Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia"

Transkrypt

1 Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia Rafał Poręba 1, Paweł Gać 2, Marcin Zawadzki 2, Małgorzata Poręba 3, Arkadiusz Derkacz 1, Krystyna Pawlas 2, Witold Pilecki 3, Ryszard Andrzejak 1 1 Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zawodowych i Nadciśnienia Tętniczego, Akademia Medyczna, Wrocław 2 Katedra i Zakład Higieny, Akademia Medyczna, Wrocław 3 Katedra i Zakład Patofizjologii, Akademia Medyczna, Wrocław Streszczenie: Wprowadzenie. Do czynników ryzyka chorób układu krążenia zalicza się czynniki niezależne: wiek, płeć męską, obciążenie rodzinne, oraz czynniki zależne: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, cukrzycę, nadwagę, złe nawyki żywieniowe, stres. Do czynników kardioprotekcyjnych należą natomiast: konsumpcja owoców i warzyw, niewielkie spożycie alkoholu oraz aktywność fizyczna. Cele. Celem obecnego badania była analiza stylu życia studentów uczelni Wrocławia, zwłaszcza w aspekcie częstości występowania czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Pacjenci i metody. Badanie przeprowadzono wśród 240 osób, studentów II roku kierunków przyrodniczych czterech największych publicznych uczelni Wrocławia oraz jednej z niepublicznych szkół wyższych pomaturalnych. Średni wiek badanych wyniósł 21,5 ±1,5 roku. W projekcie posłużono się opracowaną przez zespół autorów ankietą, wypełnianą przez badanych anonimowo. Wyniki. Wśród ankietowanych studentów 17,4% zgłosiło, że stosuje jakiekolwiek ograniczenia żywieniowe. Nadwagę lub otyłość zadeklarowało 10,3 % studentów. W rzeczywistości stwierdzono ją u 7,7% osób. Wśród badanych odsetek palących papierosy wyniósł 23,9%. Średni odsetek poprawnych odpowiedzi na pytania dotyczące zasad prawidłowego żywienia wynosił 47,1%. Wnioski. Styl życia i nawyki żywieniowe studentów Wrocławia nie różnią się zasadniczo od stylu życia przeciętnego, dorosłego Polaka i wymagają modyfikacji. W celu poprawy obecnej sytuacji epidemiologicznej niezbędne jest uwzględnienie problematyki prozdrowotnej w programach nauczania wszystkich polskich uczelni. Słowa kluczowe: czynniki ryzyka, studenci, układ krążenia WPROWADZENIE Choroby sercowo-naczyniowe są wciąż główną przyczyną przedwczesnych zgonów w większości krajów europejskich [1]. W Polsce z powodu tych chorób zanotowano w 2006 roku wśród osób w wieku produkcyjnym zgonów, co stanowiło 29% wszystkich zgonów [2]. Umieralność sercowo- naczyniowa w Polsce wzrosła gwałtownie w latach 80. XX wieku. W analogicznym okresie w krajach Europy Zachodniej odnotowywano już zmniejszenie liczby zgonów z powodu chorób układu krążenia. Wprawdzie w ostatnim dziesięcioleciu również w Polsce odsetek umieralności na choroby układu sercowo-naczyniowego zmniejszył się o około 25 30% [3], wciąż jednak, jak pokazują dane Europejskiego Biura Regionalnego Światowej Organizacji Zdrowia z 2003 roku, jest on około Adres do korespondencji: dr med. Rafał Poręba, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zawodowych i Nadciśnienia Tętniczego, Akademia Medyczna, ul. Pasteura 4, Wrocław, tel.: , fax: , sogood@poczta.onet.pl Praca wpłynęła: Przyjęta do druku: Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Pol Arch Med Wewn. 2008; 118 (3): Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków ,5 raza większy niż w krajach Europy Zachodniej [4]. Przy utrzymaniu obecnego tempa redukcji umieralności przedwczesnej Polska osiągnie wskaźniki Unii Europejskiej z 2001 roku dopiero w 2018 roku. [5]. Powyższa zła sytuacja epidemiologiczna Polski ściśle wiąże się ze stylem życia statystycznego Polaka. Do czynników ryzyka chorób układu krążenia (powszechnie występujących także w Polsce) zalicza się czynniki niezależne (wiek, płeć męska, obciążenie rodzinne) oraz zależne I rzędu: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, cukrzycę i zależne II rzędu: nadwagę, złe nawyki żywieniowe, stres [6,7]. Wszystkie wymienione czynniki, często występujące u jednej osoby, stanowią poważne zagrożenie zdrowia całego społeczeństwa, ponieważ przyspieszają powstawanie i rozwój miażdżycy, którą wymienia się na 1. miejscu wśród chorób cywilizacyjnych XXI wieku [8]. Do czynników kardioprotekcyjnych należą natomiast: konsumpcja owoców i warzyw, niewielkie spożycie alkoholu oraz aktywność fizyczna. Jak wykazano, ograniczanie występowania czynników ryzyka i propagowanie czynników kardioprotekcyjnych zmniejsza umieralność i chorobotwórczość, zwłaszcza u osób z jeszcze nierozpoznaną chorobą układu krążenia [9,10]. Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów... 1

2 Tabela 1. Charakterystyka badanych grup Studenci UW grupa I (n = 44) Studenci PWR grupa II (n = 49) Studenci UP grupa III (n = 48) Studenci AM grupa IV (n = 50) Studenci WSF grupa V (n = 49) Różnice istotne statystycznie pomiędzy podgrupami (p <0,05) liczebność grupy b NS liczba studentów na kierunku b NS odsetek studentów kierunku 23,7 32,2 24,2 22,1 25,0 NS biorących udział w badaniu c wiek a (lata) 21,8 ±0,6 21,8 ±2,0 22,6 ±1,4 21,8 ±2,0 20,3 ±1,0 NS wzrost a (cm) 169,36 ±8,21 171,34 ±8,94 170,89 ±8,73 175,58 ±8,79 166,61 ±4,58 NS masa ciała a (kg) 56,72 ±8,39 66,06 ±14,09 63,63 ±11,19 66,31 ±12,29 55,67 ±7,03 NS BMI a (kg/m 2 ) 20,73 ±2,07 22,21 ±3,07 21,62 ±2,67 21,37 ±2,71 20,08 ±2,29 NS płeć b (M/K) 5/29 20/29 15/31 23/27 0/49 II V, III V, IV V choroby układu krążenia NS w wywiadzie c choroby układu krążenia 13,7 12,8 14,8 17,2 17,8 NS w wywiadzie rodzinnym c a wartości przedstawiają średnie ±odchylenie standardowe b wartości przedstawiają liczebności c wartości przedstawiają % twierdzących odpowiedzi Skróty: AM Akademia Medyczna, BMI wskaźnik masy ciała (body mass index), NS nieistotne statystycznie, PWR Politechnika Wrocławska, UP Uniwersytet Przyrodniczy, UW Uniwersytet Wrocławski, WSF Wyższa Szkoła Fizjoterapii Celem obecnego badania była analiza stylu życia studentów uczelni Wrocławia, zwłaszcza w aspekcie częstości występowania czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w powyższej populacji. PACJENCI I METODY Badana grupa osób składała się z 240 studentów uczelni Wrocławia (165 kobiet i 63 mężczyzn). Średni wiek badanych wyniósł 21,5 ±1,5 roku (kobiety: 21,2 ±1,4 roku, mężczyźni: 22,0 ±1,8 roku), wzrost 170,83 ±8,49 cm (kobiety: 167,61 ±5,42 cm, mężczyźni: 180,69 ±6,75 cm), waga 61,87 ±11,82 kg (kobiety: 56,41 ±7,04 kg, mężczyźni: 76,52 ±9,39 kg), a wskaźnik masy ciała (body mass index BMI) 21,05 ±2,75 kg/m 2 (kobiety: 20,06 ±2,23 kg/m 2, mężczyźni: 23,43 ±2,54 kg/m 2 ). W badanej grupie nie było osób podających w wywiadzie przebyty zawał mięśnia sercowego, chorobę niedokrwienną serca, miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych, zaburzenia gospodarki lipidowej, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzycę. Charakterystykę podgrup przedstawiono w tabeli 1. Badanie przeprowadzono wśród studentów II roku kierunków przyrodniczych czterech największych publicznych uczelni Wrocławia: Uniwersytetu Wrocławskiego (Wydział Nauk Przyrodniczych, kierunek: Biotechnologia i Biologia), Politechniki Wrocławskiej (Wydział Podstawowych Problemów Techniki, kierunek: Inżynieria Biomedyczna i Inżynieria Optyczna), Uniwersytetu Przyrodniczego (Wydział Medycyny Weterynaryjnej, kierunek: Weterynaria), Akademii Medycznej (Wydział Lekarski, kierunek: Lekarski) oraz jednej z niepublicznych szkół wyższych pomaturalnych Wyższej Szkoły Fizjoterapii (Wydział Kosmetologii). W kwalifikowaniu osób do badania zastosowano dobór celowy. Przyjęto założenie, że badane grupy nie mogą różnić się istotnie statystycznie średnim wiekiem, wzrostem, masą ciała, wartością BMI oraz występowaniem chorób układu krążenia i chorób metabolicznych. W projekcie posługiwano się opracowaną przez zespół autorów ankietą, wypełnianą przez badanych anonimowo. W ankiecie znalazły się pytania dotyczące nawyków żywieniowych, stosowania diety, aktywności fizycznej, stosowania używek (tytoniu, alkoholu i kawy), wiedzy na temat roli żywienia w genezie chorób układu sercowo-naczyniowego, obecnego stanu zdrowia, przeszłości chorobowej, wywiad rodzinny i środowiskowy. Badanie przeprowadzali autorzy pracy, współpracujący z nimi pracownicy naukowi uwzględnionych uczelni oraz przeszkoleni studenci medycyny, towarzysząc ankietowanym podczas wypełniania formularza badania oraz udzielając stosownych wyjaśnień dotyczących definiowania poszczególnych czynników ryzyka. Palenie tytoniu definiowano jako codzienne wypalanie co najmniej 1 papierosa, picie alkoholu 2 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (3)

