Rak krtani/laryngeal carcinoma

Transkrypt

1 195 Rak krtani/laryngeal carcinoma Zalecenia postępowania w przypadkach raka krtani przedstawiono na 3 planszach, poprzedzono krótkim wprowadzeniem i dokładną charakterystyką TNM. Mimo obserwowanego w Polsce w ostatnich latach niewielkiego spadku zachorowań na raka krtani (C32), nadal należymy do krajów o najwyższym wskaźniku zachorowalności na ten nowotwór, a krtań jest (wyłączając raka skóry) najczęstszą lokalizacją narządową wśród złośliwych nowotworów głowy i szyi (ok. 48%) [1, 2]. Według Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2003 r. zarejestrowano w Polsce 2516 nowych przypadków złośliwych nowotworów krtani (współczynnik zachorowań: M 11,8; K 1,5); proporcja płci K:M=1:7,7, a szczyt zachorowań przypadał na przedziały wieku i lat (ok. 65% ogółu chorych) [1, 2]. W przypadku raka krtani zarówno obraz kliniczny, jak i zasady postępowania terapeutycznego są zróżnicowane, w zależności od lokalizacji oraz stopnia zaawansowania miejscowego (T) i węzłowego (N). Przerzuty odległe (M) występują rzadko, stanowiąc ok. 2% diagnozowanych przypadków raka krtani i krtaniowej części gardła. Istotne znaczenie rokownicze ma synchroniczne bądź metachroniczne występowanie drugiego raka (głównie w drogach oddechowych i górnym odcinku przewodu pokarmowego). Częstość pojawiania się takiego ogniska podczas 5-letniej obserwacji może wynosić blisko 25% [3]. W ciągu ostatnich 25 lat obserwuje się wzrost odsetkowy przypadków raka krtani o lokalizacji nadgłośniowej. Nadal jednak (w łącznej analizie raka krtani i krtaniowej części gardła) nieznacznie dominuje rak zlokalizowany w obrębie głośni 47,6%, przed rakiem o lokalizacji nadgłośniowej 40,0% i podgłośniowej 2,3% [1, 2]. Czynnikiem ograniczającym skuteczność leczenia raka krtani w Polsce jest znaczne zaawansowanie miejscowe i węzłowe. W łącznej analizie raka krtani i krtaniowej części gardła 59,7% przypadków diagnozowanych jest w stadium T 3 + T 4 i 46,7% ma na tym etapie choroby klinicznie stwierdzane przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych [1]. Ponad 95% złośliwych nowotworów krtani stanowi rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale; squamous cell carcinoma). Stopień zróżnicowania guza (G1, G2, G3) jest najczęściej określanym elementem charakteryzującym obraz histologiczny i wysoko koreluje ze złośliwością kliniczną [4, 5]. Zaawansowanie miejscowe nowotworu krtani (wg AJCC 2002) [6] Tx nie można ocenić guza pierwotnego T0 nie stwierdza się obecności guza pierwotnego Tis nowotwór przedinwazyjny Nadgłośnia T1 guz ograniczony do jednej okolicy nadgłośni z zachowaniem prawidłowej ruchomości obu fałdów głosowych T2 guz zajmuje więcej niż jedno umiejscowienie okolicy nadgłośni lub głośni, lub obszar poza nadgłośnią (błona śluzowa podstawy języka, dołek nagłośniowy, przyśrodkowa ściana zachyłka gruszkowatego) z zachowaną prawidłową ruchomością obu fałdów głosowych guz ograniczony do krtani z unieruchomieniem fałdów głosowych i/lub naciekaniem okolicy zapierściennej, przyśrodkowej ściany zachyłka gruszkowatego lub przestrzeni przednagłośniowej czy okołogłośniowej guz nacieka chrząstkę tarczowatą i/lub przechodzi do tkanek sąsiadujących z krtanią (tarczyca, tchawica, przełyk, mięśnie przedkrtaniowe) guz nacieka przestrzeń przedkręgosłupową, tętnicę szyjną wspólną/wewnętrzną lub przechodzi do śródpiersia Głośnia T1 guz ograniczony do głośni z zachowaną prawidłową ruchomością obu fałdów głosowych T1a guz ograniczony do jednego fałdu głosowego T1b guz obejmuje oba fałdy głosowe T2 guz zajmuje częściowo nadgłośnię lub podgłośnię, może upośledzać ruchomość fałdów głosowych guz ograniczony do krtani z unieruchomieniem fałdów głosowych guz nacieka chrząstkę tarczowatą i/lub przechodzi do tkanek sąsiadujących z krtanią (tarczyca, tchawica, przełyk, mięśnie przedkrtaniowe) guz nacieka przestrzeń przedkręgosłupową, tętnicę szyjną wspólną/wewnętrzną lub przechodzi do śródpiersia Podgłośnia T1 guz ograniczony do podgłośni T2 guz przechodzi na fałd głosowy z zachowaną prawidłową ruchomością guz ograniczony do krtani z unieruchomieniem fałdów głosowych guz nacieka chrząstkę pierścieniowatą lub tarczowatą i/lub przechodzi do tkanek sąsiadujących z krtanią (tarczyca, tchawica, przełyk, mięśnie przedkrtaniowe) guz nacieka przestrzeń przedkręgosłupową, tętnicę szyjną wspólną/wewnętrzną lub przechodzi do śródpiersia Piśmiennictwo 1. Bień S, Kamiński B, Żyłka S i wsp. Ewolucja obrazu epidemiologicznego i klinicznego raka krtani i krtaniowej części gardła w Polsce w latach Otolaryngol Pol 2005; 59: Krajowy Rejestr Nowotworów: 3. Larson JT, Adams GL, Fattah HA. Survival statistics for multiple primaries in head and neck cancer. Otolaryngol Head Neck Surg 1990; 103: Olborski B. Krtań i gardło dolne. W: Nowotwory. Zarys patologii onkologicznej. Kordek R i wsp. [red.]. Zakład Patologii Nowotworów, AM w Łodzi. Łódź 2001; Schwartz GJ, Wenig BL. Clinical Considerations for Neoplasms of the Larynx. W: Head and Neck Pathology with Clinical Corerelations. Yao-Shi Fu i wsp. [red.]. Churchill Livingstone, New York 2001; American Joint Committee on Cancer. AJCC Cancer Staging Handbook, sixth Edition. Greene FL i wsp. [red.]. Springer, New York 2002.

