Żywienie dzieci a rozwój chorób cywilizacyjnych

Transkrypt

1 Żywienie dzieci a rozwój chorób cywilizacyjnych Elżbieta Pac-Kożuchowska Klinika Pediatrii, III Katedra Pediatrii Uniwersytet Medyczny, Lublin Dziecięcy Szpital Kliniczny, Lublin

2 Choroby cywilizacyjne są przejawem zaburzeń przystosowania się do zmienionego środowiska życia Do najważniejszych przyczyn występowania chorób cywilizacyjnych można zaliczyć: nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna, mniejsze wydatkowanie energii niż spożycie, stresujący tryb życia, promieniowanie jonizujące, zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby

3 Choroby cywilizacyjne otyłość nadciśnienie tętnicze miażdżyca cukrzyca typu 2 nowotwory uzależnienia i dewiacje zaburzenia psychiczne próchnica zębów schorzenia alergiczne osteoporoza defekty immunologiczne zmniejszona odporność

4 W Polsce: ponad 1 mln osób z chorobą wieńcową corocznie 100 tys. nowych przypadków zawału serca corocznie 80 tys. osób z udarem mózgu 1,8 mln osób choruje na cukrzycę typu 2 co trzecia dorosła osoba ma nadciśnienie co druga dorosła osoba ma podwyższony poziom cholesterolu co piąta osoba spełnia kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego

5 W Polsce: Nowotwory złośliwe są grupą schorzeń, która po chorobach układu krążenia stanowi w Polsce jedną z najpoważniejszych przyczyn zgonu U mężczyzn nowotwory złośliwe były przyczyną 26% zgonów ogółem, u kobiet odsetek ten wynosił 23% Co roku notuje się około zachorowań około zgonów z powodu chorób nowotworowych

6 W Polsce: na alergię w zależności od postaci choroby choruje od 10-30% populacji ponad 1,5 mln. osób w ciągu roku trafia do szpitali psychiatrycznych około 5% dzieci z zespołem nadpobudliwości psychonerwowej (ADHD), w tym 1.5% prezentuje skrajnie nasilone objawy Oznacza to że w każdej klasie w Polsce będzie co najmniej jedno albo dwoje dzieci z ADHD

7 W Polsce: W wieku 3 lat u 64,30% dzieci stwierdza się próchnicę zębów mlecznych W wieku 6 lat częstość występowania próchnicy wynosi 76,11% W wieku 12 lat próchnica zębów stałych diagnozowana jest u 81,11% dzieci Młodzież 18-letnia w 93,89% ma próchnicę zębów

8 W Polsce: Na osteoporozę, chorobę kości, skarży się coraz więcej osób z szacunków wynika, że może cierpieć na nią nawet sześć milionów Polaków

9 Otyłość i nadciśnienie u dzieci Jedne z ważniejszych klasycznych czynników ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego Składowe zespołu metabolicznego Mogą mieć początek już we wczesnym dzieciństwie Mogą przetrwać do wieku dojrzałego Są zdeterminowane zarówno przez podłoże dziedziczne jak i czynniki środowiskowe

10 Nadwaga i otyłość Na świecie nadwagę i otyłość ma 1/5 dzieci nie jest problemem tylko dorosłych W Europie co czwarte dziecko jest otyłe W Polsce w ciągu ostatnich 20 lat trzykrotnie wzrosła liczba dzieci z nadwagą W różnych rejonach Polski procent dzieci z nadwagą i otyłością wynosi od 2,5 do 16% Otyłość przybiera charakter epidemii!!

