RASY RODZIME W CZYNNEJ OCHRONIE PRZYRODY. Gabriela Szuba Departament Ochrony Przyrody Balice, 19 października 2017 r.

Transkrypt

1 RASY RODZIME W CZYNNEJ OCHRONIE PRZYRODY Gabriela Szuba Departament Ochrony Przyrody Balice, 19 października 2017 r.

2 RASY RODZIME W CZYNNEJ OCHRONIE PRZYRODY Plan Rola zwierząt gospodarczych ras rodzimych w czynnej ochronie przyrody Wykorzystanie ras rodzimych na terenie parków narodowych Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska 2

3 Rola zwierząt gospodarczych ras rodzimych w czynnej ochronie przyrody Ochrona czynna polega na przywróceniu przyrodzie stanu naturalnego poprzez stosowanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjno-hodowlanych i ochronnych oraz zachowanie w określonym stanie niektórych elementów przyrody. Fot.: RDOŚ Kraków Wypas zwierząt w celu zapobiegania sukcesji wtórnej, polegającej na wzroście udziału krzewów i drzew oraz zubożeniu różnorodności biologicznej Odpowiednio prowadzony wypas bywa uznawany za najtańszą i najbardziej zbliżoną do naturalnej metodę utrzymania walorów przyrodniczych i krajobrazowych siedlisk półnaturalnych 3

4 Wykorzystanie ras rodzimych na terenie parków narodowych 4

5 Woliński Park Narodowy Bydło ras mięsnych Kozy Na 4 wyspach w delcie Świny, na 440 ha ekstensywny wypas sztuk bydła; Działania te służą ochronie cennych siedlisk łąkowych, w tym najcenniejszych słonaw nadmorskich, co jednocześnie przyczynia się do ochrony biotopów ptaków siewkowych Działania te przyczyniają się również do zachowania walorów krajobrazowych 5

6 Woliński Park Narodowy c.d. Bydło ras mięsnych Kozy Na wyspie Wolin na kilkuarowych najcenniejszych płatach muraw kserotermicznych wypas kóz Planowane wprowadzenie tej formy na większej powierzchni w oparciu o owce wrzosówki lub kozy 6

7 Słowiński Park Narodowy Konie sztumskie Koniki polskie Bydło polskie czarno-białe Bydło białogrzbiete Zwierzęta gospodarskie wykorzystywane są do wypasu na terenach zagrożonych sukcesją wtórną, w tym do ochrony siedlisk ptasich W ekosystemach nieleśnych zabiegi ochronne na 1729 ha, w tym na 275,4 ha wypas krów i koni PN nie prowadzi ewidencji ras bydła i koni, informacje pochodzą od rolników 7

8 Biebrzański Park Narodowy Koniki polskie Hodowla zachowawcza koników polskich 25 koników 1 ogier i 11 klaczy z przychówkiem Jeden z głównych celów: ograniczenie wtórnej sukcesji na obszarach bagiennych oraz utrzymanie równowagi wynikającej z ciągłości ekstensywnego użytkowania rolniczego (wypasu), co pozwala na zachowanie zbiorowisk roślinnych o wysokich walorach przyrodniczych, jak np. łąki trzęślicowe i torfowiska 8

9 Biebrzański Park Narodowy c.d. Koniki polskie Wypas koników polskich powoduje wyraźną eliminację młodych pędów drzew i krzewów (brzoza, wierzba, olcha); stwierdzono również, że spożywanie przez konie pospolicie występujących traw sprzyja wzrostowi rzadkich gatunków roślin oraz że wypas działa stymulująco na rozwój śródlądowych muraw napiaskowych Z powodu wybiórczej formy pobierania pokarmu przez koniki polskie na terenie rezerwatu prowadzona jest ich umiarkowana selekcja w celu ograniczenia ich populacji i uniknięcia całkowitej eliminacji niektórych gatunków roślin łąkowych 9

10 Narwiański Park Narodowy Bydło rasy czerwonej Koniki polskie. Wspieranie i promowanie hodowli rodzimych ras zwierząt prowadzonych przez miejscowych rolników Część populacji krów rasy polskie czerwonej objęta programami rolnośrodowiskowymi w zakresie zachowania zagrożonych zasobów genetycznych w rolnictwie Umowy PN z wykonawcami zabiegów ochronnych umożliwiają i zachęcają do wypasu bydła na łąkach w granicach NPN 10

11 Roztoczański Park Narodowy Koniki polskie Owce uhruskie Bydło polskie rasy czerwonej i białogrzbiete 62 sztuki koników polskich 14 sztuk w hodowli rezerwatowej, obejmującej obszar 182 ha (rozpoczęła się w 1982 r.) 48 sztuk w hodowli stajennej - wypas na 8,72 ha, w sezonie pastwiskowym (hodowla stajenna utworzona w 1996 r.) W 2018 r. RPN planuje wykorzystać koniki polskie (z hodowli rezerwatowej i stajennej) do czynnej ochrony przyrody poprzez prowadzenie wypasu na kolejnych obszarach nieleśnych o pow. Łącznie 43,86 ha 11

