K W A R T A L N I K K U L T U R A L N Y

Transkrypt

1 W I O S N A K W A R T A L N I K K U L T U R A L N Y Światowy Dzień Książki Synagoga W obiektywie Nowa Grupa Kujawska

2 R E F U G I U M w numerze polecamy: w numerze czytamy:,,to pamięć genetyczna, którą odziedziczyłam po moim Ojcu, pozwala mi przekazać to, co przeżyło nasze pokolenie i naszych ojców w tamtych czasach. Rozmowa z Panią Ireną Kamińską, córką wybitnego włocławianina, działacza i regionalisty Kujaw, Zdzisława Arentowicza str 7 Wywiad z Józefem Stolorzem, wybitnym, włocławskim malarzem str 13,,Maluję, bo... Wywiad z Małgorzatą Waszkiewicz, stypendystką AMUN str 43 Na dobry początek 3 W oknie historii 4 W saloniku 7 Po drodze... 9,,Mądrej głowie, dość dwie słowie 12 Z piórem u artysty 13 Niezapominajki 16 Antrakt 21 Książka czy czytadło 24 Czas na esej 26 Literarium 31 W obiektywie Leszka 35 Debiuty 36 Ludzie z pasją 43 Echa stowarzyszeń 45 Moja Miłość-Poezja 49 To już było, czyli konkurs rozstrzygnięto 52 Alfabetariusz 53

3 O D R E D A K C J I Na dobry początek SZANOWNI PAŃSTWO! Kwartalnik Kulturalny,,Refugium jest już w Waszych rękach. Jego pomysłodawcą jest Krystian Czerwiński, poeta, prozaik, tłumacz urodzony w Brześciu Kujawskim. Od 1988 roku na stałe mieszkający w Niemczech. Jego poezja i proza publikowana jest pod nazwiskiem matki Manteuffel, m. in. w Polsce, Serbii, Czechach, Wiedniu, Paryżu, Wilnie, Nowym Jorku i Londynie. Wieloletnia współpraca Krystiana Czerwińskiego z Miejską Biblioteką Publiczną im. Zdzisława Arentowicza we Włocławku, w tym w szczególności z jej Dyrektorem, Elżbietą Zaborowską, zaowocowała wydaniem pisma literackiego pod takim właśnie tytułem,,refugium, czyli ostoja. Jego głównym celem jest rozbudzanie zainteresowań mieszkańców kulturą, tradycjami, możliwościami rozwoju tzw.,, Małej Ojczyzny, by tak, jak napisał niegdyś przywołany poeta,,być sercem w rodzinnym mieście. Pragniemy przybliżać Państwu, Czytelnikom, wielkie osobowości regionu, szczególne wydarzenia związane zarówno z historią, jak i współczesnością, niezwykłe miejsca, promując ich walory kulturowe i krajobrazowe. Dlatego też znajdą tu Państwo felietony, wywiady, fotoreportaże, ale nie tylko. Poprzez rubryki,,stałe zaprosimy Państwa na spotkania z ciekawymi ludźmi, artystami, którzy opowiedzą o pasji tworzenia. Może uda się nam także wywołać refleksję nad językiem polskim, zarysować bogactwo problemów związanych z wiedzą o nim. Prowadząc forum dyskusyjne, spróbujemy odpowiedzieć na pytanie: Jak odróżnić literaturę wartościową od tzw. masowej produkcji? Dlatego też polecamy recenzje,, nowych książek, które pojawiają się na rynku wydawniczym. Mając na uwadze propagowanie i popularyzowanie osiągnięć literackich i artystycznych lokalnych twórców, w rubryce,, Z piórem u artysty będziemy zamieszczać artykuły dotyczące życia i twórczości znanych poetów, pochodzących z Kujaw. Z kolei pod hasłem,, Debiuty poznają Państwo sylwetki młodych, zdolnych ludzi, których prace nie ujrzały dotychczas światła dziennego. Na łamach kwartalnika poczesne miejsce zajmą instytucje działające na rzecz rozwoju kultury w regionie, a także stowarzyszenia, które aktywnie współpracują z Miejską Biblioteką Publiczną. Polecamy również rubryki,, ruchome, w których będą ukazywać się teksty dotyczące tego, co aktualne i najważniejsze dla regionu oraz jego mieszkańców. Szanowni Państwo, pragniemy, aby czasopismo miało charakter interaktywny, dlatego też zachęcamy do współredagowania felietonów, artykułów, ukazujących w całej rozciągłości piękno Kujaw, dumy naszej, narodowej wieków Glorii. Prosimy również o uwagi dotyczące merytorycznej zawartości pisma po to, by podnosić jego jakość. Aktualny adres owy: refugium1@op.pl. Życząc miłej lektury, zachęcam Państwa do owocnej współpracy. Redaktor Naczelny Ewa Sempławska 3

4 W oknie historii Marzy mi się piękny Włocławek Z kart Kolekcji Gazety Kujawskiej oraz wspaniałego albumu Ukłony z Włocławka wyłania się obraz pięknego i interesującego, wielokulturowego miasta. Spojrzenie w przeszłość i porównanie jej ze współczesnością zmusza do refleksji i prowokuje do sformułowania oceny oraz naszkicowania jednego-dwóch pomysłów. Sześćdziesiąt lat socjalistycznej polityki społecznej zmieniło centra większości polskich miast w zdewastowane, brudne ruiny. Tak wygląda również dzisiejsza starówka włocławska. Wielu samorządom polskich miast w ciągu ostatnich kilkunastu lat obraz ten udało się zmienić. Niestety, o naszym samorządzie powiedzieć tego nie można. Do tego smutnego wizerunku historycznej części naszego miasta przyczyniły się też nietrafione inwestycje z lat 70. i 80., które wyraźnie zakłóciły jednolity architektonicznie obraz włocławskiego śródmieścia. Ich estetyka dorównuje poziomowi intelektualnemu ówczesnych decydentów. Można tu wskazać kilka reprezentatywnych budowli z tego nurtu, np. drapacz chmur na Placu Wolności i osiedle bloków na jego zapleczu przy klasztorze franciszkanów z XVII/XVIII wieku, hala na Zielonym Rynku, wyrafinowany architektonicznie ciąg handlowo-usługowy między ulicą Piekarską a Przedmiejską w obrębie XIX-wiecznej zabudowy, dworzec PKP i monumentalny budynek dawnego KW PZPR, który dzisiaj jest siedzibą władz miasta. W latach 30. powstał projekt-niezrealizowany z powodu wybuchu wojny-wybudowania na Zielonym Rynku w miejscu, gdzie obecnie straszy hala, ratusza w stylu renesansu toskańskiego. Jeżeli program rewitalizacji 4 włocławskiej starówki ruszy [podobne R E F U G I U M projekty z funduszy unijnych realizowane są w Hiszpanii, także i w Polsce, np. rewitalizacja usteckiej starówki, inwestycja współfinansowana przez UE z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, rewitalizacja Centrum Kulturalnego Starego Miasta w Elblągu, rozbudowa i modernizacja Biblioteki Elbląskiej, rewitalizacja zabytków architektury miasta Chełmna w ramach ZPORR, rewitalizacja budynków przemysłowych Łodzi, itd.] to jest szansa, że w perspektywie kilkunastu lat Włocławek wróci nad Wisłę. Usytuowanie Lubeckiego przy bulwarach, renowacja katedry, Kościoła św. Witalisa, biblioteki seminaryjnej, Kościoła św. Jana, budynku dawnego starostwa (PWSZ) i kilka jeszcze innych projektów sfinansowanych z różnych źródeł to jedyne jasne punkty w otoczeniu szarych, obskurnych kamienic i pustych placów. We Włocławku z dawnych czasów zachowało się bardzo niewiele architektury świeckiej, są to właściwie trzy kamienice. Uważam, że warto przywrócić stylowy charakter kamienicy przy ulicy Gdańskiej z XVII w. Zachowana jest stylowa sień, bryła zaś budynku wydaje się niezmieniona. Zatem należałoby odsłonić ceglane lico muru z połowy XVII wieku oraz wydobyć lub zrekonstruować piękno kamienicy. Na zakończenie ostatnia już refleksja dotycząca Placu Wolności, którego monotonię warto

