PROBLEMY WCZESNEJ ISSUES IN EARLY EDUCATION. I ICH NAUCzYCIELI COMPETENCIES OF CHILDREN AND THEIR TEACHERS BARRIERS AND SUPPORT

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "PROBLEMY WCZESNEJ ISSUES IN EARLY EDUCATION. I ICH NAUCzYCIELI COMPETENCIES OF CHILDREN AND THEIR TEACHERS BARRIERS AND SUPPORT"

Transkrypt

1 kwartalnik QUARTERLY ISSN PROBLEMY WCZESNEJ E D U K A C J I ISSUES IN EARLY EDUCATION Rok VIII 2012 Numer 1 (16) kompetencje DzIECI I ICH NAUCzYCIELI BARIERY I wsparcie COMPETENCIES OF CHILDREN AND THEIR TEACHERS BARRIERS AND SUPPORT POLSkIE TOwARzYSTwO PEDAgOgICzNE

2 komitet NAUkOwY/SCIENTIFIC COMMITTEE Ľudmila Belásová Prešovská Univerzita (Słowacja), Anna Brzezińska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Demetra Evangeloud Purdue University (USA), Małgorzata karwowska-struczyk Uniwersytet Warszawski, Maria Mendel Uniwersytet Gdański, Astrid Męczkowska-Christiansen Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, Nina-Jo Moore Appalachian State University (USA), Roberto Muffoletto Appalachian State University (USA), krystyna Nowak-Fabrykowski Central Michigan University (USA), Sharon E. Smaldino Northern Illinois University (USA), Andrzej Szklarski University of Linköping (Szwecja), Piotr Szybek Lund University (Szwecja), Bogusław Śliwerski Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Vlastimil Švec Masarykova univerzita (Czechy), Barbara wilgocka-okoń Uniwersytet Warszawski, Teresa Vasconcelos Lisbon Polytechnic (Portugalia), Małgorzata Żytko Uniwersytet Warszawski komitet REDAkCYJNY/EDITORAL BOARD Dorota klus-stańska (redaktor naczelny), Marzenna Nowicka (z-ca redaktora naczelnego), Małgorzata kowalik-olubińska (redaktor tematyczny), Małgorzata Dagiel (sekretarz redakcji, redaktor językowy język polski), Martin Blaszk (redaktor językowy język angielski), Edward Maliszewski (konsultant językowy język angielski), Natalia kazanowska (redaktor działu recenzji), krzesimir Arodź (redaktor statystyczny), Jarosław Jurkowski (przygotowanie strony internetowej) CzASOPISMO RECENzOwANE/PEER-REVIEwED JOURNAL Lista recenzentów jest drukowana w ostatnim numerze danego roku List of reviewers is published in the last issue of a given year wersja papierowa Problemów wczesnej Edukacji / Issues in Early Education jest wersją pierwotną wydawanego czasopisma Projekt okładki/project of the cover page Damian Muszyński Projekt logo/project of the logo Adam Stański Pu bli ka cja do fi nan so wa na przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Wy dział Na uk Spo łecz nych Uni wer sy te tu Gdań skie go, Wy dział Pe da go gi ki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku Wydawca/Publisher Polskie Towarzystwo Pedagogiczne Warszawa, ul. Smulikowskiego 6/8 Adres Redakcji/Editor s address Problemy wczesnej Edukacji Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego ul. Bażyńskiego 4, Gdańsk Adres do korespondencji/corespondence address Problemy wczesnej Edukacji Katedra Wczesnej Edukacji UWM Olsztyn, ul. Prawocheńskiego 13 tel. (089) , klus_stanska@op.pl Adres strony internetowej/website Przygotowanie do druku: Agencja Wydawnicza Remix, Olsztyn, ul. Liliowa 19/27 tel. (89) Druk i oprawa: Zakład Poligraficzny Gutgraf, Olsztyn, ul. Bałtycka 131 tel. (89)

3 Spis treści Od Redakcji ROzPRAwY I ARTYkUŁY Janina Uszyńska-Jarmoc, Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych szkoły podstawowej, ich nauczycieli i rodziców krystyna Nowak-Fabrykowski, Tutoring and mentoring as a tool for developing caring dispositions in pre-service teachers Jolanta Nowak, Edukacja ku kompetencjom jak wykształcić kreatywnych myślicieli István Lénárt, Anna Rybak, Play as a method of development of mathematical competence in primary school Monika Czajkowska, Umiejętności matematyczne przyszłych polskich nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w świetle wyników badania TEDS Torgeir Alvestad, Young children s negotiations about their play Eleonora Papaleontiou-Louca, Niki Thoma, The importance of young children s self-regulation 78 Anna kienig, Poziom kompetencji społecznych i emocjonalnych dzieci 6-letnich z grupy przedszkolnej, oddziału przedszkolnego i klasy I szkoły podstawowej Alina kalinowska, Czy kobieta może pisać o matematyce, czyli o kompetencjach matematycznych ukrytych w przekazie literackim Lidia Lysiuk, Alena Birukevich, Subjective approach to the understanding of essence of key competencies NARRACJE I PRAkTYkI Ann Epstein, Paul Epstein, Self-reliance in Montessori early childhood education Ewa konieczko, Kompetencje dziecka w planie daltońskim przykład olsztyńskiego przedszkola 118 RECENzJE Marzenna Nowicka, Kompetencje społeczne uczniów edukacyjny pat. Recenzja książki Agnieszki Nowak-Łojewskiej: Od szkolnego przekazu do konstruowania znaczeń. Wiedza społeczna młodszych uczniów z perspektywy nauczyciela. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra Alicja komorowska-zielony, Szkoła jako miejsce budowania kompetencji uczenia się. Recenzja książki Ewy Filipiak: Rozwijanie zdolności uczenia się. Z Wygotskim i Brunerem w tle. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot Autorzy Informacje dla Autorów

4 Contents From the Editor STUDIES AND ARTICLES Janina Uszyńska-Jarmoc, The picture of learning competence the perspective of third and sixth grade pupils of primary school, their teachers and parents krystyna Nowak-Fabrykowski, Tutoring and mentoring as a tool for developing caring dispositions in pre-service teachers Jolanta Nowak, Competence-oriented education How to educate creative thinkers István Lénárt, Anna Rybak, Play as a method of development of mathematical competence in primary school Monika Czajkowska, The mathematical skills of the future Polish primary school teachers on the basis of TEDS-M research results Torgeir Alvestad, Young children s negotiations about their play Eleonora Papaleontiou-Louca, Niki Thoma, The importance of young children s self-regulation 78 Anna kienig, Social and emotional competence level of 6-year-old children in preschool, kindergarten and 1 st grade Alina kalinowska, Can a woman write about mathematics, or about mathematical competences hidden in a literary text Lidia Lysiuk, Alena Birukevich, Subjective approach to the understanding of essence of key competencies NARRATIONS AND PRACTICES Ann Epstein, Paul Epstein, Self-reliance in Montessori early childhood education Ewa konieczko, Child competence in Dalton s education an example of the kindergarten in Olsztyn BOOk REVIEwS Marzenna Nowicka, Pupil s social competencies an educational deadlock. Review of a book: Od szkol ne go prze ka zu do kon stru owa nia zna czeń. Wie dza spo łecz na młod szych uczniów z per spek ty wy na uczy cie la by Agniesz ka No wak -Ło jew ska. Ofi cy na Wy daw ni cza Uni wer sy te tu Zie lo no gór skie go, Zie lo na Gó ra Alicja komorowska-zielony, School as a place for building learning competence. Review of a book: Rozwijanie zdolności uczenia się. Z Wygotskim i Brunerem w tle by Ewa Filipiak. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot Authors Information for Authors

5 Od redakcji Pro ble ma ty ka kom pe ten cji na le ży do istot nych w ob sza rze teo rii i prak ty ki szko ły, a jed no cze śnie prze kra cza ten za kres, bo wiem kom pe ten cje zdo by te dzię ki wie dzy i do świad - cze niom po zwa la ją ka żde mu czło wie ko wi po znać świat i ak tyw nie w nim uczest ni czyć. Dla - te go tek sty za war te w bie żą cym nu me rze PWE za ty tu ło wa nym Kom pe ten cje dzie ci i ich na uczy cie li ba rie ry i wspar cie uka zu ją kom pe ten cje w mo żli wie sze ro ki, zró żni co wa ny spo sób. Pre zen to wa ne ar ty ku ły sku pio ne są głów nie wo kół umie jęt no ści/dys po zy cji/zdol no - ści dwóch, za zna czo nych w ty tu le, pod mio tów pro ce su edu ka cji. Z ko lei in ny z mo żli wych po dzia łów po ru sza nych za gad nień prze bie ga mię dzy kom pe ten cja mi zwią za ny mi ści śle ze szko łą a umie jęt no ścia mi po nad przed mio to wy mi, w tym tzw. klu czo wy mi. Ca łość roz wa - żań mo żna ująć ja ko pró bę od po wie dzi na py ta nia: Czym są kom pe ten cje? Ja kie po win no być wy zwa la ją ce śro do wi sko ucze nia się dla roz wo ju kom pe ten cji dziec ka? Ja ki mi kom pe - ten cja mi od zna cza ją się (lub win ni cha rak te ry zo wać się) na uczy cie le, by ta kie śro do wi sko two rzyć? Co sta no wi wspar cie, a co jest ba rie rą w roz wo ju kom pe ten cji dzie ci? Od naj du je my w pre zen to wa nych tek stach ob sza ry prze strze ni edu ka cyj nej, któ re two rzą cha rak te ry sty kę sprzy ja ją ce go mi kro śro do wi ska dla pro ce su ucze nia się, opis po zio mu kom - pe ten cji spo łecz nych i emo cjo nal nych dzie ci 6-let nich w ró żnych śro do wi skach edu ka cyj - nych, ob raz kom pe ten cji ucze nia się w po rów na niu opi nii uczniów, na uczy cie li i ro dzi ców, opis za baw ba daw czych z za kre su geo me trii sfe rycz nej sto so wa nych w pro ce sie roz wi ja nia kom pe ten cji ma te ma tycz nych młod szych uczniów, re flek sje na uczy cie li prak ty ków o roz - wo ju kom pe ten cji dziec ka zgod nie z pla nem dal toń skim oraz we dług wska zań M. Mon tes - so ri. W za kre sie po świę co nym na uczy ciel skim kom pe ten cjom zna la zły się m.in.: pre zen ta cje umie jęt no ści ma te ma tycz nych i dy dak tycz nych pol skich stu den tów pe da go gi ki przy szłych na uczy cie li edu ka cji wcze snosz kol nej w świe tle wy ni ków mię dzy na ro do we go ba da nia TEDS (Te acher Edu ca tion and De ve lop ment Su rvey) oraz do nie sie nia z ba dań nad roz wo jem opie - kuń czych dys po zy cji w pro ce sie do sko na le nia za wo do we go na uczy cie li w USA. Au to rzy ar ty ku łów po ru sza ją za gad nie nie kom pe ten cji z od mien nych per spek tyw, co mo że być in te - re su ją ce za rów no z punk tu wi dze nia teo rii, jak i prak ty ki edu ka cyj nej. Chce my też po in for mo wać Czy tel ni ków i Au to rów o pod ję tej przez re dak cję de cy zji, istot nej z uwa gi na spro fi lo wa nie te ma tycz ne na sze go cza so pi sma. Otóż nad sy ła ne do nas tek sty są te ma tycz nie zró żni co wa ne i czę sto, mi mo wy so kiej ja ko ści, mu si my re zy gno wać z ich opu bli ko wa nia, gdyż nie od po wia da ją pro ble ma ty ce już za pla no wa nej. Z tego po wodu po sta no wi li śmy, że od ko lej ne go nu me ru nie bę dzie my na rzu cać te ma tu, ale wy ła niać go z ar ty ku łów na de sła nych do dru ku. Przyj mu je my za tem szer szą i bar dziej ela stycz ną te ma tycz nie for mu łę przy szłych to mów na sze go pi sma.

6 From the Editor The issue of competences is an important one in the area of the theory and practice of school education. At the same time, it goes beyond this field, because the competences acquired through knowledge and experience allow everyone to explore the world and actively participate in it. Therefore, the texts contained in the current issue of IEE entitled The Competences of Children and their Teachers Barriers and Support, demonstrate competences in the widest possible variety of ways. The presented articles are concentrated mainly on the skills/ predispositions/abilities of the two, marked in the title, actors of the educational process. One of the other possible dividing lines of the discussed issues is between the competences associated closely with school and the skills which go beyond school subjects, including the so-called key competences. The whole discussion can be summarized as an attempt to answer the following questions: What are competences? What should be a liberating learning environment for the development of competences of the child? What competences are teachers characterized by (or should be characterized by) to create such an environment? What constitutes support and what is the barrier to the development of competences of the children? In the presented texts areas of educational space can be found which create the characteristics of a microenvironment favourable to the learning process, a description of the level of social and emotional competences of 6 year-old children in various educational environments, an image of the learning competences in the compared students, teachers, and parents opinions, a description of the inquiring play activities connected with spherical geometry used in the process of developing mathematical competencies of younger pupils, teacher practitioners reflections on the development of the child s competences in accordance with Dalton s plan and M. Montessori s guidelines. The following are found within the range of teaching competences: the demonstration of mathematical and pedagogical skills of Polish students of Pedagogy future early education teachers in the light of the international research of TEDS (Teacher Education and Development Survey), and reports from research in the development of caring predispositions in the process of in-service professional development of teachers in the U.S.A. The authors of the articles raise the question of competences from varying perspectives, which may be of interest from the standpoint of both educational theory and practice. We would also like to inform our Readers and Authors that we have made an essential decision regarding the monothematic profile of our journal. The texts submitted to the editors are thematically differentiated and despite their high quality we often have to refuse to publish them because their content goes beyond the previously planned topic. That is why we have decided not to impose the themes on the issues. Instead, starting from the next issue, we will emerge the theme of each issue from the submitted articles. Our intention is to introduce a wider and thematically more flexible formula of the future issues of our journal.

