrost tylko o 0,2 punktu procentowego wyprzedza wzrost nakładów publicznych, co niewątpliwie nie wpłynie na zmiany strukturalnych relacji między inwestycjami publicznymi i biznesem. Niewielki wzrost funduszy Venture Capital tez niewiele poprawi w tym obszarze. Zintegrowane miary oceny innowacyjności kraju mają w tych warunkach niewielkie szanse na wzrost. Przedstawione oceny wskazują na konieczność bardziej skoordynowanych działań proinnowacyjnych, zmiany rozwiązań instytucjonalnych oraz zmniejszenie barier dla inwestorów w B+R (por. rys. 2). Rysunek 2. Inwestycje przedsiębiorstw w B+R jako wskaźnik dynamiki oceny innowacyjności Polski w UE Źródło: Innovation Union Scoreboard Sygnał w zakresie spójności rozwiązań innowacyjnych jest jednoznaczny. Polska cofnęła się do najniższej grupy pod względem oceny innowacyjności w Europie i to mimo napływu znacznych funduszy na Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (por. rys. 3). 11

14 Rysunek 3. Polska w rankingu innowacyjności w Unii Europejskiej Źródło: Innovation Union Scoreboard Przedstawione analizy porównawcze są dokonywane na wartościach średnich i nie oddają dynamiki na poziomie danych jednostkowych. Dzięki prowadzonym od 2004 r. badaniom Komisji Europejskiej możliwe jest zbadanie dystansu na poziomie danych jednostkowych o największych inwestorach w B+R 12

15 INWESTYCJE W B+R NA ŚWIECIE W 2011 ROKU Najnowsze badania także nie dostarczają nam optymistycznych sygnałów. Okazuje się, że w najnowszym rankingu światowym inwestorów w B+R nie ma ani jednego polskiego przedsiębiorstwa. W poprzednich latach bywało lepiej. Polskie firmy takie jak ASSECO, BIOTON, BRE Bank znajdowały się w grupie największych inwestorów w B+R w Europie. Jest to wynik zmiany metodologicznej w Rankingu i podniesienia progu wejścia do tej elitarnej grupy firm. Analiza największych inwestorów badania i rozwój w 2012 r. wskazuje, że najwięksi inwestorzy biznesowi przeznaczają rocznie zawrotne kwoty blisko 8 mld euro. Pierwsza europejska firm w Rankingu to VOLKSWAGEN na trzeciej pozycji z ponad 7 mld euro. Zwracają uwagę duże przesunięcia w stosunku do 2004 r. kiedy rankingowe badania zaczynały się (por. rys. 4). Wyzwanie zwiększenia inwestycji przedsiębiorstw w B+R to nie tylko Polski problem. Firmy z UE to zaledwie 30% pierwszej pięćdziesiątki. Trudno też nie zauważyć obecności chińskiej firmy Huwaei na 41 pozycji i jej awans od 2004 r. o 15 pozycji (z 56). Obraz struktury dla całego rankingu zawiera rys. 5. Warto zwrócić uwagę na względnie niewielkie kraje jak Szwajcaria (4,2%), Tajwan (1,4%). Pewnym pocieszeniem jest udział Włoch na poziomie 1,4%. W tym wycinku światowego sektora B+R mieści się FIAT polski lider w inwestycjach B+R. Wydawałoby się że ten świat potężnych inwestorów w B+R jest dla nas nieosiągalny. Jednak nic bardziej mylnego. Znaczna część firm z rankingu w tym jego lider Toyota inwestuje w Polsce. Największa europejska firma z Unii Europejskiej Volkswagen jest jednym z największych eksporterów z Polski. Najwięksi światowi inwestorzy w B+R są obecni na polskim rynku. Odrywają bardzo znaczącą rolę tutaj a ich inwestycje w badania i rozwój wpływają na wzrost gospodarczy. Wiedza na ten temat jest jednak ograniczona i oszczędności budżetowe, ponieważ lokują w różnego rodzaju dziedziny, tylko bardzo mało na ten temat jest wiadomo. W tym celu podjęliśmy działania na rzecz oddolnej inicjatywy związanej z wprowadzeniem zasady publikowania danych na ten temat. Jest to też związane z propozycjami odpowiednich zmian w Ustawie o Rachunkowości 13

16 Rysunek największych inwestorów w B+R w 2011 r. na świecie Komentarz: Liczba w nawiasach za nazwami firm oznaczają rankingi w ramach ostatniego Scoreboardu Źródło: The 2012 EU Industrial R&D Investment Scoreboard, European Commission, JRC/DG RTD, Blisko 10 lat temu, kiedy tworzyliśmy te pierwsze analizy to marzyło się nam się, żeby coś takiego jak ranking inwestorów w B+R w Polsce mogło zaistnieć. W świecie są dwa trendy jeżeli chodzi o inwestycje w B+R. Jeden, który możemy obserwować w Unii 14

17 Europejskiej, a drugi to ten w Stanach Zjednoczonych. Duża koncentracja wielkich inwestorów w badania i rozwój występuje w Europie jak i w USA. Później jest długi łańcuch małych i średnich firm inwestujących w B+R. Podstawowa różnica między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi polega na tym, że łańcuch tych małych firm bardzo szybko się w Unii kończy, natomiast w Stanach Zjednoczonych występuje zdecydowanie liczniejsza grupa małych i średnich firm inwestujących w badania i rozwój. Daje to znaczną przewagę tej gospodarce. Wracając do realiów polskiej gospodarki można stwierdzić, że nie ma dużych szans, żeby polskie firmy inwestowały aż takie ogromne sumy pieniędzy, ale trzeba przyciągnąć tych inwestorów, którzy tutaj są, a z drugiej strony wydłużać maksymalnie ten łańcuch firm inwestujących w B+R. Rysunek 5. Inwestycje w B+R w 1500 czołowych firmach badanych wg regionów (% sumy 511 mld euro) Źródło: The 2012 EU Industrial R&D Investment Scoreboard, European Commission, JRC/DG RTD,

18 KIERUNKI BADAŃ Bardzo ważne jest uruchomienie procesu monitorowania z uwzględnieniem inwestycji koncernów działających w Polsce oraz postęp w badaniu mikroprzedsiębiorstw. Część koncernów prezentuje swoje wyniki dla opinii publicznej. Znaczna część jednak nie publikuje takiej informacji. Są kraje, jak na przykład Austria, gdzie udało wprowadzić dla koncernów zagranicznych obowiązek publikacyjny wyników związanych z nakładami na B+R. Jest to bowiem kluczowa informacja dla rozwoju regionów, uniwersytetów, lokalnych firm czy w przypadku największych inwestycji nawet dla całego kraju. Jest to problem międzynarodowy, ale jednocześnie o dużym znaczeniu lokalnym. Kwestia ta jest wprawdzie bardzo silnie związana z kulturą informacyjną koncernów 5 ale może stanowić obszar aktywnej roli państwa czy wspólnoty międzynarodowej. Ważnym obszarem, który może znacząco wpłynąć na poziom nakładów na B+R jest włączanie nakładów koncernów zagranicznych na badania kliniczne. Kwestia ta podjęta została w ramach badań nad innowacyjnością w sektorze medycznym w Polsce 6. Są one tylko częściowo ewidencjonowane. Są kraje gdzie istnieje cały przemysł badań klinicznych, z dokładną diagnostyką, z monitorowaniem. Jednak żeby to mogło zaistnieć, to musi być dokładnie zmierzone. Pozostaje wreszcie grupa dwóch milionów aktywnych polskich przedsiębiorstw, głównie przedsiębiorstw mikro. Wkład tych firm do nakładów na B+R jest wyzwaniem. Wprawdzie nie możemy powiedzieć w jakim procencie tych firm prowadzone są badania własne a w jakim zlecane do innych ośrodków ponoszone są nakłady na B+R, ale spotykamy się bardzo często z firmami małymi, które inwestują w badania i rozwój. Wydaje się, że stosowanie metodologii dostosowanej do badań europejskich nie musi oznaczać rezygnacji z bardziej pogłębionych badań dostosowanych do struktury podmiotowej gospodarki kraju. Szczególnie to jest aktualne w gospodarkach o odmiennej strukturze podmiotowej od innych. Pojawienie się firm inwestujących w badania i rozwój, szczególnie cennego w warunkach strukturalnego zacofania gospodarki Polski w stosunku najbardziej rozwiniętych krajów świata 7. Chodzi o niski poziom nakładów na B+R w stosunku do PKB i 5 Kultura organizacyjna w znaczeniu przekazu wzorców kulturowych w ramach koncernów międzynarodowych że na przykład IBM nie publikuje danych w rozbiciu na poszczególne kraje, ale wiadomo, że tu ma co najmniej jedno centrum badawcze. Takich przykładów jest bardzo, bardzo dużo. 6 Zob. G.Niedbalska, Działalność B+R na potrzeby ochrony zdrowia. Podstawowe wskaźniki i problemy pomiaru, w: Raport o innowacyjności sektora medycznego w Polsce w 2012 r., INE PAN, Warszawa 2012, s Zob. m.in. opracowania RSSG przy Radzie Ministrów, Raporty o innowacyjności oraz badania porównawcze międzynarodowe. Zwraca w szczególności uwagę zacofanie w stosunku do krajów 16