5 W I O S N A by rozproszyć piękną dużą fontanną usytuowaną najlepiej centralnie w miejscu, gdzie stał dawniej pomnik Wdzięczności - symbol ówczesnej suwerenności i ze względu na lokalizację - zaściankowości naszego miasta. Zdajemy sobie sprawę, że program rewitalizacji włocławskiej starówki to przysłowiowa stajnia Augiasza, że trzeba wyjaśnić stosunki własnościowe parceli, budynków, dochodzą kwestie roszczeń gminy żydowskiej, problem pauperyzacji mieszkańców, ale dalsze zwlekanie nie rozwiąże problemu, wszystkim zaś marzy się piękny Włocławek. [polityka Aleksandra Wielopolskiego]. W 1820 r. liczba ludności wyznania mojżeszowego osiągnęła poziom 6,7 % ogółu mieszkańców, w początkach XX wieku udział Żydów w potencjale ludnościowym Włocławka przekroczył 20 %, utrzymując się na tym poziomie do wybuchu II wojny światowej. W 1920 roku Żydzi stanowili aż 24,77 % ogółu mieszkańców 43 tysięcznego miasta. Gwałtowny wzrost liczby ludności Włocławka wyznania mojżeszowego miał swoje źródło w dużej dzietności oraz migracji, zwłaszcza z obszarów imperium rosyjskiego, gdzie w interesującym nas okresie nasiliły się wystąpienia o charakterze antysemickim [pogromy żydowskie]. Żydzi mieli duży udział w procesie industrializacji Synagoga Metryka osadnictwa żydowskiego we Włocławku sięga schyłku XVIII wieku, gdy rząd pruski przejął miasto biskupie. Od momentu, kiedy we Włocławku osiedlili się pierwsi Żydzi ok roku do czasów ich wymordowania przez Niemców w latach 1939/42, minęło niespełna półtora wieku. W porównaniu z innymi miastami Królestwa Polskiego, np. Krakowem czy Lublinem, gdzie początek osadnictwa żydowskiego sięga wieków XIII i XIV, okres ten wydaje się stosunkowo krótki. Początkowo obszar osadnictwa żydowskiego ograniczony był ulicami Żabia, 3. Maja, Zapiecek, Brzeska, był to tzw. rewir żydowski. Po 1862 r. Żydzi mogli osiedlać się według własnego uznania przemysłowej Włocławka, w rozwoju handlu i rzemiosła. Analogiczne procesy, tylko na ogromną skalę zachodziły wówczas w kosmopolitycznej Łodzi. Żydzi w naszym mieście posiadali liczne instytucje społeczne, oświatowe i kulturalne. We Włocławku urodził się Tadeusz Reichstein, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1950 roku, Honorowy Obywatel naszego miasta i członek honorowy Włocławskiego Towarzystwa Naukowego. Wielokulturowy i wielowyznaniowy charakter Włocławka w XIX i XX wieku znaczyły sylwetki kościołów katolickich, cerkwi, synagog i zboru ewangelickiego w panoramie miasta. W grodzie naszym były dwie synagogi zlokalizowane przy ulicy Złotej i Żabiej. Szczególnie ta ostatnia wybudowana we- 5 fot. Dariusz Grzelak

6 dług projektu Franciszka Tournelle a w 1857 r. w stylu mauretańskim, monumentalna, pełna przepychu i niezwykłej urody świątynia, była prawdziwą ozdobą miasta, stanowiąc oryginalny akcent jego zabudowy. Niemcy w czasie okupacji wymordowali włocławian narodowości żydowskiej (getto włocławskie w dzielnicy Rakutówek) oraz zniszczyli wszystkie świadectwa Rys. Synagoga kultury materialnej, w szczególności synagogi i cmentarze. Te resztki, które ocalały (popękane i porozrzucane macewy), po wojnie zniszczyła bezmyślna ręka wandala oraz brak zainteresowania. Historia Żydów włocławskich to integralna część historii miasta, to 150 lat sąsiedztwa. W 1939 roku co piąty włocławianin w mieście liczącym około 70 tysięcy mieszkańców był wyznania mojżeszowego. R E F U G I U M pustego placu znajdującego się między ulicą Żabią, Cyganką i Brzeską to projekt na rzecz przywrócenia śladu koegzystencji narodów polskiego i żydowskiego w czasach, kiedy wspaniałe pomniki sztuki sakralnej obu wyznań usytuowane były w bliskim sąsiedztwie. Projekt odbudowy synagogi i utworzenia Muzeum Kultury Żydowskiej i Holokaustu należy sfinansować z środków unijnych oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Realizacją projektu należy także zainteresować władze Izraela i Niemiec oraz Gminy Żydowskiej w Polsce. Miasto w ramach realizacji projektu powinno przekazać plac, natomiast nowe muzeum jako filia Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej eksponowałoby zbiory własne, m.in. judaica oraz wypożyczone z innych muzeów regionu i Polski centralnej. Dariusz Koziński - opiekun Koła Naukowego Historyków Uważamy, iż proces rewitalizacji Starego Miasta i Śródmieścia Włocławka powinien także dotyczyć przywracania pamięci historycznej poprzez rekonstrukcję budowli historycznych o szczególnym znaczeniu dla historii miasta. Rekonstrukcja ratusza na Starym Rynku i synagogi przy ulicy Żabiej wpłynęłaby pozytywnie na wizerunek historyczny i estetyczny Włocławka oraz byłaby wyrazem naszego szacunku wobec historii. Odbudowa synagogi w miejscu bliskim jej pierwotnej lokalizacji 6 na terenie dużego, od kilkudziesięciu lat

