DLA PODRÓŻNIKÓW Poznaj piękno mazowieckiej przyrody i architektury. Zamki, pałace i dwory Mazowsza

Transkrypt

1 DLA PODRÓŻNIKÓW Poznaj piękno mazowieckiej przyrody i architektury Zamki, pałace i dwory Mazowsza

2 Opracowanie: Robert Sypek Projekt okładki i grafika: PaNCZakieWiCZ art.design / Paweł Panczakiewicz Korekta: Wydawnictwo kartograficzne Daunpol Sp. z o.o., Wydawca: Samorząd Województwa Mazowieckiego Warszawa, ul. Jagiellońska 26 tel.: (22) , faks: (22) urząd_marszalkowski@mazovia.pl Druk: PaSaŻ Sp z o.o. kraków, ul. Rydlówka 24 Egzemplarz bezpłatny. Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana bez pisemnej zgody Wydawcy. Wydawca zachęca do zgłaszania nowych propozycji obiektów noclegowych, restauracji itp. zamieszczonych w informacjach praktycznych, wszelkie sugestie prosimy kierować na adres: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Departament kultury, Promocji i turystyki, Warszawa, ul. okrzei 35, dkpit@mazovia.pl, z dopiskiem wydawnictwa promocyjne 8x Publikacja współfinansowana przez Unię europejską ze środków europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu 4x - pole ochronne min. 4x min. 4x operacyjnego Województwa Mazowieckiego Zasada konstrukcji oraz ze pola środków podstawowego budżetu i pola ochronnego województwa moduł konstrukcyjny mazowieckiego x=1/8 wysokości znaku graficznego RPO UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO 5x UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO isbn Warszawa 2011 UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

3

4 Chlewiska Ciechanów Czersk Dłużew Zamki, pałace i dwory Mazowsza Mała Wieś 38 Opinogóra 43 Orońsko 48 Podkowa Leśna Stawisko 51 Szydłowiec Ślężany Teresin Trębki Nowe

5 Spis treści Iłża Jabłonna Leszno Liw Łazienki Królewskie Pułtusk Radziejowice Starawieś Sterdyń Sucha Wilanów Żelazowa Wola 80 84

6 MAZOWSZE W PIGUŁCE M azowsze jest krainą historyczną, położoną w centralnej i północnowschodniej Polsce. obecnie w granicach województwa mazowieckiego znajduje się znaczna część dawnego Mazowsza. Ponadto obejmują one także część Podlasia i Małopolski. Województwo mazowieckie charakteryzuje się więc różnorodnością historyczną oraz kulturową, która widoczna jest zwłaszcza w wiejskiej architekturze, folklorze oraz kuchni regionalnej. Dziedzictwo kulturowe oraz położenie geograficzne sprawiają, że województwo mazowieckie jest niezwykle interesującym regionem naszego kraju. Województwo Mazowieckie w liczbach Powierzchnia 35,6 tys. km 2 ludność 5,2 mln osób Stolica województwa Warszawa Większe miasta Radom, Płock, Siedlce, Ciechanów, ostrołęka Powiaty ziemskie 37 Powiaty grodzkie 5 Gminy Powierzchnia lasów 779,3 tys. ha obszary prawnie chronione 29,6 % powierzchni ogólnej Parki narodowe 1 Parki krajobrazowe 9 Większe rzeki Wisła, bug, Narew, Pilica 6

7 WSTĘP ZAMKI, PAŁACE I DWORY MAZOWSZA K siążka zawiera opisy 24 obiektów zabytkowych. Są tu, zatem wybrane zamki książąt mazowieckich, zamki biskupie, pałace barokowe, klasycystyczne i neogotyckie oraz dwory i dworki szlacheckie. Cieszy fakt, że na Mazowszu tak wiele pałaców i dworków znalazło opiekunów w postaci firm i instytucji oraz osób prywatnych, które często własnym kosztem podnoszą z ruin zdewastowane pamiątki przeszłości ziemi mazowieckiej. Większość z nich jest tętniącymi życiem centrami konferencyjnymi bądź hotelami. W publikacji znajdą zatem Państwo możliwie pełną informację o historii danego obiektu, a także ofertę jak, gdzie i kiedy można spędzić miłe chwile w miejscach, gdzie historia i współczesność nie są w konflikcie, lecz raczej w idealnej harmonii. W ydawca zaproponował wybrane obiekty, kierując się nie tylko ich wartością zabytkową, ale także współczesną użytecznością. Celowo w publikacji zostały pominięte dziesiątki pałaców Warszawy. Przyczyna tego jest prosta. Doczekały się one już wielu opracowań (m.in. W. Głębocki: Pałace Warszawy, Warszawa 1991; t. Jaroszewski: pałace warszawy, Warszawa Radom 1998). Niniejsza książka promuje także zabytki mniej znane, ale nie mniej cenne i wartościowe. Zamki, pałace i dwory to tylko jeden z walorów Mazowsza. Zapraszamy na wędrówkę w takie właśnie miejsca. 7

8 obiekt ChleWiSka Zamki, pałace i dwory mazowsza chlewiska OkOlice SzydłOwca 140 km na południe Od warszawy Pałac Odrowążów Manor House Resort SPA Chlewiska k. Szydłowca ul. Czachowskiego 56 tel.: (48) , biuro@manorhouse.pl Zespół Pałacowo-Parkowy Manor House położony jest w Chlewiskach koło Szydłowca, u podnóża Gór Świętokrzyskich, 140 km na południe od Warszawy. Na terenie 10-hektarowego zabytkowego parku znajdują się dwa zabytkowe budynki: XVII-wieczny Pałac Odrowążów i XIX-wieczna Stajnia Platera oraz nowe Termy Zamkowe z Oranżerią Basenową. XIX-wieczna Stajnia Platera posiada 38 miejsc noclegowych, w tym: pokoje jednoosobowe 4 pokoje dwuosobowe 12 apartamenty 5 XVII-wieczny pałac posiada 32 miejsca noclegowe, w tym: pokoje jednoosobowe 6 pokoje dwuosobowe 9 apartamenty 4 Termy Zamkowe udostępniają 44 miejsca noclegowe: pokoje dwuosobowe ofuro SPA 14 pokoje dwuosobowe LUX ofuro SPA - 8 Chlewiska znajdują się w południowej części województwa mazowieckiego, na Pogórzu Iłżeckim, nad rzeczką Szabasówką (dopływem Radomki). W centrum Chlewisk, na terenie zabytkowego parku z licznymi pomnikami przyrody i stawami na niewielkim wzniesieniu znajduje się Pałac Odrowążów - dawny dwór Chlewickich (obok Szydłowieckich stanowili oni gałąź rodu Odrowążów). Obecnie mieści się tu luksusowy ośrodek wypoczynkowo-konferencyjny ze SPA. Historia Początki Chlewisk sięgają wczesnego średniowiecza. Przypuszcza się, że wzgórze pałacowe kryje w sobie relikty dwóch obiektów obronnych. Piotr Dunin wzniósł tutaj dwór obronny ok r. Ufundował także kościół w Chlewiskach. był też fundatorem siedemdziesięciu innych kościołów w królestwie. Ród Duninów rezydował w Chlewiskach do XV wieku. Później Chlewiska stały się własnością rodu odrowążów. Jedna z gałęzi rodu przyjęła od tego miejsca swoje zawołanie i odtąd zwani byli Chlewickimi. Pod koniec XV lub na początku XVi wieku Chlewiccy wznieśli zamek rycerski. Niestety, również i to założenie nie przetrwało do naszych czasów. W 1605 r. Wawrzyniec Chlewicki odtworzył warownię; upamiętnia to pamiątkowa tablica, wmurowana w ścianę jednego z budynków. obiekt był wielokrotnie przebudowywany w XViii XiX wieku. o gotyckim charakterze zamku świadczą relikty zabytkowych piwnic. W stromym północnym zboczu wzgórza do niedawna były widoczne zręby murów lochu (na planie kwadratu), częściowo przesklepione cegłą. Z tej strony znajdowało się też wejście do kamiennych piwnic, które łączą się ze wspomnianym lochem. Pod koniec XVii wieku dobra Chlewickie zakupili Sołtykowie. W XiX wieku Sołtykowie sprzedali dobra hrabiemu Pustowskiemu, ten z kolei odstąpił je hrabiemu broel-platerowi. 8

