Edmund Bieder. Jesienią Słońce na łąkach mgłę otęcza I bladozłote sypie skry, Jak zwiewna biała nić pajęcza, Jak białorunne zwiewne mgły,

Transkrypt

1 TEST ABSOLWENTA KLASY DRUGIEJ SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ. ZADANIE Z ZAKRESU ANALIZY I INTERPRETACJI TEKSTU LIRYCZNEGO Wybór wiersza, opracowanie tematu i modelu odpowiedzi: Małgorzata Niewiadomska Temat: Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Edmund Bieder Jesienią. Uwzględnij cechy prądu literackiego, do którego należy utwór oraz ideowy kontekst epoki Edmund Bieder Jesienią Słońce na łąkach mgłę otęcza I bladozłote sypie skry, Jak zwiewna biała nić pajęcza, Jak białorunne zwiewne mgły, Jak niewyśnione nigdy sny, Polami błąka się tęsknota,, A słońce białe sypie skry. Kwiaty rumieńcem bladym płoną, powiędłe liście lecą z drzew, Po cichu, z twarzą osmęconą, Jak białej śmierci cichy wiew, Jak rój zbłąkanych nocą mew, Polami błąka się tęsknota, A zwiędłe liście lecą z drzew... Model odpowiedzi Hipoteza (0 1) Utwór Jesienią, reprezentujący konwencję impresjonistyczną, przedstawia ulotne piękno jesiennego słonecznego dnia i towarzyszący mu nastrój tęsknoty. 1. Nadawca odbiorca: (0 2) podmiot liryczny wiersza jest obserwatorem jesiennego pejzażu/człowiekiem wrażliwym na piękno natury/odczuwającym jesienny nastrój jako wypełniony tęsknotą, adresat: nieokreślony, może nim być odbiorca utworu, sytuacja liryczna: podmiot wypowiada się jesienią, w słoneczny dzień nasycony zjawiskami charakterystycznymi dla pory roku: mgły, spadające liście, nici babiego lata. 2. Ukształtowanie wypowiedzi: jak mówi, w jakim gatunku się wypowiada, jaka jest dominanta kompozycyjna wiersza: (0-6) a. monolog liryczny, (0 1) b. wiersz składa się z dwóch ośmiowersowych zwrotek o paralelnej budowie/ paralelizm kompozycyjny, (0 1) c. muzyczność jako typowa cecha poetyki impresjonistycznej uzyskana przez zastosowanie środków fonetycznych i składniowych oddających ciszę i spokój jesiennej natury przygotowującej się do zimowego snu oraz adekwatnych do nastroju tęsknoty odczuwanej przez podmiot. (0 4) Środki fonetyczne to: c.1. wiersz sylabotoniczny (mimo pewnych odstępstw od rytmu, zresztą odstępstw regularnych) o rytmie spokojnym, powolnym, dynamizowanym w co drugim wersie rymem męskim,

