DZIA ANIE ÑCZNE WYCIÑGU Z TARCZYCY BAJKALSKIEJ I KOENZYMU Q 10 W STRESIE OKSYDACYJNYM WYWO ANYM ZWIÑZKAMI CHROMU

Transkrypt

1 DZIA ANIE ÑCZNE WYCIÑGU Z TARCZYCY BAJKALSKIEJ I KOENZYMU Q 10 W STRESIE OKSYDACYJNYM WYWO ANYM ZWIÑZKAMI CHROMU THE COMBINED EFFECT OF SCUTELLARIA BAICALENSIS EXTRACT AND COENZYME Q 10 IN OXIDATIVE STRESS INDUCED BY CHROMIUM COMPOUNDS Ewa Sawicka, Anna D ugosz, Dorota Ârednicka Katedra i Zak ad Toksykologii Akademii Medycznej we Wroc awiu Kierownik Katedry Toksykologii: prof. dr hab. Anna D ugosz Streszczenie Wst p: Coraz powszechniejsze stosowanie antyoksydantów i àczne przyjmowanie ró nych typów przeciwutleniaczy zmusza do oceny skutków ich dzia ania àcznego w nara eniu na ksenobiotyki. Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis) znajduje zastosowanie w medycynie m.in. z powodu w asnoêci antyoksydacyjnych, natomiast koenzym Q 10 jest skutecznym, endogennym zmiataczem wolnych rodników. Chrom nale y zarówno do niezb dnych mikroelementów jak i czynników toksycznych. Celem pracy by a ocena dzia ania àcznego dwóch antyoksydantów w nara eniu na zwiàzki chromu. Materia i metody: Materia em do badaƒ by a Êwie a krew pobrana od zdrowych ochotników. St enie dialdehydu malonowego (MDA) w krwince czerwonej oznaczono metodà Stocksa. Badano wp yw dzia ania àcznego koenzymu Q 10 i Antoxydu na poziom MDA krwinki czerwonej po ekspozycji na jony chromu III i VI o st eniu: 0,05; 0,5 oraz 1,0 µg/ml. Antyoksydanty u yto w st eniach 8,0; 20; 60 i 100 µg/ml. Wyniki: Zaobserwowano brak istotnego statystycznie efektu koenzymu Q 10 na krwinki stymulowane zwiàzkami chromu(iii) i chromu(vi). àczne oddzia ywanie obu antyoksydantów: Antoxydu i koenzymu Q 10 w stosowanych dawkach, statystycznie istotnie obni y o poziom MDA krwinek eksponowanych na jony chromu (p*0,001). Wnioski: Zastosowanie obu antyoksydantów wykaza- o synergistyczne dzia anie, obni ajàce skutecznie poziom MDA podwy szony po chromie. àczne oddzia ywanie Antoxydu i koenzymu Q 10 ze zwiàzkami chromu nie spowodowa y wystàpienia toksycznych interakcji. S owa kluczowe: tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis), koenzym Q 10, peroksydacja lipidowa, zwiàzki chromu, interakcje. Abstract Background: The common use of antioxidants and its joint application brings the question whether they are useful in oxidative stress induced by the chemicals or whether they cause harmful interaction. Both Scutellaria baicalensis and CoQ 10 are known as antioxidants, however one exogenous, the second endogenous. Chromium belongs equal to essential microelements and toxic factors. Therefore the aim of work was the evaluation joint effect of two examined antioxidants in exposure to chromium compounds. Nades ano: Zatwierdzono do druku: Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)

2 Materials and methods: The material was fresh blood obtained from healthy volunteers. The concentration of malondialdehyde (MDA) in erythrocytes was evaluated using Stock s method. The activity of mixture of Antoxyd and coenzyme Q 10 was tested after exposure to chromium III and VI at concentrations: 0,05; 0,5 and 1,0 µg/ml. Antioxidants were used in concentrations : 8,0; 20; 60 and 100 µg/ml. Results: The influence of coenzyme Q 10 in exposure to chromium III and chromium VI was statistically