7 ROZPRAWY I A R T Y K U Ł Y

8 Janina Uszyńska-Jarmoc Uniwersytet w Białymstoku janinus@interia.pl Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych szkoły podstawowej, ich nauczycieli i rodziców Summary The picture of learning competence the perspective of third and sixth grade pupils of primary school, their teachers and parents The aim of the research was to present and review author s tools for studying opinions and assessments concerning different aspects of eight key competences of a pupil. The article focuses only on one key competence the learning competence of pupils completing the first and second stage of primary school education. Moreover, the aim of the research was to show the possibility of analyzing the research results and compare different perspectives of viewing the same problem by pupils, their parents and teachers. The assessments and self-assessments of learning competence and the sense of learning competence considered in six different categories were studied. It was assumed that learning competence develops throughout the whole human life. Therefore, it is worth finding a method of researching the competence in order to grasp developmental changes taking place in pupils attitudes, opinions and assessments at different stages of education starting with early-school up to school-leaving. In addition, it was recognized that it should be checked to what extent pupils attitudes are consistent with those of their parents and teachers. The pilot research results show that it is necessary to modify the research instruction (especially the one directed to pupils) and include it into the scale of another category opinions of teachers, parents and pupils on the degree of responsibility of pupils themselves for the level/development of a given competence. Sło wa klu czo we: kom pe ten cje klu czo we, kom pe ten cja ucze nia się, teo ria E. Erik so na, ucze - nie się jak się uczyć, Ska la Subiek tyw nej Oce ny Kom pe ten cji Klu czo wych keywords: key competences, learning competence, theory of E. Erikson, learning how to learn, Key Competences Subjective Assessment Scale wprowadzenie W epo ce cy fro wej, któ ra sta ła się fak tem pod kre śla się czę sto po trze bę ra dy kal nej zmia - ny tra dy cyj nej szko ły, a tym sa mym zmia nę cha rak te ru, wa run ków i or ga ni za cji pro ce su ucze nia się lu dzi w XXI wie ku 1. Pro gno zu je się, iż już w nie da le kiej przy szło ści na stą pią 1 Sze rzej na te mat wy zwań sto ją cych przed edu ka cją wcze snosz kol ną w epo ce cy fro wej na pi sa łam w tek - ście Ro zu miem sie bie i szko łę, umiem i chcę się uczyć. Me tau cze nie się dziec ka w świe tle wy ni ków badań ja ko ścio wych tekst przy ję ty do dru ku.

9 Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych... 9 jesz cze bar dziej nie wia ry god nie brzmią ce dzi siaj zmia ny, jak na przy kład, bez po śred nia in te gra cja ró żne go ro dza ju de tek to rów, ka mer cy fro wych z mó zgiem, co po zwo li na znacz - ne roz sze rze nie mo żli wo ści po znaw czych, a ta kie bez po śred nie sprzę ga nie mó zgów z kom - pu te ra mi i In ter ne tem za pew ni na tych mia sto wy do stęp do do wol nej in for ma cji ze wszyst kich dzie dzin (Duch 2011: 29). Pro gno zy te są na ty le bli skie i re al ne, iż w licz nych pu bli ka cjach aka de mic kich, nie tyl ko pe da go gicz nych, wska zu je się na ko niecz ność no - we go spoj rze nia na ro lę edu ka cji w tak gwał tow nie zmie nia ją cym się świe cie. Ana li za naj - now szych osią gnięć na uko wych i na uko wych pro gnoz zmian spra wia, że nikt już nie ma wąt pli wo ści, iż od cy fro wej cy wi li za cji nie ma od wro tu, a roz wój ta kich na uk jak: bio lo - gia syn te tycz na, in ży nie ria ge ne tycz na, bio lo gia mo le ku lar na, bio fi zy ka, ma te ma ty ka, po - wo du jąc tak gwał tow ne zmia ny w świe cie, wy ma ga ją od edu ka cji już te raz zu peł nie in ne go przy go to wa nia czło wie ka do ro zu mie nia świa ta, któ ry po wsta je na je go oczach i do ra dze - nia so bie z co raz więk szą je go zło żo no ścią, do co dzien ne go funk cjo no wa nia w świe cie ma szyn ob da rzo nych co raz więk szą in te li gen cją za tem naj wa żniej szą umie jęt no ścią czło - wie ka koń czą ce go edu ka cję szkol ną po win no być ucze nie się, świa do me, au to no micz ne, mo ty wo wa ne we wnętrz nie, sa mo re gu lo wa ne, trak to wa ne przez pod miot uczą cy się ja ko war tość sa ma w so bie. Wy ni kiem ana li zy wy zwań sto ją cych przed sys te ma mi edu ka cji we współ cze snym świe cie jest wy zna cze nie przez Par la ment Eu ro pej ski i Ra dę Eu ro py ośmiu klu czo wych kom pe ten cji po trzeb nych czło wie ko wi w pro ce sie ucze nia się przez ca łe ży cie, za tem po - wi nien je roz wi jać i do sko na lić ka żdy nie za le żnie od wie ku, płci, wy ko ny wa ne go za wo du i do świad cze nia (Dz. U. UE 2006). Wspól ną ce chą wszyst kich kom pe ten cji jest nie za le - żność od przed mio tu na ucza nia, co ozna cza, że są one po nad przed mio to wy mi, ogól ny mi, nie za le żny mi od kon kret nych dys cy plin czy dzie dzin wie dzy. Kom pe ten cje te za le ca ne są do re ali za cji na wszyst kich szcze blach kształ ce nia i we wszyst kich kra jach człon kow skich Unii Eu ro pej skiej. Pod kre śla się, że jed ną z naj wa żniej szych jest kom pe ten cja ucze nia się, któ ra wa run ku je ja kość świa do mej pra cy nad zdo by wa niem po zo sta łych, wo bec cze go jest czę sto trak to wa na ja ko nad rzęd na kom pe ten cja czło wie ka. Przyj mu je się, że ucze nie się jest uni wer sal ną, wa żną po trze bą ka żde go czło wie ka, ujaw nia ją cą się przez ca łe ży cie (Vaill 1996). Za tem za spa ka ja nie jej sta je się ko niecz ne i obo wiąz ko we. Tym cza sem z ba - dań do ty czą cych efek tyw no ści pierw sze go eta pu edu ka cyj ne go wy ni ka, że pol scy uczniowie do brze ra dzą so bie je dy nie z za da nia mi me cha nicz ny mi i ma ło zło żo ny mi, z rzad ka na to miast efek tyw nie funk cjo nu ją w sy tu acjach nie do okre ślo nych, wy ma ga ją cych ro zu - mo wa nia, my śle nia kry tycz ne go i twór cze go (M. Fe de ro wicz, M. Si tek 2011). Na pro blem kon se kwen cji bra ku umie jęt no ści ucze nia się przez ca łe ży cie mo żna ta kże spoj rzeć z dal - szej i jed no cze śnie szer szej per spek ty wy. Na przy kład w naj now szym ra por cie (M. Bo ni 2011) pod kre śla się, że bar dzo nie po ko ją cym fak tem jest tzw. ear ly scho ol -le avers, po - nieważ w Pol sce tyl ko dwie trze cie ab sol wen tów szkół za wo do wych kon ty nu uje na ukę w uzu peł nia ją cych tech ni kach lub li ce ach. Po zo sta li opusz cza ją sys tem szkol ny z bar dzo ni ski mi kwa li fi ka cja mi, nie po dej mu jąc jed no cze śnie żad nych sta rań o dal szą na ukę czy do kształ ca nie. To gru pa po ten cjal nie ska za nych na spo łecz ne wy klu cze nie. Sta no wią oni 5% po pu la cji mło dzie ży w wie ku la ta, co jest jed nym z naj gor szych wskaź ni - ków w ca łej UE. Po za tym od se tek osób do ro słych ko rzy sta ją cych w Pol sce z ró żnych form kształ ce nia jest pra wie dwu krot nie ni ższy niż śred nia dla Unii Eu ro pej skiej (A. Kwa - śniew ski 2009: 88). Stąd pol scy pra co daw cy uska rża ją się, że na uka nie jest dla mło dych

10 10 Janina Uszyńska-Jarmoc war to ścią, że nie chcą się uczyć i do kształ cać, nie są kre atyw ni, nie po sia da ją umie jęt no - ści zbie ra nia i prze twa rza nia in for ma cji, nie są umo ty wo wa ni do pra cy, nie są od po wie - dzial ni za swo je kwa li fi ka cje, brak im ela stycz no ści. A prze cież od daw na pod kre śla się, że wie dza raz zdo by ta i po twier dzo na dy plo mem wy ma ga cią głe go uzu peł nia nia, do sko - na le nia, mo dy fi ko wa nia. za ło że nia teo re tycz ne i me to do lo gicz ne ba dań Pod sta wą do za pla no wa nia ba dań tu pre zen to wa nych sta ła się teo ria psy cho spo łecz ne - go roz wo ju czło wie ka opra co wa na przez E. Erik so na, w któ rej au tor opi su je osiem faz ży - cia czło wie ka, a fa za czwar ta, któ ra trwa w przy bli że niu od 6. do ok. 12. ro ku ży cia przy pa da na ca ły okres uczęsz cza nia dziec ka do szko ły pod sta wo wej (E. H. Erik son 2000). Po czą tek obo wiąz ko wej na uki szkol nej wy mu sza na dziec ku ra dy kal ną zmia nę je go do - tych cza so wych za cho wań, po nie waż za czy na ono od czu wać sil ną po trze bę osią ga nia zna - czą cych, po zy tyw nych re zul ta tów swo jej ak tyw no ści, a jed no cze śnie uzna nia dla swo ich za sług i osią gnięć. We dług E. Erik so na pod sta wo wym osią gnię ciem, któ re de cy du je o efek - tach roz wo ju dziec ka jest po czu cie kom pe ten cji, któ re wy ni ka z sil nej po trze by do świad - cza nia suk ce su we wła snych oczach i w opi nii in nych. Uczeń, wstę pu jąc do szko ły, wcho dzi w no wą ro lę spo łecz ną, ro lę ucznia, któ rej sta ra się spro stać. Naj wa żniej szą ak tyw no ścią dziec ka w tym okre sie sta je się ucze nie się, za tem naj wa żniej sze je go no we do świad cze - nia zwią za ne są ucze niem się, któ re go wy ni ki in ter pre tu je i na ich pod sta wie bu du je ob raz sie bie ja ko czło wie ka mniej lub bar dziej kom pe tent ne go. Po nad to, nie mniej wa żne dla roz wo ju po czu cia kom pe ten cji są opi nie o nim ja ko uczniu wy ra ża ne przez na uczy cie li, kole gów, ro dzi ców, in nych lu dzi. Ter min kom pe ten cja, oprócz skład ni ków po znaw czych (sa mo świa do mość, wie dza, umie jęt no ści po znaw cze), za wie ra w so bie ta kże kom po nen ty mo ty wa cyj ne i cha rak te ro - lo gicz ne. We dług R. W. Whi te a (patrz: Grol nick, Ry an 1989: ) kom pe ten cja jest sze ro kim ter mi nem od no szą cym się nie tyl ko do umie jęt no ści, któ re po zwa la ją na efek tyw - ne in te rak cje z oto cze niem. W za kres te go po ję cia wcho dzi rów nież wie dza, dotycząca tego jak mo żna przy da nych zdol no ściach i umie jęt no ściach efek tyw nie za adop to wać się do szkol nych wy ma gań w ró żnych dzie dzi nach. Kom pe ten cje moc no wią żą się z osią gnięciami szkol ny mi. Whi te pro po nu je w edu ka cji roz pa try wa nie in ter na li za cyj ne go aspek tu kom - pe ten cji, mia no wi cie po czu cia kom pe ten cji. Jest to oce na swo jej efek tyw no ści i nie za leżno ści, po wo du ją ca wzrost ro zu mie nia kto i co kon tro lu je wy ni ki dzia ła nia oraz da ją ca pew ność, że mo żna być spraw cą wła sne go suk ce su. Przyj mu je się za tem w tej pra cy sze - ro kie ro zu mie nie po ję cia kom pe ten cja, w któ rej mie ści się rów nież po czu cie kom pe ten cji, opi sa ne przez M. Cze re pa niak -Wal czak (taż 1995; taż 2006). Au tor ka pod kre śla kil ka wła - ści wo ści kom pe ten cji czło wie ka: po pierw sze jest to dys po zy cja, któ ra jest roz wi ja na dzię ki na ucza niu i/lub ucze niu się; po dru gie jest ona uświa da mia na przez czło wie ka, po trze cie jest umie jęt no ścią ade kwat ne go za cho wa nia się w okre ślo nej sy tu acji i kon tek - ście, po czwar te jest mo żli wa do za ob ser wo wa nia przez in nych lu dzi, po pią te jest umie jęt no ścią, któ rej jed nost ka jest świa do ma, po szó ste jed nost ka chce tę umie jęt ność wy ko rzy sty wać w swo im funk cjo no wa niu w świe cie rze czy wi stym, po siód me jed nost - ka bie rze od po wie dzial ność za skut ki wy ko rzy sty wa nia tej umie jęt no ści, wresz cie umie - jęt ność, któ rą na zy wa my kom pe ten cją jest po wta rzal na w co dzien nym funk cjo no wa niu,