7 W I O S N A W saloniku Historia rodziny Arentowiczów w pamięci Córki O wojnie, hitlerowskiej okupacji i jej skutkach zostało już wiele napisane, ale czy nawet najdoskonalsze pióra i publikacje są w stanie przekazać to, co wtedy przeżyliśmy? stawia pytanie Pani Irena Kamińska. Po czym skromnie dopowiada, że to ludzka, polska i obywatelska sprawiedliwość wymaga od niej zabierania głosu w zawsze żywym, ale jakże trudnym temacie. Rozmowa z Panią Ireną Kamińską, córką Zdzisława Arentowicza, Patrona Miejskiej Biblioteki Publicznej we Włocławku. Jest Pani córką wybitnego włocławianina, zasłużonego działacza, poety, pisarza i niezwykle starannie wykształconej nauczycielki języka niemieckiego w Gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Jak Pani zapamiętała swoich rodziców? Ojciec mój, Zdzisław Arentowicz, był bardzo zapracowanym człowiekiem. Urzędnik Ubezpieczalni Społecznej, który prowadził swoją księgarnię, udzielał się społecznie, dużo pisał o Kujawach, ich historii, o Krzyżakach i wielu bliskich mu tematach, a jednocześnie nie zaniedbywał swojej rodziny. Miał czas na czytanie książek mnie i mojemu bratu. Miał wielki szacunek dla książek. W jego prywatnej bibliotece było dużo pamiątek, np. kartki często kunsztownie pisane na brzozowej korze przez mojego wuja, Jana Sutorowskiego, którego zesłano na Syberię za działalność konspiracyjną. Ojciec często pokazywał je nam, a my z wielkim wzruszeniem je oglądaliśmy. Wśród tych pamiątek było także pierwsze wydanie pism Stefana Żeromskiego, wiele pięknych dedykacji od Gustawa Morcinka czy Kornela Makuszyńskiego, z którymi korespondował. Miał wielu przyjaciół: Newerly, Król, Krysiński. Utrzymywał doskonałe stosunki z krewnymi, np. Władysławą Aspisową, zasłużoną włocławską nauczycielką, znajomymi, np.ludwikiem Rakowskim, z sąsiadami. Do dziś nie wiem, jak to wszystko robił, bo przecież miał także tyle czasu dla nas. Uwielbialiśmy wspólne spacery. /Tu Pani Irena przerywa, pokazując starą fotografię, na której widać rodzinę Arentowiczów, przechadzającą się ulicami ukochanego Włocławka. Zaraz po niej nieco zażółcony dokument, świadectwo maturalne, zawierające wysokie noty za zachowanie oraz osiągnięcia w nauce jej ojca./ A Pani matka? To wspaniała kobieta. Świetnie znała język niemiecki. Studiowała w Szwajcarii. Dla doskonalenia języka jeździła do Berlina i Wiednia. Jej pokój, urządzony w stylu gotyckim, wypełniony był książkami, pismami, słownikami. Tak pięknie mówi Pani o rodzicach. A jak wyglądał włocławski dom Państwa Arentowiczów? Nasz dom kończył i zamykał ulicę. W ostatnich latach przed wojną przemianowano ją z Botanicznej na Pierackiego. Był to średni, czynszowy dom z ogrodem. W nim mnóstwo książek, obrazy rodzinne, portrety, pamiątki, duże biurko ojca, przy którym zwykle nocami po powrocie z księgarni pracował. 7

8 / Pani Irena prosi swoją córkę, która nam towarzyszy, o odczytanie wiersza, jaki niegdyś napisała o swoim domu./ Dom to to, co ludzi cieszy: obrazy, portrety, kwiaty, stary mebel, zdobny różą i ten nastrój przebogaty... / Słucham z wielkim skupieniem, rozglądając się po przepięknym, stylowym pokoju, w którym czuje się ducha historii. Po chwili słyszę zdanie, wypowiedziane drżącym głosem/ Dom, taki jak nasz, to dobro, którego wartość i wpływ pozostaje z człowiekiem do końca życia, chociaż tak nagle zostało się tego domu pozbawionym. / Zapada cisza/. Wojna, to czas, którego zapewne Pani nigdy nie będzie mogła wymazać ze swojej pamięci. Jaki los spotkał Państwa, gdy nastał wrzesień 1939 rok? Włocławek już od pierwszych dni wojny przeżywał koszmar okupacji. Pierwsze bombardowanie było już 5. września. Bomby spadały na tereny wokół ulic: Kilińskiego, Karnkowskiego, Słowackiego. Tam mój ojciec z ramienia Ubezpieczalni Społecznej został mianowany szefem wojennej Samopomocy Społecznej. Do miasta Niemcy weszli 14. września i to, co wczoraj zdawało się być niewiarygodne, dziś stawało się własnym przeżyciem, doświadczeniem, grozą, z którą trzeba było się zmierzyć. Zamknięto szkoły, aresztowano nauczycieli. Przed 11. listopada aresztowano także mojego ojca. Nasza Księgarnia Kujawska, jak inne polskie sklepy, mogła prowadzić tylko sprzedaż artykułów piśmiennych, nut, znaczków pocztowych. Wszystkie polskie książki schowaliśmy w prywatnym mieszkaniu, aby Niemcy ich nie spalili. Zamknięto moje gimnazjum. Strasznie to przeżywałam, bo zawsze chciałam się uczyć. / Teraz Pani Irena pokazuje nam stare książki, które cudem ocalały, które kochała i ceniła na co dzień. Zaraz potem podała mi oryginalną kartę wysiedlenia./ Co czuła szesnastoletnia dziewczyna, która nocą została wyrzucona ze swojego domu? W ciągu 20. minut musieliśmy się spakować i pod eskortą niemieckich żandarmów wyruszyliśmy w nieznane. 8 Ojciec, R E F U G I U M chora matka, mój dziesięcioletni brat, Stanisław i ja. To był prawdziwy koszmar, ale cieszyliśmy się, że byliśmy razem. Dokąd Państwo trafili? W nocy z 18. na 19. lutego rozpoczął się transport. Wraz z innymi towarzyszami niedoli znaleźliśmy się w zaplombowanych wagonach. Rozpoczęła się makabryczna podróż donikąd, z tłumoczkami w rękach, bez domu pełnego świętych przedmiotów, które w jednej chwili stały się wspomnieniem i tęsknotą. Tak znaleźliśmy się pod Kielcami. Jak potoczyło się życie Arentowiczów już po wojnie? Po powrocie do Włocławka ojciec zajął się organizowaniem życia kulturalnego i społecznego miasta. Z jego inicjatywy powstał zaraz po wyzwoleniu amatorski zespół teatralny, który później przekształcił się w półzawodowy. W tym samym roku ojciec został prezesem Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Tę funkcję pełnił do 1952 roku. W 1946 roku założył Klub Literacko-Artystyczny i został jego prezesem. Był współtwórcą Włocławskiego Muzeum. Jest Pani córką wybitnego człowieka, wielkiego patrioty, którego nazwisko jest bardzo znane. Co Pani czuje? Jestem dumna i szczęśliwa. Wiele osób pisze o jego życiu, działalności i twórczości. Napisano trzy prace magisterskie i jedną doktorską. Wiele osób koresponduje, utrzymuje

9 W I O S N A kontakt telefoniczny ze mną i moim bratem. Mam męża, Tadeusza Kamińskiego, trzy córki, wnuczęta, wspomnianego brata Stanisława Arentowicza i naszą Danusię, która jest jak członek rodziny. / W tym momencie Pani Irena wskazuje na ściany w pokoju, na których w niezwykłej harmonii wiszą portrety, fotografie dziadków, rodziców, dzieci i wnuków. Mówi o każdym tak ciepło i prawdziwie. Urocza, starsza Pani imponuje inteligencją, elokwencją, perfekcyjną pamięcią dotyczącą wielu szczegółów./ Ewa Sempławska Po drodze... Kiedy tylko zaświeci, słońce na kujawsko - dobrzyńskich drogach pojawiają się rowerzyści. Z roku na rok jest ich coraz więcej, bo kto raz wsiądzie na rower, ten niechętnie z niego zsiada. Sprzyjają temu też coraz liczniejsze ścieżki rowerowe, a także wiele inicjatyw turystycznych, w których rower jest podstawowym narzędziem poznawania ziemi kujawsko-dobrzyńskiej. Włocławek i jego okolice są wymarzonym miejscem dla rowerowych wojaży lasy, jeziora, ciekawa historia, to tylko niektóre z licznych atrakcji czekających na rowerowego turystę. W 2004 roku Prezydent Miasta Włocławek, wykorzystując powyższe walory we współorganizacji z PTTK oddział Toruń, zorganizował pierwszy rajd rowerowy pn. Nadwiślańskim szlakiem. Przedsięwzięcie to cieszyło się ogromnym zainteresowaniem i zapoczątkowało cykl prezydenckich rajdów rowerowych. W sumie do chwili obecnej prawie 7 tysięcy osób wzięło udział w 18 rajdach rowerowych. 30 maja 2004 r. - Nieszawa z okazji otwarcia szlaku rowerowego z Włocławka do Torunia (współorganizator: PTTK w Toruniu)- hasło wycieczki: Nadwiślańskim szlakiem. 22 sierpnia 2004 r. - GWPK z okazji otwarcia ścieżki rowerowej na Rybnicę (współorganizator: gazeta Nowości Włocławskie oraz Włocławskim Centrum Edukacji Ekologicznej) hasło wycieczki: Żegnajcie wakacje. 10 października 2004 r. - Brześć Kujawski (współorganizator: UM i G w Brześciu Kujawskim) hasło wycieczki: Po złoty liść jesieni. 8 maja 2005 r. - Dobrzyń nad Wisłą (współorganizator: UM i G w Dobrzyniu nad Wisłą) hasło wycieczki: Majówka na rowerze. 3 września 2005 r. - Kowal (współorganizator: UM w Kowalu) hasło wycieczki: Rodzinne miasto Kazimierza Wielkiego. 8 października 2005 r. - Lubanie (współor- 9