3 jako spożywanie co najmniej 25 g etanolu (pod dowolną postacią) częściej niż 1 raz w miesiącu, a stosowanie diety jako świadomą rezygnację z niektórych produktów spożywczych, z powodów zdrowotnych. Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o program STATISTICA 6.0 (StatSoft Polska, Kraków). Wyniki przedstawiono w postaci średnich (x) i odchyleń standardowych oraz wyrażono w postaci odsetków. Z uwagi na brak normalnego rozkładu parametrów różnice pomiędzy średnimi sprawdzano nieparametrycznym testami dla zmiennych niepowiązanych U Manna i Whitneya lub ANOVA Kruskala i Wallisa. Różnice istotne statystycznie oznaczono za pomocą testów post -hoc. Różnice pomiędzy wartościami procentowymi sprawdzano testem istotności różnicy między wskaźnikami struktury. Za istotne statystycznie przyjmowano wartości dla p <0,05. WYNIKI Nawyki żywieniowe i stosowanie diety Wśród ankietowanych studentów 17,4% wskazało, że stosuje jakiekolwiek ograniczenia żywieniowe. Ograniczanie spożycia soli deklarowało 46,8%, a ograniczanie spożycia tłuszczów 56,0%. Spośród ograniczających konsumpcję tłuszczów 2,9% rezygnuje z tłuszczów roślinnych, 66,0% z tłuszczów zwierzęcych, a 31,1% zarówno z tłuszczów roślinnych, jak i zwierzęcych. Zdecydowana większość badanych wskazała masło jako preferowany rodzaj tłuszczu (63,1%). Tylko 22,6% pytanych spożywa 2 lub więcej razy w tygodniu potrawy rybne, 67,2% wskazało, że spożywa ryby raz w tygodniu, a 10,2% rzadziej niż raz w tygodniu. Nieprawidłowa masa ciała i aktywność fizyczna Nadwagę lub otyłość zadeklarowało 10,3% studentów. W rzeczywistości stwierdzono ją u 7,7% osób, (u których BMI wynosił >25 kg/m 2 ). Na pytanie o umiejętność obliczenia własnego BMI odpowiedziało twierdząco 50,0% osób. W rzeczywistości 63,6% nie potrafiło stwierdzić, że wartość BMI 27 kg/m 2 wskazuje na nadwagę, 62,0% że wartość BMI 33 kg/m 2 wskazuje na otyłość, a 79,3 % błędnie wskazało górną, graniczną wartość BMI świadczącą o jeszcze prawidłowej masie ciała. Aktywność fizyczną przejawia 98,4% studentów, aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy definiowaną jako wykonywanie ćwiczeń trwających przynajmniej 30 minut 15,9% studentów. Wśród badanych 11,4% osób jest aktywnych fizycznie codziennie, 25,5% 3 4 razy w tygodniu, 45,7% 1 2 razy w tygodniu, a 16,3% rzadziej niż 1 raz w tygodniu. Jako preferowany rodzaj aktywności fizycznej respondenci najczęściej wybierali: pływanie (30,1%), bieganie (28,6%), jazdę na rowerze (27,0%) oraz ćwiczenia na siłowni (14,3%). Palenie papierosów i spożycie alkoholu Wśród badanych odsetek palących papierosy wyniósł 24,0%. Średni wskaźnik nikotynowy osób palących tytoń (iloczyn liczby papierosów wypalanych dziennie i liczby lat regularnego palenia) był równy 33,2. Regularne palenie deklarowało 68,2% palaczy, natomiast palenie sporadyczne 31,7%. Jednocześnie 57,1% pytanych zaznaczyło, że nigdy nie paliło tytoniu, a 64,1% że regularnie przebywa w otoczeniu osób palących papierosy. W badanej grupie 11,4% studentów nie pije alkoholu. Pośród spożywających alkohol 73,7% deklaruje, że pije mało, 26,3% umiarkowanie. Nikt z badanych nie wskazał, że pije dużo. Regularnie spożywa alkohol 3,1%. Najczęściej preferowanym rodzajem alkoholu w badanej grupie były: piwo (61,4%) i wino (28,0%). Wiedza na temat żywienia W pytaniach dotyczących wiedzy na temat żywienia statystyczny ankietowany student udzielił 47,1% prawidłowych odpowiedzi. Według 41,8% osób niskocząsteczkowe, nienasycone kwasy tłuszczowe mają działanie przeciwmiażdżycowe, według 84,2% sól wpływa na wzrost ciśnienia tętniczego, według 21,7% duże stężenie cholesterolu frakcji lipoprotein o dużej gęstości (high-density lipoprotein HDL) w surowicy chroni przed rozwojem miażdżycy, a według 40,7% witamina C zmniejsza ryzyko rozwoju choroby nadciśnieniowej. Porównanie podgrup wyodrębnionych na podstawie kryterium płci W porównaniu podgrup uzyskanych na podstawie podziału badanej grupy według kryterium płci odnotowano, iż kobiety znamiennie statystycznie częściej niż mężczyźni stosowały jakiekolwiek ograniczenia żywieniowe (kobiety: 21,7%; mężczyźni: 9,4%; p <0,05) oraz ograniczały zawartość soli (kobiety: 53,5%, mężczyźni: 30,2%; p <0,05) i tłuszczów w pożywieniu (kobiety: 62,8%; mężczyźni: 35,8 %; p <0,05). Wśród mężczyzn zanotowano natomiast istotnie statystycznie większy odsetek osób palących papierosy (kobiety: 18,6 %; mężczyźni: 39,6 %; p <0,05). Palący studenci znamiennie częściej w stosunku do palących studentek deklarowali uzależnienie od tytoniu (kobiety: 58,3%; mężczyźni: 80,9%; p <0,05). Charakteryzował ich ponadto istotnie wyższy wskaźnik nikotynowy (kobiety: 23,99 ± 9,84; mężczyźni: 45,58 ± 11,53; p <0,05). Na pytania dotyczące wiedzy na temat racjonalnego żywienia mężczyźni udzielili ogólnie 49,4% prawidłowych odpowiedzi, natomiast kobiety 46,0%. Pełne wyniki uzyskane dla kobiet i mężczyzn przedstawiono w tabeli 2. Porównanie podgrup wyodrębnionych na podstawie miejsca zamieszkania W porównaniu podgrup, uzyskanych na podstawie podziału badanej grupy według kryterium miejsca zamieszkania, Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów... 3

