Tom 10. Prawo spadkowe. Pod redakcją Bogudara Kordasiewicza. 2. wydanie

Transkrypt

1 Tom 10 Prawo spadkowe Pod redakcją Bogudara Kordasiewicza 2. wydanie

2 SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo spadkowe Tom wydanie

3 SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo spadkowe Tom wydanie REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO ZBIGNIEW RADWAŃSKI ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO BOGUDAR KORDASIEWICZ

4 Prawo spadkowe Tom wydanie Redaktor Prof. dr hab. Bogudar Kordasiewicz Instytut Nauk Prawnych PAN Autorzy dr Witold Borysiak Uniwersytet Warszawski; dr Agnieszka Kawałko Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; dr Michał Kłos sędzia Sądu Apelacyjnego w Łodzi; prof. dr hab. Bogudar Kordasiewicz Instytut Nauk Prawnych PAN; dr Józef Kremis sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego; prof. dr hab. Maksymilian Pazdan Akademia Leona Koźmińskiego, Uniwersytet Śląski; prof. dr Józef S. Piątowski Uniwersytet Łódzki, Instytut Nauk Prawnych PAN; prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian Uniwersytet Warszawski, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku; dr hab. Jacek Wierciński Uniwersytet Warszawski; dr Hanna Witczak Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; prof. dr hab. Sylwester Wójcik Uniwersytet Jagielloński; prof. dr hab. Fryderyk Zoll Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Osnabrueck WYDAWNICTWO C.H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2013

5 Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Witold Borysiak rozdz. IX Agnieszka Kawałko* rozdz. I, II, III Michał Kłos rozdz. X Bogudar Kordasiewicz rozdz. VI, VII, XII Józef Kremis rozdz. XI Maksymilian Pazdan rozdz. XIII Józef S. Piątowski* rozdz. I, II, III Elżbieta Skowrońska-Bocian rozdz. IX Jacek Wierciński rozdz. VIII Hanna Witczak* rozdz. I, II, III Sylwester Wójcik** rozdz. IV, V Fryderyk Zoll** rozdz. IV, V * Opublikowane w Tomie 10 Systemu Prawa Prywatnego teksty stanowią przygotowaną przez dr A. Kawałko i dr H. Witczak aktualizację rozdziałów autorstwa prof. dr J. S. Piątowskiego opublikowanych w Systemie Prawa Cywilnego, t. IV, Ossolineum ** Opublikowane w Tomie 10 Systemu Prawa Prywatnego teksty stanowią przygotowaną przez dr hab. F. Zolla aktualizację rozdziałów autorstwa prof. dr hab. S. Wójcika opublikowanych w Systemie Prawa Cywilnego, t. IV, Ossolineum Wydawca: Agata Ponikowska Redakcja: dr Agnieszka Mikos-Sitek Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Przedmowa Dwie przyczyny przesądziły o podjęciu decyzji przygotowania drugiego wydania tomu 10. Systemu Prawa Prywatnego. Z jednej strony, Czytelnicy niezwykle miło zaskoczyli Zespół Autorski i Wydawcę. Liczba dodrukowanych