10 ganizator: UG w Lubaniu) hasło wycieczki: Po złoty liść jesieni. 10 czerwca 2006 r. - Choceń (współorganizator: UG w Choceniu) hasło wycieczki: Kujawskimi opłotkami. 26 sierpnia 2006 r. - Bobrowniki (współorganizator: UG w Bobrownikach) - hasło wycieczki: Pożegnanie wakacji. 7 października 2006 r. - Lubanie (współorganizator: UG w Lubaniu) hasło wycieczki: Po złoty liść jesieni. 2 czerwca 2007 r. - Goreń Duży (współorganizator: UG Baruchowo) hasło wycieczki: Ekologia zdrowia doda. Fot. Aurelia Kowalczyk 8 września 2007 r. -Szczytno (współorganizator: UG Choceń) hasło wycieczki: Ocalić od zapomnienia. 29 września 2007 r. Czarne (współorganizator: UG Wielgie) hasło wycieczki: Ruszaj z nami do Czarnego. 31 maja 2008 r. - Lubanie (współorganizator: UG w Lubaniu) hasło wycieczki: Nawet niedźwiedź skończył spanie i wyruszył na Lubanie. 6 lipca 2008 r. Zakrzewo (współorganizator: UG Wielgie) hasło wycieczki: 10 Gdy R E F U G I U M usłyszysz rogu granie, do Zakrzewa rusz kompanie. 13 września 2008 r Jubileuszowa wycieczka Smólnik (współorganizator: UG Włocławek) hasło wycieczki: Już cykliści się zbierają, do Smólnika wyruszają. 27 września 2008 r. Brześć Kujawski (współorganizator: UM i G Brześć Kujawski) hasło wycieczki: Na wycieczkę na rowerze dziś Łokietek nas zabierze. 3 stycznia 2009 r. Jezioro Wikaryjskie (współorganizator: Włocławski Krajoznawczy Klub Rowerowy CYKLISTA PTTK) hasło wycieczki: I Noworoczny Rajd Cyklisty. 24 stycznia 2009 r. Miejsca Pamięci Narodowej Włocławka (współorganizator: Włocławski Krajoznawczy Klub Rowerowy CYKLISTA PTTK) hasło wycieczki: Rajd Rowerowy Wyzwolenia Włocławka. 23 maja 2009 r. - Nieszawa hasło wycieczki: Wszyscy jadą już z daleka, bo Nieszawa na nas czeka. Niewielkim nakładem finansowym (opłata 5 zł w tym ubezpieczenie, posiłki, znaczek okolicznościowy i folder) można aktywnie spędzić cały dzień i poznać mało rozpropagowane zakątki. Na czele wycieczki jedzie Prezydent Miasta Włocławek wraz z przewodnikiem PTTK, który w bezpieczny sposób prowadzi uczestników do celu podróży.

11 W I O S N A Nad całą grupą czuwają odpowiednie służby bezpieczeństwa takie jak: Straż Miejska, Policja, a także pomoc medyczna w postaci karetki pogotowia i sanitariusza oraz pomoc techniczna. Gminy partnerskie przygotowują moc atrakcji: ciekawe festyny, w których uczestniczą rajdowicze oraz miejscowa ludność. Wymienić tu można chociażby Inscenizację bitwy pod Szczytnem, w której uczestnicy rajdu brali udział w 2007 roku czy IV Festyn Myśliwski i Festiwal Smaków w Zakrzewie odbywający się w roku bieżącym. Na imprezach tych panuje niezapomniana atmosfera radości i zabawy, w konkursach można wygrać wspaniałe nagrody. Fot. Aurelia Kowalczyk Rajdy rowerowe okazały się przysłowiowym strzałem w dziesiątkę. Unikalny sposób poznawania regionu z perspektywy dwóch kółek, mało uczęszczanymi szlakami i w grupie podobnych sobie zapaleńców stał się doskonałym sposobem spędzania wolnego czasu. Prezydenckie rajdy rowerowe już na stałe wpisały się w kalendarz imprez ziemi kujawsko dobrzyńskiej. Jak wynika z obserwacji, korzystanie z roweru stało się nie tylko weekendową rozrywką, ale jest również doskonałym, codziennym i ekologicznym środkiem transportu. Trasy wytyczone przez przewodnika stały się inspiracją dla wielu ciekawych, indywidualnych podróży. Już na 6 czerwca 2009 roku zaplanowana jest kolejna prezydencka wycieczka na trasie: Włocławek Lubraniec Włocławek, gdzie odbywać się będą uroczystości z okazji 500-lecia Lubrańca. Wszystkich pasjonatów serdecznie zapraszamy. Zapisy prowadzone będą w biurze Włocławskiej Informacji Turystycznej OSIR, ul. Warszawska 11/13, Włocławek, Tel , it@q4.pl Materiał zebrała Agnieszka Sobańska 11

12 Mądrej głowie dość dwie słowie Jedno słowo, dwie słowie, trzy, cztery słowa... Z ogromną radością, a i z wielką satysfakcją przyjąłem propozycję pisania szkiców o języku polskim pt. Mądrej głowie dość dwie słowie. Oto bowiem już sam tytuł tejże rubryki jest wielce intrygujący, wymaga wyjaśnienia, stanowi więc doskonały przedmiot szkicu. Wszak: Na początku było Słowo. Prawdziwe. Dobre. Piękne. A potem były właśnie: dwie słowie, ale: trzy, cztery słowa... A mędrzec Starego Testamentu powiada: W mowie jest chwała i hańba człowieka. Jesteśmy święcie przekonani, że nasza wspólna praca nad językiem: sprawnym, poprawnym, pięknym może tylko przynieść chwałę kulturze polskiej. A w polszczyźnie, także oczywiście i tej naszej najbliższej, regionalnej: włocławskiej, kujawskiej, dobrzyńskiej, jest naprawdę tyle rzeczy ciekawych i cennych. Zaklętych jest w niej tyle światów przeszłych i dzisiejszych. Na pewno czeka nas tyle niespodzianek i zadziwień, że warto się w nią wgłębiać i ją poznawać. Żeby przestała być nieznana. A dodajmy i podkreślmy wyraźnie, że spotkanie z tradycyjną ciekawą gwarą kujawską, dobrzyńską to spotkanie z historią w teraźniejszości, a codzienne przecież obcowanie ze współczesnymi nazwami wielu, bardzo wielu miejscowości to także obcowanie z historią, nierzadko nawet bardzo odległą, zazwyczaj sięgającą czasów średniowiecza, bo Słowo jest bezcenne, jest przecież bardziej trwałe od marmuru i złota. Dwie słowie to forma liczby podwójnej, aż do XVII wieku żywej w polszczyźnie. 12 Używano jej wtedy, gdy chodziło o dwa R E F U G I U M (i tylko dwa) przedmioty, dwie osoby itd. Niegdyś bowiem odmieniano: jedno słowo, dwie słowie, trzy słowa. Kiedy liczba podwójna zanikła, jej funkcję przejęła liczba mnoga, której zaczęto używać również w sytuacji odnoszącej się do dwu osób, przedmiotów. Stąd dzisiejsza forma: dwa słowa. Reliktami, pozostałościami liczby podwójnej są formy: ręce, oczy, uszy, oznaczają one przecież właśnie podwójne części ciała. Właściwa liczba mnoga tych rzeczowników to: ręki (jak nogi), oka, ucha. Forma ręki nie jest używana, pozostałe oznaczają dziś fragmenty przedmiotów: oka sieci, ucha dzbana. Dawna różnica liczby została więc użyta do zróżnicowania znaczenia (oczy-oka, uszy-ucha). Ponieważ to dawne połączenie: dwie słowie wydaje się dzisiaj dziwne, bywa błędnie modyfikowane i bardzo często przyjmuje postać: Mądrej głowie dość po słowie, która oczywiście nie jest sensownie motywowana i tłumaczymy ją: mądrej głowie wystarczy powiedzieć po słowie - każdemu, kto jest mądry, wystarczy szepnąć po jednym słowie. Taka interpretacja nie jest jednak ani poprawna, ani zgodna z pierwotnym znaczeniem. Przyczyną zmiany jest zapewne to, że dawna forma odmiany dwie słowie nie jest dziś rozumiana, od paru stuleci nie używa się już bowiem liczby podwójnej. Nierzadko też słyszymy: dość przysłowie. Niektórzy zastępują to wyrażenie dwie słowie wyrazem przysłowie, bo dwie słowie z niczym im się nie kojarzy, a przysłowie jest przecież słowem znanym.