4 Tabela 2. Czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia podzielonych według kryterium płci Pytanie Mężczyźni Kobiety p (n = 63) (n = 165) stosowanie diety a 9,4 21,7 <0,05 ograniczanie spożycia 30,2 53,5 <0,05 soli a ograniczanie spożycia 35,8 62,8 <0,05 tłuszczów a w tym: roślinnych b 10,5 7,2 NS zwierzęcych b 52,6 60,7 NS roślinnych 36,8 32,1 NS i zwierzęcych b obecność potraw rybnych w pożywieniu c 22,6 22,5 NS nadwaga/otyłość 15,1 9,3 NS (subiektywna) a nadwaga/otyłość 11,5 4,6 NS (obiektywna) d znajomość definicji 49,9 50,2 NS BMI (subiektywna) a znajomość definicji 32,3 30,5 NS BMI (obiektywna) e aktywność fizyczna a 96,2 98,4 NS aktywność fizyczna 13,2 19,4 NS w czasie wolnym a palenie tytoniu a 39,6 18,6 <0,05 regularne palenie 80,9 58,3 <0,05 tytoniu f ilość papierosów/ 9,65 ±3,14 5,97 ±2,75 NS doba g ilość lat palenia g 4,62 ±1,35 4,02 ±1,65 NS papierosolata g 45,58 ±11,53 23,99 ±9,84 <0,05 narażenie na bierne 54,7 66,7 NS palenie a spożycie alkoholu a 90,6 88,4 NS regularne spożycie 6,2 1,7 NS alkoholu h przeciwmiażdżycowe 46,9 38,7 NS działanie NNKT e hipertensyjne działanie 86,8 82,2 NS soli e przeciwmiażdżycowe 30,0 22,5 NS działanie HDL e hipotensyjne działanie 34,0 40,6 NS witaminy C e a wartości przedstawiają % twierdzących odpowiedzi b ograniczających spożycie tłuszczów c wartości przedstawiają % odpowiedzi: 2 lub więcej razy w tygodniu d wartości przedstawiają % osób z BMI >25 kg/m 2 e wartości przedstawiają % prawidłowych odpowiedzi na dane pytanie f palących papierosy g wartości przedstawiają średnie ±odchylenie standardowe w grupie osób palących papierosy h pijących alkohol Skróty: HDL lipoproteiny o dużej gęstości (high-density lipoprotein), NNKT niskocząsteczkowe, nienasycone kwasy tłuszczowe, inne patrz tabela 1 odnotowano w podgrupie osób mieszkających na wsi istotnie mniejszy odsetek osób deklarujących znajomość definicji BMI (miasto: 51,4%; wieś: 38,4%; p <0,05). Nie wykazano zaś istotnej statystycznie różnicy pomiędzy mieszkańcami miast i wsi w rzeczywistej znajomości powyższej definicji. Mieszkańcy miast znamiennie częściej przyznawali się do regularnego palenia papierosów (miasto: 74,4%, wieś: 57,1%; p <0,05), natomiast mieszkańców obszarów wiejskich charakteryzował istotnie statystycznie większy wskaźnik nikotynowy (miasto: 7,89 ±3,16; wieś: 84,49 ±11,93; p <0,05). Ponadto mieszkańcy miast w stosunku do mieszkańców wsi wykazali się istotnie statystycznie większą (na poziomie istotności statystycznej p <0,05) wiedzą na temat wpływu żywienia na stan zdrowia. Mieszkańcy wsi udzielili w tej części ankiety 37,8% prawidłowych odpowiedzi, a mieszkańcy miasta 48,9%. Studenci mieszkający w mieście znamiennie częściej w porównaniu ze studentami pochodzącymi z terenów wiejskich wskazywali prawidłowe odpowiedzi w pytaniach o wpływ soli na ciśnienie tętnicze (miasto: 86,3%; wieś: 69,2%; p <0,05) i związek pomiędzy stężeniem HDL- cholesterolu w surowicy a miażdżycą tętnic (miasto: 23,4%; wieś: 11,5%; p <0,05). Pełne wyniki uzyskane dla mieszkańców miast i wsi przedstawiono w tabeli 3. Porównanie podgrup wyodrębnionych na podstawie uczelni W porównaniu podgrup uzyskanych na podstawie podziału badanej grupy według kryterium uczelni odnotowano, iż istotnie statystycznie częściej: studenci Akademii Medycznej (AM) niż studenci Uniwersytetu Wrocławskiego (UW), Politechniki Wrocławskiej (PWR), Uniwersytetu Przyrodniczego (UP) i Wyższej Szkoły Fizjoterapii (WSF) deklarowali jakiekolwiek ograniczenia żywieniowe (AM: 28,0%; UW: 11,4%; PWR: 12,2%; UP: 18,7%; WSF: 16,3%; p <0,05) i ograniczanie zawartości soli w pożywieniu (AM: 60,0%; UW: 45,4%; PWR: 42,9%; UP: 41,7%; WSF: 36,7%; p <0,05) 4 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (3)

5 Tabela 3. Czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia podzielonych według kryterium miejsca zamieszkania Pytanie Mieszkańcy miast (n = 214) Mieszkańcy wsi (n = 26) stosowanie diety a 17,1 19,2 NS ograniczanie spożycia 47,4 42,3 NS soli a ograniczanie spożycia 55,3 50,0 NS tłuszczów a w tym: roślinnych b 2,8 3,8 NS zwierzęcych b 66,6 61,5 NS roślinnych 30,2 34,6 NS i zwierzęcych b obecność potraw rybnych w pożywieniu c 23,4 19,2 NS nadwaga/otyłość 10,3 11,5 NS (subiektywna) a nadwaga/otyłość 7,8 7,5 NS (obiektywna) d znajomość definicji BMI 51,4 38,4 <0,05 (subiektywna) a znajomość definicji BMI 33,0 29,8 NS (obiektywna) e aktywność fizyczna a 99,0 96,1 NS aktywność fizyczna 16,7 11,5 NS w czasie wolnym a palenie tytoniu a 23,2 26,9 NS regularne palenie 74,4 57,1 <0,05 tytoniu f ilość papierosów/ 2,87 ±2,97 11,25 ±7,78 NS doba g ilość lat palenia g 2,75 ±1,62 7,51 ±4,32 NS papierosolata g 7,89 ±3,16 84,49 ±11,93 <0,05 narażenie na bierne 63,9 65,4 NS palenie a spożycie alkoholu a 88,1 96,1 NS regularne spożycie 3,0 3,8 NS alkoholu h przeciwmiażdżycowe 42,3 34,6 NS działanie NNKT e hipertensyjne działanie 86,3 69,2 <0,05 soli e przeciwmiażdżycowe 23,4 11,5 <0,05 działanie HDL e hipotensyjne działanie 43,5 35,7 NS witaminy C e p a wartości przedstawiają % twierdzących odpowiedzi b ograniczających spożycie tłuszczów c wartości przedstawiają % odpowiedzi: 2 lub więcej razy w tygodniu d wartości przedstawiają % osób z BMI >25 kg/m 2 e wartości przedstawiają % prawidłowych odpowiedzi na dane pytanie f palących papierosy g wartości przedstawiają średnie ±odchylenie standardowe w grupie osób palących papierosy h pijących alkohol Skróty jak w tabelach 1 i 2 studenci AM niż studenci PWR, UP i WSF oraz studenci UW niż studenci PWR i WSF prawidłowo definiowali wskaźnik BMI (AM: 44,0%; UW: 36,4%; PWR: 24,4%; UP: 29,2%; WSF: 20,4 %; p<0,05) studenci PWR i UP niż studenci AM deklarowali palenie papierosów (AM: 18,0%; UW: 27,3%; PWR: 28,6%; UP: 29,2%; WSF: 26,5%; p <0,05). Ponadto, w podgrupie studentów palących papierosy, studentów AM charakteryzował istotnie mniejszy wskaźnik nikotynowy aniżeli studentów UW, PWR, UP i WSF (AM: 18,88 ± 9,11; UW: 33,91 ± 14,90; PWR: 39,61 ± 17,88; UP: 41,86 ± 15,91; WSF: 35,92 ± 16,76; p <0,05). W pytaniach dotyczących wiedzy na temat zasad prawidłowego żywienia studenci AM udzielili 62,0% prawidłowych odpowiedzi, studenci PWR 45,9%, studenci UW 51,7%, studenci UP 44,26%, a studenci WSF 36,6%. Istotnie statystycznie (na poziomie istotności statystycznej p <0,05) więcej prawidłowych odpowiedzi udzielali studenci AM w porównaniu ze studentami WSF, studenci AM w porównaniu ze studentami UP, studenci AM w porównaniu ze studentami PWR, studenci UW w porównaniu ze studentami WSF oraz studenci PWR w porównaniu ze studentami WSF. Pełne wyniki uzyskane dla studentów badanych uczelni przedstawiono w tabeli 4. OMÓWIENIE Analiza wyników naszego badania pokazuje, że styl życia i nawyki żywieniowe studentów Wrocławia nie różnią się zasadniczo w porównywanych aspektach od stylu życia przeciętnego, dorosłego Polaka. Badaną grupę studentów charakteryzuje podobne rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, jak całą populację Polski. Większość badanych studentów nie przestrzega diety. Uzyskany wynik wpisuje się w wyniki uzyskiwane przez innych badaczy. Poziom spożycia większości artykułów żywnościowych o podstawowym znaczeniu zdrowotnym w Polsce nie jest zgodny z zalecanymi modelami racji pokarmowych. Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów... 5