11 Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych czyli nie jest tyl ko jed no ra zo wym ak tem. Jed nym z atry bu tów kom pe ten cji jest dy na mi ka (zmia na kon dy cji po szcze gól nych ko re la tów), a dru gim mo żli wość prze no sze nia kom pe - ten cji na in ne sy tu acje. Przyj mu jąc sze ro kie ra my te go ter mi nu, mo żna od po wie dzieć na py ta nie, czym jest kom pe ten cja ucze nia się? Jest to wła ści wość czło wie ka, któ ra obej mu je sze ro ki ze staw dys po zy cji, któ re ma ją za pew nić mu pew ną ła twość zdo by wa nia dal szej wie dzy, po czy - na jąc od na by wa nia po czu cia za ufa nia do wła snych mo żli wo ści po zna wa nia świa ta, roz - wi ja nia mo ty wa cji do po głę bia nia wie dzy i umie jęt no ści, po przez bu do wa nie umie jęt no ści okre śle nia po trzeb wła sne go roz wo ju w da nej sy tu acji, po roz wi ja nie umie jęt no ści or ga - ni zo wa nia so bie wła sne go pro ce su ucze nia się i ko rzy sta nia z ist nie ją cych za so bów we - wnętrz nych i ze wnętrz nych (Fe de ro wicz, Si tek 2011). Umie jęt ność ucze nia się obej mu je in ten cjo nal ną, mo ty wo wa ną we wnętrz nie i świa do mie po dej mo wa ną ak tyw ność po znaw - czą uczą ce go się, wy ma ga ją cą ro zu mie nia i kon tro lo wa nia wła snych pro ce sów my ślo - wych; ro zu mie nia pro ce sów pa mię cio wych; do ko ny wa nia wy bo ru naj lep szych me tod i śro do wi ska do ucze nia się; umie jęt no ści ob ra zo wa nia czy li kon cep tu ali zo wa nia tej sa - mej sy tu acji na wie le spo so bów; umie jęt no ści ad op to wa nia śro do wi ska do po trzeb wła - sne go ucze nia się i wresz cie po strze ga nia na uki ja ko po zy tyw ne go do świad cze nia (Biggs 1985: ). Prze kła da jąc po wy ższe spo so by ro zu mie nia isto ty kom pe ten cji ucze nia się na wskaź ni ki tej kom pe ten cji wy ra żo ne w ję zy ku czyn no ści dzie ci w młod szym wie ku szkol nym, mo żna je ująć na stę pu ją co: dziec ko świa do mie po szu ku je in for ma cji czy ta, wy bie ra tre ści, sta wia py ta nia, gro ma dzi ró żne opi nie, no tu je, w tym po tra fi prze no sić je do swo ich pli ków, łą czy pro ble my, wnio sku je, prze twa rza in for ma cje, ko mu ni ku je je in nym, re da guje tek sty (notat ki, opi sy, stresz cze nia), ko ry gu je je i kry tycz nie oce nia itd. Wa żne są tu ta kie ce chy my śle nia uczniów, jak: wra żli wość na pro ble my, ela stycz ność my śle nia (ro zu miana jako umie jęt ność do sto so wa nia po sia da nej wie dzy i umie jęt no ści do ró żnych, po ja wia ją cych się no wych lub zmie nia ją cych się sy tu acji i kon tek stów), kry ty cyzm my śle nia (umie jęt ność spraw dza nia i kon tro lo wa nia prze bie gu wła sne go my śle nia, ten den cja do roz wa żne go wy da wa nia są dów i ra cjo nal ne go uza sad nia nia wła sne go sta no wi ska), sa mo dziel ność my śle nia (skłon ność do po - szu ki wa nia wła snych roz wią zań po mi mo trud no ści lub mi mo świa do mo ści mo żli wo ści uzy - ska nia po mo cy z ze wnątrz), nie za le żność my śle nia od opi nii na uczy cie la lub ró wie śni ków. Mo gło by się wy da wać, iż są to dość wysokie ocze ki wa nia w sto sunku do dzieci w wie ku 6 12 lat. Prze pro wa dzo ne ba da nia ob ra zu Ja, ba da nia roz wo ju sa mo świa do mo ści moc nych oraz sła bych stron swo jej oso by w prze szło ści i te raź niej szo ści wska zu ją na dość do brze roz wi - nię te zdol no ści do re flek sji nad so bą i ade kwat nej sa mo oce ny sie bie po ja wia ją ce się już u dzie ci w młod szym wie ku 2. Stąd uzna no, że war to kon ty nu ować te ba da nia i na ich pod sta - wie pro jek to wać dzia ła nia edu ka cyj ne, za wę ża jąc je tym ra zem do pro ble ma ty ki Ja ja ko pod - miot uczą cy się. Za tem przy ję to, że w mo de lu edu ka cji wspie ra ją cej pro ces ucze nia się dziec ka, jak się uczyć wa żną ro lę od gry wać bę dzie jego wie dza o so bie ja ko uczą cym się 2 Sze rzej na te mat wy ni ków ba dań wła snych i wy ni ków ba dań pro wa dzo nych za gra ni cą w tek ście J. Uszyń skiej -Jar moc (2007), Od twór czo ści po ten cjal nej do au to kre acji w szko le. Bia ły stok, Wy daw nic two Trans Hu ma na i w tek ście J. Uszyń skiej -Jar moc (2011), Od no wi cju sza do eks per ta ucze nia się, jak się uczyć. Po tocz ne kon cep cje ucze nia się pod sta wą na by wa nia kom pe ten cji ucze nia się dzie ci w młod szym wie ku szkol nym. W: D. Klus -Stań ska, D. Bronk, A. Ma len da (red.), Pe da go gi ka wcze snej edu ka cji dys - kur sy, pro ble my, otwar cia. War sza wa, Wy daw nic two Aka de mic kie Żak.

12 12 Janina Uszyńska-Jarmoc pod mio cie, zna jo mość wła snych mo żli wo ści, po trzeb, pre fe ren cji, zdol no ści i umie jęt no ści umo żli wia ją cych efek tyw ne ucze nie się. Po nad to wa żnym ele men tem wa run ku ją cym prze - bieg pro ce su i efek ty ucze nia się jest po czu cie kom pe ten cji ucze nia się. Głów nym ce lem ba dań by ło po zna nie i po rów na nie opi nii do ty czą cych kom pe ten cji ucze nia się pre zen to wa nych przez uczniów koń czą cych pierw szy i dru gi etap edu ka cji w szko le pod sta wo wej, a na stęp nie po rów na nie tych opi nii z opi nia mi na uczy cie li i ro dzi - ców ba da nych uczniów. Uzna no, że ze sta wie nie ze so bą i po rów na nie opi nii trzech pod - mio tów edu ka cji: uczniów, na uczy cie li i ro dzi ców, a więc trzech od mien nych per spek tyw mo że być in te re su ją ce z punk tu wi dze nia prak ty ki edu ka cyj nej. Ba da nia re ali zo wa ły także licz ne ce le szcze gó ło we. Mię dzy in ny mi jed nym z nich by ło osza co wa nie zna cze nia, jakie dla uzna nia ko goś za kom pe tent ne go ma je go cha rak te ry sty ka de mo gra ficz na (płeć), funk - cjo no wa nie szkol ne (re zul ta ty szkol ne) oraz ele ment be ha wio ral ny (ak tyw ność). Innym ce lem ba dań by ło po szu ki wa nie od po wie dzi na py ta nie o sto pień na si le nia ró żnych atrybutów uzna wa nych za po zy tyw nie zwią za ne z wi ze run kiem oso by kom pe tent nej. Inny mi sło wy cho dzi ło o od po wiedź na py ta nie, czy oso ba kom pe tent na jest po zy tyw nie zmo ty - wo wa na do zdo by wa nia tej kom pe ten cji, ja kie wi dzi szan se na roz wój tej kom pe ten cji w przy szło ści, ko go obar cza naj więk szą od po wie dzial no ścią za osią gnię ty już jej po ziom. Ko lej nym ce lem ba dań mo że być stwo rze nie pro fi li osób i pró ba za pre zen to wa nia ran kin - gu czym cha rak te ry zu je się ktoś, ko go mo żna uznać za mak sy mal nie kom pe tent ne go, a czym ktoś kto jest skraj nie nie kom pe tent ny. W ce lu ba da nia opi nii i ocen do ty czą cych kom pe ten cji klu czo wych uczniów koń czą - cych pierw szy i dru gi etap edu ka cji w szko le pod sta wo wej za sto so wa no sześć spój nych ze so bą na rzę dzi ba daw czych. Za ło żo no, iż war to ze sta wić ze so bą opi nie za rów no na - uczy cie li, ro dzi ców i uczniów. Dla te go układ i treść py tań, ich licz ba i spo sób za zna cza - nia od po wie dzi dla ka żdej oso by (ucznia, ro dzi ca, na uczy cie la) oce nia ją cej kom pe ten cje klu czo we by ły iden tycz ne. Na to miast nie co ró żnił się ję zyk in struk cji (ob ja śnień) skie ro - wa ny do uczniów, a ta kże for ma gra ma tycz na okre śleń w przy pad ku ska li skie ro wa nej do uczniów (2 oso ba licz by po je dyn czej), w ska li dla ro dzi ców i na uczy cie li (3 oso ba liczby po je dyn czej). Jak wska za no w in nym ar ty ku le Ska la Su biek tyw nej Oce ny Kom pe ten cji Klu czo wych (SSOKK) 3 po sia da trzy wer sje: dla Ro dzi ców (SSOKK -R), uczniów (SSOKK -U) i nauczycieli (SSOKK -N). W ba da niach tu pre zen to wa nych ka żda z tych skal od no si ła się do in nej gru - py uczniów klas trze cich i szó stych szko ły pod sta wo wej (SSOKK -N -III, SSOKK -R -III, SSOKK -U -III, SSOKK -N -VI, SSOKK -R -VI, SSOKK -U -VI). W ob rę bie ka żdej ze skal ba da no oce ny lub opi nie na te mat ośmiu kom pe ten cji klu czo wych. Na to miast w ba da niach tu opi sy wa nych przed sta wio ne bę dą wy ni ki do ty czą ce tyl ko jed nej z ośmiu kom pe ten cji klu czo wych umie jęt no ści ucze nia się. W in struk cji skie ro wa nej do po szcze gól nych grup ba da nych osób umiesz czo no po - dobnej tre ści in for ma cję, któ ra na przy kład dla uczniów wy glą da ła na stę pu ją co: Ka żdy 3 Au tor ka mi na rzę dzia są Ja ni na Uszyń ska -Jar moc, Bar ba ra Du del i Mał go rza ta Gło skow ska -Soł da tow. Cały ze staw skła da się z dwu na stu od ręb nych skal prze zna czo nych dla uczniów koń czą cych po szcze gólne eta py edu ka cji (III i VI kla sy szko ły pod sta wo wej, III kla sy gim na zjum i uczniów ostat niej kla sy szko ły śred niej li ceum lub tech ni kum). Ka żda z czte rech skal po sia da trzy wer sje dla ucznia, na uczy cie la -wy cho waw cy i ro dzi ców. Ska le nie zo sta ły opu bli ko wa ne, po nie waż na dal są te sto wa ne w ba da niach pi lo ta żo wych, mo dy - fi ko wa ne, wzbo ga ca ne o na stęp ne ka te go rie i w naj bli ższym cza sie pod da ne zo sta ną stan da ry za cji.

13 Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych czło wiek po sia da wie le i w ró żnym stop niu roz wi nię tych kom pe ten cji, któ re bar dziej lub mniej są mu po trzeb ne te raz lub w przy szło ści. Po ni żej przed sta wio no wy bra ne przy kła dy tych kom pe ten cji. Prze czy taj uwa żnie co one ozna cza ją. Od no śnie do kom pe ten cji ucze - nia się uczniów trze ciej kla sy szko ły pod sta wo wej po da no, że Wy so ki po ziom kom pe - ten cji ucze nia się ozna cza, że: za wsze wiesz, dla cze go uczysz się te go cze go się uczysz, ucząc się pa mię tasz, że nie uczysz się dla stop ni szkol nych, ale po to aby wie dzieć, po tra fisz wy ko rzy sty wać w co dzien nym ży ciu zdo by tą wie dzę i umie jęt no ści, sa mo dziel ne or ga ni zu jesz so bie miej sce i pla nu jesz naj lep szy czas na ucze nie się, masz swo je ulu bio ne, do bre i spraw dzo ne spo so by ucze nia się, za wsze uczysz się chęt nie (SSOKK-U-III). Po za po zna niu się z przy ję tym spo so bem ro zu mie nia, w czym wy ra ża się kom pe ten cja ucznia koń czą ce go da ny etap edu ka cji, pro szo no ka żde go z ba da nych (uczniów, na uczy - cie li i ro dzi ców) o prze czy ta nie ka żde go z sze ściu py tań od no szą cych się do kom pe ten cji ucze nia się i za zna cze nie wy bra nej od po wie dzi na sied mio stop nio wej ska li. Ba da nych uczniów po in stru owa no, że wszyst kie py ta nia wy ma ga ją, abyś za zna cza jąc wy bra ną od po - wiedź na ska li sied mio stop nio wej my ślał tyl ko o so bie i o swo im za cho wa niu zgod nie z tym, co ro bisz, co lu bisz, co chcesz, jak my ślisz o so bie ja ko uczą cej się oso bie; a nie tak, jak są - dzą in ni ucznio wie. Na to miast w ska lach SSOKK -N i SSOKK -R trzy py ta nia do ty czy ły opi nii sa mych na uczy cie li i ro dzi ców ich po glą dów na te mat wa żno ści kom pe ten cji ucze - nia się, opi nii na te mat od po wie dzial no ści szko ły i ich sa mych ja ko ro dzi ców za stan (po ziom) kom pe ten cji ucze nia się uczniów. Na to miast trzy in ne po le ce nia (proś by) do ty czy ły: za zna cze nia wła snej opi nii lub oce ny po zio mu kom pe ten cji po szcze gól nych uczniów/sy nów lub có rek; oce ny stop nia praw do po do bień stwa, że uczeń/syn lub cór ka w przy szło ści osią gnie wy - so ki po ziom tej kom pe ten cji; oce ny po zio mu mo ty wa cji do na by wa nia kom pe ten cji po szcze gól nych uczniów/sy nów lub có rek. W ba da niach pre zen to wa nych w tym tek ście po szu ki wa no od po wie dzi na na stę pu ją ce pro ble my ba daw cze: 1. Jak wa żna jest kom pe ten cja ucze nia się dla sa me go ucznia, je go ro dzi ca i na uczy ciela? 2. W ja kim stop niu uczeń osią gnął wy so ki po ziom tej kom pe ten cji w opi nii sa me go ucznia, je go ro dzi ca i na uczy cie la? 3. Jak bar dzo dziec ko, je go ro dzic i na uczy ciel chcą, aby da ny uczeń tę kom pe ten cję osią - gnął? 4. Ja kie jest praw do po do bień stwo, zda niem ro dzi ca, na uczy cie la i sa me go ucznia, że w przy szło ści osią gnie on wy so ki po ziom kom pe ten cji ucze nia się? 5. W ja kim stop niu szko ła od po wia da za roz wój/po ziom tej kom pe ten cji u uczniów w opi - nii dziec ka, je go ro dzi ców i na uczy cie la? 6. W ja kim stop niu ro dzi ce od po wia da ją za roz wój/po ziom tej kom pe ten cji u uczniów w opi nii sa me go dziec ka, je go ro dzi ców i na uczy cie la? 7. Ja kie są ró żni ce po glą dów od no śnie do kom pe ten cji ucze nia się uczniów wy ra ża ne przez nich sa mych, ich na uczy cie li i ro dzi ców? 8. Ja kie są ró żni ce w za kre sie ocen i opi nii uczniów klas trze cich i szó stych szko ły pod - sta wo wej?

