Bezrobotni 50+ charakterystyka grupy oraz źródła trudności osób bezrobotnych 50+ na polskim rynku pracy

Transkrypt

1 Bezrobotni 50+ charakterystyka grupy oraz źródła trudności osób bezrobotnych 50+ na polskim rynku pracy Agnieszka Piątkiewicz Dolnośląski Urząd Wojewódzki 1

2 I. Sytuacja demograficzna i jej wpływ na rynek pracy, prognozy demograficzne 2

3 Zmiany demograficzne w Polsce spowodują znaczne zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym. Liczba ludności w wieku 18 59/64 obniży się w 2050 r. o 31% tj. o 7,6 mln osób w porównaniu z 2007 r. W tym okresie liczba osób w stosunku do ogółu ludności kraju: w wieku 0 24 lat zmniejszy się z 36% do 25%, w wieku emerytalnym wzrośnie z 15,7% do 33,8%. Odsetek osób w wieku produkcyjnym obniży się odpowiednio z 64% w 2007 r. do 50,4% w 2050 r. Współczynnik obciążenia demograficznego wzrośnie: z 56 osób w wieku nieprodukcyjnym (w tym 24 w wieku poprodukcyjnym) w 2011 r. do 98 osób w wieku nieprodukcyjnym (w tym 67 w wieku poprodukcyjnym) w 2050 r. przypadających na każde 100 osób w wieku produkcyjnym. 3

4 Postępujący proces starzenia się ludności negatywnie wpłynie na rynek pracy oraz sytuację ekonomiczną kraju. Sytuację pogorszy niska aktywność zawodowa osób 50+ w związku z wczesnym przechodzeniem na emeryturę. Przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę jest niższy od ustawowego wieku emerytalnego (60/65 lat) i jednym z najniższych wśród państw UE. Ponad połowa osób w wieku przedemerytalnym pozostaje poza rynkiem pracy, uzyskując dochody z systemu zabezpieczenia społecznego np. wcześniejsze emerytury, renty, zasiłki przedemerytalne, zasiłki z pomocy społecznej. 4

5 Ludność Dolnego Śląska W prognozie demograficznej na lata na Dolnym Śląsku przewiduje się ubytek ludności o prawie 9% przy stałej przewadze liczby zgonów nad liczbą urodzeń. Podobnie jak w całym kraju wystąpią niekorzystne tendencje: spadek zasobów pracy i ich postępujące starzenie, wzrost współczynnika obciążenia ekonomicznego z 51 do 59, co oznacza, że coraz więcej osób w wieku przed i poprodukcyjnym przypadać będzie na osoby w wieku produkcyjnym, zmniejszenie liczby ludności w tzw. mobilnym wieku produkcyjnym (18 44 lata) o 1/3 przy jednoczesnym zwiększeniu liczby osób w wieku niemobilnym (45 59/64 lata). 5

6 Prof.. Agata Zagórowska Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji Nr 3/2010 6

10 Prof.. Agata Zagórowska Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji Nr 3/

11 Źródło Główny Urząd Statystyczny 11

12 II. Przyczyny dezaktywizacji osób starszych: - po stronie pracobiorców i pracodawców, - wynikające z przepisów prawa i polityki społecznej 12

13 Osoby w wieku powyżej 50 lat charakteryzuje niska aktywność zawodowa związana z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę. Ponad połowa osób w wieku przedemerytalnym (w 2007 r. ponad 3 mln osób w Polsce) korzysta ze świadczeń systemu zabezpieczenia społecznego, np. wcześniejsze emerytury, renty, świadczenia i zasiłki przedemerytalne, zasiłki z pomocy społecznej. 13

14 Przyczyny dezaktywizacji osób starszych to z jednej strony: czynniki zachęcające te osoby do przejścia na wcześniejszą emeryturę, czynniki utrudniające znalezienie i utrzymanie pracy. Przyczyny te mogą być zarówno instytucjonalne, jak i leżące po stronie pracodawców oraz samych pracowników. Dużą rolę odgrywają czynniki ekonomiczne i socjologiczne, np. prawne możliwości wcześniejszej dezaktywizacji, przeciętnie niższy poziom wykształcenia, niechęć do kształcenia ustawicznego, mniejsze zainteresowanie i obawy pracodawców do zatrudniania osób w wieku przedemerytalnym. 14

15 Główne przyczyny dezaktywizacji osób 50+ Negatywne stereotypy dotyczące efektywności ich pracy. Przeświadczenie, że zaawansowany wiek wiąże się z obniżeniem zdolności do pracy i jej wydajności, prowadzące do dyskryminacji tych osób przez pracodawców oraz do niskiej oceny własnych sił i umiejętności przez pracowników. Wzrost wymagań ze strony środowiska zawodowego w związku z postępującymi szybko zmianami technologicznymi i wynikającą z nich zmianą struktury popytu na pracę. Niechęć pracodawców do finansowania szkoleń starszych pracowników. Zbyt niskie i nieaktualne kwalifikacje pracowników 50+ ograniczające ich możliwości utrzymania się na rynku pracy oraz brak motywacji do rozszerzania i aktualizacji posiadanej wiedzy i umiejętności. 15