19 jednocześnie bardzo mały udział nakładów na B+R przedsiębiorstw. Odwrócona struktura tych nakładów w stosunku do większości krajów była już wielokrotnie sygnalizowana i przedstawiana w raportach oraz opracowaniach statystycznych. Kwestia pomiaru tworzenia, zasobów, przepływów wiedzy jest ciągle bardzo poważnym wyzwaniem zarówno na poziomie przedsiębiorstw, regionów, sektorów, gospodarek i czego nie sposób pominąć w dzisiejszym coraz bardziej poddanym wyzwaniom globalizacyjnym świecie. Ogólnie w bilansach przedsiębiorstw w tej chwili, elementy związane z wiedzą są rejestrowane w tak zwanych wartościach niematerialnych i prawnych. Jest tak, że pojawienie się w okresie transformacji sektora usługowego doprowadziło do wzrostu znaczenia sfery niematerialnej w gospodarce. Sektor wartości niematerialnych i prawnych stał się jednym z najbardziej liczących się sektorów w gospodarce. Przeprowadzone badania w Irlandii między innymi dla takich krajów jak Bułgaria były prezentowane między innymi w NESTI OECD i potwierdzały związek między transformacją, wzrostem sektora usług i rosnącym udziałem wartości niematerialnych w gospodarce. Bardzo ważnym kierunkiem poszukiwań są badania inwestorów B+R na poziomie sektorów. Prawdziwe problemy i możliwości rozwiązań widać przy pogłębianych analizach sektorowych. Dotychczasowe badania w sferze sektora komunikacyjnego, lotniczego, medycznego i teleinformatycznego wskazują na wagę inwestorów w B+R i istnienie wielu specyficznych kwestii do rozwiązania. Zastosowane podejście nie tylko wskazuje na znaczenie inwestycji przedsiębiorstw w B+R ale wskazuje także na wzmocnienie powiązań ze światową gospodarką (transfer technologii, środki finansowe, rozwój sieci certyfikowanych poddostawców dla światowych firm). Trzeba sobie zdawać sprawę, że nawet bardzo duży wzrost inwestycji B+R, zapewni nam niewielki udział w nakładach na ten cel w skali światowej. Umiędzynarodowienie gospodarki, zdobycie coraz większej liczby powiązań otwiera nam możliwości komunikowania się z czołowymi inwestorami w B+R na świecie. Trzeba sobie z tego zdawać sprawę, że bez posiadania własnych nakładów na B+R po prostu nie będziemy w stanie z tymi potentatami rozmawiać. Staramy się, żeby prowadzone badania miały nie tylko wymiar poznawczy ale żeby miały swoje znaczenie dla firm. Chodzi o informowanie firm, uczelni i ośrodków badawczych, opinii publicznej, instytucji rządowych i samorządowych, że ten sektor istnieje. Niezbędne jest wskazywanie na jego dynamikę, problemy, wielkowymiarowość i znaczenie dla rozwoju gospodarczego i wzrostu poziomu życia obywateli. Bardzo duże znaczenie ma wyszehradzkich kwestia ta była m.in. poruszona przez F. Gaulta z Uniwersytetu Maastricht i OECD na seminarium w Warszawie na jesieni

20 grupa firm małych i średnich. Jeżeli przeliczymy na zatrudnionego nakłady na B+R, to okazuje się, że jest grupa firm o bardzo wysokich nakładach na zatrudnionego, to jest właśnie ta grupa firm mniejszych i średnich o bardzo dużym potencjale. W Polsce rozwija się proces inwestowania w B+R przez przedsiębiorstwa. Są to zarówno światowe koncerny obecne w Polsce jak i firmy z kapitałem polskim w tym także małe i średnie 8. Badania wskazują na zjawisko koncentracji i kształtowania się łańcucha firm mniejszych inwestujących w B+R. Obecność liczących się inwestorów w badania i rozwój stanowi potencjalne źródło rozwoju innowacyjności wzrostu nakładów na stosowane i podstawowe badania naukowe. Obserwacja dynamicznych tendencji w tym obszarze stanowi szansę i wyzwanie dla polityki innowacyjnej 9. Poważnym ograniczeniem monitoringu jest niedostosowanie Ustawy o rachunkowości do możliwości uwzględnienia nakładów na B+R w układzie kosztowym mimo wskazań czołowych ekspertów krajowych i zagranicznych 10. Jest to przykład jak błędne rozwiązanie instytucjonalne powoduje nieobliczalne straty w funkcjonowaniu systemu innowacyjnego, ogranicza możliwości efektywnego wykorzystania funduszy prywatnych i publicznych, w tym europejskich. Badania nad firmami inwestującymi w badania i rozwój trwają od 2005 r. W pierwszej kolejności były to studia porównawcze w celu identyfikacji najbardziej innowacyjnych firm. Unikalnym ich elementem było badanie firm inwestujących w B+R na Giełdzie Papierów Wartościowych. Od 2010 r. podjęte zostało specjalne studium firm inwestujących w B+R 11. Pierwsze analizy tego materiału empirycznego dały informację jak wygląda rozkład tych nakładów w układzie kraju, sektorowym i regionalnym. Analizy w układzie regionalnym wskazały asymetryczność populacji inwestorów w B+R w układzie województw. Jest wiele województw, które mają niskie nakłady i pojawienie się tam jednego chociażby, liczącego się centrum badań rozwojowych, czy to krajowego, czy 8 Wykorzystanie inwestycji zagranicznych w sferę B+R pozwala sięgnąć do ogromnych zasobów finansowych. Najwięksi inwestorzy w B+R przeznaczają na ten cel kwoty przekraczające 5 mld euro. Kwestia ta stanowi jedno z wyzwań statystyki innowacji. Krajem, który z sukcesem wprowadził zasady raportowania dla inwestorów w B+R jest Austria. 9 Także i europejskiej zob. P. Moncada Paternò Castello, K. Smith Corporate R&D: A policy target looking for instruments, IPTS WORKING PAPER on CORPORATE R&D and INNOVATION No.01/ Zob. tekst J. Turyny (WZ UW) w Raporcie o innowacyjności gospodarki Polski w 2005 r. oraz wypowiedzi ekspertów KPMG na ten temat. Brak w Polsce obowiązku publikacji danych o nakładach na B+R w układzie kosztowym nie pozwala na identyfikację wszystkich inwestorów w sferę B+R. Eliminuje to praktycznie polskie firmy z europejskich zestawień typu Scoreboard monitorujących największych inwestorów w B+R., ogranicza potencjalne inwestycje zagraniczne oraz aktywną politykę proinnowacyjną w układzie kraju, sektorów i regionów. 11 Wyniki zostały przedstawione w postaci Listy największych inwestorów w badania i rozwój. Ogłoszeniu Raportowi towarzyszyło seminarium z udziałem przedsiębiorstw i innych interesariuszy. 18

21 zagranicznego może zmienić cały obraz. Nie powinno być wątpliwości, że układ przestrzenny inwestycji przedsiębiorstw B+R stanowi istotny czynnik regionalnych zmian strukturalnych. Badania statystyczne przy wykorzystaniu danych Głównego Urzędu Statystycznego pokazują, że są regiony w Polsce, które umiejętnie działają na polu struktury nakładów. W większości w Polsce jest tak, że jak się mówi o nakładach na innowacje, to gros idzie w inwestycje w środki trwałe. Są jednak takie regiony w Polsce, które zmieniają tę proporcję. Są to objawy nowej dynamiki związanej z wykorzystaniem inwestycji wiedzę 12. Jest to spojrzenie na kwestię udziału inwestycji a na B+R w nakładach na innowacje ogółem. Nakłady na badania i rozwój przedsiębiorstw, są ważną częścią gospodarki opartej na wiedzy. Firmy zwracają uwagę na potrzebę zmian regulacji prawno-podatkowych, ułatwienie, przyspieszenie procedur patentowych. Skorzystanie z ich wiedzy i doświadczeń jest szansą na znalezienie nowych niestandardowych rozwiązań. Wymaga to oczywiście przestrzegania obowiązujących uwarunkowań instytucjonalnych w postaci ochrony konkurencji i konkurenta. Jest to obszar, gdzie istnieje możliwość skorzystania z wyspecjalizowanych firm pośredniczących. Rozwiązanie problemów alokacji pomocy publicznej, zasługuje na zainteresowanie i dobrze nadaje się na działania nazywane innowacjami w sektorze publicznym. Wydaje się,że pomocny byłby taki monitoring pomocy publicznej, który skutkowałby w lepszej alokacji i wzroście efektów mnożnikowych na terenie, regionu, sektora czy kraju. Wymaga to uwzględnienia pośrednich i bezpośrednich form finansowania. W obszarze efektywności pomocy publicznej jest jeszcze dużo do zrobienia. Bardzo dużym wyzwaniem jest identyfikacja inwestorów w badania i rozwój. Są to centra badawczo-rozwojowe finansowane z funduszy publicznych jak i pozyskanych przez firmy w wyniku działalności gospodarczej. Często posiadają one rozbudowaną sieć powiązań z licznymi ośrodkami akademickimi i instytucjami badawczymi w kraju i za granicą. Uwzględnienie tych powiązań w decyzjach polityki gospodarczej ma bardzo duże znaczenie. Obszar ten zasługuje na uwagę. Dobrym przykładem są firmy sektora lotniczego. Ciekawym przykładem jest Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego Świdnik wyspecjalizowana w produkcji helikopterów. Została ona sprzedana firmie Augusta Westland. W roku 2008, była największym inwestorem w sektorze B+R, który wydawał 37 mln złotych na badania i rozwój w 2008 roku. Zatrudniał w sektorze badań i rozwoju w swojej firmie 259 osób (J. Janik 2009). 12 Stanowi to ciekawy obszar poszukiwań geografii gospodarczej. 19