14 14 Janina Uszyńska-Jarmoc W związ ku z fak tem, że ba da nie mia ło cha rak ter eks plo ra cyj ny nie for mu ło wa no szcze - gó ło wych hi po tez od no śnie do ka żde go ze sfor mu ło wa nych pro ble mów ba daw czych. Bada nia zo sta ły prze pro wa dzo ne w kil ku na stu szko łach pod sta wo wych na te re nie wo je - wódz twa pod la skie go funk cjo nu ją cych w du żym, śred nim lub ma łym mie ście oraz na wsi. Obej mo wa ły uczniów 281 klas trze cich i 369 szó stych szkół pod sta wo wych, ich ro dzi ców (N 602) i na uczy cie li (N 593). wy ni ki ba dań Na wstę pie ana li zy na le ży pod kre ślić, że w wy ni ku za sto so wa nia te stu nie pa ra me trycz - ne go Z Koł mo go ro wa -Smir no wa dla jed nej pró by oka za ło się, iż we wszyst kich przy pad - kach zmien nej wy nik sta ty sty ki Z był istot ny sta ty stycz nie (p<0,05), wo bec cze go na le ża ło od rzu cić hi po te zę ze ro wą i przy jąć, że wszyst kie roz kła dy zmien nych w pró bie nie są zgod - ne z roz kła dem nor mal nym. Za tem na le ża ło przy te sto wa niu ró żnic mię dzy dwie ma gru - pa mi nie za le żny mi od wo łać się do te stów nie pa ra me trycz nych te stu U Man na -Whit neya (Be dyń ska, Brze zic ka 2007: ). Pierw szą ana li zo wa ną ka te go rią by ła oce na stop nia wa żno ści kom pe ten cji ucze nia się. War to przy po mnieć, że oce nę tę mo żna ana li zo wać na tle po zo sta łych sied miu kom pe ten - cji, na to miast w ba da niach tu pre zen to wa nych oce na ta mo że być ze sta wio na dla uczniów klas trze cich i szó stych szko ły pod sta wo wej, a ta kże dla uczniów, ich ro dzi ców i na uczy - cie li. Wy ni ki przed sta wio ne w ta be li 1. wska zu ją, iż za rów no ucznio wie klas trze cich, jak i szó stych wy so ko ce nią so bie kom pe ten cję ucze nia się, wy ni ki te su ge ru ją du że po do bień - stwo ocen, choć śred nie uczniów młod szych i star szych ró żnią się istot nie (p<0,05), po - dob nie ró żnią się opi nie ro dzi ców uczniów dzie ci z po szcze gól nych klas, a ta kże opi nie na uczy cie li dzie ci młod szych i star szych. Po rów nu jąc śred nie ocen wszyst kich ba da nych grup war to pod kre ślić, że naj bar dziej ce nią tę kom pe ten cję na uczy cie le pra cu ją cy w klasach trze cich. Ta be la 1. Oce na stop nia wa żno ści kom pe ten cji ucze nia się per spek ty wa uczniów, ich ro dzi ców i na uczy cie li Oso by ba da ne Kla sa N M sd Test U Man na -Whit neya p Ucznio wie III 281 6,23 1,10 VI 369 5,81 1, ,0 0,000 Ro dzi ce III 251 6,62 0,63 VI 351 6,20 1,02 5,0701,0 0,020 Na uczy cie le III 295 6,70 0,46 VI 298 6,38 0, ,0 0,000 Ob ja śnie nia sym bo li uży tych w ta be li 1 i na stęp nych: N licz ba ba da nych, M śred nia aryt me tycz na, sd od chy le nie stan dar do we, U Test dla prób nie za le żnych U Man na -Whit neya. Pla nu jąc ba da nia za ło żo no, że jed nym z wa żnych wskaź ni ków kom pe ten cji jest ocena po zio mu oraz po czu cia kom pe ten cji ucze nia się, któ re wy ra ża się w su biek tyw nej

15 Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych sa mo oce nie ucznia. Opi nie ba da nych grup osób przed sta wio ne w ta be li 2. po ka zu ją, że ucznio wie klas szó stych ni żej niż ich ko le dzy z klas trze cich oce ni li do tych czas osią gnię - ty po ziom kom pe ten cji ucze nia się. Ró żni ce śred nich sa mo ocen są istot ne sta ty stycz nie. Po dob nie ró żnią się w swo ich oce nach na uczy cie le i ro dzi ce uczniów młod szych i star - szych. War to pod kre ślić, że ro dzi ce uczniów klas szó stych naj wy żej oce ni li tę kom pe ten - cję swo ich dzie ci, cho ciaż ich opi nie na ten te mat nie ró żnią się w spo sób istot ny sta ty stycz nie od opi nii ro dzi ców uczniów klas trze cich. Ta be la 2. Sa mo oce na i oce na osią gnię te go po zio mu kom pe ten cji ucze nia się w opi nii uczniów, ich ro dzi ców i na uczy cie li Oso by ba da ne Kla sa N M sd Test U Man na -Whit neya p Uczniowie III 281 5,37 1,19 VI 369 4,98 1, ,5 0,000 Rodzice III 251 4,93 1,29 VI 351 6,20 1, ,0 0,841 Nauczyciele III 295 4,79 1,28 VI 298 4,51 1, ,0 0,000 Mo ty wa cję do zdoby wa nia kom pe ten cji ucze nia się trak to wać war to ja ko wa żny wy - znacz nik efek tyw no ści te go pro ce su. Mo ty wa cję opi su je się ja ko stan we wnętrz ny, któ ry wpły wa na wy bór przez uczniów okre ślo nych ak tyw no ści zwią za nych z ucze niem się. Uczeń mo że sa mo rzut nie po dej mo wać dzia ła nia zmie rza ją ce w kie run ku świa do me go ucze nia się nie tyl ko co do tre ści, ale ta kże wa run ków, spo so bów i stra te gii. Au to no miczne re gu lo wa nie pro ce su ucze nia się za po mo cą har mo nij nie upo rząd ko wa ne go zbio ru za sad po stę po wa nia, z któ ry mi uczeń się iden ty fi ku je świad czy o wy so kim po zio mie je go mo ty - wa cji we wnętrz nej. Ana li za da nych przed sta wio nych w ta be li 3. pro wa dzi do wnio sku, iż ucznio wie klas trze cich przy pi sa li so bie naj wy ższe no ty wska zu ją ce na wy so ki po ziom mo ty wa cji do ucze nia się, na to miast zde cy do wa nie ni żej oce ni li mo ty wa cje ucznia za rów - no ro dzi ce dzie ci z klas trze cich, jak i szó stych, choć ich opi nie nie wska zu ją na ró żni ce sta ty stycz nie istot ne. Na to miast war to za uwa żyć, że opi nie ro dzi ców dzie ci z klas trze cich i szó stych do ty czą ce tej kwe stii nie ró żnią się w spo sób istot ny sta ty stycz nie. Ta be la 3. Sa mo oce na i oce na po zio mu mo ty wa cji ucznia do zdo by wa nia w przy szło ści wy so kie go po zio mu kom pe ten cji ucze nia się Oso by ba da ne Kla sa N M sd Test U Man na -Whit neya p Uczniowie III 281 6,42 1,00 VI 369 6,08 1, ,0 0,000 Rodzice III 251 5,53 1,26 VI 351 5,34 1, ,5 0,048 Nauczyciele III 295 5,71 1,14 VI 298 5,30 1, ,0 0,000

16 16 Janina Uszyńska-Jarmoc Za ło żo no, że na ja kość prze bie gu pro ce su ucze nia się w szko le oraz w na tu ral nych sy - tu acjach co dzien nych, a w re zul ta cie na ogól ne efek ty ucze nia się mo że mieć wpływ to, co po szcze gól ne pod mio ty edu ka cji są dzą o mo żli wo ściach osią gnię cia w przy szło ści wyso kie go po zio mu kom pe ten cji ucze nia się To, na ile sza cu je my swo je szan se na suk ces wa ży na efekt koń co wy w dro dze do suk ce su, tak sa mo jak to, co są dzą na ten te mat na - uczy cie le i ro dzi ce oraz to, jak i ja kie są dy na ten te mat ko mu ni ku ją dzie ciom. Za tem uzna - no, że war to jest po znać opi nie sa mych uczniów na te mat wi zji efek tów pro ce su na by wa nia kom pe ten cji ucze nia się, a na stęp nie okre śle nia na ile te opi nie są zbie żne, spój ne z opi - nia mi do ro słych. Ana li za da nych po zwa la stwier dzić, że choć wszyst kie gru py ba da nych osób dość opty mi stycz nie pa trzą w przy szłość, do strze ga jąc mo żli wo ści osią gnię cia wyso - kie go po zio mu kom pe ten cji ucze nia się uczniów klas trze cich i szó stych szko ły pod sta - wo wej, to jed nak war to pod kre ślić ni ższy sto pień opty mi zmu za rów no uczniów klas wy ższych, ich na uczy cie li i ro dzi ców w po rów na niu z od po wia da ją cy mi im gru pa mi do - ty czą cy mi opi nii dzie ci młod szych. Ten wy raź ny spa dek wia ry w mo żli wo ści dzie ci jest nie po ko ją cy. Opi nie po szcze gól nych grup uczniów klas ni ższych i wy ższych, ich ro dzi - ców i na uczy cie li ró żnią się, a ró żni ce te są istot ne sta ty stycz nie. Ta be la 4. Opi nie na te mat praw do po do bień stwa uzy ska nia przez ba da nych uczniów w przy szło ści wy so kie go po zio mu kom pe ten cji ucze nia się Oso by ba da ne Kla sa N M sd Test U Man na -Whit neya p Uczniowie III 6, ,17 VI 5, , ,0 0,000 Rodzice III 6, ,91 VI 5, , ,0 0,000 Nauczyciele III 5, ,18 VI 5, , ,5 0,000 Pla nu jąc ba da nia za ło żo no, że wa żne dla roz wo ju kom pe ten cji, a przede wszyst kim dla po czu cia kom pe ten cji ucze nia się jest sto pień iden ty fi ko wa nia się z pro ce sem na by wa nia tych kom pe ten cji, wy ra ża ny po przez opi nie na te mat tego, ko mu ucznio wie przy pi su ją naj - wy ższy sto pień od po wie dzial no ści za roz wój tej kom pe ten cji. Nie mniej wa żne są ta kże opi nie ro dzi ców i na uczy cie li na ten sam te mat, a przede wszyst kim, war ty po rów na nia jest sto pień zgod no ści i spój no ści opi nii uczniów, na uczy cie li i ro dzi ców. Na pod sta wie da nych za war tych w ta be li 5. mo żna wnio sko wać, że ucznio wie klas trze cich naj więk szą od po wie dzial ność przy pi su ją szko le i na uczy cie lo wi. Ró żni ce opi nii w po rów na niu z ucznia mi koń czą cy mi dru gi etap edu ka cji są zna czą ce i ró żnią się sta ty stycz nie. Za dzi - wia ją ce, że na uczy cie le uczą cy w kla sach szó stych so bie przy pi su ją naj ni ższą licz bę punk - tów świad czą cą o tym, że w po rów na niu z in ny mi gru pa mi ba da nych czu ją się naj mniej od po wie dzial ni za po ziom kom pe ten cji ucze nia się uczniów. War to pod kre ślić, że opi nie na uczy cie li dzie ci młod szych i star szych nie wie le ró żnią się i nie są istot ne sta ty stycz nie na po zio mie 0,001.

