Czy ekologiczna żywność jest zawsze ekologiczna?

Transkrypt

1 Czy ekologiczna żywność jest zawsze ekologiczna? Według szacunków ekspertów na rynku żywnościowym mamy ponad 4000 produktów ekologicznych, a wartość tego rynku w Polsce rośnie w tempie 5-10% rocznie. Rosnąca popularność sklepów ze zdrową żywnością wynika ze wzrostu świadomości społecznej o walorach ekoproduktów, a także z licznych informacji medialnych o szkodliwości żywności modyfikowanej genetycznie i wybuchających od czasu do czasu afer żywnościowych. Niestety, zdarza się, że czasami mamy do czynienia z żywnością, która ekologiczną jest tylko z nazwy. Warto znać sposób na rozpoznanie produktów ekologicznych, zwłaszcza że ekoprodukty są czasami nawet kilka razy droższe niż produkty rolnictwa konwencjonalnego. Zapotrzebowanie na żywność ekologiczną rośnie na całym świecie. Według szacunków IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego) wartość światowego rynku żywnością ekologiczną w 2010 roku przekroczyła 44,3 mld euro. Zdecydowanie największym rynkiem były Stany Zjednoczone z 20,2 mld euro sprzedaży żywności ekologicznej, Niemcy z 6 mld euro i Francja z 3,4 mld euro. W Polsce wartość tego rynku szacowana jest na mln euro i rozwija się on znacznie szybciej niż w najwyżej rozwiniętych krajach Europy. Według niektórych ekspertów dynamika tego rynku kształtuje się w granicach 5-10% rocznie. Rys 1. Kraje europejskie z najwyższą konsumpcją produktów ekologicznych na głowę mieszkańca Źródło: FiBL & IFOAM Dobra koniunktura na ekorynku zachęca przedsiębiorców do inwestycji. Poza sprofilowanymi punktami sprzedaży, szeroki wybór ekożywności oferują również tradycyjne super- i hipermarkety, a ponadto pojawiają się ekobazary i internetowa sprzedaż. Powstał warszawski BioBazar pierwszy w pełni ekologiczny targ, na którym sprzedawane są wyłącznie produkty organiczne z certyfikatem Rolnictwa Ekologicznego. Podobne powstają w Krakowie i innych miastach. W Polsce działa gospodarstw ekologicznych i 324 przetwórnie ekologiczne. 1

2 W Świętokrzyskiem uprawy ekologiczne na powierzchni ponad hektarów prowadzi 1323 rolników, działa z powodzeniem 10 przetwórni ekologicznych. Polska należy do krajów o najwyższym przyroście powierzchni upraw ekologicznych, która już przekroczyła 0,5 ml ha. Duży wpływ na rozwój produkcji ekologicznej mają udzielane dopłaty do tego rodzaju rolnictwa. Wynoszą od 160 do nawet 1840 zł za jeden hektar, niezależnie od innych przysługujących rolnikom dopłat. Wysokie dopłaty do rolnictwa ekologicznego oraz coraz większe zapotrzebowanie i wysokie ceny produktów ekologicznych sprzyjają nadużyciom. Bywa i tak, że na półkach z żywnością ekologiczną znajdziemy również produkty ją imitujące, które są ekologiczne tylko z nazwy. Istnieje jednak prosty sposób na rozpoznanie naturalnych produktów. Ponieważ są to produkty certyfikowane, na każdym powinniśmy znaleźć specjalne oznaczenie rolnictwa ekologicznego. Warto więc przed zakupem sprawdzać oznaczenia. Mamy wtedy pewność, że produkt jest naturalny, ekologiczny i pochodzi od producenta ekologicznego. Co oznacza logo rolnictwa ekologicznego? Logo rolnictwa ekologicznego oznacza gwarancję jakości potwierdzoną certyfikatem. Kupując certyfikowaną żywność ekologiczną, wiemy, że ścisłej kontroli poddany został nie tylko efekt końcowy w postaci produktu na sklepowej półce, ale również warunki jego wytworzenia, przechowywania, proces przetwórczy, konfekcjonowanie i oznakowanie, a także takie działania jak: import, odsprzedaż, łącznie z ewentualnym podwykonawstwem. Mamy więc pewność, że jemy nie tylko smacznie, ale i bezpiecznie. Znak rolnictwa ekologicznego dla konsumenta, który decyduje się na zakup produktów ekologicznych, oznacza pewność, że dostaje dokładnie to, za co płaci. Ekologiczne logo i system znakowania stanowią proces, który daje całkowitą pewność, że produkty, które kupujemy, są wytwarzane zgodnie z wymogami Rozporządzenia EU o rolnictwie ekologicznym, a w przypadku produktów importowanych zgodnie z równorzędnymi lub identycznymi, surowymi przepisami. Produkcja i dostarczenie produktów ekologicznych na rynek UE wraz z etykietami i logo podlega szeregowi działań składających się na określony ciąg działań, który musi zostać w pełni zrealizowany i jest odpowiednio kontrolowany na każdym etapie. Celem tego systemu jest zagwarantowanie autentyczności produktów, których handlowe oznakowanie wskazuje na pochodzenie z rolnictwa ekologicznego. Z obowiązku kontroli zwolnione są punkty sprzedaży detalicznej, sprzedające opakowane i oznakowane eko-produkty, oraz sprzedaż konsumentom bezpośrednim. Postępowanie z produktami rolnictwa ekologicznego musi, na każdym etapie, zapobiegać ich zmieszaniu z produktami niespełniającymi takich wymogów, określanymi jako konwencjonalne. Aby uzyskać certyfikat, rolnicy muszą przez cały czas przestrzegać przepisów określonych w rozporządzeniach: Rady WE nr 834/2007 oraz Komisji WE nr 889/2008. Logo rolnictwa ekologicznego oznacza produkcję bez agrochemii, bez manipulacji genetycznych (GMO), z zachowaniem dobrostanu zwierząt oraz różnorodności biologicznej, i obejmuje cały łańcuch produkcji: od pola, obory, chlewni czy kurnika po przygotowanie produktu do sprzedaży. 2