9 Zamki, pałace i dwory mazowsza ChleWiSka obiekt Pałac przez kolejne sto lat zmieniał opiekunów, by w 1999 r. stać się własnością spółki Manor house.. Właściciele, Grażyna i Przemysław Wrona, przeprowadzili gruntowny remont pałacu oddając do użytku gości komfortowe pokoje hotelowe i apartamenty oraz sale konferencyjne. Dziś zespół dworsko-pałacowy stanowi doskonały przykład połączenia wartości zabytkowych z funkcjonalnością. 9

10 obiekt ChleWiSka Zamki, pałace i dwory mazowsza Położenie ośrodka w oddali od wielkomiejskiego zgiełku sprzyja organizacji konferencji, zjazdów, szkoleń i spotkań integracyjnych. Udostępnia się 11 sal wielofunkcyjnych, wyposażonych w sprzęt konferencyjny. Posiadłość Manor house to magiczne miejsce, które oferuje wypoczynek w 62 indywidualnie zaprojektowanych pokojach łączących tradycję z luksusem. Pokoje znajdują się w historycznych budynkach i w nowych, stylizowanych obiektach: XVi-wiecznym Pałacu odrowążów, XiX-wiecznej Stajni Platera oraz termach Zamkowych, otoczonych 10 ha zabytkowym parkiem ze stawami i licznymi pomnikami przyrody. Stylowa karczma z kominkami w budynku XiX-wiecznej stajni serwuje tradycyjne polskie dania oraz dania kuchni fusion. Dla grup w sali biesiadnej z antresolą organizowane są biesiady staropolskie z wędzonymi szynkami z kością i pieczonym prosiakiem. Zadbany przypałacowy park sprzyja organizacji imprez plenerowych. Swoistą atrakcję stanowią grzane wina i miody pitne (w przypałacowych lochach). bankiety są urządzane w salach pałacowych: balowej lub bankietowej. Posiadłość posiada również własną Stadninę koni z krytą ujeżdżalnią. Miłośnicy koni i jeździectwa mają możliwość korzystania z nauki jazdy z instruktorem, jazdy w terenie, rajdów konnych przez cały rok. W przypałacowych stawach można łowić ryby. W parku znajdują się stanowiska do minigolfa, golfa wodnego, Wioska Witalna SPa, kamienny krąg i piramida horusa. 10

11 Zamki, pałace i dwory mazowsza CieChaNóW obiekt ciechanów ciechanów 90 km na północ Od warszawy Ciechanów miasto powiatowe, położone na pograniczu Wzniesień Mławskich i Wysoczyzny Ciechanowskiej należy do najstarszych miast na Mazowszu. Dogodne połączenie komunikacyjne z Warszawą, Płockiem i Pułtuskiem sprawia, że Ciechanów stanowi ważny ośrodek gospodarczy i turystyczny regionu. Zamek książąt mazowieckich, położony na obrzeżach miasta przy ul. Zamkowej, nad rzeczką Łydynią, stanowi jedną z najważniejszych atrakcji miasta. Choć obecnie zamek poddany jest rewitalizacji na jego błoniach odbywają się różne koncerty i imprezy plenerowe, w tym najbardziej barwne Spotkania ze średniowieczem. Historia Najstarsze dzieje Ciechanowa sięgają czasów przedhistorycznych. Życie mieszkańców skupione było wokół grodu usytuowanego na Farskiej Górze (dziś wchłoniętej przez miasto). Jego powstanie datuje się na okres przedpiastowski (Vii wiek). być może obok ówczesnego grodu funkcjonowała świątynia Swarożyca słowiańskiego boga słońca. Prawdopodobnie wojowie bolesława Chrobrego zdobyli gród ciechanowski podczas podboju Mazowsza w końcu X wieku. Nie zniszczyli go, ale rozbudowali. Nastąpiło to ok r. Nowy gród uzyskał potężne umocnienia w postaci wałów drewniano-ziemnych, pokrytych licem kamiennym ze szczelnie dopasowanych głazów, zespolonych ubitą gliną. Właściwy gród warowny (1,7 ha) otaczały dwa warowne podgrodzia od wschodu i północy. Cały ten kompleks liczył 6 ha, więc był porównywalny z największymi grodami ziem polskich (np. krakowski okół miał 8,5 ha). W tej postaci gród funkcjonował aż do połowy XiV wieku, kiedy to książę Janusz Starszy przeniósł miasto na nowe miejsce (ok. 1 km na północ), w pobliże wznoszonego ceglanego zamku. Do wznoszenia zamku książę Janusz i Starszy przystąpił najprawdopodobniej na początku lat 20-tych XV Muzeum Szlachty Mazowieckiej Ciechanów Dyrekcja i biura: ul. Warszawska 61 A tel.: (23) , muzeum3@wp.pl Zamek książąt mazowieckich (w trakcie rewitalizacji): ul. Zamkowa Atrakcje : Spotknia ze średniowieczem - (pierwsza sobota września), Impreza plenerowa na błoniach zamkowych rozpoczyna się wielką bitwą Słowian z Wikingami. Liczne turnieje rycerskie ukazują sprawność bojową przybyłych rycerzy i wzbudzają wiele emocji. Prezentowane jestrzemiosło średniowieczne. Odbywają się pokazy przędzenia wełny i tkania na warsztacie tkackim. Wykonywane są witraże średniowieczne, pokazy sztuki garncarskiej oraz wyplatania koszy z łyka. Średniowieczni rzemieślnicy pokazują i uczą obróbki żelaza, wyrobu broni i przedmiotów codziennego użytku. Można również skorzystać z nauki tańca średniowiecznego. Wielkim powodzeniem cieszą sie pokazy sokolnicze oraz inscenizacje pt. Bunt Mazowsza i Pogrzeb Księcia Miecława. Nowością V Spotkań ze średniowieczem w 2009 roku były turnieje konne na kopie i turnieje zręcznościowe. Scena z zadaszeniem powierzchnia 180 m2 na dziedzińcu zamkowym daje możliwość organizowania imprez zamkniętych oraz masowych, w których uczestniczy kilka tysięcy osób. 11