insignificant, but CoQ 10 given together with Antoxyd in all used concentration statistically significant decreased the level of MDA in erythrocytes exposed to chromium compounds (p*0,001). Conclusions: Application of both antioxidants has exerted synergistic action lowering MDA level, which was elevated after chromium. No harmful interactions in the examined sample between antioxidants and chromium ions were noted. Key words: Scutellaria baicalensis, coenzyme Q 10, lipid peroxidation, chromium compounds, interactions. Wst p Chrom jest pierwiastkiem, który nale y zarówno do czynników niezb dnych dla prawid owego funkcjonowania organizmu jak i toksycznych. Jest czynnikiem tolerancji glukozy, ale mo e te dzia aç rakotwórczo, mutagennie, embriotoksycznie czy teratogennie. Metal ten, szeroko rozpowszechniony wprzyrodzie, wyst puje na kilku stopniach utlenienia, najcz Êciej w postaci chromu szeêciowartoêciowego i trójwartoêciowego [1]. Na podstawie badaƒ epidemiologicznych i eksperymentalnych Cr(VI) zosta sklasyfikowany przez Mi dzynarodowà Agencj IARC jako karcynogen o udowodnionej toksycznoêci dla ludzi [2], a równoczeênie sole chromu(iii) znalaz y zastosowanie jako suplementy diety w kuracjach odchudzajàcych. Dzia anie toksyczne chromu(vi) jest ÊciÊle zwiàzane z jego utleniajàcymi w aêciwoêciami. Ulega on w organizmie redukcji do Cr(III). Proces ten przebiegajàcy wewnàtrz komórek, przy udziale enzymów NADPHzale nych prowadzi do powstania formy Cr(III), okreêlanej te mianem koƒcowego karcynogenu, bowiem mo e tworzyç trwa e kompleksy z ró norodnymi czàsteczkami, m.in. z DNA [3]. Istnieje powiàzanie pomi dzy ekspozycjà na chrom i podwy szonym poziomem produktów peroksydacji lipidów. Wykazano, e Cr(VI) indukowa stres oksydacyjny w makrofagach poprzez produkcj reaktywnych form tlenu (RFT), w tym rodnika ponadtlenkowego, tlenu singletowego czy rodnika hydroksylowego [4]. Pomimo tego, e zwiàzki Cr(III) sà nawet 1000 razy mniej toksyczne od Cr(VI), to sà równie szkodliwe dla organizmu w wysokich st eniach [5]. Zaobserwowano uszkodzenie DNA czy nefrotoksycznoêç ywnoêciowych suplementów zawierajàcych t postaç chromu [6]. W wyniku w asnych doêwiadczeƒ stwierdzono, e zarówno chrom(iii) jak i chrom(vi) stymulujà peroksydacje lipidowà w erytrocytach krwi ludzkiej. Badania w asne wykaza y tak e, e ekstrakt z tarczycy bajkalskiej skutecznie hamuje t peroksydacj [7]. Interesujàcym wyda o si zbadanie czy równie koenzym Q 10 dzia a korzystnie w stresie oksydacyjnym wywo anym jonami Cr(III) i Cr(VI), a tak e jak skuteczna jest mieszanina antyoksydantów (CoQ 10 &Antoksyd) i czy nie dochodzi do toksycznych interakcji. WczeÊniejsze badania wykaza- y synergizm obu antyoksydantów w stresie oksydacyjnym wywo anym nadtlenkiem kumenu [8]. Ciekawa wyda a si ocena dzia ania àcznego koenzymu Q 10 iwyciàgu z tarczycy bajkalskiej w warunkach wzmo onej oksydacji indukowanej Cr(III) i Cr(VI). Koenzym Q 10 (CoQ 10 ) jest naturalnym zwiàzkiem, który posiada zdolnoêç wygaszania rodników nadtlenków lipidowych (LOO ), tak e regeneracji witaminy E z rodników α-tokoferylowych. Jako ruchomy przenoênik elektronów z flawoprotein na cytochromy, aktywnie uczestniczy w istotnym dla ycia procesie wytwarzania zwiàzków wysokoenergetycznych, które odgrywajà równie wa nà rol w detoksykacji [9].Wiele danych wskazuje