2 196 współczesna onkologia Zalecenia postêpowania w przypadku raka krtani NADG OŒNIA rozpoznawanie i przygotowanie chorego 1. mikrolaryngoskopia + wycinek do badania histopat. 2. USG szyi 3. KT/MR krtani* 4. RTG klatki 5. konsultacja anestezjologa/ internisty 6. panendoskopia** ezofagoskopia, bronchoskopia T1 T2 chirurgia oszczêdzaj¹ca chirurgia endoskopowa (laser CO 2 ), operacje oszczêdzaj¹ce z dojœcia zewnêtrznego konformalna tele krtani i profilaktyczna w.ch. szyi region II IV chirurgia oszczêdzaj¹ca chirurgia endoskopowa (laser CO 2 ), operacje oszczêdzaj¹ce z dojœcia zewnêtrznego konformalna tele: (T2-1) przyspieszona krtani i ew. przerzutu + profilaktyczna w.ch. szyi; () jednoczesna leczenie chirurgiczne konformalna tele: (-1) przyspieszona krtani i ew. przerzutu + profilaktyczna w.ch. szyi; () jednoczesna leczenie chirurgiczne (preferowane przy nacieku chrz¹stki, nasady jêzyka >1 cm, skóry): + czêœciowa resekcja nasady jêzyka, + czêœciowa faryngektomia, + ezofagektomia/faryngektomia z zabiegiem rekonstrukcyjnym z wykorzystaniem p³atów uszypu³owanych lub wolnych przeszczepów z mikrozespoleniem jednoczesna (preferowana gdy nie ma nacieku chrz¹stki) selektywna operacja (region II, III) (region II, III) (obustronnie poziomy II, III) s w wypadku obecnoœci czynników ryzyka w przypadku lub p w przypadku obecnoœci czynników ryzyka: 1) mnogie przerzutowe wêz³y ch³onne, 2) ECS, 3) rak w linii ciêcia lub niedostateczne marginesy operacyjne, 4) naciek podg³oœniowy, 5) uprzednia tracheotomia, 6) cecha T4 uzupe³niaj¹ca lub leczenie paliatywne lub jednoczesna *** * KT/MR z ocen¹ krtani (przestrzeñ oko³og³oœniowa, przednag³oœniowa, naciekanie chrz¹stek krtani) przy kwalifikacji do operacji oszczêdzaj¹cych w przypadkach w¹tpliwoœci w ocenie T ** zalecana w przypadkach: nowotwór krtani jest drugim nowotworem pierwotnym, nowotwór okolicy nadg³oœnowej przekracza anatomiczne granice narz¹du, ocena okolicy zapierœciennej przy podejrzeniu naciekania prze³yku *** œciœle wybrane przypadki

3 197 Dla raka krtani NADG OŒNIA * istniej¹ na œwiecie oœrodki zalecaj¹ce elektywn¹ radykaln¹ operacjê wêz³ow¹ brak ca³kowitej regresji przetrwa³y guz szyi guza szyi szyi szyi chirurgia ratuj¹ca (laryngektomia ca³kowita + operacja w razie potrzeby) radykalna operacja poparta badaniami obrazowymi*