2 c.2. układ rymów abab (ale w każdej kolejnej czwórce już inne) na przemian żeńskie (otęcza pajęcza) oraz męskie (drzew wiew), c.3. instrumentacje głoskowe naśladujące ciche szelesty i szumy wypełniajace pejzaż ( liście lecą z drzew ). Środki składniowe współtworzące efekt muzyczności to: c.4. paralelizm składniowy (każda zwrotka jest jednym zdaniem, zdania te mają niemal identyczną konstrukcję z powtarzającymi się w tych samych miejscach motywami lub środkami stylistycznymi porównania), c.5. anafory ( Jak zwiewna.../jak białorunne...), c.6. powtórzenia (kilka innych wersów także zaczyna się słowem jak, w puencie obu zwrotek powtarza się cały wers Polami błąka się tęsknota, ostatnie wersy obu zwrotek zaczynają się od A..., c.7. pogłębione sfunkcjonalizowanie wymienionych środków: anafory i powtórzenia nadają tekstowi melodyjność, czynią go śpiewnym (powtarzanie fragmentów tekstu jest cechą właściwą dla pieśni i piosenek). Dodatkowo powtarzanie tych samych słów lub całych wersów oddaje wyczuwalną monotonię jesiennych dni czy też nastrój panującej w naturze melancholii. d. Malarskość ukazanego krajobrazu jesiennego współtworzą obrazy i środki podporządkowane oddaniu jesiennej palety barw, ulotnych, zmiennych zjawisk typowych dla jesieni: (0 3) d.1. zatarte kontury świat widziany przez unoszącą się mgłę ( Słońce na łąkach mgłę otęcza/ I bladozłote sypie skry ) czy unoszące się w powietrzu nici babiego lata ( zwiewna biała nić pajęcza ), d.2. kolorystyka i naświetlenie obrazu są ściśle związane z porą roku i dnia, jest dużo światła, ale nie jest ono ostre, jasne, lecz blade, delikatnie iskrzące się, d.3. w barwach dominują kolory jesieni, ale nie są nazwane bezpośrednio. Docierają do odbiorcy przez skojarzenia z ukazanymi w wierszu elementami jesiennego pejzażu: kolory pól i łąk, blady rumieniec (oksymoron!) jesiennych kwiatów, kolory liści spadających z drzew, d.4. środki stylistyczne, np. epitety, np. bladozłote skry (posłużenie się odcieniem), metafory, np. ożywienie słońce... sypie skry (nasycenie obrazu światłem) i inne. e. Dominantę kompozycyjną stanowi powtarzający się motyw upersonifikowanej tęsknoty błąkającej się wśród jesiennego pejzażu. (0 1) Inne środki wyrazu lub cechy kompozycji wiersza: (0 5) f. porównanie, najczęściej stosowany środek charakteryzujący tęsknotę. Tęsknota jest porównywana do zjawisk jesiennej aury: Jak zwiewna biała nić pajęcza, /Jak białorunne zwiewne mgły... / Polami błąka się tęsknota, dzięki czemu jej postać stapia się z krajobrazem, jest jego nieodłączną częścią, g. inne porównania mają charakter mniej opisowy, lecz bardziej emocjonalny lub psychologiczny (oddają stan wewnętrzny podmiotu): Jak niewyśnione nigdy sny (tutaj także oksymoron!), Jak białej śmierci cichy wiew, h. upersonifikowana tęsknota przybiera postać kobiety z rozwianymi włosami ( Z rozwianym włosem synekdocha) o twarzy pełnej smutku ( z twarzą osmęconą epitet nacechowany stylistycznie, w tym przypadku poetyzm), i. pierwsza zwrotka skupia się na oddaniu wyglądu tęsknoty, druga bardziej eksponuje nastrój, j. pierwsza zwrotka zawiera jasne akcenty światła, w drugiej dominują akcenty pesymistyczne ( powiędłe liście lecą z drzew, białej śmierci cichy wiew, rój zbłąkanych nocą mew ). Nastrój smutku narasta, k. język nacechowany stylistycznie, język poetycki, l. wyszukane neologizmy poetyckie, np. otęcza, białorunne, m. poetyzmy, np. skry, osmęconą, zbłąkanych. 3. Temat utworu: (0 3) a. utwór należy uznać za wyraz postawy dekadenckiej ze względu na typowe dla niej motywy: tęsknoty, niespełnienia ( niewyśnione sny ), smutku, przeczucia śmierci, b. istotne znaczenie ma symbolika jesieni kojarzącej się ze schyłkiem, umieraniem, c. wypowiedź podmiotu ma charakter wyrażonego opisem zwierzenia się ze stanu własnej duszy,

3 d. podmiot konsekwentnie podsyca nastrój smutku, który kulminuje w puencie A zwiędłe liście lecą z drzew..., e. to obraz obumierania nie tylko natury, lecz wyrażonego symbolicznie obumierania duszy podmiotu, f. tytułowa tęsknota jest tęsknotą za czymś: za mijającym pięknem, za spełnieniem, za uczuciem lub jest tęsknotą jako trwałym stanem duszy, która nie tęskni za niczym konkretnym. 4. Konteksty: (0 3) a. inne utwory impresjonistyczne wyrażające nastroje dekadenckie, np. Deszcz jesienny, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej, b. inne utwory dekadenckie (niekoniecznie impresjonistyczne), c. dzieła malarskie jako przykład zastosowania techniki impresjonistycznej w innej dziedzinie sztuki, d. filozofia Schopenhauera, e. utwory poświęcone jesieni i korzystające z jej symboliki: Deszcz jesienny, Chłopi t.1., Wesele (czas akcji). 5. Interpretacja uogólniająca/wniosek: (3/2/1) Utwór Edmunda Biedera jest wykładnią postaw i poglądów typowych zwłaszcza dla pierwszego dziesięciolecia Młodej Polski. Wyraża właściwe dla tego okresu nastroje w sposób charakterystyczny dla wrażliwości artysty młodopolskiego. Jest też doskonałą realizacją założeń impresjonizmu w poezji.