22 W identyfikacji firm sektora B+R należy obserwować nie tylko skalę nakładów, ilość zatrudnionej kadry ale także wskaźnik tak zwanej intensywności nakładów na B+R czyli badania i rozwój, liczony jako relacja nakładów na badania i rozwój do sprzedaży. Zwraca uwagę, że udział nakładów na B+R w sprzedaży w nowoczesnych firmach dochodzi czasami w Polsce do 25% sprzedaży, ale te intensywności jak i nakłady są zróżnicowane. Firmy prowadzą różne strategie. Są takie, które z tego małego nakładu osiągają bardzo duże wzrosty sprzedaży, a są i takie, które mają na tyle równomierną strategię, że za wzrostem dynamiki nakładów idzie dynamika sprzedaży i eksportu. Inwestowanie przedsiębiorstw w B+R nie jest jednak celem samym w sobie. W centrum zainteresowania powinny znajdować się kwestie efektywności tych nakładów i ich wpływu na ekspansję przedsiębiorstw. Przeprowadzone badania wskazują, że w większości nakłady na B+R wiążą się z wysoka dynamiką przychodów ze sprzedaży, czego trudno nie docenić, jako poważnego czynnika wzrostu w warunkach kryzysu gospodarczego. W części firm obserwuje się zjawisko, że nakłady na B+R wiążą się ze spadkiem sprzedaży. Bardzo ważnym stwierdzonym zjawiskiem jest, że rosnącej liczbie firm inwestujących w badania i rozwój towarzyszy w przeważającej ilości przypadków współpraca z jednostkami naukowymi lub/i ośrodkami akademickimi. W przypadku niektórych przedsiębiorstw sieci współpracy obejmują kilkanaście jednostek naukowych lub/i akademickich. Istnienie współpracy między sektorem biznesu i nauką w Polsce wśród przedsiębiorstw innowacyjnych inwestujących w B+R potwierdzają też badania innych ośrodków, które także wskazują na rosnącą ilość działań o charakterze kooperacyjnym w procesie innowacyjnym 13. Uznanie istnienia w Polsce firm inwestujących w B+R, pozwoli na aktywne działania polityki gospodarczej w stosunku do tego sektora, objęcie go badaniami statystycznymi oraz podjęcie konkretnych projektów opartych na podstawie partnerstwa publiczno-prywatnego z udziałem tak potężnych aktorów jak władze centralne i regionalne, koncerny międzynarodowe, polskie i światowe ośrodki badawcze i akademickie, ale także polskie firmy innowacyjne różnej wielkości z uwzględnieniem firm mikro. Badania Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN jednoznacznie wskazują na istnienie znacznej grupy innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce. Badania nasze, PAIZ, Uniwersytetu Jagiellońskiego i SGH wskazują też na rosnącą ilość centrów badawczych tworzonych przez międzynarodowe korporacje. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ze strony światowych 13 Czy warto inwestować w innowacje? Analiza sektora badawczo-rozwojowego w Polsce, Raport KPMG, Warszawa

23 koncernów w liczne polskie sektory powodują, że polskie firmy i ośrodki naukowe stają wobec nowych wyzwań i możliwości. Znaczenie Raportu Tegoroczny Raport obejmuje 795 podmiotów gospodarczych, które udało się zidentyfikować na podstawie analizy ankiet przesyłanych do Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN, danych z Analizy bilansów publikowanych w KRS, danych z GPW. Lista nie obejmuje wszystkich inwestorów w B+R nie są tu zawarte firmy, spoza tych wymienionych. Są też firmy, które inwestowały w B+R w latach poprzednich ale nie poniosły ich w 2011 r. W zestawieniu nie ma też objętych firm zagranicznych inwestujących w B+R w Polsce ale nie publikujących tu danych na ten temat. Lista największych inwestorów w B+R jest jedynym takim zestawieniem w Polsce. Jest też praktyczną realizacją Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG) opracowanej przez Ministerstwo Gospodarki na temat asymetrii informacji. Kwestia ta jest kluczowa wobec bardzo dużych wyzwań związanych z poszukiwaniem atrakcyjnych projektów inwestycyjnych. Chodzi o takie firmy, które łączą cechę innowacyjności z cechami które zapewniają ograniczenie ryzyka inwestycyjnego. Sam fakt alokacji w badania i rozwój nie wystarcza, chodzi także o to aby firma posiadała jednocześnie wysoką produktywność wykorzystania tych nakładów. Problem inwestycji w wiedzę, czego szczególnym przypadkiem są inwestycje w B+R, ma także znaczenie z punktu widzenia zwiększenia skali tych inwestycji w Polsce. Ma to znaczenie dla zmniejszania dystansu innowacyjnego. Przyczyniłoby się do zmniejszenia dystansu w tym obszarze w Polsce. Jednak same inwestycje nie wystarczają, trzeba aby dawały efekty rynkowe i wzrostowe. Polska jest obecnie w przededniu wprowadzenia instrumentów wspomagających inwestycje przedsiębiorstw w B+R. Dotychczasowe rozwiązania nie dały wystarczających efektów. Przewiduje się znaczne ulgi podatkowe jak również możliwości odpisów 1% przy inwestowaniu przedsiębiorstw w projekty naukowo-badawcze związane ze współpracą z instytucjami naukowymi. Wymaga to zbadania podstawowych zachowań w tym zakresie firm, które już dzisiaj inwestują w badania i rozwój. Jest to ważne z punktu widzenia dopracowania szczegółowych rozwiązań systemowych jak i sprawdzenia docelowo jaki był wpływ nowych instrumentów na zachowania firm i określenie skali niezbędnych korekt rozwiązań instytucjonalnych. 21

24 Najważniejszym oczekiwanym efektem jest nie tylko podniesienie skali tych inwestycji ale także zwiększenie ich produktywności. Bardzo ważnym obszarem poszukiwań powinno być tez obserwowanie efektów tych inwestycji dla finansowania instytutów badawczych, czy uczelni zmiany zachowań innowacyjnych a szczególnie struktury nakładów na innowacje. Trudno też przecenić znaczenie dla obserwacji w sferze własności intelektualnej w postaci zgłoszeń patentowych, otrzymanych patentów czy innych form ochrony własności intelektualnej. Badania w tym obszarze to także ważne wyzwanie w sferze poszukiwania instrumentów zorientowanych na pobudzenie innowacyjnej przedsiębiorczości. Bardzo ważne jest też obserwowanie na ile też zastosowane rozwiązania instytucjonalne wpływają na przenoszenie się do Polskim centrów B+R światowych koncernów im ich inwestycji. 22

25 liczba przedsiębiorstw RAPORT O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE W 2012 ROKU SEKTOR PRZEDSIĘBIORSTW INWESTUJĄCYCH W B+R W POLSCE W 2011 Sektor przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój 14 w 2011 roku w Polsce obejmował 795 podmiotów. W porównaniu z okresem poprzednim liczba przedsiębiorstw wzrosła o 18,48%, liczba przedsiębiorstw liczyła w 2010 roku 671 podmiotów. W czteroletnim okresie badany sektor rozwijał się średniorocznie o 10,36%. Na rysunku 11. przedstawiono graficznie dane ilościowe prezentujące wielkość i rozwój sektora przedsiębiorstw inwestujących w B+R. Rysunek 11. Sektor przedsiębiorstw inwestujących w B+R w Polsce w latach Źródło: opracowanie własne oraz red. nauk. Baczko T., Puchała-Krzywina E., Raport o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2010 i 2009 roku, Warszawa, kwiecień 2011, W 2011 roku analizowana grupa inwestorów w B+R wykazała 2 mld 185 mln zł nakładów na badania i rozwój. W 2010 roku wielkość inwestycji w badania i rozwój sektora przedsiębiorstw wyniosła 2 mld 108 mln zł (zmiana r/r +3,67%). Dane te zaprezentowano na rysunku nr 12. Równocześnie sektor inwestorów w B+R wygenerował w 2011 roku 444,8 mld zł przychodów netto ze sprzedaży, przy zysku netto na poziomie 41,7 mld zł, dało to rentowność netto 9,38%. Przy takiej wielkości przychodów netto ze sprzedaży, intensywność nakładów na badania i rozwój wyniosła 0,49%. W 2010 roku sektor inwestorów B+R wygenerował 354,7 mld zł, przy zysku netto 29,97 mld zł, co przełożyło się na rentowność netto na poziomie 8,45% i intensywności nakładów B+R na poziomie 0,59. Średnioroczna 14 Nakłady na badania i rozwój zgodne z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości (MSR nr 38) i standardem OECD (Frascati Manual 2002). 23