4 198 współczesna onkologia Zalecenia postêpowania w przypadku raka krtani G OŒNIA rozpoznawanie i przygotowanie chorego 1. mikrolaryngosko pia + wycinek do badania histopat. 2. USG szyi 3. KT/MR krtani* dysplazja du ego stopnia Tis T1, T2 mikrolaryngoskopia z usuniêciem zmiany: dekortykacja (instrumentarium klasyczne) powtarzane kontrolne endoskopie z celowanymi wycinkami lub usuniêciem zmian mikrolaryngoskopia z usuniêciem zmiany: dekortykacja (instrumentarium klasyczne lub laser CO 2 ) chirurgia oszczêdzaj¹ca operacje endoskopowe + laser CO 2, operacje z dojœcia zewnêtrznego konformalna tele: (T1) krtani, (T2) krtani i ew. profilaktyczna w.ch. szyi (region II IV) s w przypadku obecnoœci czynników ryzyka T i N: 1) mnogie przerzutowe wêz³y ch³onne, 2) ECS, 3) rak w linii ciêcia lub niedostateczne marginesy operacyjne, 4) naciek podg³oœniowy, 5) uprzednia tracheotomia, 6) cecha T4 w wypadku 4. RTG klatki 5. konsultacja anestezjologa 6. panendoskopia** ezofagoskopia, bronchoskopia leczenie chirurgiczne laryngektomia rekonstrukcyjna subtotalna*** konformalna tele: () przyspieszona krtani i profilaktyczna w. ch. szyi (region II IV), () przyspieszona krtani i przerzutu + profilaktyczna, elektywna w.ch. szyi (region II V)jednoczesna jednoczesna (region II, III, IV, VI) s obustronna w przypadku lub leczenie paliatywne jednoczesna *** * KT/MR z ocen¹ krtani (przestrzeñ oko³og³oœniowa, przednag³oœniowa, naciekanie chrz¹stek krtani) przy kwalifikacji do operacji oszczêdzaj¹cych w przypadkach w¹tpliwoœci w ocenie T ** zalecana w przypadkach: nowotwór krtani jest drugim nowotworem pierwotnym, nowotwór okolicy nadg³oœniowej przekracza anatomiczne granice narz¹du, ocena okolicy zapierœciennej przy podejrzeniu naciekania prze³yku *** œciœle wybrane przypadki

5 199 Dla raka krtani G OŒNIA * istniej¹ na œwiecie oœrodki zalecaj¹ce elektywn¹ radykaln¹ operacjê wêz³ow¹ brak ca³kowitej regresji przetrwa³y guz szyi guza szyi szyi szyi chirurgia ratuj¹ca (laryngektomia ca³kowita + operacja w razie potrzeby) radykalna operacja poparta badaniami obrazowymi*

6 200 współczesna onkologia Zalecenia postêpowania w przypadku raka krtani PODG OŒNIA rozpoznawanie i przygotowanie chorego 1. mikrolaryngoskopia + wycinek do badania histopat. T1 konformalna selektywna operacja uzupe³niaj¹ca w wypadku obecnoœci czynników ryzyka w wypadku obecnoœci czynników ryzyka: 1) mnogie przerzutowe wêz³y ch³onne, 2) ECS, 3) rak w linii ciêcia lub niedostateczne marginesy operacyjne, 4) naciek podg³oœniowy, 5) uprzednia tracheotomia, 6) cecha T4 2. USG szyi 3. KT/MR krtani* T2 konformalna leczenie chirurgiczne: laryngektomia ca³kowita s w przypadku 4. RTG klatki 5. konsultacja anestezjologa 6. panendoskopia** ezofagoskopia, bronchoskopia 7. RTG kontrastowe prze³yku*** 8. KT klatki i œródpiersia**** leczenie chirurgiczne jednoczesna leczenie chirurgiczne: laryngektomia ca³kowita + resekcja wêziny i p³ata, + czêœciowa faryngektomia, + ezofagektomia z zabiegiem rekonstrukcyjnym z wykorzystaniem p³atów uszypu³owanych lub wolnych przeszczepów z mikrozespoleniem leczenie paliatywne (region II, III, IV, VI) s (obustronnie region II, III, IV) obustronna s obustronna w przypadku uzupe³niaj¹ca lub * KT/MR z ocen¹ krtani (przestrzeñ oko³og³oœniowa, przednag³oœniowa, naciekanie chrz¹stek krtani) przy kwalifikacji do operacji oszczêdzaj¹cych w przypadkach w¹tpliwoœci w ocenie T ** zalecana w przypadkach: nowotwór krtani jest SPT, nowotwór okolicy nadg³oœnowej przekracza anatomiczne granice narz¹du, ocena okolicy zapierœciennej przy podejrzeniu naciekania prze³yku *** w wypadku podejrzenia naciekania prze³yku **** w przypadku

7 201 Dla raka krtani PODG OŒNIA * istniej¹ na œwiecie oœrodki zalecaj¹ce elektywn¹ radykaln¹ operacjê wêz³ow¹ brak ca³kowitej regresji przetrwa³y guz szyi guza szyi szyi szyi chirurgia ratuj¹ca (laryngektomia ca³kowita + operacja w razie potrzeby) radykalna operacja poparta badaniami obrazowymi*