4 Edmund Bieder Jesienią model odpowiedzi (opracowała Małgorzata Niewiadomska) Hipoteza: 0 1 Utwór Jesienią, reprezentujący konwencję impresjonistyczną, przedstawia ulotne piękno jesiennego słonecznego dnia i towarzyszący mu nastrój tęsknoty. 6. Nadawca odbiorca. 0 2 podmiot liryczny wiersza jest obserwatorem jesiennego pejzażu, człowiekiem wrażliwym na piękno natury, odczuwającym jesienny nastrój jako wypełniony tęsknotą. adresat: nieokreślony, może nim być odbiorca utworu. sytuacja liryczna: podmiot wypowiada się jesienią, w słoneczny dzień nasycony zjawiskami charakterystycznymi dla pory roku: mgły, spadające liście, nici babiego lata. 7. Ukształtowanie wypowiedzi: jak mówi, w jakim gatunku się wypowiada, jaka jest dominanta kompozycyjna wiersza: a. Monolog liryczny. 0 1 b. Wiersz składa się z dwóch ośmiowersowych zwrotek o paralelnej budowie / paralelizm kompozycyjny. 0 1 c. Muzyczność jako typowa cecha poetyki impresjonistycznej uzyskana przez zastosowanie środków fonetycznych i składniowych oddających ciszę i spokój jesiennej natury przygotowującej się do zimowego snu oraz adekwatnych do nastroju tęskonoty odczuwanej przez podmiot. 0 4 Środki fonetyczne to: c.1. wiersz sylabotoniczny (mimo pewnych odstępstw od rytmu, zresztą odstępstw regularnych) o rytmie spokojnym, powolnym, dynamizowanym w co drugim wersie rymem męskim; c.2. układ rymów abab (ale w każdej kolejnej czwórce już inne) na przemian żeńskie (otęcza pajęcza) oraz męskie (drzew wiew); c.3. instrumantalizacje głoskowe naśladujące ciche szelesty i szumy wypełniajace pejzaż ( liście lecą z drzew ). Środki składniowe współtworzące efekt muzyczności to: c.4. paralelizm składniowy (każda zwrotka jest jednym zdaniem, zdania te mają niemal identyczną konstrukcję z powtarzającymi się w tych samych miejscach motywami lub środkami stylistycznymi porównania); c.5. anafory ( Jak zwiewna.../jak białorunne...), c.6. powtórzenia (kilka innych wersów także zaczyna się słowem jak, w puencie obu zwrotek powtarza się cały wers Polami błąka się tęsknota, ostatnie wersy obu zwrotek zaczynają się od A.... Powtórzeń jest dużo więcej. c.7. Anafory i powtórzenia nadają tekstowy melodyjność, czynią go śpiewnym (powtarzanie fragmentów tekstu jest cechą właściwą dla pieśni i piosenek). Dodatkowo powtarzanie tych samych słów lub całych wersów oddaje wyczuwalną monotonię jesiennych dni czy też nastrój panującej w naturze melancholii. d. Malarskość ukazanego krajobrazu jesiennego współtworzą liczne środki podporządkowane oddaniu jesiennej palety barw, ulotnych, zmiennych zjawisk typowych dla jesieni. 0 3 d.1. Z opisu wyłania się obraz pól, drzew i kwiatów, ale jest to obraz o niewyraźnych konturach zatartych przez mgły unoszące się nad jesiennymi polami, blade światło jesiennego słońca ( Słońce na łąkach mgłę otęcza / I bladozłote sypie skry ) czy unoszące się w powietrzu nici babiego lata ( zwiewna biała nić pajęcza ).