17 Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych Ta be la 5. Opi nie na te mat stop nia od po wie dzial no ści szko ły za roz wój/po ziom kom pe ten cji ucze nia się uczniów Oso by ba da ne Kla sa N M sd Test U Man na -Whit neya p Uczniowie III 281 6,17 1,07 VI 369 5,23 1, ,5 0,000 Rodzice III 251 5,76 1,16 VI 350 5,48 1, ,0 0,002 Nauczyciele III 295 5,42 1,02 VI 298 5,15 1, ,0 0,001 Po rów na nie opi nii po szcze gól nych grup ba da nych osób pro wa dzi do stwier dze nia, że naj bar dziej od po wie dzial ni za roz wój i po ziom kom pe ten cji ucze nia się czu ją się ro dzi ce uczniów klas trze cich szko ły pod sta wo wej. Na to miast na uczy cie le uczniów klas szó stych przy pi su ją naj mniej sze zna cze nie ro dzi com w pro ce sie roz wo ju kom pe ten cji ucze nia się uczniów. War to pod kre ślić, że śred nie po rów ny wa nych grup do ty czą ce oce ny stop nia od - po wie dzial no ści ro dzi ców za roz wój kom pe ten cji ucze nia się uczniów w ka żdej po rów - ny wa nej pa rze wy ni ków są istot ne sta ty stycz nie. Ta be la 6. Opi nie na te mat stop nia od po wie dzial no ści ro dzi ców za roz wój/po ziom kom pe ten cji ucze nia się uczniów Oso by ba da ne Kla sa N M sd Test U Man na -Whit neya p Uuczniowie III 281 6,00 1,19 VI 369 5,54 1, ,0 0,000 Rodzice III 251 6,20 0,94 VI 351 5,75 1, ,0 0,000 Nauczyciele III 295 5,88 0,98 VI 298 5,14 0, ,0 0,000 Ze sta wie nie wy ni ków ba da nia opi nii i ocen do ty czą cych ró żnych wy mia rów kom pe - ten cji ucze nia się uczniów szko ły pod sta wo wej, uka za ne na wy kre sie 1. po zwa la na wy - cią gnię cie wie lu wa żnych wnio sków skie ro wa nych do na uczy cie li i ro dzi ców uczniów koń czą cych pierw szy lub dru gi etap edu ka cji szkol nej. Wnio ski te mo gą ukie run ko wy wać my śle nie nad pro jek to wa niem dzia łań na rzecz wzbo ga ce nia wie dzy uczniów, na uczy cie li i ro dzi ców o po zio mie kom pe ten cji klu czo wych, po trze bie i mo żli wo ściach wspie ra nia tych kom pe ten cji, lep sze go ro zu mie nia ich isto ty i sen su pra cy nad ich roz wi ja niem.

18 18 Janina Uszyńska-Jarmoc wy kres 1. Po rów na nie wy ni ków ocen i opi nii ba da nych na te mat po szcze gól nych ka te go rii kom pe ten cji ucze nia się uczniów Wy ni ki ba dań i wnio ski z nich pły ną ce mo gą nie w peł ni od zwier cie dlać opi nie i oce - ny kom pe ten cji ucze nia się uczniów i spój ność tych ocen i opi nii z są da mi na ten sam te - mat wy ra żo ny mi przez na uczy cie li i ro dzi ców. Ze wzglę du na ogra ni czo ną ob ję tość te go tek stu, w tym miej scu po ka żę je dy nie wy ni ki ko re la cji ob li czo ne dla ba da nych uczniów klas trze cich, ich ro dzi ców i na uczy cie li. Ta be la 7. Po rów na nie związ ku po mię dzy opi nia mi uczniów na te mat ró żnych wy mia rów kom pe ten cji ucze nia się a opi nia mi wy ra ża ny mi przez ich ro dzi ców i na uczy cie li kategoria oceny lub opinii Opinie uczniów versus Opinie uczniów versus opinie rodziców opinie nauczycieli N r p N r p ważność kompetencji 250 0,031 0, ,050 0,402 aktualny poziom kompetencji 250 0,132 0,037* 281 0,144 0,016* Motywacja 250 0,068 0, ,150 0,020* prognoza poziomu kompetencji 250 0,180 0,004** 281 0,187 0,002** odpowiedzialność szkoły 250 0,071 0, ,112 0,061 odpowiedzialność rodziców 250 0,114 0, ,193 0,001** * istot ność na po zio mie 0,05; ** istot ność na po zio mie 0,01 Przyj mu jąc pro po zy cje in ter pre ta cji po szcze gól nych za kre sów war to ści współ czyn ni - ka r -Pe ar so na (Be dyń ska, Brze zic ka 2007: 96) mo żna stwier dzić brak ko re la cji lub sła bą ko re la cję po mię dzy wy ni ka mi ba da nia opi nii uczniów a wy ni ka mi ba dań do ty czą cych opinii od no śnie do tych sa mych ka te go rii kom pe ten cji ucze nia się, ale wy ra ża nych przez na uczy - cie li lub ro dzi ców ba da nych dzie wię cio lat ków. Ozna cza to, że oce nom lub opi niom

19 Obraz kompetencji uczenia się perspektywa uczniów klas trzecich i szóstych uczniów nie to wa rzy szą po dob ne opi nie wy ra ża ne przez ich ro dzi ców lub na uczy cie li. Fakt ten wy da je się być bar dzo nie po ko ją cy, zwłasz cza, gdy do ty czy dzie ci w młod szym wie - ku szkol nym, po nie waż jesz cze w tym wie ku opi nie osób zna czą cych są dla nich bar dzo wa żne. Dziec ko, zna jąc ze wnętrz ną, in ną opi nię na te mat swo ich kom pe ten cji, spo ty ka jąc się ze sprzecz ny mi in for ma cja mi na swój te mat mo że być zdez o rien to wa ne, za gu bio ne, mo że czuć się znie chę co ne do roz wi ja nia wła snych kom pe ten cji, mo że ta kże przy jąć in ną po sta wę, dziec ka zbun to wa ne go, igno ru ją ce go wa żność tej kom pe ten cji, obar cza ją ce go świat ze wnętrz ny za po ra żki w pro ce sie jej na by wa nia. Pod su mo wa nie Pro ble ma ty ka per cep cji osób kom pe tent nych sta je się jed nym z pod sta wo wych ob sza - rów ba daw czych pe da go gi ki wcze snosz kol nej, ale rzad ko do ce nia na jest prak tycz na uży - tecz ność wie dzy wią żą cej się z per cy po wa nym pro fi lem ucznia kom pe tent ne go. Kwe stie te są na to miast wa żne za rów no po znaw czo szcze gól nie, gdy roz ma wia my o ukry tych teo riach zdol no ści, uzdol nień, kom pe ten cji, czy też po do bień stwach i ró żni cach w po strze - ga niu osób kom pe tent nych przez pro fe sjo na li stów i la ików jak rów nież wy da ją się być one istot ne dla dzia łal no ści wy cho waw czej i edu ka cyj nej, gdyż zdro wo roz sąd ko we prze - ko na nia na te mat te go, kim jest uczeń kom pe tent ny w du żym stop niu wa run ku ją sto su nek i za cho wa nie wo bec nie go. W prak ty ce ba daw czej ma my do czy nie nia z wie lo ma me to da mi, któ re mo że my sto so - wać w pro ce sie po zna wa niu sie bie sa me go, in nych lu dzi, wa run ków i kon tek stów w któ rych funk cjo nu je my. Są to in wen ta rze oso bo wo ści, an kie ty spo łecz ne, wy wia dy in dy wi du al ne i gru po we, son da że itp. Wszyst kie od wo łu ją się do sa mo re flek sji, in tro spek cji, wy ma ga ją sa mo pi su. Wy ni ki opi sa nych tu ba dań na uko wych zmu sza ją do po sta wie nia py ta nia, czy ta kie wer bal ne de kla ra cje sta no wią rze tel ne źró dło in for ma cji, bo prze cież wnio ski wy pro - wa dza ne wy łącz nie w opar ciu o in tro spek cję i sa mo opi sy mo gą być błęd ne lub nie peł ne iwefek cie nie da wać peł ne go oglą du sy tu acji. Wer bal ne de kla ra cje do ty czą je dy nie te go, co świa do mość jest w sta nie prze two rzyć i przy wo łać z pa mię ci. Jest to do syć ogra ni czo - ny zbiór me ta fo rycz nie mó wiąc, to wierz cho łek gó ry lo do wej. Nie mniej jed nak wa - żne jest po zna nie su biek tyw nych ocen i sa mo ocen naj wa żniej szych pod mio tów gra ją cych klu czo wą ro lę w pro ce sie edu ka cji dziec ka, w tym przede wszyst kim su biek tyw nych opi - nii je go sa me go. To prze cież te su biek tyw ne oce ny i opi nie mo gą mieć wpływ na mo ty - wa cję i po sta wy wo bec ucze nia się w szko le i w co dzien nych sy tu acjach ży cio wych. Współ cze sna na uka po ka zu je, że wie le pro ce sów za cho dzą cych w mó zgu czło wie ka zachodzi po ni żej ta fli wo dy, tj. po za udzia łem świa do mo ści. Na ukow cy od kry li ist nie - nie pro ce sów au to ma tycz nych oraz bez wied nych heu ry styk, któ re pro wa dzą do nie uświa - da mia nych znie kształ ceń w roz po zna wa niu i in ter pre ta cji za rów no wła snych re ak cji, jak i ota cza ją cych nas zja wisk spo łecz nych, kul tu ro wych, cy wi li za cyj nych. Ta kie psy cho lo - gicz ne efek ty, jak np. chęć po ka za nia się w do brym świe tle czy kon for mizm mo gą ta kże znie kształ cać praw dzi we są dy i w kon se kwen cji blo ko wać lub spo wal niać roz wój kry tycz ne - go my śle nia na te mat sie bie. Ce lem pre zen to wa nych ba dań by ła pró ba in ne go niż do tej po ry po dej ścia me to do lo gicz ne go do ba da nia po strze ga nia osób kom pe tent nych w pro ce sie ucze nia się. By ły to ba da nia pi lo ta żo we, w du żej mie rze skie ro wa ne na we ry fi ka cje opra co - wa ne go na rzę dzia do okre śla nia są dów na te mat kom pe ten cji klu czo wych pre zen to wa nych

20 20 Janina Uszyńska-Jarmoc przez naj wa żniej szych part ne rów edu ka cji. Po za tym wa żne by ło spraw dze nie na ile są dy te są po rów ny wal ne. Wa żne jest ta kże to, że w wy ni ku pod ję tych ba dań zro dzi ły się no we po my sły na uzu peł nie nie me ry to rycz ne ska li po przez wpro wa dze nie no wych ka te go rii oceny. Li te ra tu ra Be dyń ska S., Brze zic ka A., (red.) (2007), Sta ty stycz ny dro go wskaz, Prak tycz ny po rad nik ana li zy da - nych w na ukach spo łecz nych. War sza wa, Wy daw nic two Wy ższej Szko ły Psy cho lo gii Spo łecz nej Aca de mi ca. Biggs J.(1985), The ro le of me ta le ar ning in stu dy pro ces ses. Bri tish Jo ur nal of Edu ca tio nal Psy cholo gy 1985, nr 55, s Bo ni M. (red.) (2011), Mło dzi 2011, War sza wa 2011, Kan ce la ria Pre ze sa Ra dy Mi ni strów. Cze re pa niak -Wal czak M. (1995), Mię dzy do sto so wa niem a zmia ną. Ele men ty pe da go gi ki eman cy - pa cyj nej, Szcze cin 1995, Wyd. Na uko we US. Cze re pa niak -Wal czak M. (2006), Pe da go gi ka eman cy pa cyj na. Gdańsk 2006, Gdań skie Wy daw nic - two Psy cho lo gicz ne. Duch W. (2011), (Sztucz na) in te li gen cja jest wśród nas. Po li ty ka, Nie zbęd nik in te li gent na. Wy da nie spe cjal ne, nr 8. Dzien nik Urzę do wy Unii Eu ro pej skiej, 394/10 PL z dnia ZA LE CE NIE PAR LA MEN TU EU RO PEJ SKIE GO I RA DY z dnia 18 grud nia 2006 r. W spra wie kom pe ten cji klu czo wych w pro - ce sie ucze nia się przez ca łe ży cie. Erik son E. H. (2000), Dzie ciń stwo i spo łe czeń stwo. Prze kład S. Hej mej, Po znań 2000, Dom Wy daw - ni czy Re bis. Fe de ro wicz M., Si tek M. (red.) (2011), Spo łe czeń stwo w dro dze do wie dzy, Ra port o sta nie edu ka cji 2010, War sza wa, In sty tut Ba dań Edu ka cyj nych. Grol nick W. S., Ry an R. M. (1989), Pa rent Sty les As so cia ted With Chil dren s Self -Re gu la tion and Com pe ten ce in Scho ol. Jo ur nal of Edu ca tio nal Psy cho lo gy 1989, nr 81, 2. Kwa śniew ski A. (2009), Pro ces Bo loń ski, to już 10 lat, War sza wa 2009, Fun da cja Roz wo ju Sys te mu Edu ka cji. Uszyń ska -Jar moc J. (2007), Od twór czo ści po ten cjal nej do au to kre acji w szko le, Bia ły stok, Wy daw - nic two Trans Hu ma na. Uszyń ska -Jar moc J.(2011), Od no wi cju sza do eks per ta ucze nia się, jak się uczyć. Po tocz ne kon cep - cje ucze nia się pod sta wą na by wa nia kom pe ten cji ucze nia się dzie ci w młod szym wie ku szkol nym. W: D. Klus -Stań ska, D. Bronk, A. Ma len da (red.), Pe da go gi ka wcze snej edu ka cji dys kur sy, pro ble my, otwar cia. War sza wa, Wy daw nic two Aka de mic kie Żak. Uszyń ska -Jar moc J. (w dru ku), Ro zu miem sie bie i szko łę, umiem i chcę się uczyć. Me tau cze nie się dziec ka w świe tle wy ni ków ba dań ja ko ścio wych. Va ill P. B. (1996), Le ar ning as a Way of Be ing. San Fran ci sco, CA, Jos sey -Blass Inc.