3 Logo rolnictwa ekologicznego oznacza wspieranie gospodarowania przyjaznego naturze. Sięgając po tę grupę produktów, popieramy rolnictwo oparte na zasadach bliskich naturze. Rolnik czy sadownik ekologiczny nie używa syntetycznych nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Do nawożenia gleby stosowane są nawozy organiczne i naturalne. Co więcej, w gospodarstwach ekologicznych warunki chowu zwierząt są zgodne z ich wymaganiami gatunkowymi pod względem potrzeb bytowych, w tym dostępu do światła i swobodnych wybiegów, wielkości stada oraz wyżywienia. Do pasz nie dodaje się antybiotyków, ani stymulatorów wzrostu i substancji smakowych, ani innych syntetycznie wyprodukowanych dodatków. Rolnictwo ekologiczne przyczynia się także do zachowania urozmaiconego krajobrazu wiejskiego poprzez unikanie wielkich upraw monokulturowych. Rolnicy tradycyjni muszą przejść przynajmniej dwuletni okres przejściowy (w produkcji sadowniczej 3 lata), zanim będą mogli rozpocząć produkcję rolną, którą można wprowadzić na rynek jako ekologiczną. Logo rolnictwa ekologicznego oznacza bezpieczną żywność. Jest bezpieczna w konsumpcji, ponieważ nie zawiera żadnych pozostałości po antybiotykach oraz takich substancji jak: sztuczne barwniki, konserwanty, przeciwutleniacze, antybiotyki, sztuczne substancje słodzące, substancje wzmacniające smak i zapach, substancje wybielające, rozpuszczalniki ekstrakcyjne, pozostałości po chemicznych środkach czystości i inne substancje pochodzące z syntezy chemicznej. Tak jak jest w przypadku innych produktów. Surowce, czyli składniki pochodzenia rolniczego wchodzące w skład eko-produktów, muszą mieć w momencie zakupu certyfikat zgodności z wymogami rolnictwa ekologicznego wystawiony (dostawcom) przez jednostki certyfikujące i zatwierdzony w państwach członkowskich UE. Rozporządzenie unijne dopuszcza ograniczony udział surowców z rolnictwa konwencjonalnego, ale wyłącznie z prawnie zatwierdzonego wykazu składników (załącznik IX do rozporządzenia 889/2008), których brakuje na rynku w jakości ekologicznej. Produkty zawierające do 5% dozwolonych składników konwencjonalnych mogą być znakowane jako bio, eko, organiczny. Jeśli udział składników konwencjonalnych przekracza 5% o składnikach ekologicznych można wzmiankować jedynie w składzie surowcowym, ale produkty nie mogą już być znakowane jako produkty ekologiczne. W przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego stosowane są klasyczne technologie przerobu, czyli metody mechaniczne, termiczne i fermentacyjne. Wykluczone w eko-rolniczym przetwórstwie są następujące metody: napromienianie produktów promieniami jonizującymi, stosowanie organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) i ich pochodnych, chemiczna obróbka produktów żywnościowych, tworzenie produktów żywnościowych z izolowanych składników żywności. W przetwórstwie eko-rolniczym jako dodatki technologiczne dozwolone są niektóre substancje otrzymywane w procesach fizycznych i fermentacyjnych. Substancje dodatkowe mogą być stosowane w przetwórstwie eko-rolniczym tylko wtedy, gdy są wymienione w załączniku VIII do rozporządzenia 889/2008. Wszystkie podmioty występujące w łańcuchu od rolnika do konsumenta są poddawane kontrolom prowadzonym w UE przez jednostki certyfikujące lub urzędy kontroli, w celu zapewnienia zgodności z tymi przepisami. 3