11 Wzrost odsetka ludzi z nadwagą i otyłością zmiana stylu życia zmniejszenie aktywności fizycznej wydatkowanie energii mniejsze niż spożycie energii

12 Nadwaga i otyłość w okresie dziecięcym i młodzieńczym najczęściej występuje - otyłość prosta nieprawidłowe żywienie jest najczęstszą przyczyną otyłości u dzieci i młodzieży

13 Nadwaga i otyłość Istnieje duże ryzyko, że nadwaga i otyłość, mające swój początek w dzieciństwie, będą towarzyszyły tym osobom również w późniejszych latach życia U dziecka otyłego: w wieku 6 lat istnieje 25% prawdopodobieństwo w wieku 12 lat 75% że będzie otyłe jako dorosły człowiek (Klish W.J. Pediatr. Rev. 1998, 9, )

14 Otyłość rozpoznawana w dzieciństwie ma wiele konsekwencji zdrowotnych, ujawniających się w wieku dorosłym: choroby układu krążenia (zawał serca, udar mózgu) nadciśnienie cukrzyca hiperlipidemia niealkoholowe stłuszczenie wątroby zespół bezdechu sennego

15 Nadciśnienie tętnicze Podwyższone wartości ciśnienia tętniczego we wczesnych okresach życiazwiększają ryzyko wystąpienia nadciśnienia w wieku dorosłym.

16 Częstość nadciśnienia tętniczego wśród osób do 18. roku życia wynosi 1-3% u większości pacjentów przebiega łagodnie rozpoznawanie i leczenie chorób związanych z nadciśnieniem tętniczym należy do zadań lekarza opieki podstawowej

17 Nadciśnienie tętnicze samoistne u dzieci: często nie jest rozpoznawane powolny, bezobjawowy przebieg u około 50% występuje rodzinne obciążenie Otyłość dodatkowy czynnik przyczyniający się do nadciśnienia

18 Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego dotyczące spożycia sodu w Polsce Nie więcej niż 100 mmol sodu (2,4 g sodu lub 6g chlorku sodu)

19 Dzienne zapotrzebowanie na sód wynosi około 0,5 g Maxymalna dozwolona dawka ilości sodu to 2,4 g (około 1 łyżeczki czubatej soli) Ocenia się, że przeciętna osoba zjada dziennie 4 g sodu, czyli 2-krotnie przekracza dozwoloną normę.

20 Spożywanie dużej ilości soli Jest przyzwyczajeniem Możemy się od niej również odzwyczaić Przyzwyczajenie do smaku soli można zmienić w ciągu kilku dni Większość soli którą spożywamy, bo aż 60%, to sól podana podczas gotowania i przy stole Reszta pochodzi z produktów: przemysłowych (30%) naturalnej żywności (10%)

21 Sól jest ukryta w wielu produktach żywnościowych Jedna kromka chleba białego lub pełnoziarnistego może zawierać ok.0,5 g soli kuchennej

22 Ocenia się, że około 60% ludzi z nadciśnieniem tętniczym jest wrażliwa na sód Zmniejszenie zawartości sodu w diecie spowoduje obniżenie ciśnienia tętniczego Każde zmniejszenie spożycia soli ułatwia leczenie nadciśnienia tętniczego

23 Czynniki ryzyka miażdżycy: Zewnętrzne (środowiskowe)- związane ze stylem życia, poddające się modyfikacji nieprawidłowe żywienie palenie tytoniu mała aktywność fizyczna nadużywanie alkoholu stres

24 Czynniki ryzyka miażdżycy: Wewnętrzne (metaboliczne)- powstające w wyniku działania czynników zewnętrznych nadciśnienie tętnicze dyslipidemia hiperinsulinizm i insulinooporność cukrzyca typy 2 nadwaga, otyłość zaburzenia w układzie krzepnięcia

25 Miażdżyca bezobjawowa (asymptomatyczna)- rozwija się w ciągu dziesiątek lat Objawy miażdżycy mogą wystąpić w ciągu kilku minut

26 Progresja miażdżycy tętnic

27 Badania autopsyjne przeprowadzone w czasie wojny koreańskiej, wykazały u 77% młodych amerykańskich żołnierzy zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych (Enos i wsp.1955)

28 Badania Bogalusa Heart Study wykazały obecność wczesnych zmian miażdżycowych u dzieci, które zmarły w wyniku wypadków udokumentowano zależność między obecnością czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, a nasileniem wczesnych zmian miażdżycowych u tych dzieci (Berenson i wsp.1998)