12 obiekt CieChaNóW Zamki, pałace i dwory mazowsza wieku. budowniczowie, przystępując do budowy, musieli najpierw poradzić sobie z podmokłym terenem, na jakim miał stanąć zamek. bagna i wody Łydyni zapewniały dobre warunki dla obrońców, ale utrudniały prace budowniczym. aby zapobiec podmywaniu murów i osuwaniu się fundamentów, budowniczowie musieli w wybrane miejsce nawieźć masę żwiru, cegieł, a nawet konarów drzew. Dopiero na tak przygotowanej wyspie wzniesiono czworobok murów, dwie wieże i dom książęcy. Po kilkunastu latach użytkowania warowni okazało się, że niezbędne są nowe prace modernizujące. Najprawdopodobniej pod wpływem rozwiązań architektonicznych w zamkach z terenów Państwa krzyżackiego wprowadzono wiele zmian. Podwyższono kurtyny murów i wieże, zmieniono usytuowanie bramy oraz podwyższono dziedziniec o ok. 1,5 m. Powiększono także budynek mieszkalny. W 1473 r. olbrzymi pożar strawił miasto i zamek. Nadpalone mury szybko naprawiono, unowocześniając zarazem całą bryłę zamku. Pożar, który strawił niemal wszystkie drewniane elementy zamku, w sposób pośredni przyczynił się zarazem do podjęcia kolejnej jego przebudowy. W XVi wieku w skarbcu ciechanowskim znajdowały się wspaniałe, wyszywane złotem i drogimi kamieniami szaty księcia i jego rodziny, haftowane trzewiki, drogocenne miecze, pochwy, rzędy końskie, pierścienie, naszyjniki i inne. Panująca na zamku kultura i zamożność wywierały przemożny wpływ na mieszczan i całe miasto. Wyobrażenia herbów znajdujące się nad bramą zamkową od lewej herb Ciechanowa. Postać św. Piotra nawiązuje do wezwania kościoła wzniesionego być może jeszcze w pierwszej połowie Xi wieku. Według miejscowej tradycji kościół stanął na miejscu świątyni pogańskiej. W środku herb Sforzów. W 1547 r. Ciechanów wszedł w skład wdowiej oprawy królowej bony, córki Giana Galeazza Sforzy, księcia Mediolanu i izabeli aragońskiej. Wielokrotnie przebywała na zamku, który ostatecznie opuściła w 1556 roku. Po prawej herb korony. Wyobrażenie orła symbolu królestwa Polskiego przypomina o tym, iż mimo blisko 300-letniej emancypacji książąt mazowieckich (spod władzy królów polskich) Mazowsze stanowiło integralną część Polski. 12

13 Zamki, pałace i dwory mazowsza CieChaNóW obiekt 13

14 obiekt CieChaNóW Zamki, pałace i dwory mazowsza 14

15 Zamki, pałace i dwory mazowsza CieChaNóW obiekt 15

16 obiekt CZeRSk Zamki, pałace i dwory mazowsza czersk OkOłO 30 km na południe Od warszawy Zarząd zamku: Ośrodek Kultury ul. Ks. Sajny Góra Kalwaria tel.: (22) Zamek czerski, położony na nadwiślańskiej skarpie, stanowi urokliwe miejsce zarówno wypoczynku połączonego ze zwiedzaniem ruin, jak i organizowania imprez plenerowych na rozległym dziedzińcu. Rokrocznie organizowane są tu następujące imprezy: Turniej Rycerski Na Dworze Konrada Mazowieckiego (maj), Europejskie Dni Dziedzictwa (wrzesień), pikniki, festyny. Dla firm i instytucji udostępniany jest dziedziniec zamkowy, na którym istnieje możliwość ustawienia sceny, prostych konstrukcji itp.. Zamek w Czersku, położony na stromym wzniesieniu nad doliną Wisły, niespełna 3 km od Góry Kalwarii, stanowi cel licznych wycieczek mieszkańców Warszawy. Od końca XIV wieku aż do czasów potopu szwedzkiego, kiedy to uległ zniszczeniu, kontrolował przebiegający u jego stóp ważny szlak handlowy, wiodący z południa i wschodu na północ, wzdłuż Wisły. Dziś zachowany w formie trwałej ruiny stanowi atrakcję turystyczną i miejsce spotkań miłośników średniowiecza. Historia Najstarsze ślady osadnictwa na okolicznych wzgórzach pochodzą z przełomu Vi i Vii wieku. W Xi wieku na wzgórzu zamkowym założono gród otoczony wałami o konstrukcji izbicowej. Świadczy o tym dokument księcia trojdenowicza z 1350 r., podtrzymujący dla biskupich wsi obowiązek budowy izbic na grodzie czerskim, zniszczonym przez najazd litwinów. Za panowania konrada Mazowieckiego gród był świadkiem wielu ważnych wydarzeń. tutaj więzieni byli konkurenci konrada do panowania nad krakowem: henryk brodaty i bolesław Wstydliwy. W grodzie znajdowała się murowana kaplica (zapewne romańska obecnie jej fundamenty widoczne są dzięki pracy archeologów), która w połowie Xiii wieku uzyskała rangę kolegiaty. Umocnienia grodowe okazały się niewystarczające dla obrony przed ponawianymi wielokrotnie w XiV wieku najazdami litwinów, którzy atakowali, przekraczając linię Wisły. W tym czasie Czersk pełnił funkcję stolicy księstwa. być może w wyniku zniszczeń grodu w latach 80-tych XiV wieku książę Janusz i Starszy nakazał budowę zamku. Prace ukończono najprawdopodobniej jeszcze pod koniec XiV wieku. W tym samym czasie w Warszawie powstawała nowa warowna siedziba księcia. W 1406 r. władca oficjalnie przeniósł swoją stolicę z Czerska do Warszawy. W XV wieku przeprowadzono na zamku prace unowocześniające jego fortyfikacje. Wtedy to podwyższono cylindryczne wieże, a także wzniesiono wieżę bramną. 16

17 Zamki, pałace i dwory mazowsza CZeRSk obiekt W 1526 r. po przyłączeniu Mazowsza do korony zamek przeszedł na własność polskich królów. Największe zniszczenia dotknęły go jednak podczas potopu szwedzkiego. Pierwsze prace restauracyjne na zamku rozpoczęto jeszcze w XViii wieku. 17

18 obiekt DŁUŻeW Zamki, pałace i dwory mazowsza dłużew OkOlice mińska mazowieckiego OkOłO 40 km na wschód Od warszawy Dom Plenerowy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Dłużew Siennica tel.: (25) , Piękno przyrody, park krajobrazowy, czyste wody rzeki Świder sprawiają, że Dłużew to wspaniałe miejsce pełnego wypoczynku. W dworku znajdują się pokoje noclegowe i sala jadalna. Nieduża osada, jaką jest Dłużew, położona jest kilkanaście kilometrów na południe od Mińska Mazowieckiego. Usytuowany malowniczo nad Świdrem dwór stanowi zdaniem historyków sztuki ważne ogniwo w kształtowaniu się tzw. stylu dworkowego. Historia Dwór w Dłużewie wzniesiono w latach według projektu Jana heuricha młodszego dla Stanisława Dłużewskiego (Dłużewscy jako jedni z pierwszych w tej części Mazowsza przeprowadzili uwłaszczenie chłopów w dobie powstania styczniowego). Stanisław Dłużewski, 18

19 Zamki, pałace i dwory mazowsza DŁUŻeW obiekt zakochany w architekturze podhalańskiej, początkowo zamierzał wznieść dwór drewniany. Projekt takiego dworku dostarczył Stanisław Witkiewicz. Do realizacji projektu nie doszło, bowiem zgromadzony materiał budowlany strawił pożar. Zrażony do drewnianej zabudowy fundator wzniósł zatem murowany dwór, przypominający szlacheckie dworki mazowieckie. budynek rozplanowano na rzucie prostokąta. był on podpiwniczony i tylko częściowo piętrowy. Po śmierci Stanisława majątek przeszedł na własność jego dwóch córek: Marii Rzewuskiej i Zofii kańskiej. W 1937 r. Zofia wykupiła go od siostry, skupiając w całości dobra dłużewskie. W jej posiadaniu pozostawały aż do ii wojny światowej. Po 1946 r. majątek upaństwowiono i rozparcelowano. W 1978 r. w dworku umiejscowiono ośrodek pracy twórczej akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. taki stan pozostaje do dziś. 19