6 Tabela 4. Czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów uczelni Wrocławia podzielonych według kryterium uczelni Pytanie Studenci UW grupa I (n = 44) Studenci PWR grupa II (n = 49) Studenci UP grupa III (n = 48) Studenci AM grupa IV (n = 50) Studenci WSF grupa V (n = 49) Różnice istotne statystycznie pomiędzy podgrupami (p <0,05) stosowanie diety a 11,4 12,2 18,7 28,0 16,3 I IV, II IV, III IV, IV V ograniczanie spożycia soli a 45,4 42,9 41,7 60,0 36,7 I IV, II IV, III IV, IV V ograniczanie spożycia tłuszczów a 54,5 49,0 52,1 58,0 51,0 NS w tym: roślinnych b 0 4,2 4,0 0 0 NS zwierzęcych b 66,7 62,5 64,0 69,0 60,0 NS roślinnych i zwierzęcych b 33,3 33,3 32,0 31,0 40,0 NS obecność potraw rybnych w pożywieniu c 20,4 24,4 20,8 28,0 20,4 NS nadwaga lub otyłość (subiektywna) a 13,6 14,3 8,3 10,0 10,2 NS nadwaga lub otyłość (obiektywna) d 2,3 13,4 10,9 8,0 4,2 NS znajomość definicji BMI (subiektywna) a 52,3 44,9 47,9 54,0 47,0 NS znajomość definicji BMI (obiektywna) e 36,4 24,4 29,2 44,0 20,4 I II, I V, II IV, III IV, IV V aktywność fizyczna a 97,7 98,0 100,0 98,0 100,0 NS aktywność fizyczna w czasie wolnym a 18,2 16,3 18,7 16,0 14,3 NS palenie tytoniu a 27,3 28,6 29,2 18,0 26,5 II IV, III IV regularne palenie tytoniu f 69,1 64,3 71,4 66,7 69,2 NS ilość papierosów/doba g 8,81 ±3,75 7,15 ±2,94 9,58 ±2,37 5,67 ±1,38 8,87 ±2,84 NS ilość lat palenia g 3,85 ±,72 5,54 ±1,97 4,37 ±1,56 3,33 ±0,67 4,05 ±1,36 NS papierosolata g 33,91 ±14,90 39,61 ±17,88 41,86 ±15,91 18,88 ±9,11 35,92 ±16,76 I IV, II IV, III IV, IV V narażenie na bierne palenie a 63,6 63,3 66,7 58,0 67,3 NS spożycie alkoholu a 88,6 85,7 87,5 88,0 91,8 NS regularne spożycie alkoholu h 2,6 2,4 4,8 2,3 2,8 NS przeciwmiażdżycowe działanie NNKT e 54,5 38,8 37,5 78,0 20,4 I II, I III, I V, II IV, II V, III IV, IV V hipertensyjne działanie soli e 81,8 81,6 83,3 90,0 81,2 NS przeciwmiażdżycowe działanie HDL e 22,7 22,4 20,8 32,0 14,3 III IV, IV V hipotensyjne działanie witaminy C e 47,7 40,8 35,4 48,0 30,6 I II, I V, II IV, III IV, IV V a wartości przedstawiają % twierdzących odpowiedzi b ograniczających spożycie tłuszczów c wartości przedstawiają % odpowiedzi: 2 lub więcej razy w tygodniu d wartości przedstawiają % osób z BMI >25 e wartości przedstawiają % prawidłowych odpowiedzi na dane pytanie f palących papierosy g wartości przedstawiają średnie ±odchylenie standardowe w grupie osób palących papierosy h pijących alkohol Skróty jak w tabelach 1 i 2 6 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (3)

7 Większość mieszkańców naszego kraju konsumuje zbyt mało produktów zbożowych, mlecznych oraz warzyw i owoców, a zbyt dużo produktów mięsnych [11]. Przy tak dużej konsumpcji mięsa dziwić może pomijanie w diecie przez przeciętnego Polaka potraw rybnych. I w tej kwestii uzyskany dla studentów wynik potwierdza niestety obserwowaną tendencję. Nawyk ten skutkuje, zauważalnymi już wśród młodego pokolenia, objawami niedoboru wielonieniasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, selenu, witaminy D i jodu substancji, których głównym źródłem są potrawy rybne [12]. Jak się wydaje, pozytywny aspekt nawyków żywieniowych studentów Wrocławia stanowi natomiast wzrost świadomości o konieczności redukcji zawartości soli i tłuszczu w pożywieniu. Około połowa respondentów deklaruje ograniczanie tych substancji, co stanowi wynik zdecydowanie lepszy niż uzyskany przez Szubę i wsp. w 2005 roku [13]. Koniec lat 90. XX wieku nie przyniósł oczekiwanej poprawy sytuacji epidemiologicznej dotyczącej rozpowszechnienia nadwagi i otyłości. W 1993 roku według badania Pol-MONICA nadwagą było obarczonych 45,2% mężczyzn i 35,1% kobiet, a otyłością 22,4% mężczyzn i 29,0% kobiet. W 2002 roku odsetki te wynosiły według danych badania NATPOL III odpowiednio: 39,1% i 28,5% oraz 19,3% i 18,9%; natomiast w 2004 roku według badania LIPIDOGRAM 2004 wynosiły one 48,0% i 39,2% oraz 32,8% i 31,2% [14-16]. Jak się wydaje, około 10% osób z nadwagą i otyłością w obecnym badaniu potwierdza trwałość powyższego trendu. Jest to bowiem odsetek statystycznie równy zarówno odsetkowi uzyskanemu dla analogicznych grup wiekowych w badaniu NATPOL III (23,8% osób z nadwagą i 8,9% z otyłością w grupie <40. rż.) czy badaniu dotyczącym młodzieży Dolnego Śląska (12,8% osób z nadwagą i otyłością w grupie o średniej wieku <25 lat), jak i uzyskanego dla wybranej populacji wiejskiej Dolnego Śląska w 2005 roku [13,14,17]. Ponadto ciekawa jest uwidoczniona w naszym badaniu rozbieżność pomiędzy deklarowanym a rzeczywistym obarczeniem nadwagą lub otyłością. Kwalifikowanie badanych do grupy osób z nadwagą lub otyłością według wartości wskaźnika BMI, nie zaś według subiektywnej opinii badanego, stanowi więc rzeczywiście jedyne, właściwe rozwiązanie. W obecnym badaniu obserwuje się małą rzeczywistą aktywność fizyczną studentów. Wprawdzie prawie wszyscy ankietowani deklarują aktywność fizyczną, jednak w większości pod pojęciem tym rozumieją codzienne czynności. Do wykonywania ćwiczeń fizycznych w czasie wolnym od pracy przyznaje się jedynie co siódmy student. Regularny, codzienny trening fizyczny charakteryzuje jedynie co dziesiątego młodego Polaka, co w porównaniu z wynikami projektu WOBASZ stanowi wskaźnik 2-krotnie mniejszy [18]. W 2005 roku odnotowano bowiem, że prawie 27% mężczyzn i prawie 23% kobiet deklarowało codzienne wykonywanie ćwiczeń fizycznych trwających przynajmniej 30 minut [18]. Jeszcze bardziej optymistyczny, sięgający 45,5% wynik otrzymano w 2002 roku w badaniu NATPOL III [3]. W ostatnich latach uwidacznia się więc zatrzymanie pozytywnej tendencji wzrostu aktywności fizycznej społeczeństwa, obserwowanej w latach 90. XX wieku zarówno w Polsce, jak i w Europie [19,20]. Przyczyn tego niepokojącego stanu rzeczy należy się doszukiwać wśród czynników podawanych przez ankietowanych: braku łatwego i taniego dostępu do obiektów rekreacyjno-sportowych, zwiększenia czasu poświęcanego przez statystycznego człowieka na bierny wypoczynek oraz zmniejszenia ilości wolnego czasu. Ponadto otrzymany wynik potwierdza występowanie regionalnego zróżnicowania poziomu aktywności fizycznej w Polsce. We wspomnianym już badaniu WOBASZ wskaźniki otrzymane dla województwa dolnośląskiego były również mniejsze od ogólnopolskich [18]. Również w odniesieniu do palenia tytoniu sytuacja ciągle pozostaje niezadowalająca. Wprawdzie ostatnie lata przyniosły pewne sukcesy w walce z paleniem zmniejszenie się liczby osób uzależnionych od nikotyny, nadal jednak palenie tytoniu pozostaje głównym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Nałóg palenia tytoniu w naszym kraju dotyczy: według programu WOBASZ 42% mężczyzn i 25% kobiet, według badania NATPOL III 43,5% mężczyzn i 27,5% kobiet w wieku poniżej 40 lat, według Nowak i wsp. 41,4% mieszkańców terenów wiejskich, a według badania BOLD 34% mężczyzn i 22% kobiet populacji Małopolski [3,21-23]. Około 25% studentów palących papierosy, około 50% studentów deklarujących, że nigdy nie paliło tytoniu i prawie 3/4 studentów narażonych na bierne palenie to wyniki zbliżone do charakteryzujących całą populację Polski. Również odsetki uzyskane dla poszczególnych podgrup nie odbiegają od wyników sprzed 2 3 lat. Może to świadczyć o zahamowaniu spadkowej tendencji w tej kwestii. Wciąż należy więc koncentrować uwagę opinii publicznej na problemie nikotynizmu, wspólnie ze środowiskiem onkologicznym kontynuować podjęte programy i działania, jak na przykład Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce, a walkę z nałogowym paleniem papierosów traktować jako priorytet profilaktyki chorób układu krążenia. Niepokój może ponadto budzić fakt powszechności spożycia alkoholu wśród młodych ludzi. Niespełna 90% respondentów deklaruje spożywanie alkoholu. Stanowi to odsetek większy niż podawany dla różnych populacji i grup społecznych w dostępnej literaturze. Zdecydowana większość osób w tej grupie pije umiarkowane ilości alkoholu (nie więcej niż 1 drink dziennie), co może napawać optymizmem. Wykazano bowiem, że umiarkowane picie alkoholu prowadzi do zmniejszenia ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego i chorób układu krążenia [8]. Nieco bardziej optymistyczne okazały się wyniki dotyczące wiedzy studentów na temat roli żywienia w genezie chorób układu krążenia. Według Szeremety w 2000 roku 91% Polaków w wieku lat nie znało przeciwmiażdżycowego działania niskocząsteczkowych, nienasyconych kwasów tłuszczowych, 75% uznawało węglowodany za główne źródło energii, 53% nie potrafiło wskazać średniej zalecanej dziennej liczby kalorii, a 50% nie miało pojęcia o wpływie soli na wzrost wartości ciśnienia tętniczego [24]. Uzyskany w naszym badaniu Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów... 7