13 W I O S N A Tak użytkownicy języka, nieznający dawnej polszczyzny, próbują uwspółcześnić owo powiedzenie. Powodem naszych kłopotów jest tutaj archaiczna forma dwie słowie, będąca pozostałością dawnej liczby podwójnej. A w przysłowiu chodzi o to, że jak ktoś mądry, to w lot zrozumie. I dwa słowa dwie słowie mu wystarczą. Mamy chociażby też: Dwie niewieście i targ w mieście itp. Przysłowia są prawdziwą encyklopedią wiedzy o życiu i są niezwykle bogatym archiwum, w którym zachowało się wiele ciekawych, a dziś już archaicznych form językowych. Nie zawsze zdajemy sobie jednak sprawę z tego, że wiele z nich jest także skarbcem, w którym przechowywane są zabytkowe formy językowe albo wyrazy, które gdzie indziej się nie zachowały. Uratowała je od całkowitego zapomnienia właśnie charakterystyczność formy przysłowiowej, to, że przysłowie stanowi całość, w której nic zmienić nie wolno. Życzymy miłej lektury, pożytecznej i praktycznej. Pragniemy gorąco, by właśnie tutaj teoria spotykała się z praktyką. Żywimy głęboką nadzieję, że problematyka przez nas poruszana spotka się z zainteresowaniem. Już bowiem samo zainteresowanie językiem należy na pewno uznać za element bardzo pięknej i szlachetnej postawy życiowej. Będziemy wdzięczni za pytania, propozycje, wszelkie uwagi. Bardzo będziemy chcieli sprostać oczekiwaniom naszych Czytelników. Adam Wróbel Z piórem u artysty Wędrówka po górach Rozmowa z Józefem Stolorzem, artystą plastykiem, znanym we Włocławku od kilkudziesięciu lat autorem obrazów, przesyconych specyficznym klimatem i nastrojem. Charakterystyczne dla autora operowanie światłem, barwą i perspektywą, które tworzą jego niezwykłe przestrzenie mistyczne, zwróciło uwagę nie tylko odbiorców w kraju, ale i zwiedzających tegoroczne targi ART EXPO. Józef Stolorz bowiem, jako pierwszy artysta mieszkający i tworzący na stałe w Polsce, wziął indywidualny udział w 31. Międzynarodowych Targach Sztuki Współczesnej ART EXPO, które na przełomie lutego i marca bieżącego roku odbyły się jak zawsze w Nowym Jorku. Wydarzenie to niebagatelne, zważywszy na fakt, iż Targi Art Expo New York są powszechnie uznawane za największe na świecie spotkanie twórców sztuki z galeriami - publisherami - czyli wydawcami sztuki, zajmującymi się promocją sztuki na dużą skalę. Oprócz rozmiarów, określanych zarówno liczbą wystawiających galerii i artystów indywidualnych, jak i liczbą zwiedzających, targi znane są z wybitnych nazwisk, które przewinęły się przez nie w okresie ponad trzydziestoletniej historii, jak choćby Andy Warhol czy Peter Max. Jest Pan artystą z dużym doświadczeniem twórczym, a co za tym idzie i wystawienniczym. Czy towarzyszyła Panu trema w związku z wystawą w Stanach Zjednoczonych? Oczywiście. Zawsze wystawa jest rodzajem egzaminu, weryfikacji mojej pracy, a zwłaszcza przedsięwzięcie o takim prestiżu i tak dużej różnorodności prezentacji artystycznej. Zaskoczył mnie fakt, że byłem pierwszym artystą żyjącym i tworzącym na stale w Polsce, który wystawiał prace indywidualnie. Wcześniej na targach polscy artyści wystawiali swoje prace wyłącznie zbiorowo, 13

14 za pośrednictwem kilku czołowych galerii polskich, których w tym roku niestety zabrakło. Wiem z nawiązanych na targach kontaktów i zawiązanych przyjaźni, że regularnie bierze w nich udział kilku artystów polskiego pochodzenia, mieszkających i tworzących za granicą głównie w Stanach i Kanadzie. Polska sztuka nie jest tam zatem nowością. Targi ART EXPO są uznanym wydarzeniem w bogatym życiu Nowego Jorku: dziesiątki reklam targów, setki taksówek reklamujących, około 500 wystawców w minionej edycji targów, z czego około 100 indywidualnych. Wśród nich są naprawdę wielkie nazwiska. Jakie kryteria trzeba spełnić, żeby się tam znaleźć, bo przecież nie tylko finansowe? Targi w Stanach są przede wszystkim wydarzeniem komercyjnym. Niemniej jednak, organizatorzy dbają o wysoką markę spotkania i dokładają wszelkich starań, aby wydarzenie to miało odpowiednio wysoki prestiż. Eliminują zatem przypadkowych twórców. O poziomie wydarzenia najlepiej świadczy prezentowana tam sztuka i uznane nazwiska, które pokazują niesamowity wachlarz współczesnej twórczości z niemalże całego świata na bardzo dobrym poziomie. W moim przypadku o udziale w targach zadecydowała agencja promocji sztuki z Arkansas w USA, która zaproponowała zaprezentowanie mojej twórczości w ramach jej stoiska. Po konsultacjach z przyjaciółmi, znającymi rynek sztuki w Stanach, zdecydowałem się na ekspozycję indywidualną. Choć wiązało się to z poniesieniem znacznych kosztów, zapewniłem sobie samodzielne dopięcie wszystkiego na ostatni guzik, no i oczywiście... wyłączność premii w przypadku sprzedanych dzieł (uśmiech). No tak, ale to koszty właśnie są dla wielu artystów barierą nie do przebycia Ja też tak na początku myślałem, bo przecież nie byłbym w stanie sfinansować tego przedsięwzięcia samodzielnie. Ale nie jest chyba dla nikogo tajemnicą, że artyści żyją swoją sztuką i ostatni grosz szybciej przeznaczą na zakup materiałów aniżeli na chleb. Nie była to dla mnie łatwa decyzja. Postanowiłem jednak realizować swoją misję, którą jest dzielenie się moim przesłaniem z nowymi 14 odbiorcami. W globalizującym się świecie R E F U G I U M Fot. Leszek Lubicki nie ma miejsca na podziały geograficzne. Chcąc istnieć na rynku sztuki, trzeba przekraczać granice przede wszystkim swoje własne, ale także te dosłowne, geograficzne. Być może niektórzy odbiorcy sztuki pamiętają, że w latach 80. zdarzały mi się częściej wystawy indywidualne w Niemczech Zachodnich aniżeli w Polsce Ludowej. Największą część wydatków stanowiły koszty logistyczne: zwłaszcza transport obrazów oraz organizacja pobytu na Manhattanie. Co Józef Stolorz zaprezentował na targach, nowe prace czy wcześniej już wystawiane? Starałem się zaprezentować całokształt mojej twórczości, z oczywistym wychyleniem w kierunku najnowszych obrazów. Nie