20 obiekt iłża Zamki, pałace i dwory mazowsza iłża OkOlice radomia OkOłO 120 km na południe Od warszawy Muzeum Regionalne w Iłży ul. Błazińska 1 tel.: (48) muzeum.ilza@onet.eu Wstęp na teren zamkowy jest wolny. Jedynie wejście na wieżę gotycką, z której rozpościera się wspaniały widok na miasto i Przedgórze Iłżeckie, jest możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu tego faktu z pracownikami Muzeum Regionalnego. Wieża udostępniana jest w sezonie wiosenno-jesiennym (maj październik) w godzinach: pon.-pt ; sob.-niedz W ruinach rozległego zamku dolnego co roku rozgrywany jest Turniej Rycerski. Termin turnieju ustalany jest rokrocznie (zazwyczaj przypada na maj). W tym samym miejscu organizowane są także inne imprezy plenerowe, jak np. koncert rokowy (sierpień) czy Dni Średniowiecza (pokazy rycerskie, rzemieślnicze, pokaz średniowiecznej mody). Iłża położona jest w powiecie radomskim, przy drodze łączącej Radom z Ostrowcem Świętokrzyskim. Dojeżdżając do Iłży, z daleka możemy zobaczyć szczyt wapiennej wieży zamku biskupiego z XIV wieku. Zamek zachował się w postaci malowniczej ruiny. Jest to jedna z najefektowniejszych siedzib średniowiecznych na Mazowszu. Zamek był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Do dnia dzisiejszego najlepiej zachowała się wieża najstarszy element warowni. Historia Pod koniec Xiii wieku tatarzy zniszczyli najstarszy gród obronny w iłży. Wówczas siedzibę biskupów przeniesiono na obecne wzgórze zamkowe. Wtedy też wzniesiono umocnienia o podobnej konstrukcji. Część badaczy przyjmuje, że rozpoczęto również budowę murowanej wieży zamkowej. Nie rozstrzygając kwestii daty budowy wieży, wydaje się, że w pierwszej ćwierci XiV wieku funkcjonował nadal drewniany gródek. budowę murowanego zamku rozpoczął biskup krakowski Jan Grot w 1328 r. Przyjmuje się, że pierwszy etap prac trwał do 1347 r. Jeszcze tego samego roku zamek został poddany pierwszej próbie. W czasie zatargu z królem kazimierzem Wielkim o dziesięciny biskup schronił się na zamku w iłży. Pod zamek podeszły wojska królewskie, które nie zdołały opanować warowni. Mimo iż prace na zamku nie zostały jeszcze ukończone, mury i wieża zapewniły biskupiej załodze wystarczające schronienie. W XiV wieku istniał tylko obecny zamek górny, otoczony murami obwodowymi z kamienia polnego. od wschodu, w narożu była usytuowana wieża-stołp. być może druga, niższa wieża, czworoboczna w zarysie, stanowiła zarazem przejazd bramny. Do zamku prowadził zwodzony most, który mógł biec równolegle do zachodniej kurtyny murów, zapewniając załodze pełną nad nim kontrolę. Nieznana jest wewnętrzna zabudowa, najprawdopodobniej skupiona wzdłuż murów. 20

21

22 obiekt iłża Zamki, pałace i dwory mazowsza W XV wieku nastąpiła rozbudowa założenia zamkowego. Znajdujące się z północnej strony podzamcze zostało wówczas otoczone murami. ich obwód wyznaczał naturalny kształt wzgórza (ponad 400 m); dla porównania długość murów zamku wysokiego wynosiła 150 m. W ten sposób iłżecka warownia zyskała drugi człon. Mury zamku dolnego wzmocniono kilkoma basztami. Zarysy trzech z nich są do dziś czytelne. były one okrągłe, dostosowane do użycia broni palnej, otwarte od wewnątrz. Wzdłuż murów obwodowych zostały skupione budynki o przeznaczeniu gospodarczym. Wjazd do zamku prowadził przez zamek dolny od strony wschodniej, przez bramę znajdującą się w bastionie w formie beluardy. Nowożytne umocnienia zamku dolnego czyniły z zamku iłżeckiego w XVi wieku jedną z najsilniejszych warowni regionu. Dzięki przekazowi Jana Długosza znamy okres budowy zamku. Po śmierci biskupa Jana Grota pieczę nad obiektem sprawowali kolejni biskupi krakowscy. Nie przebywali tu jednak na stałe. W ich imieniu zarządzał zamkiem i sprawował wyższą władzę sądowniczą nad miastem starosta biskupi. Dzięki biskupowi Florianowi z Mokrska, podczas prac nad wznoszeniem murów miejskich, zamek połączono wspólnymi umocnieniami z miastem. Na początku XVi wieku, podczas pożaru, jaki nawiedził miasto i warownię, zamek spłonął. Jego odbudowy podjął się biskup Jan konarski. kolejny z biskupów, Filip Padniewski, około 1560 r. przebudował wnętrza zamkowe w stylu renesansowym. Zamek wraz z wieżami uzyskał wówczas renesansowe zwieńczenia w postaci attyk, które są widoczne na rysunku eryka Dahlberga z połowy XVii wieku. 22

23 Zamki, pałace i dwory mazowsza obiekt iłża W 1655 r. zamek spalili Szwedzi. kolejni biskupi andrzej trzebicki, andrzej Załuski i kajetan Sołtyk stale remontowali swoją niszczejącą siedzibę. W czasach okupacji austriackiej w jej wnętrzach mieścił się szpital wojskowy. Po pożarze w połowie XiX wieku zamek popadł w ruinę. 23

24 obiekt JabŁoNNa Zamki, pałace i dwory mazowsza Jabłonna OkOłO 15 km na północny wschód Od warszawy Dom Zjazdów i Konferencji PAN ul. Modlińska Jabłonna tel./faks: +48 (022) , , , info@palacjablonna.pl Zespół pałacowo-parkowy w Jabłonnie zaprasza do odwiedzenia wszystkich poszukujących ciszy, starannej obsługi, historycznych wnętrz i romantycznej atmosfery, a także możliwości aktywnego wypoczynku. Każdy, kto zjawia się w tym miejscu, jest zauroczony jego wyjątkową atmosferą. Do dyspozycji gości jest 9 przestronnych, reprezentacyjnych, różnej wielkości sal konferencyjnych, wyposażonych w niezbędny sprzęt techniczny. Pokoje gościnne (7 apartamentów, 6 pokoi jednoosobowych i 13 dwuosobowych) mieszczą się w zabytkowym budynku, sąsiadującym z pałacem. Ich umeblowanie, wzorowane na XVIII-wiecznych oryginałach, znakomicie podkreśla charakter wnętrz i nawiązuje swoim wyglądem do okresu Księstwa Warszawskiego. W podziemiach pałacu znajduje się restauracja mogąca gościć do 120 osób. Oferuje ona szeroki wybór znakomitych dań kuchni polskiej, starając się zaspokoić nawet najbardziej wybredne gusta gości. XVIII-wieczny pałac w Jabłonnie położony jest zaledwie 20 km na północ od centrum Warszawy, w otoczeniu rozległego angielskiego parku krajobrazowego. Mieści się w nim Dom Zjazdów i Konferencji Polskiej Akademii Nauk ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy. Reprezentacyjne sale pałacowe, stylowo wyposażone pokoje gościnne, restauracja serwująca znakomite dania kuchni polskiej oraz otoczenie pięknej nadwiślańskiej przyrody stwarzają doskonałe warunki do organizacji konferencji, sympozjów, szkoleń, przyjęć okolicznościowych i imprez plenerowych. Historia Jabłonna od średniowiecza była własnością biskupów płockich, którzy w XV wieku wybudowali tu letnią rezydencję. W 1773 r. Jabłonnę odkupił od kapituły płockiej brat króla Stanisława augusta Michał Poniatowski, ówczesny biskup płocki i późniejszy prymas Polski. Zamierzając ją przekształcić w elegancką rezydencję pałacowo-parkową, w 1774 r. zamówił projekt nowej siedziby u królewskiego architekta Dominika Merliniego. Całość pomyślano jako zespół trzech budynków: usytuowanego centralnie parterowego pałacyku, będącego mieszkaniem właściciela, oraz dwóch bocznych, dwupiętrowych pawilonów. Pawilon lewy zwany był królewskim, ponieważ służył jako mieszkanie Stanisławowi augustowi. Pawilon prawy przeznaczono dla gości, a przylegającą do niego piętrową oficynę dla dworu i kancelarii prymasa. angielski park krajobrazowy powstał w latach 70- tych i 80-tych XViii wieku według projektu Szymona bogumiła Zuga. Zug wzniósł również szereg pawilonów, z których do dziś przetrwały: grota, oranżeria i pawilon chiński. Centralnie położony pałac łączył klasycystyczną surowość z barokową malowniczością elewacji frontowej, ożywionej czworoboczną wieżyczką, zwieńczoną kulą. ośrodkiem kompozycji wnętrz był okrągły salon, znacznie wyższy od pozostałych pomieszczeń. Wcho- 24