8 ogólny odsetek prawie 50% znajomości prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące stanu wiedzy żywieniowej może na tle powyższych danych świadczyć o widocznych efektach prowadzonych w ostatnich latach akcji promocyjnych związanych z tym tematem. Z uwagi jednak na odmienne wyniki uzyskiwane przez autorów w niedalekiej przeszłości, między innymi wśród mieszkańców wsi Boguszyce w 2005 roku [13], należy podejść do tej możliwej poprawy w sposób krytyczny i zastanowić się nad głębszym zbadaniem powyższego problemu. Ograniczeniem tego aspektu naszego badania może być bowiem fakt umieszczenia w ankiecie niewielkiej ilości pytań dotyczących tego tematu. Nie sposób odnieść się natomiast do otrzymanych wyników w kwestii znajomości definicji BMI wśród studentów. Mimo powszechności stosowania wskaźnika BMI w codzienności nie przeprowadzono do tej pory badań sprawdzających stopień zrozumienia jego definicji w populacji. Zauważalna wśród ankietowanych młodych ludzi rozbieżność pomiędzy deklarowaną a rzeczywistą znajomością sposobu obliczania BMI (18% w całej grupie, 17% wśród mężczyzn, 20% wśród kobiet, od 10% wśród studentów AM do 26% wśród studentów WSF) wydaje się wskazywać na konieczność ciągłego prowadzenia akcji promocyjno-edukacyjnych również w tej dziedzinie. Jak się wydaje, analiza wyników uzyskanych dla mężczyzn i kobiet potwierdza powszechne społeczne przeświadczenie, że kobiety przykładają większą wagę do stosowania diety oraz rzadziej i w mniejszych ilościach palą papierosy. W porównaniu mieszkańców miast z mieszkańcami wsi zwraca natomiast uwagę wciąż większy poziom wiedza reprezentowany przez tych pierwszych. Ponadto zauważalny jest zasadniczy brak różnic dotyczących stylu życia pomiędzy mieszkańcami terenów miejskich i obszarów wiejskich. W obliczu dostępnych badań fakt ten może się wydawać zaskakujący [25,26]. Przyczyną takich wyników w naszym badaniu może być jednak niewielka liczebność grupy osób zamieszkujących tereny wiejskie (zaledwie około 10% całej badanej grupy). Przy omawianiu różnic dotyczących podgrup wyodrębnionych na podstawie kryterium uczelni nie ma natomiast możliwości odniesienia wyników do wcześniejszych danych ze względu na ich brak tym samym trudno wnioskować o występujących trendach. Już pobieżna analiza dotycząca odsetka prawidłowych odpowiedzi na pytania ankiety wykazuje, iż studenci uczelni niepublicznej (WSF) charakteryzują się mniejszą wiedzą na temat zasad racjonalnego żywienia niż ich koledzy z uczelni publicznych. Potwierdzenie znajduje również przypuszczenie, iż studentów wąsko specjalistycznej uczelni medycznej (AM), jak i studentów uczelni o szerokim profilu kształcenia (UW) charakteryzuje większa wiedza z tej dziedziny niż studentów uczelni technicznej (PWR). Nie odnotowano natomiast istotnych różnic pomiędzy studentami poszczególnych uczelni dotyczących stylu życia i nawyków żywieniowych. Poza nielicznymi wyjątkami (studenci AM), młodzi Polacy prowadzą tak niehigieniczny tryb życia, jak cała populacja Polski. Godne podkreślenia jest, że wyniki uzyskane dla analizowanej w naszym badaniu grupy nie tylko nie różnią się znaczą- co od wyników uzyskiwanych wcześniej dla populacji polskiej, ale również potwierdzają ogólnoeuropejskie i ogólnoświatowe tendencje [4,19]. Jak pokazują badania IMPACT, WHO MONICA czy EUROASPIRE III, uwidaczniające się w naszym kraju (a zaznaczane powyżej) pozytywne zmiany w dziedzinie epidemiologii chorób układu krążenia mają jednak większą dynamikę w Europie Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych [1,27]. Obecna praca nie jest pozbawiona niedoskonałości. Główne jej ograniczenie stanowi niewielka, jak na pracę epidemiologiczną, liczebność badanej grupy oraz wyodrębnionych na podstawie różnych kryteriów podgrup. Spełnione zostały wprawdzie wymogi osiągnięcia wiarygodności statystycznej badania, czyli wyniki uzyskano na (w miarę możliwości) jednorodnych, ponad 30-osobowych grupach, jednak liczebności te można uważać za zbyt małe, aby w bezpośredni sposób móc dokonywać uogólnień populacyjnych [28]. Jak się wydaje, dość ważne ograniczenie badania stanowi brak własnej grupy kontrolnej z populacji ogólnej. Uzyskane wyniki porównano z wynikami innych autorów z innych rejonów Polski w starszych niż badana populacjach. Nie mniej ważne ograniczenie, którego w pracach epidemiologicznych nie sposób całkowicie wyeliminować, stanowi subiektywny charakter oceny większości cech uwzględnionych w analizie. Mimo omawianych niedoskonałości nasze badanie, w opinii autorów, stanowi (jako pierwowzór) podstawę do przeprowadzenia w przyszłości badań pokazujących występujące w badanych subpopulacjach tendencje, a w obliczu powolnych zmian w programach kształcenia w szkolnictwie wyższym może służyć do oceny skuteczności tych zmian. Jak już wspomniano, nie przeprowadzono dotychczas analogicznej analizy dotyczącej studentów różnych uczelni. Ponadto badanie może posłużyć do wnioskowania na temat dokonujących się zmian w epidemiologii chorób układu krążenia wśród osób pomiędzy 20. a 25. rokiem życia. Podsumowując należy stwierdzić, że prowadzone w ostatnich latach w Polsce zintegrowane programy edukacyjne Narodowy Program POLKARD czy Projekt 400 miast [29,30] przynoszą zauważalną poprawę sytuacji epidemiologicznej dotyczącej chorób układu krążenia. Nie jest to jednak wciąż poprawa zadowalająca, postuluje się więc uwzględnienie problematyki epidemiologii chorób układu sercowo-naczyniowego w programach nauczania wszystkich polskich szkół i uczelni. Z uwagi na widoczną również w naszym badaniu rozbieżność pomiędzy wiedzą na temat higienicznego trybu życia a jej praktycznym zastosowaniem, należy wprowadzając ten przedmiot do programów nauczania powierzyć jego prowadzenie wykwalifikowanej kadrze, która w umiejętny i interesujący sposób przekaże zakres wiedzy i jednocześnie będzie umiała zachęcić do wprowadzania w życie zdobytych wiadomości. Działaniami tymi należy objąć młodzież jak najwcześniej, ponieważ wiele nawyków utrwala się już w najmłodszym wieku. Jest to szczególnie istotne, bo styl życia młodego pokolenia w bezpośredni sposób przełoży się na stan zdrowia dorosłej populacji Polski w przyszłości. 8 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (3)