26 nakłady na B+R w mln zł RAPORT O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE W 2012 ROKU stopa wzrostu nakładów na B+R sektora w czteroletnim okresie wyniosła aż 10,9%, przy średniorocznej w tym okresie stopie wzrostu przychodów netto ze sprzedaży na poziomie 7,4%. Średnie nakłady na B+R analizowanej grupy przedsiębiorstw w 2011 roku wyniosły tys. zł (w porównaniu z okresem poprzednim średnia była niższa o 12,73% i wyniosła tys. zł). Mediana nakładów na B+R wyniosła odpowiednio w 2011 roku 324 tys. zł i 358 tys. zł. Rysunek 12. Nakłady na B+R sektora przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w Polsce w latach , , , , Źródło: opracowanie własne oraz red. nauk. Baczko T., Puchała-Krzywina E., Raport o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2010 i 2009 roku, Warszawa, kwiecień 2011, Analizy pokazują, że w czteroletnim okresie obniża się intensywność ponoszonych nakładów na badania i rozwój przez przedsiębiorstwa inwestujące w B+R przy równoczesnym wzroście rentowności sprzedaży netto (por. rys. 13.). 24

27 Rentowność sprzedaży netto (%) RAPORT O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE W 2012 ROKU Rysunek 13. Intensywność nakładów na B+R i rentowność sprzedaży netto sektora przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w Polsce w latach ,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 9,38 8,78 8,45 5,01 0,61 0,59 0,45 0, ,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Intensywność nakładów na B+R (% sprzedaży) Intensywność nakładów na B+R Rentowność sprzedaży netto Źródło: opracowanie własne oraz red. nauk. Baczko T., Puchała-Krzywina E., Raport o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2010 i 2009 roku, Warszawa, kwiecień 2011, Tabela 3. zawiera dane podsumowujące powyższe analizy. Tabela 3. Dane finansowe przedstawiające wielkość i rozwój sektora przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w latach średnioroczna zmiana '11/'08 (%) liczba przedsiębiorstw ,26 nakłady na B+R (mln zł) ,90 przychody netto ze sprzedaży (mln zł) ,44 wynik finansowy netto (mln zł) ,45 intensywność nakładów na B+R (%) 0,45 0,61 0,59 0,49 rentowność sprzedaży netto (%) 5,01 8,78 8,45 9,38 Źródło: opracowanie własne. 25

28 Pięćdziesiąt największych przedsiębiorstw inwestujących w B+R w 2011 roku Liderem rankingu największych inwestorów w badania i rozwój w 2011 roku pozostaje niezmiennie firma Fiat Auto Poland S.A. producent samochodów. Przedsiębiorstwo przewodzi rankingowi największych inwestorów w ostatnich 4 latach. Nakłady na B+R tego przedsiębiorstwa wyniosły w 2011 roku 291,9 mln zł (46,9% spadek wysokości nakładów w porównaniu z okresem poprzednim). Wiceliderem rankingu została Grupa Bumar, koncern skupiający 25 spółek produkcyjnych polskiego sektora przemysłu obronnego. Grupa poniosła łącznie nakładamy na B+R w wysokości 133,8 mln zł (wzrost r/r 4,25%). Trzecia spółka na liście Asseco Poland S.A., producent rozwiązań informatycznych i dostawca usług dla sektora finansowego, ubezpieczeniowego oraz administracji publicznej, poniosła nakłady na B+R w 2011 roku 114,0 mln zł (r/r -14,72%). Czwarte miejsce zajęła krakowska spółka informatyczna Comarch S.A. z nakładami 66,97 mln zł (r/r +7,82%), zaś piąte miejsce Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A. producent farmaceutyków z nakładami B+R 61,66 mln zł (r/r -4,6%). Nakłady na B+R pięćdziesięciu największych inwestorów w B+R w 2011 roku wyniosły mln zł, co stanowiło 71,0% nakładów wszystkich przedsiębiorstw pozycjonowanych w rankingu, w 2010 roku było to mln zł (odsetek 78,6%). W okresie najniższy wskaźnik koncentracji nakładów pierwszych pięćdziesięciu największych inwestorów w B+R wystąpił w 2009 roku i wyniósł 70,3% (1 134 mln zł). Analizowana grupa liderów wygenerowała w 2011 roku 146,7 mld zł przychodów ze sprzedaży netto (167,6 mld zł w okresie poprzednim), co stanowiło 33,3% sprzedaży całej grupy inwestorów w B+R w 2011 roku (47,3% w okresie poprzednim). W rankingu 2011 pierwsze przedsiębiorstwo poniosło nakłady na badania i rozwój w wysokości 291 mln 890 tys. zł, w 2010 lider wydał na B+R 550 mln 127 tys. zł, w 2009 roku było to 162 mln 662 tys. zł, zaś w 2008 roku 139 mln 789 zł. Próg wejścia do grupy 50 największych inwestorów w B+R w 2011 roku wyniósł tys. zł. Porównując te dane w szeregu czasowym widzimy, że w okresie mamy do czynienia ze wzrostem tej granicznej wartości. W 2010 roku nakłady B+R grupy zamykały się kwotą tys. zł, w 2009 roku tys. zł, zaś w 2008 roku tys. zł. Dalsze badania pokazują, że również mediana nakładów na B+R pierwszej pięćdziesiątki największych inwestorów w B+R z roku na rok wzrasta. W 2008 roku mediana nakładów B+R wynosiła tys. zł, zaś już 2011 w roku tys. zł. 26

29 Analizując przychody netto ze sprzedaży 50 największych przedsiębiorstw można zaobserwować, że 82% przedsiębiorstw zwiększyło swoje przychody netto ze sprzedaży w okresie (78% w okresie ), równocześnie aż 84% przedsiębiorstw wykazało dodatni wynik finansowy netto w 2011 roku. W tabeli nr 2. zaprezentowano zmiany pozycji pięćdziesięciu największych inwestorów w badania i rozwój w 2011 roku względem listy za rok Analizy pokazują, że 27 przedsiębiorstw z pierwszej pięćdziesiątki rankingu 2011 poprawiło swoją pozycję w porównaniu z rankingiem 2008, co stanowiło 54% przedsiębiorstw. Równocześnie 7 podmiotów pogorszyło swoją pozycję (odsetek 14%), zaś 15 przedsiębiorstw to nowe podmioty w rankingu (odsetek 30%). Jedno przedsiębiorstwo w rankingu 2011 nie zmieniło swojej pozycji względem rankingu

30 Rysunek 4. Pięćdziesięciu największych inwestorów w badania i rozwój w 2011 roku nakłady na B+R w mln zł Fiat Auto Poland S.A., Bielsko-Biała (1) 2. Grupa Bumar, Warszawa 3. Asseco Poland S.A., Rzeszów (2) 4. Comarch S.A., Kraków (6) 5. Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A., Starogard Gdański (5) 6. Telekomunikacja Polska S.A., Warszawa (7) 7. Valeo Autosystemy Sp. z o.o., Skawina (9) 8. ABB Sp. z o.o., Warszawa (11) 9. Automotive Lighting Polska Sp. z o.o., Sosnowiec (17) 10. Mondi Świecie S.A., Świecie 11. KGHM CUPRUM Sp. z o.o. - Centrum Badawczo-Rozwojowe, 12. Solaris Bus & Coach S.A., Bolechowo (19) 13. Adamed Sp. z o.o., Czosnów (10) 14. Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz S.A., Bydgoszcz 15. Obrum Sp. z o.o. Gliwice, Gliwice (15) 16. Netia S.A., Warszawa (14) 17. Autoliv Poland Sp. z o.o., Oława (30) 18. Bank Ochrony Środowiska S.A., Warszawa (12) 19. City Interactive S.A., Warszawa (28) 20. Krynicki Recykling S.A., Olsztyn 21. MNI S.A., Warszawa (111) 22. MIT Mobile Internet Technology S.A., Warszawa (136) 23. Bank Polska Kasa Opieki S.A., Warszawa (18) 24. Bombardier Transportation (ZWUS) Polska Sp. z o.o., Katowice 25. Magna Formpol Sp. z o.o., Tychy (42) 26. Bumar Żołnierz S.A., Warszawa (45) 27. Instytu Techniki Górniczej KOMAG, Gliwice (25) 28. Magna Automotive (Poland) Sp. z o.o., Sady (42) 29. Elektroniczny Zakład Innowacyjno-Wdrożeniowy HYBRES Sp. z 30. ZPUE S.A., Włoszczowa (98) 31. Robert Bosch Sp. z o.o., Warszawa (51) 32. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A., Warszawa (161) 33. Automotive Components Europe S.A., Luxembourg 34. PZ Cormay S.A., Łomianki (376) 35. C-Trade Sp. z o.o., Warszawa 36. Ficomirrors Polska Sp. z o.o., Dąbrowa Górnicza (35) 37. Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 1 S.A., Łódź 38. Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A., Płock (27) 39. Mahle Polska Sp. z o.o., Krotoszyn (31) 40. Bader Polska Sp. z o.o., Bolesławiec (29) 41. Zakłady Metalowe Dezamet S.A., Nowa Dęba (75) 42. Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-KALISZ S.A., Kalisz (27) 43. C.F. Gomma Polska Sp. z o.o., Częstochowa (44) 44. Pegas Nonwovens S.A., Luxembourg 45. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu Ośrodek 46. Zakłady Lotnicze Margański & Mysłowski S.A., Bielsko-Biała 47. TELESTO Sp. z o.o., Warszawa 48. Asseco Central Europe a.s., Bratislava 49. Seco/Warwick S.A., Świebodzin (34) 50. Famur S.A., Katowice (65) Źródło: opracowanie własne 28