egzemplarzy wydania pierwszego w sposób jasny pokazała, że prawo spadkowe, pozostające przez całe lata w cieniu innych dziedzin prawa cywilnego, przeżywa obecnie swój renesans. Niepodobna było nie odpowiedzieć na tak żywe zainteresowanie odbiorców. Z drugiej strony, ostatnie lata były dla prawa spadkowego nadzwyczajne. Jak wiadomo, ta dziedzina charakteryzuje się dużą stabilnością przyjmowanych rozwiązań. Tymczasem w ostatnim okresie, wbrew tej ogólnej prawidłowości, nastąpiły dwie nader doniosłe zmiany legislacyjne. Najpierw, w 2009 r. znacznie poszerzono krąg spadkobierców ustawowych, sprowadzając do absolutnego minimum liczbę przypadków, w których może dojść do dziedziczenia z ustawy przez gminę albo przez Skarb Państwa. Ta istotna modyfikacja systemowa mogła zostać jedynie zasygnalizowana w pierwszym wydaniu. Co więcej, w 2011 r. ustawodawca dokonał zmiany o charakterze rewolucyjnym. Zdecydował się na przyjęcie rozwiązań bliższych sposobowi rozumienia mechanizmów prawa spadkowego przez społeczeństwo, choć stało się to kosztem poprawności zastosowanych konstrukcji. Odzwierciedleniem tej właśnie idei było wprowadzenie zapisu windykacyjnego. Według zamierzeń ustawodawcy posunięcie to miało ułatwić przeciętnemu spadkodawcy sporządzenie testamentu. Niepodobna jednak zaprzeczyć, że ceną, jaką należało zapłacić za wprowadzenie unormowania bardziej zrozumiałego dla nieprawników stało się poczynienie kolejnego wyłomu w konstrukcji sukcesji uniwersalnej, będącej fundamentalnym założeniem polskiego prawa spadkowego. Wskazane zjawiska rodzą potrzebę pogłębionej refleksji teoretycznej. Dotyczy to zwłaszcza skutków wprowadzenia zapisu windykacyjnego, który tworzy przecież system naczyń połączonych z całym szeregiem instytucji prawa spadkowego, przede wszystkim z odpowiedzialnością za długi spadkowe oraz z zachowkiem. Obecne, drugie wydanie, podobnie jak pierwsze, przygotowane zostało według założeń charakterystycznych dla całej edycji. Poza kwestiami wskazanymi wyżej, opracowanie nie zawiera zmian dotyczących struktury i zawartości całego tomu, jak też poszczególnych rozdziałów. Podjęto jednak starania odzwierciedlenia aktualnego stanu piśmiennictwa i orzecznictwa. Miło mi poinformować, że przy obecnym, drugim wydaniu zrealizowano zamiar, który nie powiódł się przed czterema laty. Mianowicie udało się pozyskać do współpracy jednego z najwybitniejszych znawców polskiego prawa spadkowego, Profesora Maksymiliana Pazdana, co jest wartością samą w sobie. Jako Redaktor tomu powierzyłem Panu Profesorowi opracowanie problematyki umów dotyczących spadku. Poza tym, należy odnotować jeszcze jedną zmianę w zespole autorskim. Aktualizacji zagadnień związanych z odpowiedzialnością spadkobierców za długi spadkowe, opracowanych V