9 PIŚMIENNICTWO 1. Murray CJ, Lopez AD. Mortality by cause for eight regions of the world: global burden of disease study. Lancet. 1997; 349: Rocznik demograficzny. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny, Wyrzykowski B, Zdrojewski T. Epidemiologia nadciśnienia tętniczego. MpD. 2004; (Suppl 19): Wojtyniak B, Goryński P, Seroka W. Stan zdrowia ludności Polski na podstawie danych o umieralności. Przedwczesna umieralność w Polsce na tle sytuacji w Unii Europejskiej. In: Wojtyniak B, Goryński P. Sytuacja zdrowotna ludności Polski. Warszawa, Państwowy Zakład Higieny Zakład Statystyki Medycznej, Wolf-Maier K, Cooper RS, Kramer H, et al. Hypertension treatment and control in five European countries, Canada and the United States. Hypertension. 2004; 43: Baran E, Molenda E. Występowanie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca wśród mieszkańców Radomia. Czyn Ryz. 2005; 1-2: Zawadzki M, Poręba R, Gać P, et al. Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nadciśnienia tętniczego. Nadciś Tęt. 2007; 5: Jelski W, Szmitkowski M. Wpływ alkoholu etylowego na zespół metaboliczny. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117: Daniels S. Hypertension induced cardiac damage in children and adolescents. Blood Press Monit. 1999; 4: Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S, et al. INTERHEART Study Investigators. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries: case-control study. Lancet. 2004; 364: Sygnowska E, Waśkiewicz A, Głuszek J, et al. Spożycie produktów spożywczych przez dorosłą populacje Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol. 2005; 63 (Suppl 4): S670-S Szczygieł A, Nowicka L, Bułhak-Jachmyczak B, el al. Normy żywienia i wyżywienia. Cz. II: Normy wyżywienia modele racji pokarmowych. Warszawa, IŻŻ, Szuba A, Poręba R, Młynek V, et al. Występowanie, czynniki ryzyka oraz leczenie nadciśnienia tętniczego wśród mieszkańców wsi Boguszyce. Nadciś Tęt. 2006; 2: Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P, et al. Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL-PLUS. Kardiol Pol. 2004; 61 (Suppl IV): IV1-IV Rywik SL, Davis CE, Pająk A, et al. Poland and U.S. collaborative study on cardiovascular epidemiology hypertension in the community: prevalence, awareness, treatment, and control of hypertension in the Pol-MONICA Project and the U.S. Atherosclerosis Risk in Communities Study. Ann Epidemiol. 1998; 8: Mastej M, Jóźwiak J, Lukas W, et al. Epidemia nadwagi i otyłości w Polsce. Wyniki badania Lipidogram Kardiol Pol. 2006; 64 (Suppl 2): S146-S Mastalerz-Miga A, Pirogowicz I, Steciwko A, et al. Styl życia i występowanie wybranych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego u młodzieży w wieku szkolnym. Adv Clin Exp Med. 2005; 14: Drygas W, Kwaśniewska M, Szcześniewska D, et al. Ocena poziomu aktywności fizycznej dorosłej populacji Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol. 2005; 63 (Suppl 4): S636-S Drygas W, Skiba A, Bielecki W, et al. Ocena aktywności fizycznej sześciu krajów europejskich. Projekt Bridging East-West Health Gap. Med Sportiva. 2001; 5 (Suppl 2): Kopff B, Jegier A. Wysiłek fizyczny a wybrane adipokiny: adiponektyna, leptyna i rezystyna. Pol Arch Med Wewn. 2006; 116: Polakowska M, Piotrowski W, Tykarski A, et al. Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol. 2005; 63 (Suppl 4): S626-S Nowak M, Brzozowski T, Kolman E, et al. Występowanie i wiedza o nadciśnieniu tętniczym u mieszkańców wsi Boguszyce. Adv Clin Exp Med. 2005; 14: Niżankowska-Mogilnicka E, Mejza F, Buist AS, et al. Częstość występowania POChP i rozpowszechnienie palenia tytoniu w Małopolsce wyniki badania BOLD w Polsce. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117: Szeremeta A. Edukacja żywieniowa wołanie o pomoc. Warszawa, SGGW, Wojtyniak B, Goryński P, Seroka W. Stan zdrowia ludności Polski na podstawie danych o umieralności. Przedwczesna umieralność w Polsce na tle sytuacji w Unii Europejskiej. In: Wojtyniak B, Goryński P. Sytuacja zdrowotna ludności Polski. Warszawa, Państwowy Zakład Higieny Zakład Statystyki Medycznej, Ciura G. Stan zdrowia mieszkańców wsi. htm. 27. Pająk A. Komentarz do: Ford ES, Ajani UA, Croft JB, et al. Wyjaśnienie zmniejszenia liczby zgonów z powodu choroby wieńcowej w Stanach Zjednoczonych w latach Kardiol po Dypl. 2007; 6: Stanisz A. Przystępny kurs statystyki w oparciu o program Statistica PL na przykładach medycznych. Kraków, Statsoft, Zespół ekspertów do spraw opracowania Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo Naczyniowego POLKARD Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego na lata POLKARD. Gdańsk, Via Medica, Zdrojewski T, Rutowski M, Zarzeczan-Baran M, et al. Ogólnopolski, wieloośrodkowy program profilaktyki chorób układu krążenia Polski Projekt 400 Miast. Główne założenia, cele oraz sposób realizacji. Polski Przegl Kardiol. 2004; 6: Styl życia i czynniki ryzyka chorób układu krążenia wśród studentów... 9

Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nadciśnienia tętniczego

Wiedza studentów uczelni Wrocławia na temat nadciśnienia tętniczego Marcin Zawadzki 1, Rafał Poręba 2, Paweł Gać 3, Katarzyna Lewczuk 3, Krystyna Pawlas 1, Ryszard Andrzejak 2 PRACA ORYGINALNA 1 Katedra i Zakład Higieny Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.

Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia

Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania

Bardziej szczegółowo

Narodowy Test Zdrowia Polaków

Narodowy Test Zdrowia Polaków Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Małgorzata Rajter-Bąk dr Jacek Gajek

Małgorzata Rajter-Bąk dr Jacek Gajek SZKOLENIA PSYCHOLOGICZNO- ZDROWOTNE JAKO INWESTYCJA W KSZTAŁTOWANIE ŚWIADOMOŚCI PROZDROWOTNEJ KADRY MENEDŻERSKIEJ, CZYLI WPŁYW ZDROWIA KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ NA WYNIK FINANSOWY ZARZĄDZANYCH PRZEDSIĘBIORSTW

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

PALENIE A PROKREACJA I POLITYKA LUDNOŚCIOWA

PALENIE A PROKREACJA I POLITYKA LUDNOŚCIOWA XIV konferencja Tytoń albo Zdrowie im. prof. F. Venuleta Warszawa 8 9 grudnia 2011 roku VI sesja plenarna Społeczne wymiary działalności antytytoniowej w latach 1991-2011: polityka ludnościowa, edukacja.

Bardziej szczegółowo

PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego

PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego ETAP I (wypełni pielęgniarka) Imię i nazwisko:... Adres:... PESEL Wzrost:...cm Wykształcenie:... Masa ciała:...kg Zawód wykonywany:... Obwód talii:...cm

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego

Bardziej szczegółowo

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu

Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to

Bardziej szczegółowo

OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA

OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA Katedra i Zakład Promocji Zdrowia Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum UMK OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA I. WYWIAD WIEK.. PŁEĆ WYKSZTAŁCENIE. MIEJSCE ZAMIESZKANIA

Bardziej szczegółowo

... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010

... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego

Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół

Bardziej szczegółowo

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie

Bardziej szczegółowo

na kierunku: Kosmetologia

na kierunku: Kosmetologia Oszacowanie rozpowszechnienia zjawiska palenia oraz wiedzy i stopnia świadomości na temat szkodliwości palenia program prozdrowotny prowadzony w latach akademickich 2006/07 i 2007/08 Streszczenie na kierunku:

Bardziej szczegółowo

Europejski Tydzień Walki z Rakiem

Europejski Tydzień Walki z Rakiem 1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie

Bardziej szczegółowo

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl) HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia

Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także

Bardziej szczegółowo

Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ

Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ Rozpowszechnienie dyslipidemiii leczenie zaburzeń lipidowych wśród lekarzy POZ w Polsce. Badanie LIPIDOGRAM 5 LAT dr n. med. Jacek Jóźwiak KLRWP, Poznań 2013 Cel Celem strategicznym badań LIPIDOGRAM była

Bardziej szczegółowo

Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?

Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie? Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z

Bardziej szczegółowo

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą

Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą 14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces

Bardziej szczegółowo

Barbara Ślusarska, Monika Połetek Wczesne wykrywanie czynników ryzyka chorób układu krążenia : rola pielęgniarki

Barbara Ślusarska, Monika Połetek Wczesne wykrywanie czynników ryzyka chorób układu krążenia : rola pielęgniarki Barbara Ślusarska, Monika Połetek Wczesne wykrywanie czynników ryzyka chorób układu krążenia : rola pielęgniarki Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 28, 11-17 2007 Wczesne Wykrywanie Czynników Ryzyka

Bardziej szczegółowo

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO

Załącznik nr 3 do materiałów informacyjnych PRO SZCZEGÓŁOWY OPIS ŚWIADCZEŃ I ZASAD ICH UDZIELANIA ORAZ WYMAGANIA WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW W PROGRAMIE PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA 1. OPIS ŚWIADCZEŃ 1) objęcie przez świadczeniodawcę Programem świadczeniobiorców,

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 412 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 412 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 412 SECTIO D 2005 Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego z Pracownią Pielęgniarstwa Onkologicznego WPiNoZ Akademii Medycznej

Bardziej szczegółowo

Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku

Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku 1. Problemy związane z piciem alkoholu, używaniem narkotyków i przemocą rówieśniczą w szkole w ocenie uczniów. Palenie papierosów: Wśród uczniów klas szóstych

Bardziej szczegółowo

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( ) ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,

Bardziej szczegółowo

PROBLEM NADWAGI I OTYŁOŚCI W POLSCE WŚRÓD OSÓB DOROSŁYCH - DANE EPIDEMIOLOGICZNE -

PROBLEM NADWAGI I OTYŁOŚCI W POLSCE WŚRÓD OSÓB DOROSŁYCH - DANE EPIDEMIOLOGICZNE - PROBLEM NADWAGI I OTYŁOŚCI W POLSCE WŚRÓD OSÓB DOROSŁYCH - DANE EPIDEMIOLOGICZNE - Wg raportu GUS Stan zdrowia ludności w 2009 r. Otyłość jest chorobą przewlekłą spowodowaną nadmierną podażą energii zawartej

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość

Bardziej szczegółowo

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań

Bardziej szczegółowo

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku

Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań

Bardziej szczegółowo

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?

Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność

Bardziej szczegółowo

Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW

Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu

Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego Zarys Projektu Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii Projekt współfinansowany

Bardziej szczegółowo

Talerz zdrowia skuteczne

Talerz zdrowia skuteczne Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia

Bardziej szczegółowo

ANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO. 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego

ANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO. 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego ANALIZA PRZYCZYN UMIERALNOŚCI MIESZKAŃCÓW POWIATU OLECKIEGO 1. Długość życia i umieralność mieszkańców powiatu oleckiego Analiza opracowana na podstawie publikacji GUS, Departamentu Badań Demograficznych

Bardziej szczegółowo

TRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania. Warszawa, Grudzień 2017

TRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania. Warszawa, Grudzień 2017 TRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania Warszawa, Grudzień 2017 O badaniu Grupa docelowa Próba Realizacja Metodologia All 20+ użytkownicy Internetu N=220 Grudzień 2017 CAWI (online)

Bardziej szczegółowo

W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:

W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały

Bardziej szczegółowo

Wiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne.

Wiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne. Michał Nowakowski Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny Instytut Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Luiza Nowakowska Samodzielna Pracownia Socjologii Medycyny Katedra Nauk Humanistycznych Wydziału

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE ZA ROK 2009 Z REALIZACJI,,PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY BOBOLICE W LATACH 2009-2013

SPRAWOZDANIE ZA ROK 2009 Z REALIZACJI,,PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY BOBOLICE W LATACH 2009-2013 SPRAWOZDANIE ZA ROK 2009 Z REALIZACJI,,PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY BOBOLICE W LATACH 2009-2013 1. Podniesienie świadomości społeczności lokalnej w zakresie realizacji

Bardziej szczegółowo

DuŜo wiem, zdrowo jem

DuŜo wiem, zdrowo jem DuŜo wiem, zdrowo jem Projekt edukacyjny: Pogadanki do dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach oraz prezentacje do ich rodziców Cel projektu: Podniesienie świadomości na temat odżywiania

Bardziej szczegółowo

ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW

ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska

WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015: zjednoczenie wysiłków społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i poprawy

Bardziej szczegółowo

Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland

Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Cardiovascular risk factors in young adult population in rural area in north-eastern Poland Czynniki ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego u młodych osób dorosłych w środowisku wiejskim w północnowschodniej

Bardziej szczegółowo

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?

Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość

Bardziej szczegółowo

NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA

NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWARCIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ w rodzaju: programy profilaktyczne i promocja zdrowia

Bardziej szczegółowo

Warszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW

Warszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW Warszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2012 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej

Bardziej szczegółowo

Zdrowie warszawiaków raport z dekady

Zdrowie warszawiaków raport z dekady Zdrowie warszawiaków raport z dekady Warszawa, 21 stycznia 2010 r. Najnowsza edycja raportu o stanie zdrowia mieszkańców dotyczy 10 lat (na podstawie uaktualnionych edycji dla lat 1999-2008). Jest to wystarczająco

Bardziej szczegółowo

Znajomość prawidłowych wartości tętna w wybranej grupie studentów z Kielc, Wrocławia i Zielonej Góry

Znajomość prawidłowych wartości tętna w wybranej grupie studentów z Kielc, Wrocławia i Zielonej Góry PRACA ORYGINALNA Znajomość prawidłowych wartości tętna w wybranej grupie studentów z Kielc, Wrocławia i Zielonej Góry Knowledge of normal pulse in selected group of university students of cities of Kielce,

Bardziej szczegółowo

Wyniki badania profilaktyki lekarskiej w zakresie porad żywieniowych dla dzieci do lat 3

Wyniki badania profilaktyki lekarskiej w zakresie porad żywieniowych dla dzieci do lat 3 Warszawa, 29 maja 2013 roku Wyniki badania profilaktyki lekarskiej w zakresie porad żywieniowych dla dzieci do lat 3 Cele badania Badanie przeprowadzono w celu poznania dodatkowych przyczyn złej sytuacji

Bardziej szczegółowo

Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym

Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym Wnioski z raportu ewaluacji końcowej VI edycji projektu Żyj finansowo! czyli jak zarządzać finansami w życiu osobistym zrealizowanego w roku szkolnym 2013/2014 1 Wnioski Celem badania ewaluacyjnego jest

Bardziej szczegółowo

Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej

Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej XIV Konferencja Naukowa im. F. Venuleta Tytoń albo Zdrowie TWP Wszechnica Polska Warszawa, 09.12.2011 Ostatnia aktualizacja: 09.08.2011

Bardziej szczegółowo

Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Leczenie nadciśnienia tętniczego versus leczenie chorego

Bardziej szczegółowo

zmierzyć poziom tlenku węgla w wydychanym powietrzu i zawartość karboksyhemoglobiny we krwi.

zmierzyć poziom tlenku węgla w wydychanym powietrzu i zawartość karboksyhemoglobiny we krwi. Rok 2015 W Piotrkowie Trybunalskim obchody Światowego Dnia bez Tytoniu zostały zaakcentowane pracą Punktu Konsultacyjnego w Niepublicznym Zespole Opieki Zdrowotnej HIPOKRETES w dniu 1 czerwca. Palący pacjenci

Bardziej szczegółowo

Aktywność sportowa po zawale serca

Aktywność sportowa po zawale serca Aktywność sportowa po zawale serca Czy i jaki wysiłek fizyczny jest zalecany? O prozdrowotnych aspektach wysiłku fizycznego wiadomo już od dawna. Wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym (dynamiczne ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

Epidemiologia cukrzycy

Epidemiologia cukrzycy Cukrzyca kiedyś Epidemiologia Epidemiologia - badanie występowania i rozmieszczenia stanów lub zdarzeń związanych ze zdrowiem w określonych populacjach oraz wpływu czynników wpływających na stan zdrowia

Bardziej szczegółowo

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych

Bardziej szczegółowo

stosowaniem używek, takich jak palenie papierosów i spożywanie alkoholu

stosowaniem używek, takich jak palenie papierosów i spożywanie alkoholu www.lipidogram.pl Szanowny Panie / Szanowna Pani Przeprowadzone badanie profilaktyczne Lipidogram2006 wykazało, że może znajdować się Pan / Pani w grupie osób o podwyższonym ryzyku wystąpienia chorób układu

Bardziej szczegółowo

Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego

Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004

Bardziej szczegółowo

PROFILAKTYKA CHORÓB SERCA I NACZYŃ

PROFILAKTYKA CHORÓB SERCA I NACZYŃ Realizator Projektu: Powiat Piotrkowski TWOJE SERCE TWOIM ŻYCIEM Program Zmniejszenia Nierówności w Zdrowiu Mieszkańców Powiatu Piotrkowskiego z Ryzykiem Wystąpienia Chorób Układu Krążenia PROFILAKTYKA

Bardziej szczegółowo

1 Por. Czapiński J., Panek T. (red.) (2011). Diagnoza społeczna [data dostępu ].

1 Por. Czapiński J., Panek T. (red.) (2011). Diagnoza społeczna [data dostępu ]. Dobrostan psychiczny oraz zdrowie Kategorię dobrostanu psychicznego i zdrowia można definiować na wiele sposobów. Na potrzeby tego badania postanowiono wybrać kilka wskaźników, które wprost lub pośrednio

Bardziej szczegółowo

DBAJMY O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ NASZYCH DZIECI

DBAJMY O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ NASZYCH DZIECI DBAJMY O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ NASZYCH DZIECI Nadwaga i otyłość ukształtowana w wieku dziecięcym niesie za sobą zwiększone ryzyko utrzymania się w wieku dojrzewania i po osiągnięciu dorosłości, co za tym idzie

Bardziej szczegółowo

W pracach egzaminacyjnych ocenie podlegały następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej. II. Założenia. III. Określenie rodzaju diety i celu

W pracach egzaminacyjnych ocenie podlegały następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej. II. Założenia. III. Określenie rodzaju diety i celu W pracach egzaminacyjnych ocenie podlegały następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej. II. Założenia. III. Określenie rodzaju diety i celu jej zastosowania. IV. Wykaz głównych zaleceń dotyczących

Bardziej szczegółowo

Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna

Bardziej szczegółowo

Małgorzata Kołpak-Kowalczuk. Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach

Małgorzata Kołpak-Kowalczuk. Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach Małgorzata Kołpak-Kowalczuk Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach 2007-2012 Streszczenie Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia

Bardziej szczegółowo

Porównanie występowania czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca u chorych po przebytym zawale serca do osób bez klinicznych objawów tej choroby