15 W I O S N A zabrakło więc giclee moich prac z lat dziewięćdziesiątych ( Ślady, Ty wiesz, Ty wiesz ), a nawet osiemdziesiątych ( Imię Twoje mieć będą w nienawiści ), które cieszyły się sporym powodzeniem. Główną część ekspozycji stanowiły jednak moje współczesne obrazy olejne, pastele i rysunki, które powstały w ostatnich latach, w tym te, które poleciały do Stanów ze świeżo nałożonym werniksem, czyli zupełnie nowe. Pokazałem np. tzw. małe Rembrandty nazwałem je tak dlatego, iż zarówno od strony technologicznej, jak również tworzenia nastroju, nawiązują do sztuki mojego mistrza Rembrandta. Są to niezwykle dopracowane w szczegółach pejzaże mistyczne. Zamierzam zaprezentować je we Włocławku jeszcze w tym roku. Podczas pobytu w Stanach spotkała Pana niezwykła niespodzianka w postaci zaproszenia do prezentacji Pańskiej twórczości w siedzibie Ambasady RP w Waszyngtonie. Jak to się odbyło? To wydarzenie ma dla mnie ogromne znaczenie. Rzeczywiście zupełnie się tego nie spodziewałem. Znaczna część ekspozycji z targów została zaprezentowana na specjalnie przygotowanym wernisażu w historycznej siedzibie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Waszyngtonie. Pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować jego Ekscelencji Robertowi Kupieckiemu, Ambasadorowi Rzeczypospolitej w Stanach Zjednoczonych, za zaproszenie do wystawienia moich prac w tym szacownym miejscu. Kierownictwo Ambasady dołożyło starań, aby wernisaż odbył się w bardzo uroczystej, a jednocześnie serdecznej atmosferze, która na pewno sprzyjała odbiorowi moich prac. Zaskoczyła mnie wysoka frekwencja i zainteresowanie wystawą. W przededniu wernisażu zaproszenia potwierdziło ponad sto osób, a uczestniczących w wystawie było znacznie więcej. Kierownictwo Ambasady sprawiło żonie i mnie bardzo miłą, osobistą niespodziankę - w zupełnej tajemnicy zaprosiło na wernisaż naszych przyjaciół, z którymi studiowałem Historię Sztuki na UMK w Toruniu, a którzy od wielu lat mieszkają w Pensylwanii, prowadząc tam świetnie prosperującą pracownię konserwacji dzieł sztuki. Czy Pana pobyt w USA przyniósł konkretne efekty? W sensie finansowym zadowalające, bo udało mi się częściowo pokryć koszty, ale chyba ważniejsze są kontakty, które dzięki temu nawiązałem. Ich rezultatem jest zaproszenie do prezentacji moich prac w Chalk Farm Galery w Santa Fe (w stanie Nowy Meksyk). Od 10 lipca moje obrazy będą tam wystawiane w towarzystwie prac trojga innych autorów, w ramach ekspozycji Dreamscape the art of imaginary realism. Informacja na ten temat jest na stronie galerii. Krótko przed tą wystawą w Chalk Farm Galery prezentowane będą prace Michaela Whelana, uznanego za jednego z czołowych, światowych artystów fantasy i science-fiction. Mając już pewien dystans czasowy do tego, co działo się w Stanach, muszę stwierdzić, że największym wyróżnieniem jest dla mnie świadomość, jak odmienne jest to, co robię od głównego nurtu współczesnej sztuki. Przez osoby z branży byłem doceniany przede wszystkim za warsztat malarski, a przez szeroką publiczność za wyobraźnię i przesłanie, które staram się przekazać w swoich obrazach. Udział w targach uważam za spore osiągnięcie, zwłaszcza biorąc pod uwagę obecne uwarunkowania ekonomiczne. To była dla mnie kolejna góra do pokonania, bo tworzenie to wędrówka po górach, wysiłek ciągłego wspinania się. Dziękuję za rozmowę. Lidia Piechocka-Witczak 15

16 R E F U G I U M 100 lat Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku należy do najstarszych w Polsce. Zostało ono utworzone przez Oddział Kujawski Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który powstał we Włocławku w dniu 28 III 1908 roku (1). Oprócz propagowania wiedzy krajoznawczej, ważnym celem Towarzystwa było gromadzenie pamiątek przeszłości. Niezapominajki Adama Mickiewicza we Włocławku. W styczniu 1910 r. powołano komitet do zorganizowania Wystawy Etnograficzno-Artystycznej. Rozpoczęto gromadzenie zabytków kultury ludowej w celu rekonstrukcji modelowej chaty kujawskiej, która miała być najważniejszym elementem ekspozycji. Wystawę otwarto w dniu 14 V 1911 r. Systematycznie rosnąca liczba zabytków oraz ograniczone możliwości ich eksponowania i magazynowania doprowadziły do powołania w roku 1925 Komitetu Budowy Muzeum Kujawskiego. W tym samym roku Rada Miejska Włocławka przekazała PTK plac pod budowę Muzeum, umiejscowiony przy zbiegu ulic Szkolnej i Ogrodowej (obecnie ul. A. Mickiewicza i J. Słowackiego). W dniu 23 V 1927 r. biskup włocławski Władysław Krynicki poświęcił kamień węgielny pod budowę Muzeum. Uroczyste otwarcie nowego gmachu nastąpiło 7 XII 1930 r. Z okazji jego Otwarcie Wystawy Etnograficzno-Artystycznej w dniu 14 maja 1911 r., fot. Archiwum PTTK we Włocławku. Dlatego jedną z pierwszych uchwał Zarządu Oddziału PTK, podjętą w dniu 2 VI 1908 r. było powołanie muzeum. Uroczyste otwarcie Muzeum Kujawskiego nastąpiło w dniu 14 III 1909 r. Jego pierwsza siedziba znajdowała się w domu Towarzystwa Przezorność przy ul. Kaliskiej 1 (dziś ul. POW). Podstawą zbiorów stały się eksponaty Muzeum Szkolnego Macierzy Polskiej oraz oddana w depozyt 16 kolekcja Towarzystwa Biblioteki i Czytelni Gmach Muzeum (obecnie przy ul. Słowackiego 1a) w trakcie budowy, 1928 r., fot. Archiwum MZKiD.