7 Przedmowa pierwotnie przez prof. Elżbietę Skowrońską-Bocian podjął się przedstawiciel najmłodszego pokolenia znawców prawa spadkowego dr Witold Borysiak. Podobnie jak przy pierwszym wydaniu, choć podjęto znaczny wysiłek zmierzający do nadania jednolitego charakteru całości wywodu, świadomie zrezygnowano z próby uzgodnienia zapatrywań poszczególnych autorów na kwestie merytoryczne. Dzięki temu czytelnik uzyska bezpośrednią możliwość zapoznania się ze spojrzeniem na prawo spadkowe przez przedstawicieli różnych ośrodków naukowych i różnych pokoleń prawników. Naturalną konsekwencją powyższego założenia jest to, że każdy z autorów jest wyłącznie odpowiedzialny tak za ujęcie przypadającej mu materii, jak i za głoszone przez siebie poglądy. Warszawa, 20 maja 2013 r. Bogudar Kordasiewicz VI

8 Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... V XV Rozdział I. Pojęcie, funkcje i źródła prawa spadkowego Pojęcie prawa spadkowego... 3 I. Uwagi ogólne... 3 II. Prawo spadkowe a inne działy prawa cywilnego Zagadnienie podmiotowego prawa dziedziczenia Funkcje prawa spadkowego Ewolucja prawa spadkowego I. Unifikacja prawa spadkowego II. Prawo spadkowe w pracach kodyfikacyjnych III. Prawo spadkowe w Kodeksie cywilnym w brzmieniu z 1964 r IV. Nowelizacje prawa spadkowego V. Potrzeba harmonizacji prawa spadkowego w Unii Europejskiej Konstytucyjne założenia polskiego prawa spadkowego Źródła polskiego prawa spadkowego Podatek spadkowy Rozdział II. Spadek. Ogólna problematyka dziedziczenia Pojęcie spadku i jego zakres I. Kryteria zaliczenia do spadku praw i obowiązków zmarłego II. Wyłączenie praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. 69 III. Wyłączenie praw i obowiązków przechodzących na oznaczone osoby niezależnie od ich przymiotu spadkobierców IV. Główne składniki spadku V. Dziedziczenie posiadania VI. Długi spadkowe Odrębne części spadku I. Uwagi ogólne II. Gospodarstwo rolne III. Wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej IV. Lasy Otwarcie spadku Charakter prawny dziedziczenia I. Dziedziczenie jako następstwo pod tytułem ogólnym II. Nabycie spadku przez spadkobierców III. Przesłanki nabycia spadku Powołanie do spadku Zdolność do dziedziczenia I. Pojęcie zdolności do dziedziczenia II. Zdolność osób fizycznych do dziedziczenia III. Zdolność osób prawnych do dziedziczenia IV. Zdolność jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną do dziedziczenia V. Zdolność do dziedziczenia a chwila otwarcia spadku VII

9 Spis treści 14. Niegodność I. Uwagi ogólne II. Przyczyny niegodności III. Uznanie za niegodnego IV. Przebaczenie Zabezpieczenie spadku. Zarząd spadku nieobjętego Rozdział III. Dziedziczenie ustawowe Uwagi ogólne I. Znaczenie dziedziczenia ustawowego II. Kryteria określenia kręgu spadkobierców ustawowych III. Kolejność powołania i udziały spadkobierców ustawowych Ogólne zasady dziedziczenia ustawowego w prawie polskim I. Krąg spadkobierców ustawowych II. Sytuacja małżonka jako spadkobiercy ustawowego III. Dziedziczenie zstępnych i małżonka spadkodawcy IV. Dziedziczenie innych krewnych i małżonka spadkodawcy V. Dziedziczenie na podstawie przysposobienia VI. Dziedziczenie przez pasierbów spadkodawcy VII. Dziedziczenie gminy i Skarbu Państwa VIII. Uprawnienia dziadków spadkodawcy w dziedziczeniu ustawowym Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych i wkładów gruntowych w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych I. Zasięg działania przepisów pod względem czasu II. Stosunek przepisów o dziedziczeniu ustawowym gospodarstw rolnych do ogólnych zasad prawa spadkowego III. Przesłanki wymagane do dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1971 r IV. Przesłanki wymagane do dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1982 r V. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego na zasadach ogólnych według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1982 r VI. Dziedziczenie ustawowe wkładów gruntowych w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych VII. Przesłanki wymagane do dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych według przepisów Kodeksu cywilnego w wersji po nowelizacji z 1990 r VIII. Dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z r IX. Dziedziczenie ustawowe lasów niewchodzących w skład gospodarstwa rolnego Rozdział IV. Testament Ogólna problematyka testamentu I. Uwagi wprowadzające II. Swoboda testowania i jej ograniczenia III. Pojęcie testamentu Przesłanki ważności testamentu I. Zagadnienia ogólne II. Zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu III. Wady oświadczenia woli przy testamencie IV. Treść testamentu VIII