25 Zamki, pałace i dwory mazowsza JabŁoNNa obiekt dziło się do niego przez prostokątny westybul, z którego na lewo był dostęp schodami na wieżę, a na prawo do antyszambru. Po obu stronach salonu znajdowały się dwie sale, z których prawa mieściła jadalnię, a lewa ogród zimowy. W skrajnych częściach budynku umieszczono apartamenty złożone z sypialni i garderób. Do zespołu wnętrz pałacowych należą też sale w podziemiach, które w lecie wykorzystywano na zebrania towarzyskie. W 1794 r. Jabłonnę odziedziczył książę Józef Poniatowski, bratanek prymasa, który często bywał tu w latach Jego osobisty apartament mieścił się na parterze prawej oficyny. Po tragicznej śmierci księcia Józefa w bitwie pod lipskiem (1813 r.) Jabłonnę otrzymała w dożywocie jego siostra teresa tyszkiewiczowa. W 1822 r. obiekt stał się własnością anny z tyszkiewiczów 1 voto Potockiej 2 voto Dunin- Wąsowiczowej. anna, która była kolekcjonerką i utalentowaną rysowniczką, od razu przystąpiła do przekształcania posiadłości w ośrodek kultu księcia Józefa. Wystawiła łuk triumfalny z napisem Poniatowskiemu, gromadziła po nim pamiątki, a z czasem wmurowała w północną ścianę tablicę z napisem: ustronie bohatera ozdobiwszy starannie bez naruszenia pamiątek potom- We wnętrzach restauracji, salach pałacowych, jak i w plenerze organizuje się uroczyste kolacje zasiadane, bankiety, biesiady grillowe, pikniki i innego rodzaju przyjęcia okolicznościowe. W okrągłej sali balowej organizowane są comiesięczne otwarte koncerty z cyklu Pałacowe spotkania z muzyką. W budynku Oranżerii działa pod patronatem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Galeria Sztuki Współczesnej, w której odbywają się wystawy prac najwybitniejszych polskich artystów. 25

26 obiekt JabŁoNNa Zamki, pałace i dwory mazowsza W wolnych chwilach można spacerować po zabytkowym parku krajobrazowym. Jego alejami wiedzie ścieżka edukacyjna, prezentująca 57 pomników przyrody. We wnętrzach restauracji, salach pałacowych, jak i w plenerze organizuje się uroczyste kolacje zasiadane, bankiety, biesiady grillowe, pikniki i innego rodzaju przyjęcia okolicznościowe. W okrągłej sali balowej organizowane są comiesięczne otwarte koncerty z cyklu Pałacowe spotkania z muzyką. W budynku Oranżerii działa pod patronatem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Galeria Sztuki Współczesnej, w której odbywają się wystawy prac najwybitniejszych polskich artystów. W wolnych chwilach można spacerować po zabytkowym parku krajobrazowym. Jego alejami wiedzie ścieżka edukacyjna, prezentująca 58 pomników przyrody. kom przekazuję 1837/a.d.w. W 1837 r. przy wjeździe do parku ustawiono bramę z dwoma granitowymi kolumnami, przywiezionymi z zamku w Malborku. Przy bramie wybudowano domki dla odźwiernych, z napisem SalVe. W tym samym roku pałacyk został przebudowany według projektu henryka Marconiego. Po obu stronach ryzalitu środkowego dobudowano dodatkowe pomieszczenia: po prawej garderobę i sypialnię, po lewej kredens i pokój narożny. Środkową część elewacji rozczłonkowano jońskimi pilastrami, w skrzydłach bocznych wykonano nisze z rzeźbami dekoracyjnymi, a od strony parku wystawiono żelazne werandy. Wewnątrz nie zmieniono jedynie salonu. Przebudowana została też sala ogrodu zimowego w stylu mauretańskim. Sypialnię i garderobę po prawej stronie połączono w dużą salę biblioteczną. Na zewnątrz, od północy dobudowano do pałacu kolumnową pergolę, w której urządzono lapidarium. Wśród zachowanych fragmentów rzeźbiarskich znajduje się rzymski medalion z popiersiem cesarza Nerwy oraz płaskorzeźba przedstawiająca popiersie brodatego mężczyzny, wykonana przez baccio bandinellego (XVi wiek). Za czasów anny Dunin-Wąsowiczowej przekształcono także park, w którym drzewostan został uformowany w wielkie klomby, a dziedziniec przed pałacem obsadzono drzewami i krzewami. Według projektu henryka Marconiego wybudowano również nowe budynki gospodarcze i wielkie stajnie z wozowniami. W rękach rodziny Potockich Jabłonna pozostawała do 1945 r. W 1944 r. pałac został spalony przez wojska niemieckie. W 1953 r. Jabłonnę przejęła Polska akademia Nauk, która stworzyła tu ośrodek konferencyjno-wypoczynkowy (odbudowa pałacu według projektu Mieczysława kuźmy, rekonstrukcja parku według projektu Gerarda Ciołka). Podczas odbudowy pałacu części środkowej przywrócono stan z końca XViii wieku, natomiast nie zmieniono części bocznych. Pozostawiono także partie dobudowane w pierwszej połowie XiX wieku, zmieniając jedynie ich elewacje. Usunięto dekorację z lanego żelaza w Sali Mauretańskiej, przywracając jej oraz pozostałym wnętrzom klasycystyczny charakter. Wyposażenie wnętrz skompletowano po 1945 r. Sale reprezentacyjne urządzono meblami i obrazami 26

27 Zamki, pałace i dwory mazowsza JabŁoNNa z końca XViii i pierwszej połowy XiX wieku. 27

28 obiekt leszno Zamki, pałace i dwory mazowsza leszno OkOłO 30 km na zachód Od warszawy BGŻ S.A. Centrum Szkoleniowo- Konsultacyjne Leszno, ul. Fabryczna 1 tel.: (22) faks: (22) cskbgz@poczta.onet.pl Centrum Szkoleniowo-Konsultacyjne BGŻ S.A. jest idealnie przystosowane do organizacji sympozjów, szkoleń, konferencji, imprez okolicznościowych, a także spotkań integracyjnych w plenerze (pikników) oraz imprez według pomysłu i życzenia klienta. Komfortowa baza noclegowa jest przygotowana na przyjęcie łącznie 130 gości. Znajdują się tu 54 pokoje dwuosobowe, 8 pokoi jednoosobowych oraz 11 apartamentów jedno- lub dwupoziomowych z przepięknym widokiem na park. W XVIII-wiecznym barokowym pałacu nieopodal Błonia, mieści się Centrum Szkoleniowo-Konsultacyjne BGŻ S.A. Niewielka gminna miejscowość Leszno położona jest na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej, przy dawnym Trakcie Królewskim, prowadzącym z Sochaczewa do Warszawy. Historia Późnobarokowy pałac w lesznie zbudowany został w pierwszej połowie XViii wieku dla rodziny Łuszczewskich herbu korczak właścicieli okolicznych dóbr. Piętrową rezydencję wzniesiono na planie prostokąta. Fasadę barokowego pałacu ozdobił ryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem. Dwukondygnacyjna budowla z wyższym o jedno piętro ryzalitem wyróżniała się spośród rezydencji wzniesionych wokół Warszawy. Do jednego z bocznych ryzalitów dobudowano skrzydło prostopadłe do głównego korpusu pałacu, które wprawdzie zaburzyło symetrię budowli, ale dodało jej też sporo przestrzeni użytkowej. otoczenie pałacu stanowi piękny park, założony w XViii w. i przekształcony w następnym stuleciu. 28