na korzystne, antyoksydacyjne w asnoêci flawonoidów zawartych wwyciàgu z tarczycy bajkalskiej, bajkaliny i bajkaleiny [10]. Mechanizm dzia ania obu antyoksydantów jest odmienny, a dzia anie àczne nieznane, szczególnie w stresie indukowanym ksenobiotykami. Celowe jest wi c zbadanie skutków ich dzia ania àcznego w ekspozycji na zwiàzki chromu. Materia i metody Materia do badaƒ stanowi a Êwie a krew pobrana na cytrynian sodu od zdrowych ochotników. Badania wykonano na modelu in vitro wzawiesinie erytrocytów. Krew (materia resztkowy z Kliniki Chirurgii Akademickiego Szpitala we Wroc awiu) poddano odwirowaniu, po czym osocze odrzucono. Krwinki czerwone przemyto trzykrotnie roztworem soli fizjologicznej (0,9% NaCl), a nast pnie przygotowano 10% zawiesin krwinek w buforze PBS oph47,4 (Phosphate Buffered Saline buforowany roztwór soli fizjologicznej bez jonów wapnia imagnezu). Poziom hemoglobiny (Hb) w zawiesinie krwinkowej oznaczono metodà Drabkina z wykorzystaniem komercyjnego zestawu [11]. Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1) 73

3 W badaniach zastosowano wodne roztwory soli chromu(iii) (CrCl3) oraz chromu(vi) (K 2 Cr 2 O 4 ) o st eniach: 0,05; 0,5; 1 µg/ml. Dzia anie àczne CoQ 10 oraz Antoxydu na krwinki czerwone eksponowane na jony Cr(III) i Cr(VI) oceniono przez podawanie ka dego antyoksydanta w tych samych st eniach (np. 8 µg/ml CoQ 10 i8 µg/ml Antoxydu). Do badaƒ u ywano nast pujàcych antyoksydantów: 1) Antoxyd preparat uzyskany wed ug specjalnej procedury, przez firm Bioactive Products Factory (BPF) w Polsce, metodà krystalizacji wodnoalkoholowego wyciàgu z korzenia tarczycy bajkalskiej i standaryzowany na bajkalin. Preparat rozpuszczano w buforze TRIS-HCl o ph47,4 i u yto w st eniach: 8, 20 i 60 µg/ml, 2) Koenzym Q 10 (Q , JEMO PHARM) rozpuszczono w DMSO i stosowano w st eniach: 8, 20, 60 oraz 100 µg/ml. Stres oksydacyjny oceniano mierzàc stopieƒ peroksydacji lipidowej przez spektrofotometryczne oznaczenie iloêci wytwarzanego dialdehydu malonowego (MDA) metodà Stocksa i wyra ono w nmol/g hemoglobiny [7, 12]. Dla ka dego ze st - eƒ wykonano co najmniej 10 oznaczeƒ. Analiza statystyczna Wyniki oceniono statystycznie za pomocà programu Statistica PL 7,1. ZmiennoÊç rozk adu sprawdzono testem Lilleforsa. IstotnoÊç ró nic badanych zmiennych o rozk adzie normalnym oceniono z wykorzystaniem jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA i testu post-hoc RIR Tukeya. Ró nice uznawano z istotne statystycznie przy p*0,05. Wyniki badaƒ Badajàc oddzia ywanie CoQ 10 w st eniach 8, 20, 60 oraz 100 µg/ml na poziom MDA w erytrocytach stymulowanych jonami Cr(III) i Cr(VI) w st eniach 0,05; 0,5; 1 µg/ml wykonano 6 doêwiadczeƒ, w ka dym z nich wykonujàc od 10 do 16 badaƒ dla ka dego ze st eƒ CoQ 10 i jonów Cr(III) lub Cr(VI). Stwierdzono brak istotnego statystycznie dzia ania CoQ 10 we wszystkich 4 st eniach na podwy szonà peroksydacj krwinki czerwonej po ekspozycji na jony Cr(III) (ryc.1). Podobny nieistotny statystycznie efekt CoQ 10 zaobserwowano przy ekspozycji krwinki na jony Cr(VI). Z badaƒ wynika wi c, e CoQ 10 nie obni a podwy szonej przez jony Cr(III) czy Cr(VI) peroksydacji lipidowej w erytrocytach krwi ludzkiej St enie MDA (MDA concentration) [nmol/g Hb] Cr(III) CoQ 10, st. 8µg/ml CoQ 10, st. 20 µg/ml CoQ 10, st. 60 µg/ml CoQ 10, st. 