10 Spis treści V. Forma testamentu Odwołanie testamentu I. Zagadnienia ogόlne II. Sposόb odwołania testamentu III. Skutki odwołania testamentu Ogłoszenie testamentu I. Zagadnienia ogόlne II. Zagadnienia proceduralne III. Materialnoprawne konsekwencje ogłoszenia testamentu Wykładnia testamentu I. Wykładnia testamentu jako czynności prawnej II. Wykładnia testamentu allograficznego oraz testamentόw szczegόlnych. 376 III. Szczegόłowe reguły interpretacyjne a reguła ogόlna Rozdział V. Rozrządzenia testamentowe Uwagi wprowadzające Powołanie spadkobiercy I. Zagadnienia ogόlne II. Podstawienie III. Przyrost Zapis zwykły i polecenie I. Zapis zwykły II. Polecenie Zapis windykacyjny I. Miejsce zapisu windykacyjnego w systemie prawa II. Przedmiot i forma zapisu windykacyjnego III. Zakaz zastrzeżenia warunku lub terminu IV. Obciążenie zapisobiercy windykacyjnego zapisem zwykłym V. Stosowanie przepisów o powołaniu spadkobiercy oraz o zapisie zwykłym do zapisu windykacyjnego Wykonawca testamentu I. Funkcja instytucji wykonawcy testamentu II. Powołanie wykonawcy testamentu III. Uprawnienia i obowiązki wykonawcy testamentu IV. Roszczenia między spadkobiercą a wykonawcą V. Charakter prawny stanowiska wykonawcy testamentu VI. Wygaśnięcie obowiązków wykonawcy testamentu Rozdział VI. Przyjęcie i odrzucenie spadku Uwagi wprowadzające Konstrukcja prawa polskiego I. Zagadnienia podstawowe II. Zasada niepodzielności przyjęcia spadku Skutki oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku I. Przyjęcie spadku II. Odrzucenie spadku Oświadczenie w sprawie przyjęcia lub odrzucenia spadku I. Istota oświadczenia i jego skutki II. Bieg terminu III. Transmisja IV. Bieg terminu do przyjęcia spadku w razie transmisji Wpływ wad oświadczenia woli na przyjęcie lub odrzucenie spadku. 504 I. Uwagi ogólne II. Poszczególne wady IX

11 Spis treści III. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku Rozdział VII. Udokumentowanie nabycia spadku Potrzeba i znaczenie udokumentowania nabycia spadku Postępowania dokumentujące prawa do spadku I. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku II. Wybrane zagadnienia w toku postępowania III. Treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku IV. Akt poświadczenia dziedziczenia Wzruszenie aktu poświadczenia dziedziczenia albo postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku Skutki udokumentowania praw spadkowych I. Stanowisko prawne spadkobiercy a udokumentowanie praw spadkowych II. Konstrukcja domniemania z art KC III. Ochrona osoby trzeciej przewidziana w art KC IV. Stosunek art do art KC Rozdział VIII. Ochrona dziedziczenia Uwagi wprowadzające Cel i struktura roszczenia o ochronę dziedziczenia I. Cel roszczenia o ochronę dziedziczenia II. Charakter roszczenia o ochronę dziedziczenia III. Przedmiot roszczenia o ochronę dziedziczenia Strony roszczenia o ochronę dziedziczenia I. Uwagi ogólne II. Wierzyciel roszczenia o ochronę dziedziczenia. Legitymacja czynna. 566 III. Legitymacja bierna Przesłanki roszczenia Stosunek do innych roszczeń I. Roszczenia windykacyjne II. Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia III. Roszczenie o ochronę posiadania IV. Roszczenie z tytułu czynu niedozwolonego V. Roszczenia dodatkowe Roszczenia uzupełniające spadkobiercy Roszczenia rzekomego spadkobiercy o zwrot nakładów Przedawnienie roszczeń I. Przedawnienie roszczeń o wydanie spadku lub poszczególnych przedmiotów spadkowych II. Przedawnienie roszczeń z art KC Skutki prawne uchylenia orzeczenia o uznaniu za zmarłego Rozdział IX. Odpowiedzialność za długi spadkowe Odpowiedzialność i dług I. Ogólne pojęcie odpowiedzialności II. Postacie odpowiedzialności III. Ograniczenia odpowiedzialności IV. Ogólne pojęcie długu V. Dług a odpowiedzialność VI. Dług spadkowy w ogólności Długi spadkowe I. Uwagi ogólne II. Obowiązki ciążące na spadkodawcy i przechodzące na spadkobiercę. 613 X