12 Roztoczański Park Narodowy c.d. Koniki polskie Owce uhruskie Bydło polskie rasy czerwonej i białogrzbiete 38 sztuk polskich owiec nizinnych odmiany uhruskiej, stado umieszczone na terenie PN w 2012 r., wypas na 7,5 ha; Wypasanie powierzchni otwartych sprzyja bytowaniu np. krótkonogich ptaków, które wykorzystują słuch do żerowania (sowy, pustułki) Wypas owiec jest najtańszą formą utrzymania walorów krajobrazowych chronionych miejsc przygryzanie przez owce powstrzymuje rozwój siewek drzew i krzewów oraz hamuje rozwój śmiałka darniowego i traw wysokich, zagłuszających inne rośliny; naruszenie powierzchni glebowej racicami tworzy miejsca, które sprzyjają lepszemu przesiąkaniu wody 12

13 Roztoczański Park Narodowy c.d. Koniki polskie Owce uhruskie Bydło polskie rasy czerwonej i białogrzbiete 10 sztuk bydła rasy polskiej czerwonej i białogrzbietej w hodowli wolnościowej na 34 ha wprowadzone do PN w 2012 r. Utrzymywanie zwierząt w RPN pozwala na zagospodarowanie użytków nieleśnych w sposób najbardziej zbliżony do naturalnego oraz przyczynia się do powstrzymywania sukcesji leśnej 13

14 Tatrzański Park Narodowy Cakiel podhalański Polska owca górska Wypasanie nadmiernych ilości zwierząt doprowadziło do ogromnego zniszczenia szaty roślinnej, stąd w latach pasterstwo wycofane z hal, Zaprzestanie wypasu z kolei sprawiło, że w środowisku Tatr zaczęły zachodzić niekorzystne zmiany polegające na stopniowym zarastaniu terenów nieleśnych W 1981 powrót do wypasu owiec w celu odtwarzania najcenniejszych polan i hal 14

15 Tatrzański Park Narodowy c.d. Cakiel podhalański Polska owca górska Obecnie TPN podejmuje aktywne formy przeciwdziałania zarastaniu obszarów nieleśnych (tereny dawnych hal, polan, łąk i pól uprawnych) łącznie na ok. 350 ha w strefie ochrony czynnej parku, z czego na 201 ha wypas owies 7 stad, w 2005 r owiec, w 2013 r owiec; (źródło: Wypas kulturowy owiec na terenie TPN jako przykład gospodarowania zgodnego z zasadami ekorozwoju; Molik, Dobosz, Kordeczka, Pęksa) 15

16 Pieniński Park Narodowy Cakiel podhalański Polska owca górska 1 stado 500 owiec na 50 ha Nieprzerwany wypas od 1996 r. Wypas kulturowy 16

17 Gorczański Park Narodowy Rodzime rasy owiec Bydło rasy czerwonej Wypas owiec i bydła, który ma charakter kulturowy, reaktywowany przez PN w 2004 r. Owce wypasane są głównie na niżej położonych terenach poza Parkiem, w pobliżu wsi; z uwagi na znaczne rozdrobnienie polan, brak bezpośredniego dostępu do wody i elektryczności oraz czynniki natury ekonomicznej, okoliczni bacowie nie są zainteresowani prowadzeniem wypasu na polanach górskich Wyjątek: ok. 300 szt. owiec i bydła wypasane na Hali Długiej pod Turbaczem (ok. 24 ha), gdzie po nabyciu znacznego jej obszaru przez PN udało się na stałe przywrócić pasterstwo 17

18 Gorczański Park Narodowy Rodzime rasy owiec Bydło rasy czerwonej Na ok. 5 ha polan wydzierżawionych przez PN w rejonie szczytu Przysłopów w ub. r. doraźnie wypasano stado owiec Poza tym w kilku miejscach na przedpolu GPN 18

19 Magurski Park Narodowy Owce Bydło Wypas jednym ze sposobów ochrony czynnej na ekosystemach nieleśnych Pod wypas zakwalifikowano ok. 220 ha Wypasane owce i bydło 19

20 Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji. ochrony środowiska RDOŚ Bydgoszcz RDOŚ Katowice RDOŚ Kraków RDOŚ Lublin RDOŚ Szczecin RDOŚ Warszawa RDOŚ Rzeszów Fot.: RDOŚ Kraków 20

21 RDOŚ Bydgoszcz Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Prowadzony był wypas owiec na terenie rezerwatów przyrody Ostnicowe parowy Gruczna i Zbocza Płutowskie Obecnie: jedynie w Ostnicowych parowach Gruczna ; wypas owiec świniarek i wrzosówek w obrębie muraw kserotermicznych na ok. 6 ha (będzie kontynuowany do r.) Inicjator: Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły 21