100 µg/ml 0 Cr(III) 0,05 µg/ml Cr(III) 0,5 µg/ml Cr(III) 1,0 µg/ml Rycina 1. Wp yw CoQ 10 w st eniach 8,0; 20,0; 60,0 i 100,0 µg/ml na poziom MDA w erytrocytach stymulowanych Cr(III) w dawkach 0,05; 0,5 i 1,0 µg/ml. Figure 1. Effect of CoQ 10 in concentrations: 8,0; 20,0; 60,0 and 100,0 µg/ml on MDA level in erythrocytes stimulated by Cr(III) in concentrations: 0,05; 0,5 and 1,0 µg/ml. Natomiast st enie MDA w krwince po stymulacji Cr(III) w trzech st eniach: 0,05; 0,5 i 1 µg/ml obni y o si znacznie, kiedy zastosowano mieszanin Antoxydu i CoQ 10 we wszystkich badanych dawkach: 8, 20 i 60 µg/ml (ryc. 2). Spadek st enia by bardzo znaczàcy np. z 246,05 nmol/g hemoglobiny do 140,2; 135,7 i 124,22 nmol/g hemoglobiny odpowiednio dla st eƒ mieszaniny 8; 20 i 60 µg/ml 74 Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)

4 (p*0,001). Najwi kszy spadek MDA osiàgni to dla mieszaniny antyoksydantów w dawce najwi kszej tzn. 60 µg/ml, osiàgajàc dla wszystkich trzech badanych st eƒ Cr(III) bardzo wysokà istotnoêç statystycznà (p*0,001). Najskuteczniej jednak oddzia ywa a mieszanina gdy krwinki by y nara one na najmniejsze st enie Cr(III) tzn. 0,05 µg/ml (ryc. 2) Równie w przypadku ekspozycji na jony Cr(VI) zaobserwowano silne, protekcyjne oddzia ywanie 300 St enie MDA (MDA concentration) [nmol/g Hb] Cr(III) st. 8 µg/ml st. 20 µg/ml st. 60 µg/ml 0 Cr(III) 0,05 µg/ml Cr(III) 0,5 µg/ml Cr(III) 1,0 µg/ml * statystycznie istotnie ni sze od prób z Cr(III) * statistically lower than Cr(III) sample Rycina 2. Wp yw dzia ania àcznego CoQ 10 i Antoxydu w dawkach 8,0; 20,0; 60,0 µg/ml na poziom MDA w erytrocytach stymulowanych Cr(III) w dawkach 0,05; 0,5 i 1,0 µg/ml. Figure 2. Combined effect of CoQ 10 and Antoxyd in doses : 8,0; 20,0 and 60,0 µg/ml on MDA level in erythrocytes stimulated by Cr(III) in concentrations : 0,05; 0,5 and 1,0 µg/ml St enie MDA (MDA concentration) [nmol/g Hb] Cr(VI) st. 8 µg/ml st. 20 µg/ml st. 60 µg/ml 0 Cr(VI) 0,05 µg/ml Cr(VI) 0,5 µg/ml Cr(VI) 1,0 µg/ml * statystycznie istotnie ni sze od prób z Cr(VI) * statistically lower than Cr(VI) sample Rycina 3. Wp yw dzia ania àcznego CoQ 10 i Antoxydu w dawkach 8,0; 20,0; 60,0 µg/ml na poziom MDA w erytrocytach stymulowanych Cr(VI) w dawkach 0,05; 0,5 i 1,0 µg/ml. Figure 3. Combined effect of CoQ 10 and Antoxyd in doses: 8,0; 20,0 and 60,0 µg/ml on MDA level in erythrocytes stimulated by Cr(VI) in concentrations: 0,05; 0,5 and 1,0 µg/ml. Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1) 75

5 mieszaniny CoQ 10 i Antoxydu. Zaobserwowano obni enie peroksydacji dla wszystkich 3 badanych st - eƒ antyoksydantów 8; 20 i 60 µg/ml przy ekspozycji na wszystkie trzy badane dawki Cr (VI) (p*0,001) (ryc. 3). Podobnie jak w powy szym badaniu dla Cr(III), równie dla Cr(VI) najbardziej znaczàcy spadek st enia MDA zaobserwowano przy ekspozycji na najmniejszà dawk jonów chromu np. z 263,23 nmol/g hemoglobiny do 149,5; 136,9 i 136,8 nmol/g hemoglobiny odpowiednio dla st eƒ mieszaniny 8; 20 i 60 µg/ml (p*0,001). Najmniej skutecznie wp yn a dawka 8,0 µg/ml mieszaniny przy ekspozycji na najwi ksze st enie Cr(VI) 1,0 µg/ml np. z 218,5 do 156,8 nmol/g hemoglobiny, jednak i w tym przypadku osiàgni to wysokà istotnoêç statystycznà p*0,001 (ryc. 3). Dyskusja W przewlek ym stresie oksydacyjnym mo e dochodziç do obni ania zawartoêci