Porównanie występowania czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca u chorych po przebytym zawale serca do osób bez klinicznych objawów tej choroby Stanisławska Hygeia Public J Health i wsp. Porównanie 2014, 49(1): występowania 127-133 czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca u chorych... 127 Porównanie występowania czynników ryzyka choroby niedokrwiennej

Bardziej szczegółowo

NASTĘPNY KROK W WALCE Z RAKIEM PŁUCA

NASTĘPNY KROK W WALCE Z RAKIEM PŁUCA NASTĘPNY Z RAKIEM PŁUCA Czy wiedzą Państwo, że: Rak płuca, z szacunkową liczbą 353 000 zgonów każdego roku, to niekwestionowany lider pod względem liczby zgonów spowodowanych przez choroby nowotworowe

Bardziej szczegółowo

Czy stać nas na. złe. żywienie dzieci. Warszawa, 14 listopada 2012 roku

Czy stać nas na. złe. żywienie dzieci. Warszawa, 14 listopada 2012 roku Warszawa, 14 listopada 2012 roku Czy stać nas na złe żywienie dzieci Stowarzyszenie Promocji Zdrowego Żywienia Dzieci Choroby cywilizacyjne to dziś jeden z najważniejszych problemów, jakie stoją przed

Bardziej szczegółowo

PONS (łac. most) Kielce, 18 marca 2011

PONS (łac. most) Kielce, 18 marca 2011 Kielce, 18 marca 2011 Badanie PONS PONS (łac. most) POlish-Norwegian i Study Projekt PONS jest współfinansowany przez Polsko-Norweski Fundusz Badań Naukowych. Głównym wykonawcą projektu jest Centrum Onkologii

Bardziej szczegółowo

Hipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego

Hipercholesterolemia najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka w Polsce punkt widzenia lekarza rodzinnego XVI Kongres Medycyny Rodzinnej Kielce, 2 5 czerwca 2016 Prof. UJ dr hab. med. Adam Windak Kierownik Zakładu Medycyny Rodzinnej CM UJ Wiceprezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Hipercholesterolemia

Bardziej szczegółowo

OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM

OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM Elżbieta Karpińska*, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego

Bardziej szczegółowo

Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta

Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą

Bardziej szczegółowo

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w

Bardziej szczegółowo

STAN ZDROWIA MIESZKAŃCÓW BIAŁEGOSTOKU RAPORT. Badanie zlecone przez Urząd Miejski w Białymstoku. Białystok, 2016 r.

STAN ZDROWIA MIESZKAŃCÓW BIAŁEGOSTOKU RAPORT. Badanie zlecone przez Urząd Miejski w Białymstoku. Białystok, 2016 r. STAN ZDROWIA MIESZKAŃCÓW BIAŁEGOSTOKU RAPORT Badanie zlecone przez Urząd Miejski w Białymstoku Białystok, 2016 r. STAN ZDROWIA MIESZKAŃCÓW BIAŁEGOSTOKU RAPORT POD REDAKCJĄ JERZEGO MANTURA Badanie zlecone

Bardziej szczegółowo

Zróżnicowanie umieralności spowodowanej chorobami układu krążenia w Polsce w 2007 roku.

Zróżnicowanie umieralności spowodowanej chorobami układu krążenia w Polsce w 2007 roku. Zróżnicowanie umieralności spowodowanej chorobami układu krążenia w Polsce w 2007 roku. Objaśnienia. Materiałem badawczym były informacje zawarte w kartach zgonów, które przeniesione zostały na komputerowy

Bardziej szczegółowo

Dobre życie, choć niezdrowe

Dobre życie, choć niezdrowe Większość z nas uważa, że prowadzi zdrowy styl życia. Nawet jeśli pali papierosy i ma nadwagę wynika z badania Mapa polskiego serca, w którym udział wzięło 39 tys. osób. W kwestii swojego zdrowia Polacy

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 261/2012 z dnia 10 grudnia 2012 r. o projekcie programu zdrowotnego Program profilaktyki i wczesnego wykrywania

Bardziej szczegółowo

Przedszkole Miejskie Nr 12 Integracyjne w Jaworznie CUKRZYCA

Przedszkole Miejskie Nr 12 Integracyjne w Jaworznie CUKRZYCA Cukrzyca CUKRZYCA Cukrzyca jest przyczyną niedomagania i cierpienia około 60 mln. osób, które żyją z tą chorobą w Europejskim Regionie WHO. Stanowi również poważne obciążenie dla gospodarki i systemu ochrony

Bardziej szczegółowo

Aktywność fizyczna na receptę. Anna Plucik Mrożek Małgorzata Perl

Aktywność fizyczna na receptę. Anna Plucik Mrożek Małgorzata Perl Aktywność fizyczna na receptę Anna Plucik Mrożek Małgorzata Perl Cel prezentacji Podzielenie się zdobytą wiedzą i doświadczeniem Przedstawienie programów treningowych dla poszczególnych grup docelowych

Bardziej szczegółowo

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011)

Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych

Bardziej szczegółowo

Analiza wyników badań

Analiza wyników badań Analiza wyników badań WSTĘP Aktywność fizyczna należy do jednej z podstawowych potrzeb człowieka w każdym okresie życia. Szczególnie istotna jest w trakcie rozwoju dziecka, ponieważ jest jednym z niezbędnych

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

Temat: Choroby i higiena układu krwionośnego.

Temat: Choroby i higiena układu krwionośnego. 1. Praca serca. Serce jest aktywnie pracującym mięśniem. Kurcząc się około 75 razy na minutę, wykonuje w ciągu doby około 108 tyś. skurczów. Od tego, jak funkcjonuje serce, zależy stan całego organizmu.

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

Jacek Jóźwiak Śląskie Laboratoria Analityczne, Dział Badań Naukowych, Katowice

Jacek Jóźwiak Śląskie Laboratoria Analityczne, Dział Badań Naukowych, Katowice OCENA GOSPODARKI LIPIDOWEJ, STANU ODŻYWIENIA I ŚWIADOMOŚCI PROZDROWOTNEJ POPULACJI OBJĘTEJ OPIEKĄ LEKARZY RODZINNYCH 21 Jacek Jóźwiak Śląskie Laboratoria Analityczne, Dział Badań Naukowych, Katowice 1

Bardziej szczegółowo

Wpływ rehabilitacji na stopień niedokrwienia kończyn dolnych w przebiegu miażdżycy.

Wpływ rehabilitacji na stopień niedokrwienia kończyn dolnych w przebiegu miażdżycy. Marek Ciecierski, Zygmunt Mackiewicz, Arkadiusz Jawień Wpływ rehabilitacji na stopień niedokrwienia kończyn dolnych w przebiegu miażdżycy. Z Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej AM w Bydgoszczy Kierownik

Bardziej szczegółowo

Warszawa, listopad 2010 BS/146/2010 WAKACJE UCZNIÓW WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I PRACA ZAROBKOWA

Warszawa, listopad 2010 BS/146/2010 WAKACJE UCZNIÓW WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I PRACA ZAROBKOWA Warszawa, listopad 2010 BS/146/2010 WAKACJE UCZNIÓW WYJAZDY WYPOCZYNKOWE I PRACA ZAROBKOWA Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 4 lutego 2010 roku Fundacja Centrum

Bardziej szczegółowo

Ciśnienie tętnicze klucz do zdrowego serca. ciśnienia tętniczego składa się z dwóch odczytów ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.

Ciśnienie tętnicze klucz do zdrowego serca. ciśnienia tętniczego składa się z dwóch odczytów ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Świadomość naszego zdrowia to oprócz odczuwania dolegliwości, wiedza na temat podstawowych parametrów pozwalających ocenić, czy nasz organizm funkcjonuje prawidłowo. Zapoznaj się z nimi i regularnie kontroluj

Bardziej szczegółowo

Zdrowie stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity brak choroby czy niepełnosprawności.

Zdrowie stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity brak choroby czy niepełnosprawności. Zdrowy tryb życia Zdrowie stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity brak choroby czy niepełnosprawności. Wyróżnia się: Zdrowie fizyczne prawidłowe funkcjonowanie

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty

Bardziej szczegółowo

, , POLACY I PAPIEROSY. CZY RESTRYKCYJNE PRAWO JEST SKUTECZNE? WARSZAWA, SIERPIEŃ 96

, , POLACY I PAPIEROSY. CZY RESTRYKCYJNE PRAWO JEST SKUTECZNE? WARSZAWA, SIERPIEŃ 96 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:

Bardziej szczegółowo

KARTA PRZEDMIOTU. 1. Nazwa przedmiotu HIGIENA Z ELEMENTAMI DIETETYKI. 2. Numer kodowy BIO03c. 3. Język, w którym prowadzone są zajęcia polski

KARTA PRZEDMIOTU. 1. Nazwa przedmiotu HIGIENA Z ELEMENTAMI DIETETYKI. 2. Numer kodowy BIO03c. 3. Język, w którym prowadzone są zajęcia polski Projekt OPERACJA SUKCES unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy współfinansowany ze środków Europejskiego

Bardziej szczegółowo