Rozwiązywanie umów o pracę

Rozwiązywanie umów o pracę Ryszard Sadlik Rozwiązywanie umów o pracę instruktaż, wzory, przykłady Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2012 Wstęp...7 Rozdział I Wy po wie dze nie umo wy o pra cę za war tej na

Bardziej szczegółowo

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy!

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! KLUCZODPOWIEDZIDOZADAŃZAMKNIĘTYCH zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Poprawna odpowiedź D B A D C D D C B C C B D B B C B

Bardziej szczegółowo

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy!

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! KLUCZODPOWIEDZIDOZADAŃZAMKNIĘTYCH zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Poprawna odpowiedź D B A D C D D C B C C B D B B C B

Bardziej szczegółowo

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 5. Pro mie nio wa nie elek tro ma gne tycz ne (PEM) nie jo ni - zu ją ce wy stę pu je w po sta ci na tu ral nej (źró dła mi są Zie - mia, Słoń ce, zja wi ska at mos fe rycz ne) oraz sztucz nej (zwią za

Bardziej szczegółowo

PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU PRAWO SPÓŁDZIELCZE I MIESZKANIOWE... Część 6, rozdział 1, punkt 4.1, str. 1 6.1.4. PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU 6.1.4.1. Usta no wie nie od ręb nej wła sno ści Z człon kiem spół dziel ni ubie ga ją

Bardziej szczegółowo

W I L K A P R Z E W A G A P R Z E Z J A K O Ś Ć Master Key

W I L K A P R Z E W A G A P R Z E Z J A K O Ś Ć Master Key Master Key Zalety i korzyści Ochro na praw na klu cze sys te mo we pro du ko wa ne są wy łącz nie w fir mie WIL KA. Ponad to WIL KA chro ni je przed nie upraw nio ną pro duk cją, umiesz - cza jąc na nich

Bardziej szczegółowo

Rewolucja dziewczyn na informatyce

Rewolucja dziewczyn na informatyce Rewolucja dziewczyn na informatyce Wro ku aka de mic kim 2017/18 od no to wa no w Pol sce naj więk szy w hi sto rii przy rost licz by stu den tek kie run ków in for ma tycz nych o 1179 w ska li kra ju

Bardziej szczegółowo

Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych

Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych BE ATA DZIE WIĘC KA Głów nym za da niem wy cho waw czo dy - dak tycz nym re ali zo wa nym przez pla - ców ki przed szkol ne jest stwo rze

Bardziej szczegółowo

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE WSTĘP...9 ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI...11

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE WSTĘP...9 ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI...11 SPIS TRE ŚCI WSTĘP.....................................................9 ROZ DZIAŁ I ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI.......................11 1. TEO RIE OR GA NI ZA CJI A NA UKI O ZAR ZĄ

Bardziej szczegółowo

Na jaką pomoc mogą liczyć pracownicy Stoczni?

Na jaką pomoc mogą liczyć pracownicy Stoczni? 2 Na jaką pomoc mogą liczyć pracownicy Stoczni? biuletyn informacyjny dotyczący ochrony praw pracowników USTA WA z dnia 19 grud nia 2008 r. o po stę po wa niu kom pen sa cyj nym w pod mio tach o szcze

Bardziej szczegółowo

Wpro wa dze nie dzie ci w tym wie ku

Wpro wa dze nie dzie ci w tym wie ku DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Europejski Dzień Wiosny Eu ro pej ski Dzień Wio sny w Szko le Pod sta wo wej nr 59 im. Ja na Ma tej ki w kla sach na ucza nia zin te gro wa ne go za ini cjo wa li na uczy cie

Bardziej szczegółowo

I. TE MAT LEK CJI: W a dza usta wo daw cza, czy li kto two rzy pra wo II. ZA O E NIA ME TO DYCZ NE:

I. TE MAT LEK CJI: W a dza usta wo daw cza, czy li kto two rzy pra wo II. ZA O E NIA ME TO DYCZ NE: 44 Scenariusz 10 I. TE MAT LEK CJI: W a dza usta wo daw cza, czy li kto two rzy pra wo II. ZA O E NIA ME TO DYCZ NE: Te ma ty ka lek cji do ty czy pod r cz ni ka Wie dza o spo e czeƒ stwie, cz Êç I. Pod

Bardziej szczegółowo

przekrój prostokàtny

przekrój prostokàtny Szcze gól ne miej sce w wen ty la cji me cha nicz nej znaj du je wen ty - la cja o prze kro ju pro sto kąt nym. Co raz czę ściej sto so wa na i co raz czę ściej po szu ki wa na przez wy ko naw ców. Naj

Bardziej szczegółowo

Doskonalenie w zakresie edukacji zdrowotnej kurs dla nauczycieli wf w gimnazjach

Doskonalenie w zakresie edukacji zdrowotnej kurs dla nauczycieli wf w gimnazjach BAR BA RA WOY NA ROW SKA, MA RIA SO KO OW SKA, MAG DA LE NA WOY NA ROW SKA -SO DAN Doskonalenie w zakresie edukacji zdrowotnej kurs dla nauczycieli wf w gimnazjach W nowej podstawie programowej kszta³cenia

Bardziej szczegółowo

250 pytań rekrutacyjnych

250 pytań rekrutacyjnych 250 pytań rekrutacyjnych które pomogą Ci zatrudnić właściwych ludzi 250 pytań rekrutacyjnych, które pomogą Ci zatrudnić właściwych ludzi Autorzy Katarzyna Chudzińska dyrektor zarządzający zasobami ludzkimi

Bardziej szczegółowo

Skąd się bie rze si ła drę czy cie li?

Skąd się bie rze si ła drę czy cie li? Skąd się bie rze si ła drę czy cie li? Drę czy ciel nie jest ani ta ki zły, ani ta ki sil ny, na ja kie go wy glą da. Sam, bez po mo cy dzie ci, drę czy ciel jest ni kim. q Si ła drę czy cie la bie rze

Bardziej szczegółowo

Opakowania na materiały niebezpieczne

Opakowania na materiały niebezpieczne Założyciel firmy Georg Utz 1916 1988 Opakowania na materiały 208 GGVS Opakowania na materiały 209 Opakowania na materiały Cer ty fi ko wa ne po jem ni ki Utz jest pro du cen tem sze ro kiej ga my opa ko

Bardziej szczegółowo

Obcinanie gałęzi i ścinanie drzewa

Obcinanie gałęzi i ścinanie drzewa Obcinanie gałęzi i ścinanie drzewa Zasady bezpieczeństwa WAŻNE Przed użyciem piły należy uważnie przeczytać instrukcję obsługi, dołączoną do urządzenia. 1. Pi łę na le ży moc no trzy mać obiema rę ka mi.

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM i Gazetą Wyborczą. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM i Gazetą Wyborczą. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do we po praw ne od po wie dzi.

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. Modlitwa nad darami... Któ - ry ży - e

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna # Modlitwa nad darami " # # K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. lub... Któ

Bardziej szczegółowo

w umowach dotyczących

w umowach dotyczących Niezbędne postanowienia w umowach dotyczących utworów audiowizualnych Produkcja utworu audiowizualnego wymaga nie tylko sporych nakładów finansowych i organizacyjnych, ale również współpracy wielu podmiotów

Bardziej szczegółowo

Metoda projekt w. badawczych. Po szu ku j¹c no wych spo so b w za in te re so -

Metoda projekt w. badawczych. Po szu ku j¹c no wych spo so b w za in te re so - Metoda projekt w badawczych Me to da pro jek t w jest spo so bem wspie ra nia ak tyw ne go za an ga o wa nia i ce lo we go ucze nia siê oraz roz wo ju in te lek tu al ne go, a dla nie kt rych na uczy cie

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do

Bardziej szczegółowo

FASADY FOTOWOLTAICZNE

FASADY FOTOWOLTAICZNE JANUSZ MARCHWIŃSKI FASADY FOTOWOLTAICZNE TECHNOLOGIA PV W ARCHITEKTURZE WARSZAWA 2012 SPIS TREŚCI WSTĘP...........................................................7 1. Przedmiot, uzasadnienie i cel pracy....................................7

Bardziej szczegółowo

Na uczy ciel jest oso bą wspo ma ga ją cą,

Na uczy ciel jest oso bą wspo ma ga ją cą, DZIELIMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Ratujmy kasztanowce Metoda projektu Istota metody projektów polega na tym, że grupa osób uczących się samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcia, a następnie

Bardziej szczegółowo

Nie pod le głość Li twy w 1990 r. sta ła się

Nie pod le głość Li twy w 1990 r. sta ła się ZE ŚWIATA Wspieranie rozwoju dziecka na Litwie Na świe cie za uwa ża się wy raź ną ten den cję do wspie ra nia roz wo ju dziec ka. Uza leż nio ne jest to jed nak od tra dy cji edu ka cyj nych, kul tu ro

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom podstawowy

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom podstawowy KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom podstawowy Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do we po praw ne od.

Bardziej szczegółowo

Nowe zasady prowadzenia ewidencji odpadów

Nowe zasady prowadzenia ewidencji odpadów Wojciech Świątek Nowe zasady prowadzenia ewidencji odpadów Praktyczne wskazówki dla specjalistów ds. ochrony środowiska Ochrona środowiska VERLAG DASHÖFER www.dashofer.pl Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp.

Bardziej szczegółowo

JUŻ PRA CU JĄ! materiały prasowe

JUŻ PRA CU JĄ! materiały prasowe JUŻ PRA CU JĄ! materiały prasowe Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach działania

Bardziej szczegółowo

Rada Unii Europejskiej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych 2010

Rada Unii Europejskiej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych 2010 Rada Unii Europejskiej Ministerstwo Spraw Zagranicznych 2010 1 Autorzy: Aleksander Parzych, Aureliusz Wlaź Projekt graficzny serii: Techna Studio www.techna.pl Zdjęcia na okładce i w tekście: The Audiovisual

Bardziej szczegółowo

Sze ścio la tek w szko le

Sze ścio la tek w szko le TEORETYCZNE PODSTAWY EDUKACJI Sze ścio la tek w szko le Kon cep cja wdra Ŝa nej re for my pro gra mo wej trak tu je kształ ce nie ogól ne ja ko fun da ment do dal sze go wszechstronnego roz wo ju dziec

Bardziej szczegółowo

Świat współczesny. 1 wy mie nia głów ne kie run ki pol skiej. z sąsia da mi i pań stwa mi Unii Eu ro - wymienia zadania am ba sa d i kon -

Świat współczesny. 1 wy mie nia głów ne kie run ki pol skiej. z sąsia da mi i pań stwa mi Unii Eu ro - wymienia zadania am ba sa d i kon - 1 Plan wy ni ko wy Pol ska we współ - cze snym świe cie NA TO od zim nej woj ny do współ - ist nie nia In te gra cja eu ro - pej ska Pol ska w sys te - mie po li tycz nym i go spo dar czym Świat współczesny

Bardziej szczegółowo

Jaki podatek. zapłaci twórca? podatki. prawo. Twór ca i ar ty sta wy ko naw ca w pra wie au tor skim

Jaki podatek. zapłaci twórca? podatki. prawo. Twór ca i ar ty sta wy ko naw ca w pra wie au tor skim Jaki podatek zapłaci twórca? Zbliża się czas rozliczenia z fiskusem. Wielu twórcom rozliczenia podatkowe mogą nastręczać trudności, zwłaszcza, gdy prowadzą kilka rodzajów działalności, albo osiągają przychody

Bardziej szczegółowo

Fotografia kliniczna w kosmetologii i medycynie estetycznej

Fotografia kliniczna w kosmetologii i medycynie estetycznej aparatura i technika Dr n. farm. Sławomir Wilczyński Katedra i Zakład Biofizyki Wydziału Farmaceutycznego z OML w Sosnowcu, SUM w Katowicach Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. fiz. Barbara Pilawa

Bardziej szczegółowo

potrzebna jest wiedza o umyśle?

potrzebna jest wiedza o umyśle? Dlaczego przedszkolakom potrzebna jest wiedza o umyśle? MAR TA BIA ŁEC KA -PI KUL, AR KA DIUSZ BIA ŁEK Gdy na zy wa my dziec ko ma łym psy cho lo - giem i mó wi my, że ma na iw ną wie dzę o umy śle, czy

Bardziej szczegółowo

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM Wiedza o społeczeństwie Poziom podstawowy Listopad 2010 W klu czu są pre zen to wa ne przy kła do we pra wi dło we od po wie dzi. Na le ży rów nież

Bardziej szczegółowo

ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011: :34 Strona 1

ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011: :34 Strona 1 ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011:02 2011-09-05 11:34 Strona 1 ul-czaspracy_kampoznaj-wzn-zus2011:02 2011-09-05 11:34 Strona 2 Przydatne pojęcia Czas pra cy to czas, w któ rym po zo sta jesz w dys - pozycji

Bardziej szczegółowo

1 Teoretyczne podstawy edukacji wczesnoszkolnej

1 Teoretyczne podstawy edukacji wczesnoszkolnej 1 Teoretyczne podstawy edukacji wczesnoszkolnej MałgorzataChojak Lublin Współpraca rodziców i nauczycieli trud ne, waż ne i ko niecz ne za da nie N ie ule ga wąt pli wo ści pi sze M. Ło boc ki iż współ

Bardziej szczegółowo

Jak działa mikroskop? Konspekt lekcji

Jak działa mikroskop? Konspekt lekcji Jak działa mikroskop? Konspekt lekcji Zajęcia zgodne z niniejszym konspektem przeprowadzono z uczniami klasy I gimnazjum podczas Klubu Młodego Odkrywcy DawBas, działającego przy Zespole Szkół w Górsku.

