Esej wizualny jako. o pracy Magdaleny Birkenmayer

Transkrypt

1 Marianna Michałowska adiunkt w Zakładzie kultury miasta Instytutu Kulturoznawstwa UAM w Poznaniu. Jej zainteresowania badawcze obejmują szeroko rozumianą refleksję nad mediami. Autorka realizacji wykorzystujących fotografię i kuratorka wystaw. Publikuje w czasopismach naukowych i magazynach artystycznych. Jej najnowsza książka Foto-teksty. Związki fotografii z narracją (2012) przedstawia kulturową interpretację fotografii. Magdalena Birkenmayer absolwentka Fotografii na Wydziale Komunikacji Multimedialnej UAP. Esej wizualny jako o pracy Magdaleny Birkenmayer Forma eseju wizualnego, chociaż ma swoją tradycję tak w sztukach plastycznych (co najmniej od lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku), jak i w badaniach humanistycznych, przez wiele lat przyjmowana była przez środowisko badaczy z dystansem. Przyczyną takiego stanu rzeczy były najczęściej kontrowersje dotyczące statusu badawczego takiej formy wypowiedzi. Dzisiaj, jak pisze m.in. Douglas Harper, uprzedzenia maleją i zwłaszcza czasopisma z przymiotnikiem visual ( Visual Studies, Visual Anthropology ) stają się coraz bardziej otwarte na publikację obrazów 1. Pytanie o naukowy status eseju wizualnego pozostaje aktualne. Jakiej wiedzy te formy 1 D. Harper, Co nowego widać?, [w:] Metody badań jakościowych, t. 2, red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s

2 wypowiedzi nam dostarczają? Stawiam tezę, że będąc formą hybrydyczną, intertekstualną, wizualno-tekstową i teoretyczno-praktyczną, umożliwiają wgląd w doświadczenie niedostępne tradycyjnemu przedstawianiu wiedzy i refleksji teoretycznej. Jest tak, ponieważ, jak zauważają badacze, obraz pozwala zbliżyć się w większym czasem stopniu niż słowo do doświadczenia niemożliwego do wypowiedzenia i staje się przydatny jako metoda badawcza (photovoice, photo-elicitation) i jako technika prezentacji prac artystycznych. W opinii belgijskiego socjologa wizualnego, Luca Pauwelsa siła eseju wizualnego kryje się w jego związku z dzisiejszym sposobem myślenia, by tak powiedzieć hipertekstowym i dopasowanym do życia wśród mediów obrazowania. Jak pisze badacz, w istocie, esej wizualny, popularyzowany za sprawą nowych technologii medialnych i możliwości usieciowienia zmienił się we współczesny środek wypowiedzi i obrazowania wszelkich rodzajów osobistych refleksji, nowych idei, rozumowania, doświadczeń, ekspresji i obserwacji 2. Przy tym przybiera formę dowolnie wybraną przez twórcę: manifestu, wyzwania lub komentarza krytycznego. Pauwels odróżnia dwa gatunki esejów wizualnych, mimetyczne i ekspresyjne. Pierwsze, dążące do przedstawienia rzeczywistości w sposób zdystansowany i zobiektywizowany, właściwe są dla tych badań, w których ważne są dane i wiedza o świecie wokół badacza (jak modelowe projekty Charlesa Suchara, Tima Edensora czy liczne prace Jeana Mohra). Drugie, uwzględniające w większym stopniu subiektywizm autora, charakterystyczne są w badaniach łączących naukowość z praktyką artystyczną 3. Co ciekawe, w dziedzinie sztuki forma eseju wizualnego wykorzystywana była zarówno przez fotografów preferujących podejście socjologiczne (Marrie Bott), jak i w dokumencie ekspresyjnym, by użyć tego określenia André Rouille a (Robert Frank). Trzeba jednak pamiętać, że esej wizualny jest wyzwaniem, ponieważ wymaga od swojego twórcy wysokich kompetencji obrazowania i umiejętności wyrażania myśli w sposób wizualny. Jest też wyzwaniem dla wydawcy, bo kształt eseju powinien być w pełni zaprojektowany przez twórcę, bez skrótów czy umieszczania kilku kadrów na jednej stronie. Jak w tym świetle sytuuje się esej wizualny absolwentki Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, Magdaleny Birkenmayer? Praca stanowi zwięzłą obrazowo-tekstową wypowiedź o sposobach naszego życia. Wyobraźmy sobie, że za wiele lat naszej cywilizacji przyjrzy się archeolog. Co znajdzie? Posegregowane wysypiska. Jakie wnioski o naszej dzisiejszej egzystencji wyciągnie? Ten fantastyczny pomysł prezentuje zarówno trafną obserwację rzeczywistości, jak i nieco ironiczny komentarz. Czy można go uznać za formę refleksji badawczej? Owszem, jeśli uznamy, że nasze podejście do badań naukowych się zmienia i może uwzględniać ich bliską relację ze sztuką. Przyglądając się propozycji artystki, warto te pytania rozważyć, pamiętając, że narzędzie, jakim jest esej wizualny, wydaje się przydatne zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o doświadczenie kulturowe. 2 L. Pauwels, Conceptualising the Visual Essay as a Way of Generating and Imparting Sociological Insight: Issues, Formats and Realisation, Sociological Research Online, 17(1) 1, s Tamże. 102

3 archiwum W myśl koncepcji Nowej Rzeczowości, uwolniona z kompleksu malarstwa fotografia porządkuje rzeczywistość. Pomiędzy aparatem-maszyną, rejestrującym i rejestrowanym zachodzi relacja czysta i usystematyzowana. Naznaczony postulatem obiektywizmu nowy sposób użycia medium archiwizuje świat. Miało więc być wizualne opanowanie świata, ale powstałe archiwum samo stało się światem. 103

4 104

5 105

6 106