31 Tabela 2. Zmiana pozycji 50 największych inwestorów w badania i rozwój w 2011 względem 2008 roku Pozycja Nazwa przedsiębiorstwa Zmiana w 2011 pozycji roku Fiat Auto Poland S.A. bez zmian 2 Grupa Bumar wzrost o 51 3 Asseco Poland S.A. wzrost o 14 4 Comarch S.A. spadek o 1 5 Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A. wzrost o 2 6 Telekomunikacja Polska S.A. spadek o 1 7 Valeo Autosystemy Sp. z o.o. wzrost o 4 8 ABB Sp. z o.o. wzrost o 2 9 Automotive Lighting Polska Sp. z o.o. wzrost o 6 10 Mondi Świecie S.A. wzrost o KGHM CUPRUM Sp. z o.o. - Centrum Badawczo-Rozwojowe nowe 12 Solaris Bus & Coach S.A. wzrost o Adamed Sp. z o.o. wzrost o 6 14 Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz S.A. wzrost o Obrum Sp. z o.o. Gliwice wzrost o Netia S.A. spadek o 7 17 Autoliv Poland Sp. z o.o. wzrost o Bank Ochrony Środowiska S.A. spadek o 5 19 City Interactive S.A. wzrost o 9 20 Krynicki Recykling S.A. nowe 21 MNI S.A. nowe 22 MIT Mobile Internet Technology S.A. wzrost o Bank Polska Kasa Opieki S.A. wzrost o Bombardier Transportation (ZWUS) Polska Sp. z o.o. wzrost o Magna Formpol Sp. z o.o. nowe 26 Bumar Żołnierz S.A. nowe 27 Instytu Techniki Górniczej KOMAG nowe 28 Magna Automotive (Poland) Sp. z o.o. wzrost o Elektroniczny Zakład Innowacyjno-Wdrożeniowy HYBRES Sp. z o.o. nowe 30 ZPUE S.A. nowe 31 Robert Bosch Sp. z o.o. wzrost o Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. wzrost o Automotive Components Europe S.A. nowe 34 PZ Cormay S.A. wzrost o C-Trade Sp. z o.o. nowe 36 Ficomirrors Polska Sp. z o.o. spadek o 9 37 Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 1 S.A. wzrost o 1 38 Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. spadek o Mahle Polska Sp. z o.o. wzrost o Bader Polska Sp. z o.o. nowe 41 Zakłady Metalowe Dezamet S.A. wzrost o Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL-KALISZ S.A. spadek o 20 29

32 43 C.F. Gomma Polska Sp. z o.o. wzrost o 2 44 Pegas Nonwovens S.A. nowe 45 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu Ośrodek Badawczo - Rozwojowy nowe 46 Zakłady Lotnicze Margański & Mysłowski S.A. nowe 47 TELESTO Sp. z o.o. wzrost o Asseco Central Europe a.s. nowe 49 Seco/Warwick S.A. wzrost o Famur S.A. wzrost o 70 Źródło: opracowanie własne Spółki giełdowe ponoszące nakłady na badania i rozwój Liczba przedsiębiorstw giełdowych ponoszących nakłady na badania i rozwój wyniosła w 2011 roku 139 przedsiębiorstw, co stanowiło 17,89% wszystkich przedsiębiorstw ponoszących nakłady na B+R. W okresie poprzednim było to 121 przedsiębiorstw z odsetkiem na poziomie 18,03% (patrz tabela 3.). Dynamika przyrostu przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w B+R w czteroletnim okresie była wyższa niż dynamika przyrostu przedsiębiorstw sektora B+R. Liczba przedsiębiorstw giełdowych ponoszących nakłady na B+R przyrastała średniorocznie o 16,9%, zaś przedsiębiorstw w sektorze B+R tylko o 10,36%. Tabela 3. Przedsiębiorstwa giełdowe inwestujące w badania i rozwój w latach liczba przedsiębiorstw inwestujących w B+R zmiana r/r 0,67 12,40 18,48 liczba przedsiębiorstw giełdowych inwestujących w B+R zmiana r/r 24,14 12,04 14,88 liczba przedsiębiorstw giełdowych ogółem zmiana r/r 6,77 17,59 35,13 odsetek spółek giełdowych inwestujących w B+R w sektorze przedsiębiorstw wykazujących nakłady B+R (%) 14,67 18,09 18,03 17,48 odsetek spółek giełdowych inwestujących w B+R w ogóle przedsiębiorstw notowanych na giełdzie (%) 19,00 22,09 21,04 17,89 Źródło: opracowanie własne na podstawie red. nauk. Baczko T., Puchała-Krzywina E., Raport o największych inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2010 i 2009 roku, Warszawa, kwiecień 2011, 2010 oraz Przedsiębiorstwa giełdowe ponoszące nakłady na badania i rozwój w 2010 roku, Szyl M. w: Raport o innowacyjności gospodarki w 2011 roku, red. nauk. Baczko T., INE PAN, Warszawa 2012 i Rocznik giełdowy 2012, 2011, 2010, 2009, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Przedsiębiorstwa giełdowe wydały na badania i rozwój w 2011 roku 630,6 mln zł, w okresie poprzednim zaś 824,6 mln zł. Nakłady na B+R spółek giełdowych stanowiły 28,85% 30

33 wszystkich nakładów sektora przedsiębiorstw, w okresie poprzednim było to 39,12%. Równocześnie spółki giełdowe ponoszące nakłady na B+R wygenerowały 363,3 mld zł przychodów netto ze sprzedaży, przy 37,3 mld zł zysku netto. Stanowiło to 81,68% przychodów netto ze sprzedaży całego sektora przedsiębiorstw B+R i odpowiednio zysku netto 89,35%. Mimo, iż spółki giełdowe generowały większość przychodów i wyniku finansowego całego sektora przedsiębiorstw inwestującego w B+R, to w latach intensywność nakładów na B+R (odpowiednio 0,26% i 0,17%) była niższa, niż przeciętna dla sektora (0,50% i 0,49%) i wyższa (9,9% i 10,27%) niż przeciętna w przypadku rentowności sprzedaży netto sektora (8,45% i 9,38%). Struktura regionalna przedsiębiorstw sektora B+R W obszarze analizy struktury regionalnej sektora przedsiębiorstw ponoszących nakłady na badania i rozwój analizie poddano 794 przedsiębiorstwa 15. Jak wskazuje przeprowadzone badanie najwięcej przedsiębiorstw wykazujących nakłady na działalność B+R w 2011 roku zlokalizowanych było w województwie mazowieckim (195 firm), a najmniej w województwie podlaskim (10 firm), co przedstawia rysunek 5. Rysunek 5. Rozkład regionalny przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w 2011 roku 15 Z badanej grupy ogółem wyłączono trzy przedsiębiorstwa tj. Automotive Components Europe S.A.; Pegas Nonwovens S.A.; Asseco Central Europe a.s., których główne siedziby nie znajdują się w Polsce. Przedsiębiorstwa przeznaczyły w 2011 r. na działalność badawczo rozwojową 1,37% nakładów na działalność B+R poniesionych przez przedsiębiorstwa. 31