Bardziej szczegółowo

1. Zdecydowane masowanie wzdłuż ramienia: 2. Zdecydowane uciskanie całego ramienia: od nad garst ka w kie run ku ra mie nia

1. Zdecydowane masowanie wzdłuż ramienia: 2. Zdecydowane uciskanie całego ramienia: od nad garst ka w kie run ku ra mie nia masazyk_layout 1 10/9/13 2:29 PM Page 1 Ćwi cze nie Spo sób wy ko na nia Ma su je te ra peu ta lub sa mo dziec ko ko lej no każ dą rę kę od od ra mie nia w kie run ku dło ni po stro nie ze wnętrz nej ra

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM CHEMIA

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM CHEMIA Miejsce na naklejk z kodem ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM CHEMIA Instrukcja dla zdajàcego POZIOM PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut 1. Spraw dê, czy ar kusz eg za mi na cyj ny za wie ra 11 stron (zadania

Bardziej szczegółowo

Gwarantowana Renta Kapitałowa. Ogólne warunki ubezpieczenia

Gwarantowana Renta Kapitałowa. Ogólne warunki ubezpieczenia Gwarantowana Renta Kapitałowa Ogólne warunki ubezpieczenia OGÓL NE WA RUN KI UBEZ PIE CZE NIA GWARANTOWANEJ RENTY KAPITAŁOWEJ GRK/R/4/2007 1. DE FI NI CJE Ile kroć w ni niej szych ogól nych wa run kach

Bardziej szczegółowo

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM Wiedza o społeczeństwie Poziom rozszerzony Listopad 2010 W klu czu są pre zen to wa ne przy kła do we pra wi dło we od po wie dzi. Na le ży rów nież

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. 46 Wybrane problemy dojrzałości szkolnej. * Wojciech Brejnak. 52 Atmosfera w klasie czynnik ważny czy też nie * Ewa Zagórska

SPIS TREŚCI. 46 Wybrane problemy dojrzałości szkolnej. * Wojciech Brejnak. 52 Atmosfera w klasie czynnik ważny czy też nie * Ewa Zagórska 82020300905005 SPIS TREŚCI 4 Od Re dak cji TEORETYCZNE PODSTAWY EDUKACJI 5 Optymalizacja systemu edukacji wczesnoszkolnej (część II) * Gabriela Kapica 10 Szkoła wiejska w środowisku * Jolanta Junkiert

Bardziej szczegółowo

Marek Ko odziej INFORMATYKA PROGRAM NAUCZANIA DLA GIMNAZJUM. G d y n i a 2 0 0 9

Marek Ko odziej INFORMATYKA PROGRAM NAUCZANIA DLA GIMNAZJUM. G d y n i a 2 0 0 9 Marek Ko odziej INFORMATYKA PROGRAM NAUCZANIA DLA GIMNAZJUM G d y n i a 2 0 0 9 Program nauczania do nowej podstawy programowej (Rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23.2.2008 r.) skonsultowany

Bardziej szczegółowo

Koncepcje i strategie logistyczne

Koncepcje i strategie logistyczne Ewa Ku liń ska 1 Agniesz ka Do rn fel d 2 Za rzą dza nie ry zy kiem pro ce sów lo gi stycz nych - studium przypadku 3 Przed mio tem pu bli ka cji jest oce na ry - zy ka to wa rzy szą ce go re ali za cji

Bardziej szczegółowo

Wy daw ca - GREMI MEDIA Sp. z o.o. z sie dzi bą w War sza wie przy ul. Pro sta 51, płat nik VAT za re je stro wa ny

Wy daw ca - GREMI MEDIA Sp. z o.o. z sie dzi bą w War sza wie przy ul. Pro sta 51, płat nik VAT za re je stro wa ny Ogól ne za sa dy za miesz cza nia ogło szeń wy mia ro wych i re klam w Par kie cie i je go do dat kach oraz wkład ko wa nia I. PO STA NO WIE NIA OGÓL NE 1 Ile kroć w ni niej szych za sa dach ogól nych

Bardziej szczegółowo

Ubezpieczenie Ryzyka Śmierci lub Kalectwa wskutek Nieszczęśliwego Wypadku. Ogólne Warunki Ubezpieczenia Umowy Dodatkowej do Ubezpieczeń Uniwersalnych

Ubezpieczenie Ryzyka Śmierci lub Kalectwa wskutek Nieszczęśliwego Wypadku. Ogólne Warunki Ubezpieczenia Umowy Dodatkowej do Ubezpieczeń Uniwersalnych Ubezpieczenie Ryzyka Śmierci lub Kalectwa wskutek Nieszczęśliwego Wypadku Ogólne Warunki Ubezpieczenia Umowy Dodatkowej do Ubezpieczeń Uniwersalnych Ogólne Warunki Ubezpieczenia Ryzyka Śmierci lub Kalectwa

Bardziej szczegółowo

Jak doskonalić percepcję wzrokową na starcie szkolnym?

Jak doskonalić percepcję wzrokową na starcie szkolnym? Jak doskonalić percepcję wzrokową na starcie szkolnym? Dziecko sześcioletnie rozpoczyna naukę czytania i pisania. W tym okresie po raz pierwszy podejmuje również wiele innych zadań, w wykonywaniu których

Bardziej szczegółowo

dr To masz To kar ski er go no mia pra cy z lap to pem

dr To masz To kar ski er go no mia pra cy z lap to pem dr To masz To kar ski er go no mia pra cy z lap to pem War sza wa 2010 Pro jekt okład ki Do ro ta Za jąc Zdję cie na okład ce Wojciech Sternak Opra co wa nie re dak cyj ne Iza bel la Skrzecz Re dak cja

Bardziej szczegółowo

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Chemia Poziom podstawowy

Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z OPERONEM. Chemia Poziom podstawowy Modele odpowiedzi do arkusza Próbnej Matury z PERNEM Chemia Poziom podstawowy Listopad 2010 W klu czu są pre zen to wa ne przy kła do we pra wi dło we od po wie dzi. Na le ży rów nież uznać od po wie dzi

Bardziej szczegółowo

Konstrukcja szkieletowa

Konstrukcja szkieletowa Obudowa wanny Obudowę wanny mocuje się na konstrukcji szkieletowej zbudowanej z listewek o grubości 40 x 40 mm, rozstawionej wzdłuż boków wanny i przymocowanej do ściany. NARZĘDZIA poziomnica wyrzynarka

Bardziej szczegółowo

STA TUT ZWI Z KU KY NO LO GICZ NE GOWPOL SCE

STA TUT ZWI Z KU KY NO LO GICZ NE GOWPOL SCE Statut Zwi zku Kynologicznego w Polsce 2/ 1 STA TUT ZWI Z KU KY NO LO GICZ NE GOWPOL SCE Roz dzia³ I Po sta no wie nia og l ne 1 Sto wa rzy sze nie no si na zw Zwi zek Ky no lo gicz ny w Pol sceµ zwa ny

Bardziej szczegółowo

Aspek ty or ga ni za cyj no -tech no lo gicz ne wy bra nych sys te mów kom ple ta cji

Aspek ty or ga ni za cyj no -tech no lo gicz ne wy bra nych sys te mów kom ple ta cji Mi ro sław No wak, Ja cek Za jąc In sty tut Lo gi sty ki i Ma ga zy no wa nia Aspek ty or ga ni za cyj no -tech no lo gicz ne wy bra nych sys te mów kom ple ta cji Wy daj ność sys te mów dys try bu cji

Bardziej szczegółowo

Montaż okna połaciowego

Montaż okna połaciowego Montaż okna połaciowego L Okna do pod da szy do star czają na pod da sze pra wie 40% świa tła wię cej niż okna o tej sa mej po wierzch ni za mon to wa ne pio no wo. Wy bór okna za le ży od: po wierzch

Bardziej szczegółowo

Pierw sze in no wa cyj ne wdro że nie sys te mu EPC/RFID na pol skim ryn ku

Pierw sze in no wa cyj ne wdro że nie sys te mu EPC/RFID na pol skim ryn ku Mi chał Gra bia, Grze gorz So ko łow ski, Piotr Ho łu bo wicz In sty tut Lo gi sty ki i Ma ga zy no wa nia GS1 Polska Pierw sze in no wa cyj ne wdro że nie sys te mu EPC/RFID na pol skim ryn ku Śle dząc

Bardziej szczegółowo

Opis tech nicz ny. Prze zna cze nie

Opis tech nicz ny. Prze zna cze nie Nie jed no krot nie chęć po sia da nia ko min ka w dom ku let ni sko wym wy mu sza zna le zie nie ta kie go roz wią za nia, aby by ło spraw ne i bez piecz - ne, a jak to uczy nić je śli w samym dom ku

Bardziej szczegółowo

Ścianka z płyt gip so wo- -kar to no wych na rusz cie aluminiowym

Ścianka z płyt gip so wo- -kar to no wych na rusz cie aluminiowym Ścianka z płyt gip so wo- -kar to no wych na rusz cie aluminiowym szpachelka (15 cm) NARZĘDZIA piła długa linijka drobnoziarnisty papier ścierny nóż z wymiennym ostrzem kuweta na zaprawę kuweta na klej

Bardziej szczegółowo

Po zna je my wy da rze nia z dzie j w PRL -u

Po zna je my wy da rze nia z dzie j w PRL -u Po zna je my wy da rze nia z dzie j w PRL -u Scenariusz lekcji w III klasie gimnazjum Przed sta wia my Ko le an kom i Ko le gom pro po zy cjê sce na riu sza lek cji ote ma cie nie ³a twym, szcze g l nie

Bardziej szczegółowo

za ba wy i gry te re no we w edu ka cji wcze snosz kol nej

za ba wy i gry te re no we w edu ka cji wcze snosz kol nej za ba wy i gry te re no we w edu ka cji wcze snosz kol nej Kształcenie na etapie edukacji wczesnoszkolnej ma charakter edukacji zintegrowanej. Jest łagodnym przejściem od wychowania przedszkolnego do edukacji

Bardziej szczegółowo

Ogólne warunki umowy dodatkowej do ubezpieczeń uniwersalnych. Ubezpieczenie Składki

Ogólne warunki umowy dodatkowej do ubezpieczeń uniwersalnych. Ubezpieczenie Składki Ogólne warunki umowy dodatkowej do ubezpieczeń uniwersalnych Ubezpieczenie Składki OGÓL NE WA RUN KI UBEZ PIE CZE NIA SKŁAD KI US/J/3/2007 Ni niej sze ogól ne wa run ki ubez pie cze nia sto su je się wy

Bardziej szczegółowo

Re no wa cje bez wy ko po we prze wo dów in fra struk tu ry

Re no wa cje bez wy ko po we prze wo dów in fra struk tu ry Tomasz LATAWIEC członek SIDiR Re no wa cje bez wy ko po we prze wo dów in fra struk tu ry pod ziem nej miesz czą się w sze ro ko ro zu mia nej dzie - dzi nie in ży nie rii sa ni tar nej i ochro nie śro

Bardziej szczegółowo

Otwar cie 1. Zna cze nie Otwar cie 1 ma na stę pu ją ce zna cze nia:

Otwar cie 1. Zna cze nie Otwar cie 1 ma na stę pu ją ce zna cze nia: 20 Wspólny Język 2010 Wspólny J zyk 2010 Standard Otwar cie Zna cze nie Otwar cie ma na stę pu ją ce zna cze nia: A) 5 kar w si le 12 17, B) układ 4441 z czwór ką ka ro w si le 12 17, C) układ 4 ka ra,

Bardziej szczegółowo

Wilno: magia historii

Wilno: magia historii Wilno: magia historii Są miejsca magiczne na ziemi, ale drugiego takiego jak Wilno nie ma JAROSŁAW DUMANOWSKI Wil no by ło i jest mia stem ma gicz - nym, nie zwy kle waż nym dla wszyst kich za miesz ku

Bardziej szczegółowo

Lublin moje miasto. (hi sto ria, kul tu ra, go spo dar ka i spo łe czeń stwo) Pro po zy cja pro jek tu in ter dy scy pli nar ne go

Lublin moje miasto. (hi sto ria, kul tu ra, go spo dar ka i spo łe czeń stwo) Pro po zy cja pro jek tu in ter dy scy pli nar ne go Lublin moje miasto Forum edukacyjne (hi sto ria, kul tu ra, go spo dar ka i spo łe czeń stwo) Pro po zy cja pro jek tu in ter dy scy pli nar ne go Ome to dzie pro jek tu sły szał chy ba każ dy z nas. Wie

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI Miejsce na identyfikację szkoły ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I LISTOPAD 2010 Instrukcja dla zdającego Czas pracy 120 minut 1. Sprawdź, czy ar kusz eg za mi

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp ZANIM SIĘ ZAPRZYJAŹNISZ DZIESIĘĆ CECH PRAWDZIWEJ PRZYJAŹNI... 18

Spis treści. Wstęp ZANIM SIĘ ZAPRZYJAŹNISZ DZIESIĘĆ CECH PRAWDZIWEJ PRZYJAŹNI... 18 Spis treści Wstęp.................................................................... 7 Po co nam przyjaźnie?.................................................... 7 Kim jestem? Moje wewnętrzne JA....................................