5 d.2. Kolorystyka i naświetlenie obrazu są ściśle związane z porą roku i dnia. Jest dużo światła, ale nie jest ono ostre, jasne, lecz blade, delikatnie iskrzące się. d.3. W barwach dominują kolory jesieni, ale nie są nazwane bezpośrednio. Docierają do odbiorcy przez skojarzenia z ukazanymi w wierszu elementami jesiennego pejzażu: kolory pól i łąk, blady rumieniec (oksymoron!) jesiennych kwiatów, kolory liści spadających z drzew. e. Dominantę kompozycyjną stanowi powtarzający się motyw upersonifikowanej tęsknoty błąkającej się wśród jesiennego pejzażu. 0 1 Inne środki wyrazu: 0 5 f. Najczęściej stosowanym środkiem charakteryzującym tęsknotę jest porównanie. Tęsknota jest porównywana do zjawisk jesiennej aury: Jak zwiewna biała nić pajęcza, / Jak białorunne zwiewne mgły... / Polami błąka się tęsknota, dzięki czemu jej postać stapia się z krajobrazem, jest jego nieodłączną częścią. g. Inne porównania mają charakter mniej opisowy, lecz bardziej emocjonalny lub psychologiczny (oddają stan wewnętrzny podmiotu): Jak niewyśnione nigdy sny (tutaj także oksymoron!), Jak białej śmierci cichy wiew. h. Upersonifikowana tęsknota przybiera postać kobiety z rozwianymi włosami ( Z rozwianym włosem synekdocha) o twarzy pełnej smutku ( z twarzą osmęconą epitet nacechowany stylistycznie, w tym przypadku poetyzm). i. Pierwsza zwrotka skupia się na oddaniu wyglądu tęsknoty, druga bardziej eksponuje nastrój. j. Pierwsza zwrotka zawiera jasne akcenty światła, w drugiej dominują akcenty pesymistyczne ( powiędłe liście lecą z drzew, białej śmierci cichy wiew, rój zbłąkanych nocą mew ). Nastrój smutku narasta. k. Język nacechowany stylistycznie, język poetycki, l. wyszukane neologizmy poetyckie, np. otęcza, białorunne m. poetyzmy, np. skry, osmęconą, zbłąkanych. 8. Temat utworu: 0 4 a. Utwór należy uznać za nośnik postawy dekadenckiej ze względu na typowe dla niej motywy: tęsknoty, niespełnienia ( niewyśnione sny ), smutku, przeczucia śmierci. b. Istotne znaczenie ma symbolika jesieni kojarzącej się ze schyłkiem, umieraniem. c. Wypowiedź podmiotu ma charakter wyrażonego opisem zwierzenia się ze stanu własnej duszy. d. Podmiot konsekwentnie podsyca nastrój smutku, który kulminuje w puencie A zwiędłe liście lecą z drzew.... e. To obraz obumierania nie tylko natury, lecz wyrażonego symbolicznie obumierania duszy podmiotu. f. Tytułowa tęsknota jest tęsknotą za czymś: za mijającym pięknem, za spełnieniem, za uczuciem lub jest tęsknotą jako trwałym stanem duszy, która nie tęskni za niczym konkretnym. 9. Konteksty: 0 2 a. Inne utwory impresjonistyczne wyrażające nastroje dekadenckie, np. Deszcz jesienny, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej. b. Inne utwory dekadenckie (niekoniecznie impresjonistyczne). c. Dzieła malarskie jako przykład zastosowania techniki impresjonistycznej w innej dziedzinie sztuki. d. Filozofia Schopenhauera. e. Utwory poświęcone jesieni i korzystające z jej symboliki: Deszcz jesienny, Chłopi t.1., Wesele (czas akcji). 10. Interpretacja uogólniająca / wniosek: 3 / 2 / 1 Utwór Edmunda Biedera jest wykładnią postaw i poglądów typowych zwłaszcza dla pierwszego dziesięciolecia Młodej Polski. Wyraża właściwe dla tego okresu nastroje w sposób charakterystyczny dla wrażliwości artysty młodopolskiego. Jest też doskonałą realizacją założeń impresjonizmu w poezji.

6 Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Edmunda Biedera pt. Jesienią. W pracy uwzględnij cechy prądu literackiego, do którego należy utwór. Edmund Bieder I Słońce na łąkach mgłę otęcza I bladozłote sypie skry, Jak zwiewna biała nić pajęcza, Jak białorunne zwiewne mgły, Jak niewyśnione nigdy sny, Polami błąka się tęsknota, A słońce białe sypie skry. Jesienią II Kwiaty rumieńcem bladym płoną, powiędłe liście lecą z drzew, Po cichu, z twarzą osmęconą, Jak białej śmierci cichy wiew, Jak rój zbłąkanych nocą mew, Polami błąka się tęsknota, A zwiędłe liście lecą z drzew...