12 Spis treści III. Obowiązki powstałe w chwili otwarcia spadku wynikające ze stosunków prawnych, w których pozostawał spadkodawca IV. Pozostałe obowiązki spadkobiercy Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe I. Początek i wygaśnięcie odpowiedzialności II. Charakter odpowiedzialności III. Zakres odpowiedzialności Ochrona interesów spadkobiercy ponoszącego ograniczoną odpowiedzialność oraz wierzycieli spadkowych I. Uwagi ogólne II. Oddzielenie majątków, likwidacja spadku i ustawowe określenie kolejności spłacania długów spadkowych III. Regulacje zawarte w dekrecie Prawo spadkowe IV. Obowiązujący stan prawny Odpowiedzialność spadkobiercy za niektóre rodzaje długów spadkowych I. Odpowiedzialność za zachowek II. Odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia III. Odpowiedzialność spadkobierców, gdy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne IV. Odpowiedzialność za inne obowiązki (art in fine KC) Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe I. Uwagi ogólne II. Konstrukcja prawna odpowiedzialności zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe III. Zakres odpowiedzialności zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe IV. Ochrona interesów zapisobiercy windykacyjnego w zakresie jego odpowiedzialności za długi spadkowe V. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za zachowek VI. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za zapisy i polecenia VII. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za inne obowiązki (art in fine KC) Rozdział X. Wspólność majątku spadkowego Natura prawna wspólności majątku spadkowego I. Przyjęte w prawie porównawczym modele wspólności majątku spadkowego II. Model wspólności majątku spadkowego w prawie polskim Majątek spadkowy I. Majątek spadkowy a spadek II. Odrębny charakter majątku spadkowego III. Zagadnienie surogacji w majątku spadkowym Czas trwania wspólności majątku spadkowego I. Powstanie wspólności majątku spadkowego II. Ustanie wspólności majątku spadkowego Udziałowy charakter wspólności majątku spadkowego I. Pojęcie udziału w spadku II. Udział w przedmiocie należącym do spadku Rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku I. Pojęcie rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku II. Skutki bezskuteczności rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku XI

13 Spis treści 57. Zarząd majątkiem spadkowym I. Uwagi ogólne II. Zarząd ustawowy III. Zarząd umowny IV. Zarząd wykonywany na podstawie testamentu Współposiadanie i korzystanie z przedmiotów należących do spadku Rozdział XI. Dział spadku Dział spadku i jego normatywne podstawy Przedmiot działu Tryby i sposoby działu spadku uwagi wprowadzające I. Tryby działu spadku II. Sposoby działu spadku Umowny dział spadku I. Uwagi wstępne II. Strony umowy o dział spadku III. Przedmiot umowy o dział spadku IV. Charakter umowy o dział spadku V. Treść umowy o dział spadku VI. Wady oświadczenia woli umowy o dział spadku VII. Forma umowy o dział spadku VIII. Skutki prawne umowy o dział spadku Sądowy dział spadku I. Uwagi wstępne II. Problem jurysdykcji krajowej III. Właściwość sądu IV. Uczestnicy postępowania o dział spadku V. Wniosek o dział spadku VI. Ustalenie składu i wartości spadku VII. Spory objęte art. 685 KPC VIII. Roszczenia uboczne według art. 686 KPC IX. Roszczenia z tytułu zapisów X. Roszczenia z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych XI. Roszczenia z tytułu pobranych pożytków i innych przychodów XII. Roszczenia z tytułu nakładów na spadek XIII. Roszczenia z tytułu spłaconych długów XIV. Inne rozliczenia w postępowaniu o dział spadku XV. Sposoby działu spadku w postępowaniu sądowym XVI. Podział spadku w naturze (podział fizyczny spadku) XVII. Przejęcie spadku XVIII. Dział cywilny spadku XIX. Okoliczności oddziałujące na ustalenie sched spadkowych XX. Spłaty i dopłaty XXI. Postanowienie działowe Dział spadku z gospodarstwem rolnym Skutki działu spadku podsumowanie Zagadnienia intertemporalne Rozdział XII. Zachowek Uwagi ogólne I. Podstawowe założenia. Rozwój instytucji II. Sposoby ochrony. Zachowek a rezerwa Krąg osób uprawnionych do zachowku XII