Bardziej szczegółowo

War sza wa 2015 PUBLIKACJA DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE

War sza wa 2015 PUBLIKACJA DYSTRYBUOWANA BEZPŁATNIE Pu bli ka cja po wsta ła w ra mach pro jek tu re ali zo wa ne go z do fi nan so wa niem NFOŚiGW w ra mach pro gra mu prio ry te to we go Edu ka cja eko lo gicz na Lider projektu: Wyż sza Szko ła Eko lo

Bardziej szczegółowo

FIDIC a polskie regulacje prawne czy stosowanie warunków kontraktowych FIDIC przeszkadza w sprawnej realizacji kontraktów?

FIDIC a polskie regulacje prawne czy stosowanie warunków kontraktowych FIDIC przeszkadza w sprawnej realizacji kontraktów? Tomasz LATAWIEC Członek Zarządu SIDiR FI DIC a pol skie re gu la cje praw ne. Od dłu ższe go cza su w śro do wi sku in fra struk tu ral nym trwa dys ku sja na te mat te go, czy wa run ki kon trak to we

Bardziej szczegółowo

Układanie paneli z PCV

Układanie paneli z PCV Układanie paneli z PCV Wybór paneli 1. Panele z PVC są produktem gotowym do użytku. Można kłaść je we wszystkich rodzajach pomieszczeń. Szczególnie dobrze sprawdzają się w pomieszczeniach wilgotnych (łazienki,

Bardziej szczegółowo

Środ ka mi ochro ny indywidualnej wska za ny mi w oce nie ry zy ka za wo do we go przy ob słu dze LPG są także: oku

Środ ka mi ochro ny indywidualnej wska za ny mi w oce nie ry zy ka za wo do we go przy ob słu dze LPG są także: oku BHP NA STACJACH LPG Pra cow nik, przy stę pu jąc do pra cy na sta no wi sku ope ra to ra LPG po wi nien za po znać się z oce ną ry zy - ka za wo do we go dla je go sta no wi ska oraz sto so wać odzież

Bardziej szczegółowo

2/2013 2014. Czasopismo Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu ISSN 1641-5825. Sylwia Pragłowska

2/2013 2014. Czasopismo Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu ISSN 1641-5825. Sylwia Pragłowska Czasopismo Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu 2/2013 2014 ISSN 1641-5825 Sylwia Pragłowska Od redakcji W świe cie zdo mi no wa nym przez po śpiech, w któ rym sil niej si i spraw niej si zwy cię

Bardziej szczegółowo

o przetargach nieograniczonych na sprzedaż zespołów składników majątku Stoczni Gdynia SA

o przetargach nieograniczonych na sprzedaż zespołów składników majątku Stoczni Gdynia SA w po stę po wa niu kom pen sa cyj nym w STOCZ NI GDYNIA S.A., pro wa dzo nym na pod sta wie prze pi sów usta wy z dnia 19 grud nia 2008 r. o po stę po wa niu kom pen sa cyj nym w pod mio tach o szcze gól

Bardziej szczegółowo

Piknik naukowy. No wa pod sta wa pro gra mo wa kła dzie du ży

Piknik naukowy. No wa pod sta wa pro gra mo wa kła dzie du ży Piknik naukowy Naturalna ciekawość skłania dziecko do działania. To dzięki aktywności gromadzi ono doświadczenia, które rozszerzają zakres jego wiedzy i umiejętności. EDYTA ROSZYŃSKA, JAN AMOS JELINEK

Bardziej szczegółowo

RAPORT. Kobiety w IT i TECH. womenintechsummit.pl

RAPORT. Kobiety w IT i TECH. womenintechsummit.pl RAPORT Kobiety w IT i TECH 2018 RAPORT Kobiety w IT i TECH 2018 Na świe cie trwa ci cha re wo lu cja: zmie nia się ro la ko biet w no wych tech no lo giach. Ich wpływ, do tych czas nie wiel ki, za czy

Bardziej szczegółowo

www.nie bo na zie mi.pl

www.nie bo na zie mi.pl Nie bo Na Zie mi www.nie bo na zie mi.pl Kon rad Mi lew ski Wszel kie pra wa za strze żo ne. Nie au to ry zo wa ne roz po wszech nia nie ca ło ści lub frag men tu ni niej szej pu bli ka cji w ja kiej kol

Bardziej szczegółowo

1. PRZEWODNIK. 1.1. Spis treœci 1.2. Zespó³ autorski 1.3. Skorowidz rzeczowy 1.4. Wykaz skrótów 1.5. Objaœnienia piktogramów PRZEWODNIK.

1. PRZEWODNIK. 1.1. Spis treœci 1.2. Zespó³ autorski 1.3. Skorowidz rzeczowy 1.4. Wykaz skrótów 1.5. Objaœnienia piktogramów PRZEWODNIK. PRZEWODNIK Rozdzia³ 1, str. 1 SKUTECZNE ZARZ DZANIE SPÓ DZIELNI MIESZKANIOW Spis treœci 1. PRZEWODNIK 1.1. Spis treœci 1.2. Zespó³ autorski 1.3. Skorowidz rzeczowy 1.4. Wykaz skrótów 1.5. Objaœnienia piktogramów

Bardziej szczegółowo

Terminy określone w ogólnych warunkach umowy podstawowej stosuje się odpowiednio w niniejszych ogólnych warunkach ubezpieczenia.

Terminy określone w ogólnych warunkach umowy podstawowej stosuje się odpowiednio w niniejszych ogólnych warunkach ubezpieczenia. Ogólne warunki dodatkowego ubezpieczenia na wypadek śmierci lub trwałego i całkowitego inwalidztwa w wyniku nieszczęśliwego wypadku Niniejsze ogólne warunki ubezpieczenia na wypadek śmierci lub trwałego

Bardziej szczegółowo

Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy

Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy Stanisław Staszewski Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy Lista kontrolna z komentarzem, materiał pomocniczy dla pracodawców Warszawa 2015 Lista kontrolna z komentarzem Sta ni sław Sta szew

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Geografia Poziom rozszerzony

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM. Geografia Poziom rozszerzony KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI Próbna Matura z OPERONEM Geografia Poziom rozszerzony Listopad 2011 W ni niej szym sche ma cie oce nia nia za dań otwar tych są pre zen to wa ne przy kła do we po praw ne

Bardziej szczegółowo

Uczeƒ z dysleksjà w domu

Uczeƒ z dysleksjà w domu Marta Bogdanowicz Anna Adryjanek Ma gorzata Ro yƒska Uczeƒ z dysleksjà w domu Poradnik nie tylko dla rodziców G d y n i a 2 0 1 0 Re cenzja merytoryczna: dr hab. Gra yna Krasowicz-Kupis, prof. UMCS Re

Bardziej szczegółowo

OGسLNE ZASADY zamieszczania nekrolog w

OGسLNE ZASADY zamieszczania nekrolog w OGسLNE ZASADY zamieszczania nekrolog w I. DEKLARACJA WYDAWCY II. OKREعLENIA Ago ra SA, wy daw ca Ga ze ty Wy bor czej wiad czy kom plek so wà usùu gو Ne kro lo gi, po le ga jà cà na za miesz cza niu ne

Bardziej szczegółowo

Niezbędnik finansowy. Bezpieczne oszczędzanie na wymarzony cel. Produkty oszczędnościowe

Niezbędnik finansowy. Bezpieczne oszczędzanie na wymarzony cel. Produkty oszczędnościowe Niezbędnik finansowy Bezpieczne oszczędzanie na wymarzony cel Produkty oszczędnościowe Pro duk ty ofe ro wa ne przez ban ki są two rzo ne z my ślą o klien tach i ich po - trze bach. Planując co miesiąc

Bardziej szczegółowo

BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA MASZYN

BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA MASZYN Włodzimierz Łabanowski BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA MASZYN Poradnik dla pracodawców Warszawa 2013 Spis treści 1. Wprowadzenie 2. Europejska koncepcja bezpieczeństwa użytkowania maszyn 3. Wymagania dla maszyn

Bardziej szczegółowo

Rozdział 4. Blokada nadgarstka PODSTAWY WSKAZANIA DO ZASTOSOWANIA ŚRODKI OSTROŻNOŚCI

Rozdział 4. Blokada nadgarstka PODSTAWY WSKAZANIA DO ZASTOSOWANIA ŚRODKI OSTROŻNOŚCI Rozdział Blokada nadgarstka PODSTAWY Blo ka da nad garst ka po le ga na znie czu le niu trzech ner wów: pro mie nio we go, po środ ko we go oraz łok cio we go. 1. Nerw łok cio wy ma ga łąz kę czu cio wą

Bardziej szczegółowo

Jak wspierać sprawność manualną na starcie szkolnym?

Jak wspierać sprawność manualną na starcie szkolnym? Jak wspierać sprawność manualną na starcie szkolnym? Sprawność manualna sześciolatka to zagadnienie, któremu należy poświęcić wiele miejsca i uwagi, ponieważ odgrywa ogromną rolę w procesie nauki pisania.

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. 43 Metody nauczania języka obcego. * Izabela Kabzińska. 50 Maski karnawałowe. * Joanna Syndoman. 52 Wyprawa naukowa, od której boli głowa

SPIS TREŚCI. 43 Metody nauczania języka obcego. * Izabela Kabzińska. 50 Maski karnawałowe. * Joanna Syndoman. 52 Wyprawa naukowa, od której boli głowa 82020300901001 SPIS TREŚCI 4 Od Re dak cji TEORETYCZNE PODSTAWY EDUKACJI 5 Wychowanie estetyczne w szkole * Agnieszka Konarczak-Stachowiak 10 Dziecko a edukacja muzyczna * Katarzyna Wojciechowska 43 Metody

Bardziej szczegółowo

Kontrola inbredu. hodowla NEGATYWNE SKUTKI INBREDU DEPRESJA INBREDOWA

Kontrola inbredu. hodowla NEGATYWNE SKUTKI INBREDU DEPRESJA INBREDOWA hodowla Ka mil Siat ka Ma zo wiec kie Cen trum Ho dow li i Roz ro du Zwie rząt Sp. z o.o. w Ło wi czu Kontrola inbredu Terminem inbred, chów wsobny albo kojarzenie krewniacze określa się kojarzenia spokrewnionych

Bardziej szczegółowo

Medyczny laser CO2. C jaki aparat jest optymalny dla lekarza medycyny estetycznej/dermatologa?

Medyczny laser CO2. C jaki aparat jest optymalny dla lekarza medycyny estetycznej/dermatologa? 1 3aparatura i technika Dr n. farm. S 0 0awomir Wilczy Ґski Katedra i Zak 0 0ad Podstawowych Nauk Biomedycznych, Wydzia 0 0 Farmaceutyczny z OML w Sosnowcu 0 1l 0 2skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Bardziej szczegółowo

Umowy o pracę

Umowy o pracę www.pip.gov.pl Kilka słów o umowie o pracę Przez za war cie umo wy o pra cę pra cow nik zo bo wią - zu je się do wy ko ny wa nia pra cy okre ślo ne go ro dza ju na rzecz pra co daw cy i pod je go kie row

Bardziej szczegółowo

StReFA UmIeJętnoścI CHCEMY OSIĄGNĄĆ K2!

StReFA UmIeJętnoścI CHCEMY OSIĄGNĄĆ K2! O szkolnictwie dualnym i Programie K2 (Kariera i Kompetencje) rozmawiano podczas Konferencji z udziałem minister Joanny Kluzik-Rostkowskiej CHCEMY OSIĄGNĄĆ K2! KatowicKa specjalna strefa ekonomiczna wraz

Bardziej szczegółowo

Ro la ja ko ści w łań cu chach lo gi stycz nych

Ro la ja ko ści w łań cu chach lo gi stycz nych An drzej Woj cie chow ski Szko ła Głów na Go spo dar stwa Wiej skie go 1 Ro la ja ko ści w łań cu chach lo gi stycz nych Pro blem ja ko ści usług jest jed nym znaj bar dziej fun da men tal nych dla funk

Bardziej szczegółowo

Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy

Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy Lista kontrolna z komentarzem Materiał pomocniczy dla pracodawców Stanisław Staszewski Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy Lista kontrolna

Bardziej szczegółowo

Elżbieta Judasz. Prawo pra cy. pierwsze kroki

Elżbieta Judasz. Prawo pra cy. pierwsze kroki Elżbieta Judasz Prawo pra cy pierwsze kroki War sza wa 2012 Aktualizacja Katarzyna Piecyk Pro jekt okład ki www.jsphoto.eu Opra co wa nie re dak cyj ne Izabella Skrzecz Opra co wa nie ty po gra ficz ne

Bardziej szczegółowo

Za sto so wa nie ana li zy ABC/XYZ w przed się bior stwie prze twór stwa mle ka stu dium przy pad ku

Za sto so wa nie ana li zy ABC/XYZ w przed się bior stwie prze twór stwa mle ka stu dium przy pad ku Jo an na Ba ra n 1 Szko ła Głów na Go spo dar stwa Wiej skie go w War sza wie To masz Cho mic ki 2 Za sto so wa nie ana li zy ABC/XYZ w przed się bior stwie prze twór stwa mle ka stu dium przy pad ku Po

Bardziej szczegółowo

Układanie wykładzin podłogowych

Układanie wykładzin podłogowych Układanie wykładzin podłogowych Sposoby układania Sposób układania Układanie swobodne Zastosowanie Zalety Wady W małych pomieszczeniach, tam gdzie wystarcza jeden arkusz lub rzadko odwiedzanych Szybkie

Bardziej szczegółowo

Okre ślić cel ho dow la ny dla wła sne go sta da

Okre ślić cel ho dow la ny dla wła sne go sta da postęp hodowlany Ka mil Siat ka Ma zo wiec kie Cen trum Ho dow li i Roz ro du Zwie rząt Sp. z o.o. w Ło wi czu Okre ślić cel ho dow la ny dla wła sne go sta da Ho dow la to skom pli ko wa ny, dłu go trwa

Bardziej szczegółowo