22 RDOŚ Katowice Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska LIFE+ Beskidy oraz LIFE+ Jura projekty realizowane przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego owca olkuska i inne rasy Program Owca+ realizowany od 2008 r. przez Urząd Marszałkowski wypasy owiec ras rodzimych w Jurze i Beskidach Mniejsze projekty wypasu owiec realizowane przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej ( ), Wspólnotę Gruntową wsi Olsztyn (korzystając z dopłat rolnośrodowiskowych oraz środków WFOŚiGW), wypasy na Jurze prowadzone przez ZPKWŚ od 2003 r. w różnych miejscach (Ekofundusz, NFOŚiGW, WFOŚiGW) 22

23 RDOŚ Kraków Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Owce olkuskie i kozy, wypas na terenie Wyżyny Miechowskiej w 16 obszarach Natura 2000: Projekt LIFE12 Ochrona siedlisk kserotermicznych w obszarach N2000 na Wyżynie Miechowskiej (od 2013 r.) 157 owiec olkuskich i 14 kóz, wypas na terenie ok. 20 ha (11 obszarów N2000) Wypas owcy olkuskiej na wybranych murawach kserotermicznych w województwie małopolskim w ramach projektu Ochrona różnorodności biologicznej w województwie małopolskim etap II wypas na powierzchni ok. 7 ha (5 obszarów N2000) 23

24 RDOŚ Kraków (c.d.) Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Dzięki prowadzonemu wypasowi możliwe jest: zachowanie we właściwym stanie muraw kserotermicznych z istotnymi stanowiskami storczyków, które stanowią siedliska priorytetowe (chronione w ramach sieci Natura 2000); utrzymanie odpowiednich warunków siedliskowych (termicznych i świetlnych) na murawach i w zaroślach ciepłolubnych, niezbędnych dla rozwoju i życia zespołu gatunków roślin i zwierząt związanych z siedliskami kserotermicznymi, w tym gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych; promocja tradycyjnej, ekspansywnej gospodarki i hodowli lokalnych ras zwierząt w regionie. 24

25 RDOŚ Lublin Owce świniarki i owce uhruskie Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Ochrona bioróżnorodności siedlisk trawiastych wschodniej Lubelszczyzny 40 sztuk na ok. 12 ha Wypas był realizowany na murawach kserotermicznych w obrębie 3 obszarów N2000 Partner: Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Projekt został zakończony w kwietniu 2017 r., w ramach utrzymania trwałości projektu UP kontynuuje wypas w ramach projektu finansowanego przez NCBR 25

26 RDOŚ Lublin Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków na obszarach sieci Natura 2000 w woj. lubelskim 32 sztuki owiec oraz krowy wypas będzie prowadzony przez 5 lat w latach , na siedliskach susła perełkowanego w obrębie obszaru N2000 Pastwiska nad Huczwią W ramach tego projektu zainicjowano wypas bydła w koloniach zajętych przez susły perełkowane Od 2017 r.: wypas kóz na terenie obszaru N2000 Suśle Wzgórza w celu ochrony susła perełkowanego 26

27 RDOŚ Szczecin Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Obszar specjalnej ochrony ptaków Łąki Skoszewskie / obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ujście Odry i Zalew Szczeciński: 150 koników polskich (od 2002 r.) i 100 szt. bydła rasy Scottish highland (od 2004 r.) wypas całoroczny; projekt Stowarzyszenia na Rzecz Wybrzeża Nadleśnictwo Kliniska: 35 koników polskich w dwóch zagrodach, 700 ha mozaiki lasów i łąk; cel: m.in. utrzymywanie we właściwym stanie trwałych użytków zielonych w dolinie Iny Na terenie Kępy Karsiborskiej czynna ochrona siedlisk ptaków z wykorzystaniem odpowiednich ras bydła i koników polskich (OTOP) 27

28 RDOŚ Szczecin c.d. Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Projekt realizowany przez Klub Przyrodników w latach m.in. na terenie woj. zachodniopomorskiego w obszarze N2000 Dolna Odra: Ochrona muraw kserotermicznych w Polsce teoria i praktyka LIFE08 NAT/PL/513 28

29 RDOŚ Warszawa Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Na terenie obszarów Natura 2000: Dolina Dolnego Bugu oraz Ostoja Nadbużańska, w rezerwacie przyrody Kózki: wypas owiec świniarek Cel: ograniczenie postępującej sukcesji wtórnej muraw napiaskowych Ok. 170 sztuk na 57 ha 29

30 RDOŚ Rzeszów Wykorzystanie ras rodzimych na terenie regionalnych dyrekcji ochrony środowiska Urząd Marszałkowski prowadził Program aktywizacji gospodarczo-turystycznej województwa podkarpackiego poprzez promocję cennych przyrodniczo i krajobrazowo wskazanych terenów łąkowo-pastwiskowych z zachowaniem bioróżnorodności w oparciu o naturalny wypas 30

31 Fot.: RDOŚ Kraków

32 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ ul. Wawelska 52/ Warszawa Gabriela Szuba Departament Ochrony Przyrody Balice, 19 października 2017 r.