17 W I O S N A otwarcia wydany został pierwszy przewodnik po Muzeum Kujawskim autorstwa kustosza Szymona Rajcy (2). Do 1939 r. w siedzibie Muzeum, oprócz stałej ekspozycji etnograficznej, zaprezentowano kilkanaście wystaw czasowych, głównie o charakterze artystycznym. Już w 1937 r. zbiory obejmowały ponad 5 tys. eksponatów zgromadzonych w Działach: Archeologicznym, Artystyczno- Historycznym, Etnograficznym i Przyrodniczym. Muzealia te w znacznej większości zostały utracone w czasie okupacji hitlerowskiej. Po zakończeniu II wojny światowej reaktywowano działalność Muzeum Kujawskiego i przystąpiono energicznie do uzupełniania strat wojennych. Funkcje związane z organizacją Muzeum powierzono p. Henryce Królikowskiej, która kierowała nim do 1965 roku. Dzięki jej zaangażowaniu udało się nie tylko odbudować przedwojenną pozycję instytucji, ale stworzyć podstawy jej dynamicznego rozwoju. Dużą zasługą H. Królikowskiej było uratowanie i pozyskanie do zbiorów znacznej liczby dzieł sztuki i rzemiosła artystycznego, stanowiących tzw. mienie podworskie. Tym samym przedwojenny profil zbiorów muzealnych rozszerzył się o sztukę dawną. Konsekwencją tego było wydzielenie w 1966 r. z Działu Artystyczno-Historycznego dwóch Działów: Sztuki i Historii. Towarzysząca dynamicznemu rozwojowi zbiorów rozbudowa struktury działowej Muzeum skutkowała Muzeum Historii Włocławka przy ul. Szpichlernej 19, widok od Starego Rynku, fot. Archiwum MZKiD. Muzeum im. Stanisława Noakowskiego w Nieszawie, fot. Archiwum MZKiD. koniecznością pozyskania nowych powierzchni magazynowych i ekspozycyjnych. Już w okresie kadencji H. Królikowskiej pojawiła się idea pozyskania na cele muzealne dwóch XVIII-wiecznych kamienic przy Starym Rynku. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu dr Romualdy Hankowskiej, kierownika Muzeum Kujawskiego w latach ideę tę urzeczywistniono. W 1972 r. otwarto Muzeum Historii Włocławka z ekspozycjami stałymi, ukazującymi historię miasta od czasów najdawniejszych do II wojny światowej. Znalazła tam miejsce również ekspozycja prezentująca sztukę dawną w zakresie najcenniejszych zabytków pochodzących z kujawskich dworów (3). Wkrótce zaczęto rozbudowywać 17

18 R E F U G I U M Muzeum Etnograficzne przy ul. Bulwary im. Marszałka Józefa Piłsudskiego 6, fot. Archiwum MZKiD. strukturę merytoryczną Muzeum w 1976 r. wyodrębniono Dział Numizmatyczny oraz Dział Miar i Wag. W wyniku nowego podziału administracyjnego w 1975 r. okręgowe Muzeum Kujawskie przekształcono w regionalne Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, jednocześnie nastąpił dalszy rozwój infrastruktury. W 1983 r. zostało otwarte Muzeum im. Stanisława Noakowskiego w Nieszawie Oddział Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. Umiejscowione zostało ono w domu rodzinnym wybitnego historyka architektury i od początku miało charakter muzeum biograficznego. Oprócz wystawy stałej rysunków i akwarel St. Noakowskiego (4) umieszczono tam ekspozycję dzieł Ludwika Boucharda znanego krytyka sztuki, artysty i pedagoga, który był przyjacielem rodziny Noakowskich i pierwszym mentorem przyszłego profesora Politechniki Warszawskiej. Zaś na zapleczu zaaranżowano lapidarium z oryginalnymi XVII-wiecznymi detalami architektonicznymi pochodzącymi z Zamku Królewskiego w Warszawie. Ponadto od początku swojego istnienia Muzeum im. St. Noakowskiego spełniało rolę głównego ośrodka kulturotwórczego miasta Nieszawy. Stało się ono centrum informacji historycznej oraz organizatorem wystaw czasowych, przedstawień artystycznych i spotkań środowiskowych. Najbardziej dynamiczny okres w zakresie rozbudowy infrastruktury muzeum przypada na czas kadencji p. Marka Zapędowskiego na stanowisku dyrektora muzeum w latach Znaczne powiększanie zbiorów w latach 70. i 80. XX w. oraz rozbudowa struktury działowej Muzeum szło w parze ze znacznym wzrostem liczby zatrudnianych pracowników. W 1979 r. z dotychczasowej struktury wyodrębniono Dział Fajansu oraz utworzono Dział Budownictwa Ludowego. Jednocześnie pojawiła się pilna potrzeba pozyskania nowych powierzchni magazynowych i ekspozycyjnych dla Działu Etnograficznego i Działu Sztuki. W tej sytuacji najbardziej optymalnym rozwiązaniem okazała się restauracja i adaptacja na cele muzealne dwóch XIX-wiecznych spichlerzy zbożowych położonych w historycznym centrum Włocławka. W 1986 r. oddano do użytku kompleks budynków Muzeum Etnograficznego położony przy ul. Bulwary 6. Na trzech kondygnacjach zabytkowego 18 spichlerza urządzono ekspozycje stałe obrazujące kulturę ludową Kujaw i ziemi dobrzyńskiej (5). W dobudowanych aneksach oprócz Działu Etnograficznego i Działu Budownictwa Ludowego znalazły pomieszczenie Biblioteka, Pracownia Konserwatorska i Stolarnia. Ponadto zlokalizowano tu obszerną salę audiowizualną oraz w wydzielonej przybudówce pokoje gościnne. Kolejnym ważnym etapem rozwoju Muzeum była adaptacja największego włocławskiego spichlerza położonego przy ul. Zamczej 10. W 80. rocznicę powstania włocławskiego muzeum, w dniu 14 marca 1989 r. otwarto nowy gmach pod nazwą Zbiory Sztuki. W obrębie zabytkowego spichlerza udostępniono dwie ekspozycje stałe: Rzeźba ceramiczna Stanisława Zagajewskiego oraz Życie i twórczość Wacława Bębnowskiego (6). Na pozostałych trzech kondygnacjach zlokalizowano: salę wystaw czasowych, magazyn sztuki i magazyn rzemiosła artystycz-

19 W I O S N A nego. Do spichlerza dobudowano aneks biurowy, w którym umieszczono Dział Sztuki oraz Pracownię Plastyczną. Kilka lat później Muzeum pozyskało ostatni z zachowanych nadwiślańskich spichlerzy, położony przy ul. Bulwary 9. W budynku tym znalazły pomieszczenie: magazyn zabytkowych maszyn i urządzeń rolniczych oraz skład stelażu wystawienniczego i materiałów stolarskich. W końcu lat 60. XX w. pojawiła się koncepcja budowy skansenu wsi kujawskiej i dobrzyńskiej. W 1979 r. zakończono prace badawcze i opracowano wstępny program. Autorem ostatecznej koncepcji skansenu był dr Jan Święch, który w latach prowadził Dział Budownictwa Ludowego. Po wieloletnich pracach inwentaryzatorskich i budowlanych w 1993 r. udostępniono dla zwiedzających Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce k. Lubienia (7). Lokalizacja skansenu związana była z ideą połączenia rekonstruowanej wsi z istniejącym zespołem dworskoparkowym w Kłóbce. W związku z powyższym opracowano projekt adaptacji dworu na cele muzealne i rozpoczęto gromadzenie zbiorów. Niestety, koncepcja ta została ostatecznie zaniechana w 1997 r. i zespół dworski został przekazany przez Skarb Państwa spadkobiercom ostatnich właścicieli. Od czasu otwarcia skansen jest systematycznie rozbudowywany na stosunkowo niewielkiej powierzchni 5 ha. W 2008 r. obejmował on 17 budowli, w tym trzy kompletne Gmach Zbiorów Sztuki przy ul. Zamczej 10/12, fot. Archiwum MZKiD zagrody oraz karczmę, szkołę, wiatrak, remizę, kuźnie, i garncarnię (8). Wraz z powstaniem województwa kujawskopomorskiego w 1999 r. Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku stało się wojewódzką jednostką samorządową. W obecnym kształcie Muzeum jest największą instytucją kultury na terenie Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Ze względu na swoje znaczenie posiada ono status muzeum rejestrowanego, wpisanego do Państwowego Rejestru Muzeów, prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jednym z podstawowych kryteriów uzyskania takiego statusu były zbiory muzealne, które systematycznie powiększano mimo coraz bardziej ograniczonych możliwości finansowych instytucji. W tym zakresie duże zasługi należy przypisać dr Agnieszce Kowalewskiej, która piastowała stanowisko dyrektora muzeum w latach W tym czasie szczególnie rozwijały się zbiory rzemiosła i sztuki dawnej z wiodącą kolekcja portretu polskiego (9). Jednocześnie dzięki darom p. Andrzeja Wójcika (10) powstały nowe kolekcje o znaczeniu ogólnopolskim kolekcja dawnej grafiki europejskiej oraz kolekcja cyny zabytkowej (11). W obecnej strukturze Muzeum wyodrębnione są następujące działy merytoryczne: Archeologiczny, Etnograficzny, Historyczny, 19