4 Pomyślnie zweryfikowani wytwórcy uzyskują certyfikat i mogą znakować swoje produkty jako ekologiczne. Po zakończeniu okresu przestawienia, producenci nadal podlegają corocznym, pełnozakresowym kontrolom obejmującym: kontrolę dokumentacji kupna i sprzedaży, księgę zwierząt gospodarskich, księgę weterynaryjną, etc., pobieranie próbek, kontrolę warunków w budynkach inwentarskich i na wybiegach, kontrolę magazynów, pól, sadów, szklarni i pastwisk. Mogą być też prowadzone dodatkowe inspekcje i niezapowiedziane wizyty przeprowadzane przez inspektorów w przypadku jakichkolwiek wątpliwości wobec producentów. Każde państwo UE ustanowiło system kontroli oraz wyznaczyło określone publiczne urzędy i/lub upoważniło prywatne jednostki certyfikujące do prowadzenia inspekcji i certyfikacji produkcji ekologicznej. W Polsce takie kontrole prowadzi z upoważnienia Ministra Rolnictwa 10 jednostek certyfikujących pod nadzorem Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Ponadto każdy producent, przetwórca, hurtownik i handlowiec produktów ekologicznych musi spełniać odpowiednie wymogi i przepisy powszechnie obowiązujące dla prowadzonej działalności. Rozporządzenia EU o rolnictwie ekologicznym określają ścisłe zasady znakowania oraz zamieszczania logo, aby zminimalizować ryzyko wprowadzania w błąd konsumentów, jak również ryzyko potencjalnych nadużyć: Terminy, takie jak: ekologiczne, bio, eko, itd., włączając terminy używane w znakach towarowych lub w znakowaniu i reklamie, sugerujące, że produkt lub jego składniki spełniają wymagania rozporządzenia, nie mogą być wykorzystywane w przypadku produktów nie-ekologicznych. Na etykiecie produktów ekologicznych wyprodukowanych zgodnie z przepisami określonymi w wyżej wspomnianych rozporządzeniach i znakowanych z powołaniem się na terminy ekologiczne, bio i eko lub inne, kojarzące się z rolnictwem ekologicznym, musi znajdować się numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej, na przykład: PL-EKO-02. Wskazanie numeru jednostki certyfikującej musi być umieszczone w tym samym polu widzenia co logo. Logo może być również zastosowane w kolorze czarno-białym, jedynie w przypadku, gdy zastosowanie wersji kolorowej jest niewykonalne. Długość logo musi wynosić co najmniej 9 mm, a szerokość co najmniej 13,5 mm. Więcej informacji oraz logo w dowolnym formacie można pobrać ze strony: Eko-rolnicze oznakowanie produktu wiąże się z podaniem następujących informacji na etykiecie: nazwa produktu z odniesieniem eko-rolniczym, nazwa i adres podmiotu, który wprowadza produkt do obrotu, numer identyfikacyjny jednostki kontrolującej podmiot dokonujący ostatniej czynności przygotowującej produkt do obrotu (etykietowanie) umieszczony w tym samym polu widzenia co logo, pochodzenie surowców danego produktu, w formie: rolnictwo UE, rolnictwo spoza UE, bądź obie adnotacje umieszczone w tym samym polu widzenia co logo. 4

5 Przykładowe oznaczenie na etykiecie: PL-EKO-02 Rolnictwo UE PL-EKO-02 ROLNICTWO-POLSKA W znakowaniu eko-rolniczym identyfikowany jest podmiot odpowiedzialny za wprowadzanie określonego produktu do obrotu handlowego. Wcześniejsze etapy i podmioty je realizujące oraz certyfikujące są identyfikowalne poprzez dokumentację składaną nabywcy przez poprzednie ogniwo łańcucha produkcji. Każda jednostka opakowania produktów rolnictwa ekologicznego musi być oznakowana eko-rolniczą informacją. Także dokumenty handlowe (faktury, rachunki, paragony, listy przewozowe, umowy kupna-sprzedaży, etc.) muszą wzmiankować eko-rolniczy status produktu, by jego nabywca mógł go udokumentować swojej jednostce certyfikującej. Brak stosownego oznakowania skutkuje traktowaniem produktu jako konwencjonalny. Towar ekologiczny rozpakowany i sprzedawany w sklepie niecertyfikowanym w mniejszych opakowaniach traci właściwości towaru ekologicznego. Wszystkie towary wystawione do sprzedaży luzem jako ekologiczne mogą być sprzedawane tylko w certyfikowanych punktach sprzedaży lub bezpośrednio u producenta. Warto spożywać żywność ekologiczną (biologiczną lub organiczną), bo wpływa na poprawę stanu zdrowia, bo unikamy pozostałości pestycydów, herbicydów, antybiotyków i dbamy pośrednio o stan środowiska. Warto przy tym patrzeć i czytać etykiety, aby nie kupować czegoś, co rujnuje nasze zdrowie i kieszenie. Zebrał i opracował: Marian Szałda Sekcja Ekologii i Ochrony Środowiska ŚODR Modliszewice 5