29 Zamki, pałace i dwory mazowsza leszno obiekt Rezydencja przechodziła z rąk do rąk. Najdłużej była własnością rodziny Szymanowskich, kolejno w roku rodziny Piotrowskich, a od drugiej połowy XiX w. do ii Wojny Światowej należała do rodziny bersohnów. obie rodziny, Piotrowscy i bersohnowie, założyły w roku 1849 firmę Jan bersohni i Spółka, która wybudowała tuż za murem pałacu cukrownię Michałów. W tej cukrowni została zainstalowana pierwsza w Polsce turbina parowa. Równocześnie prowadzona była rozbudowa pałacu. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzą neorokokowe dekoracje na elewacji. Wnętrza pałacowe były również parokrotnie przebudowywane. Do czasów obecnych zachowały się oryginalne schody prowadzące do sali kominkowej i bankietowej, ręcznie kuta balustrada tarasu nad wejściem głównym, jak również dwa bardzo charakterystyczne pomieszczenia o sklepieniu kolebkowym. Pozostałe sale zostały przebudowane i przystosowane do aktualnych potrzeb. W czasie ii Wojny Światowej w pałacu urzędowało gestapo. Po 1945 r użytkownikiem przez lat kilkanaście był miejscowy PGR. W 1968 roku obiekt wraz z pałacem przejął w użytkowanie Centralny Związek Spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych (CZSoP), po kolejnych przekształceniach bgź S.a. obecnie mieści się tu Centrum Szkoleniowo konsultacyjne bgż S.a. Sala Kominkowa, Zielona i bankietowa zapewniają dyskrecję i komfort. Wszystkie pokoje posiadają telewizję satelitarną, telefon oraz luksusowo wyposażoną łazienkę. Centrum zapewnia swoim gościom całodzienne wyżywienie, które serwuje się w eleganckiej jadalni (tutejszą specjalnością jest ryba z grilla z własnego stawu). Wieczorami można pójść do przytulnej kawiarenki, gdzie przy dźwiękach muzyki przyjemnie upływa czas. 29

30 obiekt liw Zamki, pałace i dwory mazowsza liw OkOlice węgrowa 70 km na wschód Od warszawy Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie ul. Batorego Liw tel./faks: (25) zbrojownia@liw-zamek.pl Atrakcje pozamuzealne: Turniej Rycerski o Pierścień Księżnej Anny (zazwyczaj w przedostatni weekend sierpnia). W programie: bitwa, indywidualne walki rycerskie, pokazy tańca, koncerty. Festyn Archeologiczny na zamku w Liwie. Odbywa się on corocznie ok. 1 czerwca. To impreza edukacyjno-rozrywkowa, skierowana głównie do dzieci i młodzieży szkolnej. W programie: prezentacje dawnych zawodów, warsztaty archeologiczne, pokazy uzbrojenia i strojów z dawnych epok. Położone na lewym brzegu rzeki Liwiec ruiny książęcego zamku malowniczo komponują się z krajobrazem zachodnich rubieży Mazowsza. Liw posiada dogodne połączenie komunikacyjne z Warszawą. Historia Już na początku XiV wieku funkcjonował tutaj gród mazowiecki, który strzegł przeprawy przez liwiec. Najazdy litewskie, które zwłaszcza w XiV wieku przybrały na sile, nadały temu miejscu znaczenie strategiczne. Mimo unii w krewie i wyboru Władysława Jagiełły na króla Polski, książęta mazowieccy demonstrując swoją niezależność przystąpili do fortyfikowania Mazowsza. W tym też czasie książę Janusz i Starszy przystąpił do budowy liwskiej warowni. Zamek stanął na niewielkim cyplu, otoczonym z trzech stron bagnami, a od wschodu wodami rzeki. Należał do najmniejszych książęcych zamków na Mazowszu. Prace budowlane ukończono dopiero w latach 20-tych XV wieku. Wtedy to murator Niklos (ten sam, 30

31 Zamki, pałace i dwory mazowsza obiekt liw który wznosił zamek w Ciechanowie) przedstawił księciu ostatnie rachunki. Gotycka budowla zamykała się na niedużej powierzchni, niespełna 1000 m2, i była dostosowana niemal wyłącznie do militarnych potrzeb. Nieduży Dom książęcy służył jako siedziba burgrabiego, sprawującego pieczę nad zamkiem pod nieobecność księcia. Niedostępny teren, niestabilność wód liwca, który często wylewał, sprawiły, że niemożliwe było rozbudowanie zamku o przedzamcze. Przez cały okres późnego średniowiecza zmianom ulegała właściwie tylko wieża bramna. Została ona zrekonstruowana w latach przez polskiego archeologa ottona Warpechowskiego, który wmówił hitlerowcom, że zamek zbudowali krzyżacy, a zatem jako pomnik chwały germańskiej musi być ratowany. Przejazd bramny, szczeliny na łańcuchy utrzymujące dawniej zwodzony most, otwory strzelnicze dla broni ręcznej i palnej nadają zamkowi w pełni autentyczne oblicze. W nowożytnym pałacyku przy gotyckiej wieży bramnej znajduje się bogata kolekcja militariów, od średniowiecznych mieczy i puginałów zaczynając, a na nożach bojowych z ii wojny światowej kończąc. W jednej z sal warto zobaczyć makietę zamku liwskiego w jego XVwiecznym kształcie. Koncerty muzyczne i poetycko-muzyczne (muzeum posiada fortepian). Wynajmowanie Sali Rycerskiej na konferencje, prezentacje i szkolenia. Wynajmowanie wnętrz muzealnych na sesje zdjęciowe. Wynajmowanie terenu podzamcza na imprezy plenerowe. 31