antyoksydantów i wskazana jest wtedy suplementacja. Jednak jeêli stres oksydacyjny wywo any jest przez chemiczny czynnik toksyczny powstaje pytanie czy nie dojdzie do interakcji mi dzy ksenobiotykiem a antyoksydantem. Wpracy oceniono, czy àczne stosowanie CoQ 10 i Antoxydu standaryzowanego na bajkalin, przy ekspozycji na jony chromu Cr(III) i Cr(VI) daje efekty korzystne, czy mo e szkodliwe interakcje. Badano tak e skutecznoêç CoQ 10 w stresie oksydacyjnym wywo anym zwiàzkami chromu. Coraz powszechniejsze stosowanie antyoksydantów jako suplementów diety oraz nara enie na ksenobiotyki zmusza do oceny ich dzia ania àcznego. Stres oksydacyjny mo e byç wywo any przez ró ne czynniki, szczególnie przez katalizujàce reakcj Fentona metale. Vandana wykaza, e jony Cr(VI) indukowa y cytotoksycznoêç i stres oksydacyjny w makrofagach. Witamina C i E oraz beta karoten hamowa y oksydacyjne uszkodzenia wywo ane przez chrom [4]. Natomiast Wataha bada efekt jonów tego metalu na poziom glutationu (GSH) w ludzkich monocytach, i wykaza spadek wskaênika GSH-GSSG w tych komórkach [13]. Równie po ekspozycji pracowników na jony Cr(VI) nast powa- o obni enie glutationu we krwi, co Êwiadczy o tym, e GSH mo e byç zaanga owany w ochron komórek przed indukowanà chromem toksycznoêcià [3]. Jony chromu wyst pujà na kilku stopniach utlenienia, najcz Êciej na +2, +3 i +6. Ró nice w transporcie b onowym pomi dzy Cr(VI) i Cr(III) wyjaêniajà zró nicowane indukowanie oksydacyjnych uszkodzeƒ na poziomie komórki i wskazujà na Cr(VI) jako form najbardziej niebezpiecznà dla cz owieka [14]. Natomiast Cr(III), uwa any za naturalny, wzgl dnie nietoksyczny, jednak po redukcji do Cr(II) przy udziale biologicznych reduktorów np. L-cysteina czy NADH i po reakcji z nadtlenkiem wodoru mo e generowaç rodniki hydroksylowe [15]. Wykazano, e Cr(III) w st eniach 5 20 µm nie wywo ywa stresu oksydacyjnego w komórkach, z kolei wysokie st enia Cr(III) w ludzkich fibroblastach indukowa y toksyczne efekty, co t umaczono zdolnoêcià tej formy chromu do inaktywacji metaloenzymów chroniàcych przed stresem oksydacyjnym [16]. Proces redukcji jonów chromu generuje RFT. Dominujàca forma chromu jon [CrO4] 2 ulega redukcji do Cr(III) poprzez niestabilne kinetycznie, krótkotrwa e formy np. Cr(V) czy Cr(IV) [1]. Forma chromu na piàtym stopniu utlenienia równie mo e byç êród em rodników OH, bowiem wreakcji z nadtlenkiem wodoru generuje ten najbardziej agresywny rodnik tlenowy. Podsumowujàc, z nara eniem na chrom wià e si nadprodukcja zarówno anionorodnika ponadtlenkowego, tlenu singletowego jak i rodnika hydroksylowego. Brak jest doniesieƒ na temat roli koenzymu Q 10 w stresie oksydacyjnym wywo anym zwiàzkami chromu. Wykazano, e koenzym Q 10 przejawia dzia anie ochronne przy nara eniu na czterochlorek w gla, glikol etylenowy czy styren [17]. Nie badano efektu flawonoidów zawartych w Tarczycy bajkalskiej w ekspozycji na chrom. Pierwsze nasze do- Êwiadczenia wykaza y skutecznoêç Antoksydu w hamowaniu peroksydacji lipidowej w erytrocytach krwi ludzkiej nara onych na sole chromu [7]. W badaniach in vitro i in vivo potwierdzono natomiast protekcyjne dzia anie pochodnej flawonu-bajkaleiny na toksycznoêç benzo(a)pirenu i aflatoksyny B [18]. W aêciwoêci antyoksydacyjne CoQ 10 mogà wynikaç z bezpoêredniej reakcji z wolnymi rodnikami