34 Zachodniopomorskie 15 Pomorskie 58 Warmińsko-Mazurskie 18 Podlaskie Kujawsko-Pomorskie Mazowieckie Lubuskie Wielkopolskie Dolnośląskie 75 Opolskie Łódzkie Lubelskie Świętokrzyskie Śląskie Podkarpackie Małopolskie Źródło: opracowanie własne W roku 2011 roku przedsiębiorstwa inwestujące w badania i rozwój, które zostały objęte badaniem poniosły nakłady ogółem na działalność B+R w wysokości tys. zł. W ujęciu r/r w 2011 roku przedsiębiorstwa inwestujące w badania i rozwój przeznaczyły ogółem mniej środków. Nastąpił spadek nakładów na B+R o 2,31%. Przeprowadzona analiza przedsiębiorstw inwestujących w B+R w 2011 roku uwzględniająca ich położenie regionalne wykazała, że największy udział % w nakładach na B+R wykazują podmioty, których główne siedziby znajdują się na Mazowszu. Ranking przedsiębiorstw inwestujących w B+R w układzie regionalnym zamyka województwo opolskie, co przedstawia tabela 3. Tabela 3. Procentowy udział przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w nakładach ogółem w 2011 roku z uwzględnieniem ich położenia 32

35 Nazwa regionu Udział przedsiębiorstw ogółem w nakładach na działalność B+R (%) Mazowieckie 30,96 Śląskie 24,59 Małopolskie 8,06 Podkarpackie 8,16 Dolnośląskie 6,63 Wielkopolskie 5,26 Pomorskie 4,44 Kujawsko-Pomorskie 4,55 Łódzkie 1,89 Warmińsko-Mazurskie 1,57 Świętokrzyskie 1,12 Lubelskie 0,72 Lubuskie 0,92 Zachodniopomorskie 0,55 Podlaskie 0,38 Opolskie 0,21 Ogółem 100,00 Źródło: opracowanie własne W ujęciu regionalnym największą dynamikę nakładów na działalność B+R w ujęciu r/r na koniec 2011 roku odnotowało województwo kujawsko pomorskie (286%). Należy zwrócić uwagę, że dotychczasowi liderzy 16 w roku 2011 roku odnotowali ujemną dynamikę nakładów na działalność B+R. W przypadku województwa mazowieckiego było to (96%), spadek o 4%, a w przypadku województwa śląskiego dynamika wyniosła 69% tj. spadek nakładów o 31%. Region śląski pod względem spadku nakładów jest liderem. Wśród regionalnych liderów możemy wyodrębnić grupę czterech przedsiębiorstw, które w 2011 roku przeznaczyły na działalność B+R powyżej 10% nakładów ogółem poniesionych przez wszystkich liderów regionalnych. Wśród firm wyróżniających znalazł się Fiat Auto Poland S.A. (32,41%), Bumar sp. z o.o. (14,86%); Comarch S.A. (13,07%), Asseco Poland S.A. (12,66%). Istnieje duża dysproporcja w poniesionych nakładach na działalność badawczo rozwojową między liderami a outsiderami. Najmniejsze nakłady na działalność B+R miał lider województwa opolskiego (Dziedzic Sp. z o.o.), który poniósł 0,16% nakładów ogółem na działalność B+R. 16 W rankingach pod względem ilości przedsiębiorstw wykazujących nakłady na działalność badawczo rozwojową oraz nakładów na tę działalność ogółem wyróżniają się województwo mazowieckie oraz śląskie. 33

36 Biorąc pod uwagę wielkość poniesionych nakładów przez liderów regionalnych należy zauważyć, że w ujęciu r/r Fiat Auto Poland S.A. w 2011 roku odnotował spadek poniesionych nakładów na poziomie 47%. Lider Mazowsza odnotował wzrost nakładów zaledwie o 4%. W tym samym okresie lider regionu dolnośląskiego odnotował wzrost nakładów na B+R o 106%, przedstawiciel regionu małopolskiego odnotował wzrost o 90%, a reprezentant wielkopolski zwiększył nakłady na B+R o 79%. W badanej grupie podmiotów wykazujących nakłady na działalność B+R podmioty z polski wschodniej 17 stanowiły 12%, co przedstawia rysunek nr 6. Rysunek 6. Rozkład regionalny przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w 2011 roku z regionu Polski Wschodniej Warmińsko-Mazurskie 18 Podlaskie 10 Świętokrzyskie 13 Lubelskie 19 Podkarpackie 32 Źródło: opracowanie własne Region podkarpacki w 2011 roku wśród regionów Polski Wschodniej jest nie tylko liderem pod względem ilości przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój, ale jest również liderem ponoszonych przez te podmioty nakładów na działalność B+R. W 2011 roku przedsiębiorstwa regionu Podkarpacia, objęte badaniem poniosły 68,27% nakładów ogółem na działalność B+R, jakie poniosły wschodnie regiony Polski. 17 Do polski wschodniej zaliczane są regiony: warmińsko-mazurski, podlaski, lubelski, podkarpacki, świętokrzyski. 34

37 Jak wynika z przeprowadzonego badania w ujęciu r/r w 2011 roku regionie wschodnim największy spadek nakładów na B+R odnotowały przedsiębiorstwa z województwa lubelskiego (10%), największy zaś wzrost nakładów odnotowały przedsiębiorstwa z województw: podlaskiego (42%) i świętokrzyskiego (35%). Przeprowadzona analiza danych wykazała, że utrzymuje się duża dysproporcja w ponoszonych przez przedsiębiorstwa nakładach ogółem na działalność badawczo rozwojową z uwzględnieniem ich położenia regionalnego. Należy zauważyć, że istnieje pewna zależność pod względem ilości przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój a nakładami na działalność B+R poszczególnych regionów. Jednocześnie należy zauważyć, że regiony-liderzy pod względem ilości przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój odnotowali w 2011 roku w ujęciu r/r znaczący spadek tych nakładów. Są zarówno liderami nie tylko ponoszonych nakładów ale również liderami poziomu ich spadku. Na tą sytuację ma zapewne spadek nakładów na działalność B+R jaki ponoszą liderzy poszczególnych regionów (Fiat Auto Poland SA) lub ich niewielki wzrost (Bumar SA). Struktura zatrudnienia i nakłady B+R na 1 zatrudnionego przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój W grupie przedsiębiorstw inwestujących w badania i rozwój w 2011 roku dominowały średnie i duże przedsiębiorstwa, których odsetek stanowił odpowiednio 43,12% i 37,08% ogółu inwestorów. Te dwie grupy przedsiębiorstw powiększyły swój udział w strukturze badanych przedsiębiorstw kosztem mikro i małych przedsiębiorstw. Odsetek mikro przedsiębiorstw zmalał w latach z poziomu 8,02% do poziomu 3,36%, zaś odsetek małych firm z poziomu 20,42% do 16,44% (patrz rysunek 7). 35

38 Rysunek 7. Struktura zatrudnienia inwestorów w badania i rozwój w latach ; mikro; 3,36% 2011; duże; 37,08% 2010; mikro; 8,02% 2011; małe; 16,44% 2010; duże; 32,98% 2010; małe; 20,42% 2010; średnie; 38,58% 2011; średnie; 43,12% Źródło: opracowanie własne Największą intensywnością nakładów na B+R liczoną jako proc. wartości przychodów netto ze sprzedaży charakteryzowały się przedsiębiorstwa mikro (6,12%) i małe (3,69%). Średnie przedsiębiorstwa na B+R wydawały przeciętnie 2,60% wartości przychodów netto ze sprzedaży, zaś duże firmy 0,38%. Nakłady na badania i rozwój na 1 zatrudnionego w 2011 roku mikro firmy wyniosły 91,5 tys. zł, małego przedsiębiorstwa 29,6 tys. zł, średniego 11,1 tys. zł, dużego 5,3 tys. zł. Przeliczając intensywności nakładów na B+R na zatrudnionego, najwięcej na badania i rozwój wydawały małe przedsiębiorstwa (4,52% wartości przychodów netto ze sprzedaży), mikro (2,96%), średnie (2,61%). Intensywność nakładów na B+R w przeliczeniu na 1 zatrudnionego wyniosła tylko 0,81%. Rysunek 8. prezentuje pięćdziesięciu największych inwestorów w badania i rozwój na 1 zatrudnionego w 2011 roku. Liderem zestawienia okazała się spółka Oxycom S.A., producent firma świadcząca usługi oprogramowania w chmurze oraz usługi telekomunikacyjne. Wartość nakładów na 1 zatrudnionego wyniosła 570,71 tys. zł. Drugą spółką w tym zestawieniu okazała się spółka e-muzyka S.A., spółka dostarczająca kompleksowe rozwiązania typu B2B 36