32 obiekt ŁaZieNki królewskie Zamki, pałace i dwory mazowsza łazienki królewskie Muzeum Łazienki Królewskie ul. Agrykoli Warszawa tel.: (22) , (muzeum), (22) (punkt informacyjny) info@lazienki-krolewskie.pl Od 1959 roku (maj wrzesień) przy pomniku Chopina odbywają się bezpłatne Koncerty Chopinowskie z udziałem wybitnych wykonawców. Koncerty mają miejsce co niedzielę o godz i Od dwóch lat w trakcie Festiwalu Chopiniana organizowane są tu maratony pianistyczne. W Łazienkach Królewskich recitali chopinowskich można posłuchać także w Starej Pomarańczarni, Pałacu na Wodzie, Pałacu Myślewickim, Teatrze Stanisławowskim i Pałacu na Wodzie. Zespół pałacowo-parkowy w warszawskich Łazienkach należy do najpiękniejszych tego typu zabytkowych założeń w stolicy. Łazienki Królewskie w Warszawie to dawna letnia rezydencja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Blisko 80-hektarowy park ze starym drzewostanem, z licznymi zbiornikami wodnymi i budynkami najwyższej klasy artystycznej jest wyrazem upodobań estetycznych ostatniego króla Polski. Dziś Łazienki królewskie to rozległy park z malowniczymi alejkami, kanałami, oczkami wodnymi, przyozdobiony licznymi znakomitymi rzeźbami. Wśród parkowych alei, w różnych częściach parku znajdują się zabytkowe budynki. Najważniejszym z nich jest Pałac na Wodzie, będący dawniej łaźnią marszałka wielkiego koronnego Stanisława herakliusza lubomirskiego. Dzięki ostatniemu z polskich królów, Stanisławowi augustowi Poniatowskiemu, stał się jednym z najpiękniejszych pałaców Warszawy. Właśnie od owej łaźni z XVii wieku, już za panowania Stanisława augusta, miejsce u podnóża Zamku Ujazdowskiego zaczęto zwać Łazienkami. Dziś zwiedzając to niepowtarzalne miejsce, obok Pałacu na Wodzie podziwiać możemy także budynki: Pałacu Myślewickiego, Wielkiej oficyny, Starej kordegardy i późniejszych: Starej Pomarańczarni, Nowej oranżerii, a także wspaniały amfiteatr. Pierwszą grupę zabytków łączy postać króla Stanisława, który uczynił z Łazienek swą letnią rezydencję. Piękno parku doceniano już w XiX wieku, w czasie zaborów, kiedy powstały nowe budynki nieniszczące piękna klasycznego założenia pałacowo-parkowego. Dzieje Łazienek nierozerwalnie wiążą się z historią Warszawy i Polski. od czasów książąt mazowieckich, poprzez majątki możnych rodów i polskich królów, po własność carów rosyjskich (1817), rządową (po 1918), okupanta niemieckiego, aż po założone w 1960 r. Muzeum Łazienki królewskie są dziś kulturalną i artystyczną wizytówką stolicy. 32

33 Zamki, pałace i dwory mazowsza ŁaZieNki królewskie obiekt 33

34 obiekt ŁaZieNki królewskie Zamki, pałace i dwory mazowsza Historia tereny, na których założono Łazienki, przed wiekami należały do sąsiadujących z Warszawą dóbr Jazdowa, czyli Ujazdowa. U podnóża skarpy wiślanej rozciągał się tzw. Zwierzyniec, w którym książęta mazowieccy polowali na drobną zwierzynę. obok niego w drugiej połowie XVi wieku królowa bona założyła włoskie ogrody. W 1578 r. na dworze ujazdowskim z okazji ślubu Jana Zamoyskiego odbyła się premiera odprawy posłów greckich Jana kochanowskiego. około na zlecenie S. h. lubomirskiego tylman z Gameren wzniósł w centrum Zwierzyńca barokowy pawilon Łaźni, a na północ od niego pawilon zwany ermitażem. W 1720 r. pałac przeszedł w dzierżawę od lubomirskich do rąk królewskich. august ii Mocny pragnął z niego uczynić wspaniałą królewską rezydencję W ostatnim roku panowania augusta iii wdowa po teodorze lubomirskim, elżbieta, i ich syn kacper, sprzedali ostatecznie Ujazdów Stanisławowi Poniatowskiemu, wówczas jeszcze jedynie stolnikowi Wielkiego księstwa litewskiego. Już jako król w dniu 13 stycznia 1766 r. Stanisław august wypłacił kwotę zł, nabywając ostatecznie posiadłość. 34

35 Zamki, pałace i dwory mazowsza ŁaZieNki królewskie obiekt Na rozbudowę pałacu wyłożono olbrzymie sumy i już w 1769 r. zamieszkał w nim Stanisław august. Prac remontowych jednak nigdy nie ukończono. Młodego króla cechowała rozrzutność i fascynacja coraz to nowymi pomysłami. Prace nad ogrodem i budynkami trwały do ostatnich lat rządów ostatniego króla Polski. Przebudowa pałacu zapoczątkowała wielką królewską inwestycję, jaką było stworzenie zespołu parkowo-pałacowego. Równocześnie z jego budową trwały prace w innych częściach dawnego Zwierzyńca. Wzniesiono nowe budynki: biały Dom i Myślewice. biały Dom powstał na zachód od Pałacu. był to budynek na planie kwadratu, w stylu klasycznej willi z drugiej połowy XViii wieku. Do nowo powstałych budynków zalicza się też Rezerwuar i Wielką oficynę. W dalszej kolejności powstały także le trou-madame, specjalny mały budynek do noszącej tę nazwę, modnej wówczas, podobnej do bilardu gry, oraz Dom turecki (nie zachował się). Gdy pawilony mieszkalne były gotowe, zaczęto w Łazienkach myśleć o teatrach. taką funkcję miał pełnić dom le trou-madame. Nazwano go Małym 35

36 obiekt ŁaZieNki królewskie Zamki, pałace i dwory mazowsza teatrem. Wkrótce okazał się rzeczywiście za mały i został porzucony. teatr umieszczono w nowo wzniesionym budynku zwanym Pomarańczarnią. Jego otwarcie nastąpiło 6 września 1788 r. Przeznaczony był dla króla i jego dworu. W tym samym roku przystąpiono do budowy wspaniałego amfiteatru, ze sceną umieszczoną na wyspie i z widownią w kształcie półkola. Pierwsze uroczyste przedstawienie odbyło się 7 września 1791 r. integralną częścią Łazienek królewskich jest park. Za Stanisława augusta wykarczowano spróchniałe olchy, a na ich miejsce posadzono różnorodne drzewa liściaste i iglaste. Przeprowadzono roboty melioracyjne, podwyższono miejsca wilgotne i podmokłe. Posadzono drzewa w klombach i alejach, założono nowe drogi i ścieżki. o rozmiarach tych prac świadczą raporty z robót w 1777 r. posadzono tysiąc drzew wysokopiennych, w 1778 r. zasadzono dęby i orzechy, a w alejach dodano 764 klony i lipy. Park poprzecinano licznymi kanałami, połączonymi z kanałem Piaseczyńskim. Pałac Łazienkowski otoczyły wody dwóch stawów. W parku wytyczono malownicze aleje spacerowe. Główna droga jezdna w samym sercu Łazienek łączyła Pałac z białym Domem i belwederem. była to droga pomarańczami i akacją egipską wysadzana. Łazienki po Stanisławie Auguście W lutym 1798 r. zmarł Stanisław august Poniatowski ostatni król Polski. Do końca interesował się losami ukochanych Łazienek. W Warszawie zostali artyści i kierujący ich pracami dyrektor generalny budowli królewskich Marcello bacciarelli. W jego otoczeniu malarze (Plersch, tokarski, Wall i Vogel), rzeźbiarze (lebrun, Poinck, Monaldi, Staggi) i architekci (Merlini, Gresmayer, kamsetzer i kubicki) powoli żegnali się z Łazienkami. Łazienki, tak jeszcze niedawno pełne życia, stały się czymś w rodzaju muzeum, pamiątką przeznaczoną tylko do zwiedzania. Zwiedzali je generałowie rosyjscy i pruscy, pruska rodzina cesarska. Po upadku księstwa Warszawskiego i utworzeniu królestwa kongresowego w 1817 r. Łazienki zakupił car aleksander i. Na ponad 100 lat Łazienki przeszły w posiadanie zaborcy. W Wielkiej oficynie umiejscowiono Szkołę Podchorążych, skąd w Noc listopadową 1830 r. wyruszyli spiskowcy na belweder. Po upadku powstania (1831) szkołę zlikwidowano. budynki Wielkiej oficyny, białego Domu, Myślewic, ermitażu i Pomarańczarni zajęli urzędnicy carscy. Drewniane budynki Domu tureckiego czy Mostu Chińskiego zostały rozebrane. ogrodnicy cesarscy zmieniali także przebieg alei parkowych i kanałów. W 1855 r. z Nieborowa sprowadzono kolekcję drzew pomarańczowych. Zbudowano dla niej w 1870 r. Nową Pomarańczarnię. odtąd dla odróżnienia dawną Pomarańczarnię zaczęto nazywać Starą Pomarańczarnią. Car aleksander i nie mieszkał w Łazienkach. Mikołaj i i aleksander ii bywali tu parokrotnie. W Łazienkach podejmowano znakomitych gości. był tutaj m.in. książę Wellington, książęta pruscy, angielscy i austriaccy. W