tlenowymi i ich neutralizacji. Inny mechanizm to hamowanie produkcji rodników LOO i przerywanie procesu lipidowej peroksydacji [9]. Jednak w prezentowanych badaniach, CoQ 10 w zastosowanych dawkach nie hamowa peroksydacji indukowanej zarówno Cr(VI) jak i Cr(III). Silne w asnoêci utleniajàce Cr(VI) mogà powodowaç przesuni cie równowagi mi dzy formà zredukowanà, a utlenionà koenzymu Q 10 w kierunku przewagi formy utlenionej, która nie ma w aêciwoêci zmiatacza rodników. Byç mo e taki jest mechanizm nieskutecznoêci koenzymu Q 10 wobec peroksydacji lipidowej wywo anej chromem. Mechanizm dzia ania antyoksydacyjnego flawonoidów jest zwiàzany ze zdolnoêcià do odrywania protonu z grupy fenolowej. Powsta y w ten sposób rodnik mo e wygaszaç inne rodniki. AktywnoÊç bajkaliny wydaje si byç najbardziej zwiàzana ze zmiataniem rodników ponadtlenkowych, które sà równie generowane przez chrom. Zdaniem Gao wyt umaczenie protekcyjnego dzia ania bajkaliny mo e byç dwukierunkowe. Po pierwsze zmiatanie 76 Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1)

6 wolnych rodników powsta ych z rozpadu H 2 O 2, a po drugie oddzia ywanie jako inhibitor lipoksygenazy czy fosfolipazy C i w ten sposób ochrona b on komórkowych przed uszkodzeniami indukowanymi przez H 2 O 2. Du e znaczenie dla korzystnego dzia ania Antoxydu w stresie oksydacyjnym wywo anym jonami Cr(III) i Cr(VI) wydaje si mieç równie fakt, e zawarte w nim flawonoidy sà uznawane za silne chelatory jonów metali. Jony chromu mogà wchodziç zamiast elaza i miedzi w szlak reakcji Fentona i indukowaç rodniki hydroksylowe, a bajkalina dzi ki zdolnoêci chelatowania jonów metali, byç mo e tak e chromu, mo e stanowiç ochron przed stresem oksydacyjnym, zapobiegajàc toksycznemu dzia aniu chromu [19, 20]. Wspólne oddzia ywanie CoQ 10 i Antoxydu we wczeêniejszych badaniach wykaza o korzystne, synergistyczne dzia anie, hamujàc peroksydacj w krwince stymulowanej nadtlenkiem kumenu. Równie w bie àcych badaniach z chromem zanotowano podobny efekt synergistycznego oddzia ywanie antyoksydantów. Nieefektywny CoQ 10, w dzia- aniu àcznym z Antoxydem, obni a jednak st enie MDA indukowane chromem. Mo na przypuszczaç, e szlaki przemian antyoksydantów wzajemnie si uzupe niajà, co skutkuje wzmocnieniem ich dzia ania. Otrzymane wyniki sugerujà, e stosowanie skojarzone obu antyoksydantów w zapobieganiu stresu oksydacyjnego indukowanego Cr(III) i Cr(VI) jest bezpieczne. àczne oddzia ywanie Antoxydu i CoQ 10 nie spowodowa y bowiem wystàpienia toksycznych interakcji w toku przeprowadzonych badaƒ in vitro. Wnioski 1. Koenzym Q 10 w st eniach 8; 20, 60 i 100 µg/ml nie obni a wzmo onej peroksydacji lipidowej indukowanej jonami Cr(III) i Cr(VI). 2. Koenzym Q 10 podany àcznie z Antoxydem wdawce 8; 20 i 60 µg/ml wykazuje dzia anie synergistyczne, obni ajàc istotnie statystycznie wzmo onà peroksydacj lipidowà po ekspozycji na jony chromu (III) i (VI). 