14 Spis treści I. Zasady podstawowe II. Osoby wyłączone III. Wydziedziczenie Roszczenie o zachowek i jego wysokość I. Testament jako źródło roszczenia II. Udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku III. Substrat zachowku IV. Wysokość zachowku V. Dziedziczność roszczenia o zachowek Odpowiedzialność za zachowek I. Uwagi wstępne II. Zachowek jako dług spadkowy III. Żądanie zmniejszenia zapisów i poleceń IV. Przedawnienie V. Roszczenia subsydiarne o uzupełnienie zachowku Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne Rozdział XIII. Umowy dotyczące spadku Pojęcie i rodzaje umów dotyczących spadku Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia I. Uwagi wstępne II. Pojęcie i charakter prawny umowy o zrzeczenie się dziedziczenia III. Przesłanki ważności IV. Treść umów o zrzeczenie się dziedziczenia V. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia VI. Uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia Umowy dziedziczenia Umowy o zbycie spadku I. Pojęcie umowy o zbycie spadku II. Funkcje zbycia spadku III. Przedmiot zbycia spadku IV. Strony umowy V. Wymagania dotyczące formy VI. Zasada podwójnego skutku. Zagadnienie kauzalności VII. Sytuacja prawna nabywcy VIII. Sytuacja prawna zbywcy Indeks rzeczowy XIII

15

16 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa CudzNierU ustawa z r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz ze zm.) DziedzGospRR..... rozporządzenie RM z r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89, poz. 519 ze zm.) FUSU ustawa z r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.) GospNierU ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KC austr Kodeks cywilny austriacki z r. (ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch) KC franc Kodeks cywilny francuski z r. (Cciv Code civil) KC hol Kodeks cywilny holenderski z 1992 r. (NBW Neujie Burgerlijk Wetboek) KC litew Kodeks cywilny litewski z 2000 r. KC niem Kodeks cywilny niemiecki z r. (BGB Bürgerliches Gesetzbuch) KC szwajc Kodeks cywilny szwajcarski 1912 r. (ZGB Schweizerisches Zivilgesetzbuch) KC ros Kodeks cywilny rosyjski z 1994 r. KC ukr Kodeks cywilny ukraiński z 2003 r. KC włos Kodeks cywilny włoski z 1942 r. (Cc Codice civile) KH rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KK ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.) KK z 1969 r ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKW ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KM ustawa z r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 217, poz ze zm.) Konstytucja RP..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) KP ustawa z r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 267) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPK z 1969 r ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.) XV

17 XVI Wykaz skrótów KR ustawa z r. Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 308 ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) KWU ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz ze zm.) KZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) NajLokU ustawa z r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm.) OchrZabU ustawa z r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz ze zm.) OFEU ustawa z r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189 ze zm.) OrdPU ustawa z r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) PDOFizU ustawa z r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.) PodpElektrU ustawa z r. o podpisie elektronicznym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 262) POPC ustawa z r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) PostSpadk dekret z r. o postępowaniu spadkowym (Dz.U. Nr 63, poz. 346 ze zm.) PrASC ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm.) PrBank ustawa z r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrBank z 1960 r ustawa z r. o prawie bankowym (Dz.U. Nr 20, poz. 121 ze zm.) PrBank z 1975 r ustawa z r. Prawo bankowe (Dz.U. Nr 20, poz. 108 ze zm.) PrBank z 1982 r ustawa z r. Prawo bankowe (Dz.U. Nr 7, poz. 56 ze zm.) PrBank z 1989 r ustawa z r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm.) PrGeod ustawa z r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287) PrLok ustawa z r. Prawo lokalowe (tekst jedn.: Dz.U. z 1987 r. Nr 30, poz. 165 ze zm.) PrLot ustawa z r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 933 ze zm.) PrNot ustawa z r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz ze zm.) PrPrywM ustawa z r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) PrRzecz dekret z r. Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) PrSpadk dekret z r. Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.) PrSpółdz ustawa z r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) PrUpNapr ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrWeksl ustawa z r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) PrWłPrzem ustawa z r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.)