37 Zamki, pałace i dwory mazowsza ŁaZieNki królewskie obiekt r. mieszkał tu król syjamski, w 1889 r. król rumuński, a w 1900 r. szach perski. Pod nieobecność znakomitych gości park był miejscem spacerów mieszkańców Warszawy. W pierwszych dniach okupacji miasta, jeszcze we wrześniu 1939 r., władze niemieckie zajęły Łazienki. Niemcy zamknęli pałac i park dla polskiej ludności. Zbiory pałacowe zagrabiono. W końcu grudnia 1944 r. pałac został podpalony przez Niemców. W murach, jakie pozostały, wywiercili oni setki otworów na ładunki dynamitu. Szczęśliwie nie zdołali zrealizować planu całkowitego zniszczenia pałacu. Podczas ostrzału artyleryjskiego uszkodzonych zostało wiele budynków. Pożary strawiły część wnętrz. W parku około 1/4 drzew uległa zniszczeniu. Po wyzwoleniu, w marcu 1945 r., opiekę nad Łazienkami przejęła specjalna pracownia stanisławowska, utworzona przy biurze odbudowy Stolicy. Przeszukiwano gruzy, odkopywano rzeźby i detale architektoniczne. Niezwłocznie przystąpiono do odbudowy całego założenia parkowo-pałacowego. W 1960 r. utworzono Muzeum Łazienki królewskie. od pierwszych lat jego istnienia swoje losy z Łazienkami związał wieloletni dyrektor prof. Marek kwiatkowski. Dziś Łazienki tętnią życiem kulturalnym oraz stanowią jedną z największych atrakcji turystycznych Warszawy. Dzieło króla Stanisława augusta Poniatowskiego można dziś podziwiać, odwiedzając sale muzealne, słuchając koncertów i odczytów czy ze wzruszeniem przechadzając się parkowymi alejami. 37

38 obiekt MaŁa WieŚ Zamki, pałace i dwory mazowsza mała wieś OkOlice grójca OkOłO 50 km Od warszawy Zespół pałacowoparkowy w Małej Wsi Mała Wieś Belsk Duży tel.: , kontakt@malawies.com.pl Obecnie zespół pałacowy dysponuje dwudziestoma miejscami noclegowymi w pokojach jedno, dwu, trzy i czteroosobowych. Warunki sprzyjają organizacji wszelkiego rodzaju warsztatów, szkoleń a także organizacji imprez okolicznościowych. Istnieje możliwość jego zwiedzania przez zorganizowane grupy po uprzednim kontakcie telefonicznym. Obecnie obiekt poszukuje inwestorów zainteresowanych wykorzystanie możliwości, jakie stwarza to niepowtarzalne miejsce. Baza noclegowa: Pałac warunki do umeblowania 3 apartamentów; Oficyny dworskie w każdej znajdują się pojedyncze pokoje z oddzielnymi łazienkami (19 pokoi) i pomieszczenia dwupokojowe ze wspólną łazienką (10 pokoi z 5 łazienkami); Wozownia jeden dwupokojowy apartament z łazienką. Zespół pałacowo parkowy w Małej Wsi jest jednym z bardziej znaczących i wyróżniających się obiektów tego typu na całym Mazowszu. Na terenie gminy znajduje się również zespół pałacowo-parkowy w Rębowoli z parkiem krajobrazowym o powierzchni 3,5 ha, zespół dworsko-parkowy w Odrzywołku z parkiem o powierzchni 2,0 ha; park w Oczesałach o powierzchni 9,0 ha oraz park wiejski w Starej Wsi. Zabytek klasycystyczny pałac w Małej Wsi należy do najciekawszych i najpiękniejszych rezydencji Mazowsza. Powstał według projektu znanego architekta hilarego Szpilowskiego. W skład zespołu pałacowego wchodzą także cztery oficyny symetrycznie rozmieszczone po obydwu stronach gazonu, wozownia oraz budynek hydroforni. Całość otoczona jest 20-hektarowym, zabytkowym parkiem. Jednopiętrowy pałac nakryty jest dachem czterospadowym, z czterokolumnowym portykiem, z herbem Walickich Łada w tympanonie. barokową cechą tej klasycystycznej rezydencji jest to, że reprezentacyjne pomieszczenia umieszczono na piętrze (wysokość ok. 5 m), a mieszkalne na parterze (wysokość ok 2,6 m). Wnętrza zachowały oryginalny wystrój pałacowy: sztukaterie, kominki, liczne dekoracje malarskie głównie o motywach antycznych. o absolutnej unikatowości tego miejsca stanowi jednak polichromia na ścianie największej sali pałacu tzw. Sali Warszawskiej przedstawiająca panoramę Warszawy wykonaną według obrazu Canaletta. Prof. Marek kwiatkowski, dyrektor Łazienek warszawskich powiedział, że skalą i rozmachem sala ta przyćmiła Salę Stołową Pałacu Myśliwskiego w Łazienkach. W sieni małowiejskiego pałacu wita postać Diogenesa z lampą. Nad schodami prowadzącymi na piętro widnieje łaciński napis-motto umieszczone tam już przez budowniczego pałacu: Dicite victuri patrum, post fata nepotes, velle Deo patria vivere, velle mori, co znaczy: Uczcie się Wy, potomkowie, co przyjdziecie po ojców zgonie, żyć dla boga, dla kraju 38

39 Zamki, pałace i dwory mazowsza MaŁa obiekt WieŚ i dla nich, gdy trzeba, umierać. Również walory przyrodnicze okolic zachęcają do odwiedzenia tego miejsca. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie największego w europie Środkowej rezerwatu modrzewia. Wnętrza pałacu wykorzystywano też w realizacjach filmowych takich obrazów jak: ada! to nie wypada (1936), Nad Niemnem (1987), Pułkownik kwiatkowski (1995). Mała Wieś - gniazdo rodzinne Przez 160 lat, czyli od 1786 r. (data wyprowadzenia się budowniczych z pałacu), aż do 1945 Mała Wieś była siedzibą, w której gospodarowało 6 kolejnych pokoleń tej samej rodziny. Dla każdego z tych pokoleń pałac w Małej Wsi był ukochanym domem rodzinnym. Co prawda zmieniały się nazwiska właścicieli, gdyż majątek trzykrotnie dziedziczyły córki, jednak dziedziczenie w prostej linii nie zostało przerwane.mimo tego, że po Walickich kolejnymi właścicielami byli Rzewuscy, Zamoyscy, lubomirscy, Morawscy majątek nieprzerwanie należał do bezpośrednich potomków budowniczego pałacu bazylego Walickiego i jego żony - Rozalii z Nieborskich. Po ii wojnie światowej, przez 63 lata, Mała Wieś znajdowała się w posiadaniu państwa: najpierw instytutu Rolnictwa, potem Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a następnie Urzędu Rady Ministrów, który prowadził tu ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy. W latach w Małej Wsi dokonano szeregu prac adaptacyjnych, modernizacyjnych i remontowych. W 2008 r., po 63 latach, pałac w Małej Wsi ponowne wrócił do rąk rodziny. obecnie, w 2011 r., żyje 41 członków linii małowiejskiej należących do siódmego, ósmego, dziewiątego i dziesiątego pokolenia tego rodu. 39