20 Sztuki, Budownictwa Ludowego, Fajansu, Metrologii Historycznej oraz Numizmatyki i Medalierstwa. W tym zakresie zbiory muzealne obejmują ponad 36 tys. pozycji inwentarzowych. Muzeum prowadzi własną bibliotekę z księgozbiorem liczący ok. 25. tys. pozycji (12). Każdego roku Muzeum realizuje ok. 20 wystaw czasowych i podobną liczbę imprez okolicznościowych. Wiele z nich było nagradzanych, a także prezentowanych w innych ośrodkach w kraju i za granicą. Od 1985 r. Muzeum wydaje w cyklu dwuletnim periodyk naukowy pod nazwą Rocznik Muzealny, a od 1978 r. prowadzi coroczne, stacjonarne badania archeologiczne (13). Dużą rolę w codziennej pracy Muzeum odgrywa działalność edukacyjna. Oprócz bogatej oferty lekcji muzealnych R E F U G I U M go środowiska naukowe i twórcze. Jest miejscem spotkań środowiskowych, organizatorem sesji naukowych i koncertów. W swojej 100-letniej historii Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku było wielokrotnie nagradzane zarówno na szczeblu lokalnym, jak również ogólnopolskim. Wśród wielu innych wyróżnień warto wspomnieć o Dyplomie Ministerstwa Kultury i Sztuki za zasługi w dziedzinie muzealnictwa oraz dziewięciu nagrodach zdobytych w Ogólnopolskim Konkursie Wydarzenie muzealne roku (14). Piotr Nowakowski Dyrektor Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku 7. Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce, gm. Lubień Kujawski, fot. Archiwum MZKiD. organizowane są warsztaty twórcze i liczne konkursy. Niektóre z imprez wpisały się na stałe do kalendarza kulturalnego regionu. Od 1981 r. Muzeum zorganizowało 26 plenerów malarskich dla dzieci i młodzieży. Od 1989 r. jest organizatorem corocznych korowodów grup zapustnych prowadzonych ulicami Włocławka, które jako wielka impreza karnawałowa wpisały się na stałe w krajobraz kulturowy miasta. Muzeum organizuje także inne masowe imprezy plenerowe. Od 1993 r. na terenie Kujawsko-Dobrzyńskiego Parku Etnograficznego w Kłóbce odbyło się 36 festynów folklorystycznych, a we Włocławku organizowane są systematycznie kolekcjonerskie jarmarki staroci. Oprócz działalności statutowej 20 Muzeum pełni rolę ośrodka konsolidujące- 1. E. Sutkowska, Działalność Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (lata ), Rocznik Muzealny, t. XII, Włocławek 2008, s Sz.Rajca, Przewodnik po Muzeum Kujawskim Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego we Włocławku, Włocławek Muzeum Historii Włocławka. Przewodnik, Włocławek K.Kotula, Stanisław Noakowski z kolekcji Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Katalog wystawy, Włocławek K.Pawłowska, D.Kalinowska, Kultura ludowa Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Przewodnik po muzeum, Włocławek 2005.

21 W I O S N A K.Kotula, P.Nowakowski, Zbiory Sztuki Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Informator, Włocławek E.Kraszewska-Sikorska, Park Etnograficzny najmłodszy oddział stuletniego muzeum, Rocznik Muzealny, t. XII, Włocławek 2008, s E.Kraszewska-Sikorska, Kujawsko- Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce. Przewodnik, Włocławek 2004, Portret polski, oprac. K.Kotula, P.Nowakowski, Włocławek 1989; K.Kotula, P.Nowakowski, Z galerii portretów polskich. Malarstwo i rysunek ze zbiorów Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, Włocławek 1997; K.Kotula, P.Nowakowski, Mistrzowie portretu polskiego, Szczecinek Andrzej Wójcik (ur r. we Włocławku) polityk, ekonomista, w l Minister Handlu Zagranicznego. W 2001 r. wyróżniony w ogólnopolskim konkursie Mecenas Kultury 2001 za dotacje dla Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. 11. P.Nowakowski, Charakterystyka kolekcji zabytkowej cyny w zbiorach Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, Rocznik Muzealny, t. XI, Włocławek 2006, s M. Grabowska, Historia i działalność biblioteki Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku ( ), Rocznik Muzealny, t. XII, Włocławek 2008, s P. Sobczyk, Naukowo-badawcza działalność archeologiczna Muzeum Włocławskiego w latach , Rocznik Muzealny, t. XII, Włocławek 2008, s A.Kowalewska, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w l , Rocznik Muzealny, t. XII, Włocławek 2008, s. 13. Antrakt Działalność impresaryjna, polegająca na prezentowaniu włocławskiej widowni przedstawień zrealizowanych przez różne zespoły teatralne z Polski i zagranicy, jest prowadzona od 1990r., a formę instytucjonalną zyskała w roku 1992, kiedy to ówczesny wojewoda włocławski powołał do życia Państwowy Teatr Impresaryjny. Autorską koncepcję funkcjonowania tej instytucji opracował Jan Polak. W 1994 r. teatr stał się instytucją samorządową, natomiast w 2002 r. zyskał Patrona i odtąd jego pełna nazwa brzmi: Teatr Impresaryjny im. Włodzimierza Gniazdowskiego. Przez 16 lat działalności zorganizowaliśmy ponad 3 tysiące przedstawień, koncertów, recitali, wystaw itp., które obejrzało ponad 1 mln 150 tys. osób. Teatr na stałe współpracuje z najlepszymi teatrami warszawskim i krakowskimi, stąd na włocławskiej scenie gościli i goszczą najwybitniejsi polscy aktorzy w zrealizowanych przez znakomitych inscenizatorów przedstawieniach. Teatr Impresaryjny organizuje ponadto koncerty muzyki poważnej, recitale gwiazd sceny muzycznej, przedstawienia plenerowe, wystawy, lekcje teatralne, festiwale (najbardziej znany z nich to Wakacyjny Festiwal Teatrów Dziecięcych zza Granicy, organizowany od 3 lat pod patronatem i ze środków Senatu RP). W teatrze działały i działają zespoły amatorskie, głównie teatry, które przygotowały przez minione 16 lat kilkadziesiąt premier i zagrały kilkaset spektakli. Zespoły te zdobyły liczne nagrody i wyróżnienia na wielu przeglądach i festiwalach lokalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych. Teatr Impresaryjny im. Włodzimierza Gniazdowskiego był też pomysłodawcą i organizatorem imprez o charakterze społeczno- artystycznym (np. Przeciw uzależnieniom - połączenie cyklu wykładów, spotkań i dyskusji o tematyce antyalkoholowej i antynarkotykowej ze spektaklami o odpowiednio dobranych treściach), charytatywnym (np. organizacja przedstawień bądź całego ich cyklu, z których dochód przeznaczany jest 21