18 Wykaz skrótów PrWod ustawa z r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) PspDarU ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) PWKC ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) PWKPK ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 88, poz. 556 ze zm.) PWKR ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 309) PWKRO ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) PWKZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Przepisy wprowadzające kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 599 ze zm.) PWPrSpadk dekret z r. Przepisy wprowadzające prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 329 ze zm.) RolneR rozporządzenie Rady Ministrów z r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (tekst jedn.: Dz.U. z 1983 r. Nr 19, poz. 86 ze zm.) rozporządzenie Nr 650/ rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L ) RPOU ustawa z r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) SNU ustawa z r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 499) SpółdzMieszkU..... ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.) SpółdzZwU ustawa z r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz.U. Nr 12, poz. 61 ze zm.) UstrRolU ustawa z r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. Nr 64, poz. 592 ze zm.) WłLokU ustawa z r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 803) ZabSpR rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza (Dz.U. Nr 92, poz. 411) ZagLasU ustawa z r. o zagospodarowaniu lasów nie stanowiących własności Państwa (Dz.U. Nr 48, poz. 283 ze zm.) ZmKC z 1971 r ustawa z r. zmieniająca ustawę Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 27, poz. 252) ZmKC z 1982 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 11, poz. 81 ze zm.) ZmKC z 1990 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) ZmKC z 1996 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542) ZmKC z 2003 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) XVII

19 Wykaz skrótów ZmPrSpółdz z 1994 r. ZmKC z 2004 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz ze zm.) ZmKC z 2008 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny o niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) ZmKC z 2009 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 79, poz. 662) ZmKC z 2011 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458) ZmKRO z 2008 r..... ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) ZmPrBank z 2004 r... ustawa z r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 870) ZmPrSpadk z 1950 r.. ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 309) ZmPrSpółdz z 1991 r. ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustaw o księgach wieczystych i hipotece, Prawo spółdzielcze, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo lokalowe (Dz.U. Nr 115, poz. 496) ustawa z r. o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 90, poz. 419 ze zm.) ZmSpółdzMieszkU z 2002 r ustawa z r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz ze zm.) ZmSpółdzMieszkU z 2007 r ustawa z r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 873 ze zm.) ZobPU ustawa z r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jedn.: Dz.U r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) 2. Organy orzekające ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka NSA Naczelny Sąd Administracyjny NSA (7) Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SN (PS) Sąd Najwyższy w pełnym składzie SN (PSIC) Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej (w latach : Izby Cywilnej i Administracyjnej) SN (PSIAPiUS)..... Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od roku 1990: Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SO Sąd Okręgowy SP Sąd Powiatowy SR Sąd Rejonowy SW Sąd Wojewódzki 3. Czasopisma i publikatory Apel. Lub Apelacja Lublin AUMCS Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska AUNC Acta Universitatis Nicolai Copernici XVIII

20 Wykaz skrótów AUWr Acta Universitatis Wratislaviensis BGBL Bundesgesetzblatt BMS Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości BSN Biuletyn Sądu Najwyższego CZS Centralne Zaoczne Studium Nowego Prawa Cywilnego, Rodzinnego i Opiekuńczego DPP Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy ECR European Court Reports EP Edukacja Prawnicza GSP Gdańskie Studia Prawnicze GSW Gazeta Sądowa Warszawska Jur Jurysta KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP Krakowskie Studia Prawnicze KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P Monitor Polski MPHiW Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego MoP Monitor Prawniczy MoPod Monitor Podatkowy MsiG Monitor Sądowy i Gospodarczy NJW Neue Juristische Wochenschrift NP Nowe Prawo NPN Nowy Przegląd Notarialny NPC Nowy Proces Cywilny OG Orzecznictwo Gospodarcze OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach ), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach : Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach : Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach : Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach : Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich ( ), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych ( ), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990) OSS Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PA Prawo Asekuracyjne Pal Palestra PB Prawo Bankowe PES Problemy Egzekucji Sądowej PG Prawo Gospodarcze PiM Prawo i Medycyna PiP Państwo i Prawo PiŻ Prawo i Życie PiZS Prawo i Zabezpieczenie Społeczne PL Przegląd Legislacyjny XIX