39 dla partnerów działających na rynku dystrybucji multimediów, z nakładami w wysokości 374,14 tys. zł na 1 zatrudnionego. Kolejne miejsca zajęły: Aidem Media Sp. z o.o., wydawca multimedialnych programów i gier edukacyjnych dla dzieci, z nakładami na poziomie 327,63 tys. zł, Probet Dasag Sp. z o.o., producent wyrobów z wyrobów z terazzo, z nakładami B+R 299,49 tys. zł oraz KGHM Cuprum Sp. z o.o. - Centrum Badawczo-Rozwojowe 287,02 tys. zł. Rysunek 8. Pięćdziesięciu największych inwestorów w badania i rozwój na 1 zatrudnionego w 2011 roku Oxycom S.A. e-muzyka S.A. Aidem Media Sp. z o.o. Probet Dasag Sp. z o.o. KGHM Cuprum Sp. z o.o. - Centrum Badawczo-Rozwojowe Krynicki Recykling S.A. Temapharm Sp. z o.o. Telesto Sp. z o.o. MIT Mobile Internet Technology S.A. Newco Sp. z o.o. OBRUM Sp. z o.o. GLIWICE Copernicus Sp. z o.o. LfC Sp. z o.o. Digital Avenue S.A. City Interactive S.A. BI Insight S.A. Tomorrow Sp. z o.o. Centrum Monitorowania Rynku Sp. z o.o. ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Branżowy Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Elektrycznych Hydron Unipress Sp. z o.o. Speed Sp. z o.o. Medicalgorithmics S.A. Selvita S.A. mpay S.A. Greenpost Sp. z o.o. PZ Cormay S.A. Innova S.A. Ivona Software Sp. z o.o. ATM Grupa S.A. Witchcraft Studios Sp. z o.o. Stalgast Radom Sp. z o.o. Instytu Techniki Górniczej KOMAG Flytronic Sp. z o.o. Przeróbka Plastyczna Na Zimno BAILDON Sp. z o.o. Fiat Auto Poland S.A. Inno-Gene S.A. 11 Bit Studios S.A. Svantek Sp. z o.o. Vigo System S.A. Hydromega Sp. z o.o. Quantum Software S.A. Adamed Sp. z o.o. Enbio Technology Sp. z o.o. BZWF Motor Sp. z o.o. Somar S.A. Aviotech Electric Sp. z o.o. BioMaxima S.A. Ośrodek Badawczo Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej S.A. Sonel S.A. Źródło: opracowanie własne nakłady na B+R w tys zł 0,00 200,00 400,00 600,00 37

40 ANALIZA NAJWIĘKSZYCH INWESTORÓW W B+R W POLSCE Zacznijmy od prezentacji liderów rankingu. Okazuje się że w Polsce istnieją znaczący inwestorzy w B+R. Zdecydowanym liderem jest Fiat Auto Poland S.A. Jest liderem mimo znacznego zmniejszenia nakładów. Jest to nie tylko związane ze przesunięciem części produkcji do Włoch, ale także znacznymi działaniami restrukturyzacyjnymi. Jednocześnie jest to przykład firmy, która mimo tego, że została dotknięta przez kryzys nie rezygnuje z nakładów na B+R. Dane o nakładach to dane kosztowe i zakończone prace rozwojowe, które są zestawiane według MSR 38. Zwracają uwagę duże różnice intensywności B+R liczone do sprzedaży. W pierwszej 20 najniższą intensywność ma TP S.A. i wynosi 0,7%. Wśród firm dla których dostępne są dane w układzie kosztowym zwracają uwagę OBRUM i CUPRUM, oba powyżej 80%.Wysoka intensywność nakładów na B+R ma COMARCH blisko 12%. Tabela 1. Intensywność inwestycji B+R wśród największych inwestorów Pozycja Nazwa przedsiębiorstwa Działalność (B+R) Przychody ze sprzedaży netto Intensywność w % 1 FIAT AUTO POLAND S.A ,0 (I) ,8 2 BUMAR SP. Z O.O ,0 (I) ,2 3 ASSECO POLAND S.A ,0 (I) ,3 4 COMARCH S.A ,0 (I) ,8 5 ZAKŁADY FARMACEUTYCZNE ,0 (I) POLPHARMA S.A. 4,7 6 TELEKOMUNIKACJA POLSKA ,0 (I) S.A. 0,7 7 VALEO AUTOSYSTEMY ,0 (II) SP. Z O.O. 2,5 8 ABB SP. Z O.O ,0 (I) ,5 9 AUTOMOTIVE LIGHTING ,9 (II) POLSKA SP. Z O.O. 8,0 10 MONDI ŚWIECIE S.A ,0 (I) ,4 11 KGHM CUPRUM SP. Z O.O. - CENTRUM BADAWCZO- ROZWOJOWE (I) , ,3 12 SOLARIS BUS & COACH S.A ,3 (II) ,4 13 ADAMED SP. Z O.O ,0 (I) ,9 POJAZDY SZYNOWE PESA ,0 (I) BYDGOSZCZ S.A. 1,8 15 OBRUM SP. Z O.O. GLIWICE ,0 (I) ,2 16 NETIA S.A ,6 (I) ,6 17 AUTOLIV POLAND SP. Z O.O ,4 (II) ,6 18 BANK OCHRONY ŚRODOWISKA S.A ,4 (I) ,5 19 CITY INTERACTIVE S.A ,1 (II) ,1 20 KRYNICKI RECYKLING S.A ,2 (II) ,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie Listy w największych inwestorów w badania i rozwój w 2011 r. 38

41 Intensywność nakładów na B+R nie musi oznaczać wzrostu sprzedaży w krótkim okresie czasu. W badanej grupie liderów też tak jest. Jest jednak grupa przedsiębiorstw gdzie dynamika liczona rok do roku jest bardzo wysoka. Zwraca uwagę że wśród liderów wzrostu są firmy o ustalonej marce w skali krajowej i międzynarodowej. Wymienić można między innymi takich inwestorów w B+R jak ZELMER, PESA czy SOLARIS. Firm które osiągają dynamikę sprzedaży w okresie jednego roku 150% i więcej jest blisko 100. Przeprowadzona analiza pokazuje, że istotne jest uwzględnianie nakładów na badania i rozwój jako ważne kryterium identyfikacji firm zasługujących na inwestowanie funduszy publicznych, dostępnych na rynku kapitałowym i prywatnym. Są tu firmy krajowe i z kapitałem zagranicznym. Część z nich jeszcze w 2011 r. były w rękach kapitału polskiego ale wiemy już, że obecnie są zakupione przez światowe firmy zagraniczne. Dobrym przykładem jest firma ZELMER, która jest przejęta przez koncern BSH czy też lider innowacyjności w klasie mikrofirm na Liście 500 najbardziej innowacyjnych firm w 2009 i 2010 r. firma IWONA zakupiona przez światowego giganta handlu elektronicznego który zrewolucjonizował rynek książek w skali globalnej. Warto także przeanalizować produktywność nakładów B+R mierzoną sprzedażą i wynikiem finansowym. Często bowiem zwraca się uwagę i słusznie, że same nakłady na B+R nie wystarczą. Trzeba, aby dawały wynik rynkowy. Relacja policzona w ten sposób daje nam informację ile złotych przychodów, czy wyniku finansowego przypada na 1 złoty nakładów na B+R. Jednak tylko częściowo wskaźnik ten może być traktowany jako miara efektywności poniesionych nakładów na B+R. Zależy bowiem jaka część przychodów związana jest z poniesionymi nakładami. Szczególnie jest to widoczne w przypadku instytucji finansowych, firm telekomunikacyjnych oraz w sektorach surowcowych. W firmach tych na 1 złoty nakładów na B+R przypadają duże kwoty przychodów. Wskazuje to jednak na duże możliwości, jakie w tych obszarach istnieją. Trudno też przecenić wynikające w tych sektorach efekty mnożnikowe na inne obszary gospodarki. Warto zwrócić uwagę na grupę firm, które są największymi inwestorami w B+R. Jedynie jeden podmiot gospodarczy przynosi stratę w wysokości 6 gr. na każda złotówkę nakładów na B+R (por. tab. 3). 39

42 Tabela 3. Produktywność i zyskowność nakładów na B+R w 2011r. dla liderów rankingu Pozycja Nazwa przedsiębiorstwa Miejscowość Produktywność Zyskowność zł/zł zł/zł 1 FIAT AUTO POLAND S.A. Bielsko-Biała 56,57 0,29 B+R 2 BUMAR SP. Z O.O. Warszawa 12,17 3 ASSECO POLAND S.A. Rzeszów 43,49 3,48 4 COMARCH S.A. Kraków 8,48 0,82 5 ZAKŁADY FARMACEUTYCZNE POLPHARMA S.A. Starogard Gdański 21,36 2,72 6 TELEKOMUNIKACJA POLSKA S.A. Warszawa 143,87 35,80 7 VALEO AUTOSYSTEMY SP. Z O.O. Skawina 40,71 3,96 8 ABB SP. Z O.O. Warszawa 40,21 2,50 9 AUTOMOTIVE LIGHTING POLSKA SP. Z O.O. Sosnowiec 12,55 0,09 10 MONDI ŚWIECIE S.A. Świecie 71,07 10,15 11 KGHM CUPRUM SP. Z O.O. - CENTRUM BADAWCZO- Wrocław 1,24 0,05 ROZWOJOWE 12 SOLARIS BUS & COACH S.A. Bolechowo 41,61 1,89 13 ADAMED SP. Z O.O. Czosnów 12,66 0,37 14 POJAZDY SZYNOWE PESA BYDGOSZCZ S.A. Bydgoszcz 56,22 6,53 15 OBRUM SP. Z O.O. GLIWICE Gliwice 1,17-0,05 16 NETIA S.A. Warszawa 63,95 9,83 17 AUTOLIV POLAND SP. Z O.O. Oława 21,85 0,75 18 BANK OCHRONY ŚRODOWISKA S.A. Warszawa 39,82 2,57 19 CITY INTERACTIVE S.A. Warszawa 3,44 0,71 20 KRYNICKI RECYKLING S.A. Olsztyn 1,19 0,06 Źródło: opracowanie własne na podstawie Listy w największych inwestorów w badania i rozwój w 2011 r. B+R 40