3. Zarówno w oddzia ywaniu samego CoQ10 jak i àcznym CoQ 10 i Antoxydu na krwinki stymulowane Cr(III) i Cr(VI) nie wystàpi y niekorzystne interakcje. Wykaz piêmiennictwa 1.Bagchi D., Bagchi M., Stohs S.J.: Chromium (VI)-induced oxidative stress, apoptotic cell death and modulation of p53 tumor suppressor gene. Molecular and Cellular Biochemistry 2001; 222: Seƒczuk W: Toksykologia wspó czesna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Goulart M., Batoreu M.C., Rodrigues A.S. I wsp..: Lipoperoxidation products and thiol antioxidants in chromium exposed workers. Mutagenesis 2005; 20: Vandana S., Ram S., Ilavazhagan M. I wsp. Comparative cytoprotective activity of vitamin C, E and beta-carotene against chromium induced oxidative stress in murine macrophages. Biomed Pharmacother 2006; 6: Biedermann K.A., Landolph J.R.: Role of valence state and solubility of chromium compounds on induction of cytotoxicity, mutagenesis and anchorage independence in diploid human fibroblasts. Cancer Res 1990; 50: Speetjens J.K., Collins R.A, Vincent J.B. i wsp.: The nutritional supplement chromium (III) tris(picolinate) cleaves DNA. Chem Res Toxicol 1999, 12: Sawicka E., Ârednicka D., D ugosz A.: Scutellaria baicalensis inhibits lipid peroxidation caused by chromium in human erythrocytes. Adv Clin Exp Med 2008; 17: Sawicka E., D ugosz A., Roszkowska A.: Synergistyczne dzia anie wyciàgu z tarczycy bajkalskiej i koenzymu Q10. Brom Chemia Toksykol 2009, 1. 9.Bentinger M, Brismar K, Dallner G.: The antioxidant role of coenzyme Q. Mitochondrion 2007; 7(Suppl 1): S Cheng PY., Lee YM., Wu YS. i wsp.: Protective effect of baicalein against endotoxic shock in rats in vivo and in vitro. Biochem Pharmacol 2007; 73: Gawlik M: Zastosowanie modelu krwinki czerwonej cz owieka do badania w aêciwoêci antyoksydacyjnych zwiàzków zawartych w wodnych ekstraktach produktów spo ywczych na przyk adzie herbaty. Brom Chem Toksykol 2004, XXXVII, 4, Stocks J, Offerman EL: Model c.b., Dormandy t.l.; the susceptibility to autooxidation of human red cell lipids in health and disease. Br J Haematol 1972, 23, Wataha JC., Lewis JB., Lockwood PE. i wsp. Effect of dental metal ion on glutatione levels In THP-1 human monocytes. J Oral Rehabil 2000; 27: Jun F., Xiang L., Yue C. i wsp.: Oxidative stress as a component of chromium-induced cytotoxicity in rat calvarial osteoblasts. Cell Biol Toxicol 2008: 24: Kalahasthi RB, Raghavendra RRH, Krihna MRB, Karuna KM: Effect of chromium (VI) on the status of plasma lipid peroxidation and erythrocyte antioxidant enzymes in chromium plating workers. Chem Biol Interact 2006; 164, 3: Messer RLW., Doeller JE, Kraus DW. i wsp.: An investigation of fibroblast mitochondria enzyme activity and respiration in response to metal ions released from dental alloys. J Biomed Mater Res 2000; 50: D ugosz A., Sawicka E., Marchewka Z.: Styrene and ethylene glycol have a synergetic effect on lipid peroxidation that is better protected than repaired by CoQ10. Toxicol in Vitro 2005;19: Ueng Y.F, Shyu CC, Liu TY I wsp.: Protective effect of baicalein and wogonin against benzo[a]pyrene and aflatoxin B(1) induced genotoxicitie. Biochem Pharmacol 2001; 62: Gao Z, Huang K, Xu H: Protective effect of flavonoids in the roots of Scutellaria baicalensis Georgi against hydrogen peroxide-induces oxidative stress in HS-SY5Y cells. Pharmacol Res 2001; 43: Kalahasthi RB., Raghavendra RRH., Krihna MRB. i wsp.: Effect of chromium (VI) on the status of plasma lipid peroxidation and erythrocyte antioxidant enzymes in chromium plating workers. Chem Biol Interact 2006, 164, 3, Adres do korespondencji: Dr Ewa Sawicka Wroc aw, ul. Traugutta 57/59 tel./fax Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (1) 77