29 Zmiany miażdżycowe w sercach do przeszczepu (wg. badań w USA) Wiek dawców poniżej 25 lat lat powyżej 35 lat Zmiany miażdżycowe 22% 47% 70%

30 Profilaktyka miażdżycy u młodych dorosłych osób jest zwykle spóźniona Z przeprowadzonych badań wynika że: w 2020 roku z 60 mln dzieci obecnie żyjących, 1,5 mln będzie dotkniętych chorobami układu sercowo-naczyniowego

31 Prawidłowo zbilansowana dieta zwłaszcza u dzieci zapewnia: prawidłowy rozwój psychosomatyczny dobry stan zdrowia dzieci zapobiega chorobom tzw. cywilizacyjnym (dietozależnym) w wieku dorosłym

32 Jak powinniśmy się odżywiać?

33 Wartość energetyczna dziennych racji pokarmowych wynosi (w kcal) dla: dzieci 1 3 rok życia rok życia rok życia młodzieży rok życia dziewczęta chłopcy rok życia dziewczęta chłopcy

34 Dzienne zapotrzebowanie energetyczne powinno wynosić: Białko 12% (nie może przekraczać 15%) Tłuszcze 30 35%, w tym: - nasycone kwasy tłuszczowe (tłuszcze zwierzęce) 10% (max. ) - nienasycone kwasy tłuszczowe (min 6 % optymalnie 10%) Węglowodany 56-60% energii

35 TŁUSZCZE Powinny pokrywać % zapotrzebowania energetycznego. Max. do 10% dziennego spożycia energii tłuszcze nasycone (pochodzenia zwierzęcego). Od 6% do 10% dziennego spożycia energii oleje roślinne będące źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (omega-3 i omega-6) ryby morskie

36 Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych Dzieciom nie należy podawać tłuszczów przetworzonych (np. twardych margaryn) zawierających izomery trans. można stosować margaryny, ale tylko wysokiej jakości (miękkie), zawierające jak najmniej izomerów trans W diecie powinny się znaleźć oleje roślinne (oliwa, olej słonecznikowy, sojowy, rzepakowy bezerukowy) Unikać należy potraw smażonych na tłuszczu, bezwzględnie należy przestrzegać zalecenia jednorazowego użycia tłuszczu do smażenia

37 Wskazane jest spożywanie ryb 2 x w tygodniu Warunkiem wprowadzenia ryb jest dobra jakość ryb (niska zawartość metali ciężkich) Ostrożnie należy wprowadzać ryby do diety dzieci z rodzin atopowych i w przypadku rozpoznania alergii pokarmowej Zaleca się ostrożność w spożywaniu ryb morskich kobietom w ciąży i dzieciom do 7.roku życia Szczególnie łosoś i tuńczyk nie powinny być spożywane częściej niż raz w tygodniu (zwiększone ryzyko zatrucia rtęcią i dioksynami). W tej grupie zalecane są suplementy o kontrolowanej zawartości kwasów omega-3

38 Zaleca się spożywanie : śledzi, makreli, halibuta, dorsza, sardynek Dodatkowym cennym żródłem roślinnym kwasów omega-3 mogą być orzechy i produkty otrzymywane z ziaren o wysokiej zawartości kwasu alfa-linolenowego

39 Zawartość omega-3 w rybach 100 g produktu jadalnego RYBA EPA 20:5 g/100g Śledź solony 0,96 0,89 Krewetki 0,30 0,20 Tuńczyk 0,32 0,68 Pikling 1,03 0,45 Węgorz wędz. 0,00 0,26 Sardynka olej 1,20 1,24 Okoń 0,05 0,00 Sandacz 0,10 0,05 DHA 20:6 g/100g

40 Dlaczego kwasy ome3ga-3 są tak ważne dla dzieci?

41 Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 Dzieci i młodzież: poprawiają zdolność zapamiętywania poprawiają koncentrację przyspieszają procesy umysłowe Podwyższają współczynnik inteligencji odgrywają ważną rolę w regulacji snu Łagodzą stres, agresję, nadpobudliwość Przeciwdziałają depresji poprawiają wzrok Skuteczne w leczeniu dysleksji