43 INWESTYCJE W B+R JAKO CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘBIORSTW Badania nad firmami innowacyjnymi trwają od 2004 r. Obecnie toczy się już dziewiąta edycja badań. W celu sprawdzenia jak kształtuje się skala i struktura nakładów na innowacje skorzystajmy z danych kwestionariuszowych za 2010 r. Okazuje się, że gros nakładów w elitarnej grupie firm, które dostarczały innowacji produktowych, potrafiły wybrać spośród produktów, które produkują najbardziej innowacyjny i wypełniła kwestionariusz innowacyjności. Nakłady na innowacje są bardzo zróżnicowane i dochodzą w badanej elitarnej grupie firm do ponad 2 mld zł (por. rys. 6). Rysunek 6. Nakłady na innowacje w tys. zł w 2010 r Nakłady na inwestycje Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy MSN INE PAN przesłanych z przedsiębiorstw w 2011 r. Zdecydowanie w badanej grupie dominują inwestycje w środki trwałe. Jednak dało się zauważyć firmy odmiennej strukturze nakładów na innowacje (por. rys. 7). 41

44 Rysunek 7. Udział inwestycji w środki trwałe w nakładach na innowacje ogółem w 2010 r. 1,2 1 0,8 0,6 Inwestycje 0,4 0, Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy MSN INE PAN przesłanych z przedsiębiorstw w 2011 r. W badanej grupie przedsiębiorstw, które opanowały umiejętność przekształcania wiedzy w produkty rynkowe więcej jak 60% populacji koncentrowało się na inwestycjach w wiedzę lub nakłady niematerialne. Rysunek 8. Udział działalności B+R w nakładach na innowacje ogółem w 2010 r. 1,2 1 0,8 0,6 B+R 0,4 0, Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy MSN INE PAN przesłanych z przedsiębiorstw w 2011 r. 42

45 Zdecydowana większość tej elitarnej grupy firm inwestuje w wiedzę. Są firmy, które w nakłady na B+R przeznaczają ponad 80% nakładów na innowacje - było ich blisko 30%. Bardzo ważna jest grupa firm, która inwestuje w szkolenia, marketing i oprogramowanie. W firmach o najniższych nakładach na innowacje nakłady te dochodzą do 100%. 10/71 firm powyżej 60%. (por. rys. 9). Rysunek 9. Udział pozostałej działalności w nakładach na innowacje ogółem w 2010 r. 1,2 1 0,8 0,6 Pozostałe 0,4 0, Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy MSN INE PAN przesłanych z przedsiębiorstw w 2011 r. Zestawienie łączne pokazuje pełną strukturę nakładów na innowacje. Firmy są uporządkowane od tych największych nakładach na innowacje do najmniejszych. Jednak cały czas odnoszą się do elitarnej grupy firm posiadających innowacje produktowe (por. rys. 10). 43

46 Rysunek 10. Struktury nakładów na innowacje w badanych przedsiębiorstwach 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Pozostałe Inwestycje B+R 30% 20% 10% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwestionariuszy MSN INE PAN przesłanych z przedsiębiorstw w 2011 r. 44

47 BARIERY INNOWACYJNOŚCI INWESTORÓW W B+R W POLSCE W 2011 ROKU Inwestycje przedsiębiorstw w badania i rozwój stanowią bardzo istotny czynnik ich konkurencyjności oraz wzrostu gospodarki. Inwestorzy w B+R napotykają jednak, tak jak i pozostałe firmy w Polsce, na wiele problemów ograniczających ich innowacyjne działania. Warto zatem zidentyfikować główne przeszkody innowacyjności firm inwestujących w badania i rozwój, aby zwiększyć udział tych przedsiębiorstw. Na podstawie informacji z kwestionariuszy badawczych przesłanych do INE PAN można było określić te bariery 18. Siła oddziaływania tych przeszkód w 2011 r. była różna. Dla niektórych inwestorów pewne czynniki były nieistotne, dla innych zaś miały kluczowe znaczenie (por. rys. 1). Inwestorzy w B+R nie różnią się znacznie, podobnie jak i inne innowacyjne przedsiębiorstwa w kraju 19 czy firmy patentujące 20, w określaniu głównych przeszkód mających wpływ na ich innowacyjność. Przede wszystkim podkreślano znaczenie wysokich kosztów prac B+R. Wskazywano także na zbyt wysokie koszty innowacji. Następną istotną barierą był niepewny popyt na innowacyjne produkty. Analizy badanych grup pokazały, że wymienione powyżej trzy czynniki stanowią największe przeszkody innowacyjności. Mają także największy wpływ na tworzenie innowacyjnych produktów 21. Analiza pokazała, że opanowanie rynku przez dominujące przedsiębiorstwa jest dla ankietowanych mniej ważną barierą niż niepewny popyt na nowe czy ulepszone produkty. Jednocześnie stosunkowo niższe znaczenie przypisano czynnikowi związanemu z brakiem 18 Analiza barier wykonana na podstawie kwestionariuszy badawczych przesłanych do INE PAN do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce w 2011 roku, w których jednocześnie wykazano nakłady na B+R. Opracowanie może jedynie sygnalizować pewne tendencje, jakie miały miejsce w analizowanym okresie. Szerzej nt. wykorzystanej w ankiecie metodologii badania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw stosowanej przez GUS zob. E. Puchała-Krzywina, Czynniki ograniczające aktywność innowacyjną przedsiębiorstw w latach , w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2010 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2011, s Zob. E. Puchała-Krzywina, Bariery innowacyjności przedsiębiorstw w latach w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2012, s ; E. Puchała-Krzywina, Przeszkody utrudniające działalność innowacyjną w 2011 roku w: Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2012 roku, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa, w druku. 20 Zob. E. Puchała-Krzywina, Bariery innowacyjności firm patentujących w Polsce w latach w: Raport. Firmy patentujące w Polsce w 2012 roku, T. Baczko, E. Puchała-Krzywina (red.), INE PAN, Sieć Naukowa MSN, Warszawa, marzec 2013, s Zob. E. Puchała-Krzywina, Bariery innowacyjności produktowej w: Raport o innowacyjności produktowej w Polsce w 2012 roku, T. Baczko, E. Puchała-Krzywina (red.), INE PAN, Sieć Naukowa MSN, Warszawa 2013, s

48 Stopień wpływu RAPORT O NAJWIĘKSZYCH INWESTORACH W BADANIA I ROZWÓJ W POLSCE W 2012 ROKU popytu na innowacje 22. Najniżej zaś oceniono brak potrzeby prowadzenia działalności innowacyjnej ze względu na wprowadzenie innowacji w latach poprzednich. Uzyskane wyniki w badanej grupie inwestorów w badania i rozwój mogą potwierdzać wniosek, iż albo popytowa bariera nie jest tak silnie odczuwana, albo podejmowane działania innowacyjne są inicjowane bez uwzględniania wymagań konsumentów, co może być także wynikiem niedostrzegania znaczenia User-Driven Innovation 23. W grupie czynników związanych z gospodarowaniem wiedzą - wpływających w mniejszym stopniu na innowacyjność badanej grupy - największą przeszkodą było znalezienie partnerów do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej. Dla inwestorów w B+R brak wykwalifikowanego personelu stanowił znacznie większą barierę innowacyjności niż dla firm patentujących. Bardziej obawiali się także opanowania rynku przez dominujące przedsiębiorstwa niż firmy patentujące. Rysunek 1. Bariery innowacyjności zdaniem inwestorów w B+R w 2011 r. 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Czynniki Uwaga: Stopień wpływu: 1 wysoki (istotny), 2 średni (umiarkowany), 3 niski, 4 bez znaczenia. Przyjęto, że im niższa liczba, tym większa dotkliwość bariery. Największe bariery: wysokie koszty prac B+R, innowacji, niepewny popyt na innowacyjne produkty. 22 Bariera ta może być podwójnie interpretowana jako brak popytu ze strony konsumentów lub pracowników firmy. 23 Szerzej zob. teksty: N. Grądzkiej, W. Burzyńskiego, W. Pandera, A. Żołnierskiego w: Raportach o innowacyjności gospodarki Polski w latach 2008, 2009, 2010, 2011, T. Baczko (red.), INE PAN, Warszawa 2009, 2010, 2011,