42 Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 Rola kwasów n-3 w prewencji chorób serca: Zapobieganie arytmii komorowym i migotaniu Wykazują właściwości przeciwzapalne Wykazują działanie przeciwzakrzepowe Są inhibitorami syntezy cytokin i mitogenów Stymulują śródbłonkowy tlenek azotu Obniżają poziom triglicerydów i frakcji VLDL Są inhibitorami miażdżycy

43 Codzienne spożywanie lub suplementacja 1g kwasów tłuszczowych omega-3, zmniejsza ryzyko nagłego zgonu u osób po przebytym zawale serca o 42%, w wyniku przeciwdziałania arytmii Circulation (4) 2002 r.

44 Kwasy omega-3 - korzystne działanie w organizmie człowieka

45 BIAŁKA Zapotrzebowanie na białko zależy od wieku i wynosi: u dzieci młodszych 1,1g/kg m.c u dzieci w wieku szkolnym 0,99g/kg m.c u dorosłych 0,75g/kg m.c Wartość odżywcza białka zależy od jego pochodzenia. Białko pochodzące z mleka, mięsa, ryb i jaj wysoką wartość odżywczą. Białka roślinne mają niską wartość odżywczą.

46 Nadmiar białka w diecie niemowląt prowadzi do zwiększenia liczby i objętości komórek tłuszczowych Nadwaga otyłość

47 WĘGLOWODANY Powinny pokrywać % zapotrzebowania energetycznego. Główne źródło węglowodanów : produkty zbożowe, rośliny okopowe, trzcina cukrowa, buraki cukrowe, nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce, produkty mleczne. Pokarmy węglowodanowe są głównie pochodzenia roślinnego, zawierają często witaminy, minerały i związki antyoksydacyjne.

48 Posiłki powinny zawierać: Skrobię Błonnik Probiotyki Prebiotyki Sole mineralne Witaminy (warzywa, owoce) Posiłki nie powinny zawierać: Dużej ilości soli kuchennej Cukrów prostych Dużej ilości cholesterolu

49 BŁONNIK Zalecana dzienna podaż błonnika pokarmowego dla dzieci powinna wynosić około g/dzień (max.19 g/dzień) Źródło błonnika: - Produkty z pełnego ziarna - grube kasze - pieczywo razowe - Warzywa - Owoce

50 Witamina D Witamina D jest wytwarzana w sposób naturalny w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Proces ten jest jednak mało wydajny: - niskie nasłonecznienie w naszym kraju, - powszechne stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi (blokowanie naturalnej syntezy witaminy D w skórze nawet o 90%) Witamina D zawarta w pożywieniu wysokotłuszczowym: sery żółte, jaja, ryby suplementy

51 Polskie zalecenia dotyczące profilaktyki niedoborów witaminy D Zalecenia Krajowego Konsultanta i Zespołu Ekspertów Dzieci i młodzież (2-18 lat) 400 IU/dobę w okresie X-III. Przez cały rok, jeśli w miesiącach letnich brak odpowiedniej syntezy skórnej witaminy D U dzieci z nadwagą rozważyć dawkę IU/dobę

52 Dlaczego niedobór witaminy D stanowi tak wielki problem? Krzywica Osteomalacja Cukrzyca Stwardnienie rozsiane Reumatoidalne zapalenie stawów Infekcje Nadciśnienie Niewydolność nerek Nowotwory

53 Najczęstsze błędy w żywieniu Nadmierne odżywienie Niedobór różnych składników Niezbilansowana dieta Nieodpowiedni styl życia Wszystkie rodzaje błędów mogą występować wspólnie

54 Żywienie niedoborowe żelazo wapń jod cynk wit. z Wit.D,C,E, foliany grupy B -karoten błonnik Omega-3

55 Żywienie nadmierne energia kwasy tłuszczowe nasycone lub trans cholesterol cukier sól

56 Jak odżywiają się dzieci? Badanie ogłoszone w maju 2006 na sympozjum Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci J.Charzewska i wsp.:żywienie i stan odżywienia dzieci 4-letnich. Badanie ogólnopolskie (7-dniowy zapis spożycia 400 chłopców i dziewcząt) Spożywają za dużo: białka Soli Tłuszczów zwierzęcych (szczególnie chłopcy) Spożywają za mało: wapnia cynku witaminy D Tłuszczów roślinnych

57 Ile ryb i słodyczy spożywają dzieci i młodzież Wniosek: Dzieci częściej spożywają słodycze, aniżeli ryby Cieślik E i wsp. Częstość spożycia wybranych grup produktów spożywczych oraz stan odżywienia młodzieży gimnazjalnej. Żyw człow i metab 2007; 34 (3/4): uczniów w wieku lat (103 dziewczynki, 114 chłopców) z 2 szkół gimnazjalnych (Kraków i Skawina) Badania wiosna 2006 rok

58 Średnie dzienne spożycie ryb w Polsce *Sygnowska E i wsp.: Spożycie produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski. Kardiol Pol 2005; 63(6)supl4:S1-S7 Warunki życia ludności Polski w latach *6806 osób w wieku lat (3215 mężczyzn i 3591 kobiet) z całej Polski Badanie ; metoda - wywiad 24h

59 Ile izomerów trans znajduje się w żywności? 7 grup produktów (107 produktów) Badania stacji sanitarno-epidemiologicznych Mojska H i wsp. Trans fatty acids in foods in Poland:Monitoring study. Żyw człow i metab 2006; 33(3):

60 Błędy żywieniowe najczęściej popełniane przez dzieci: jedzenie dużej ilości słodyczy (batoniki, czekolada, cukierki, ciasteczka) i słonych przekąsek (chipsy, chrupki, paluszki, krakersy, itp.), picie dużej ilości słodkich napojów (napoje typu cola, inne kolorowe napoje gazowane i niegazowane, soki owocowe z kartonu), nie spożywanie pierwszego i/lub drugiego śniadania, zbyt długie przerwy między posiłkami, spożywanie wielu, pozornie małych, przekąsek zamiast/oprócz regularnych posiłków, spożywanie podwójnych obiadów - w szkole i w domu, jedzenie zbyt obfitych posiłków, zbyt późna pora ostatniego posiłku, spożywanie zbyt małej ilości warzyw i/lub chudych produktów mlecznych.

61 Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży Posiłki powinny być urozmaicone, złożone z wielu różnych produktów Posiłki należy spożywać regularnie, bez nadmiernego pośpiechu i zbyt długich przerw między posiłkami, rano nie należy wychodzić z domu bez śniadania Wartość energetyczna powinna być dostosowana do wieku, płci, stanu zdrowia, jak i trybu życia Odpowiedni procentowy stosunek białek, tłuszczów i węglowodanów Posiłki powinny zawierać skrobię, błonnik, sole mineralne i witaminy (warzywa, owoce) Posiłki nie powinny zawierać dużej ilości soli kuchennej i cukrów prostych oraz cholesterolu.

62 Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży Należy ograniczyć posiłków (fast food) spożywanie tzw. szybkich Należy unikać podjadania i przekąsek Spożywać mniejsze porcje Unikać stosowanie jedzenia jako nagrody lub przyjemności Zalecane są zdrowe przekąski (np.owoce) jako alternatywa dla cukierków, chipsów, orzechów, lodów czy ciast Należy spożywać produkty mniej energetyczne, gotowane, grilowane lub pieczone zamiast potraw smażonych.

63 Sposób żywienia od wczesnego dzieciństwa wpływa na ryzyko występowania chorób cywilizacyjnych w późniejszych latach życia

64 Znacznie lepiej jest zapobiegać chorobie niż ją leczyć, podobnie jak lepiej jest zawczasu przewidzieć burzę i ratować się przed nią niż być przez nią porwanym Bernardino Ramazzini ( )

65 Dziękuję za uwagę!

66