16 Przeciętny niższy poziom wykształcenia osób 50+ w porównaniu do osób młodszych, szczególnie w zakresie technologii informacyjnokomunikacyjnych oraz znajomości języków obcych. Wcześniejsze wycofywanie się z rynku pracy osób o niskim poziomie wykształcenia, niechęć do permamentnego dokształcania się. Pogarszający się wraz z wiekiem stan zdrowia i kondycji fizycznej, przyspieszający podjęcie decyzji o przejściu na emeryturę bądź rentę. Osoby zdrowe częściej decydują się na kontynuację pracy. 16

17 Niepełnosprawność ok. 13,3 % osób w wieku lat pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy. Osoby niepełnosprawne znajdują się w znacznie trudniejszej sytuacji na rynku pracy z powodu ograniczeń zdrowotnych czy posiadanych kwalifikacji zawodowych. Polityka ograniczania świadczeń rentowych w przypadku aktywności zawodowej zniechęca osoby niepełnosprawne do podejmowania pracy. Zachęty finansowe do przedwczesnego wycofania się z rynku pracy wynikające z krajowego systemu zabezpieczenia społecznego relatywnie wysokie świadczenia w stosunku do osiąganych wynagrodzeń. Im większa dostępność świadczeń i niższy wiek uprawniający do nich, tym niższa aktywność zawodowa tej grupy osób. 17

18 III. Poziom zatrudnienia i bezrobocia osób powyżej 50 roku życia 18

19 Osoby w wieku 50+ znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w bliskiej perspektywie mają przejście na emeryturę, a ze względu na wiek mają problemy ze znalezieniem czy zmianą pracy.stanowią znaczący odsetek wśród osób bezrobotnych, a ich liczba w ostatnich latach systematycznie wzrasta. Często są to osoby długotrwale bezrobotne, o niskiej aktywności zawodowej i niskiej motywacji do nabywania nowych umiejętności. Zgodnie z art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy za osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy uznano m.in. bezrobotnych powyżej 50 roku życia. Dane dotyczące bezrobotnych powyżej 50 roku życia gromadzone są w ramach statystyki publicznej od 2005 r. (sprawozdania MPiPS-01 o rynku pracy). 19

20 W 2010 roku, wystąpiły następujące zmiany w strukturze bezrobotnych w województwie dolnośląskim Wzrosła liczba zarejestrowanych bezrobotnych o Na koniec grudnia 2009 r. było zarejestrowanych bezrobotnych, na koniec grudnia 2010 r osoby. Zwiększyła się liczba długotrwale bezrobotnych o osób tj. z 38,4% do 44,6% (bezrobotni pozostający w rejestrze łącznie ponad 12 miesięcy w ostatnich 2 latach). Populacja bezrobotnych do 25 roku życia zmniejszyła się o 301 osób. Odsetek bezrobotnych do 25 roku na koniec grudnia 2010 r. wynosił - 18,0%. Populacja bezrobotnych powyżej 50 roku życia wzrosła o 2814 osób. / w 2009 odpowiednio o 7214 osób/. Liczba bezrobotnych niepełnosprawnych zwiększyła się o 622 osoby. 20

21 Liczba osób wykreślonych z rejestru bezrobotnych z powodu : 2009r. 2010r. różnica ukończenia lat nabycia uprawnień emerytalnych lub rentowych uzyskania świadczeń przedemerytalnych

22 W grudniu 2010 w porównaniu do listopada 2010r wystąpiły na dolnośląskim rynku pracy następujące zmiany w przekroju grup bezrobotnych o osoby wzrosła ogólna liczba bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym: o osób wzrosła liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego, o osób wzrosła liczba długotrwale bezrobotnych, wzrosła o osób liczba bezrobotnych, powyżej 50 roku życia, wzrosła o osób liczba bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, wzrosła o osób liczba bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego, o 753 osoby wzrosła liczba bezrobotnych do 25 roku życia. 22

23 Szczegółowe dane dotyczące sytuacji osób bezrobotnych, będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy: Kategorie bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy Stan na 30.XI.2010r Stan na 31.XII.2010r Wzrost/spad ek w stosunku do poprzedniego miesiąca Ogółem w tym: osoby do 25 roku życia osoby, które ukończyły szkołę wyższą, do roku życia osoby długotrwale bezrobotne powyżej 50 roku życia osoby bez kwalifikacji zawodowych osoby bez doświadczenia zawodowego osoby bez wykształcenia średniego niepełnosprawni Osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy na koniec grudnia 2010r stanowiły 90,7%ogółu bezrobotnych 23

24 Wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej 24

25 /liczba ofert pracy w tys. w tys./ 9,0 8,0 7,0 6,0 6,3 8,2 8,6 7,2 7,6 7,4 6,9 8,3 7,5 5,6 5,0 4,0 4,0 4,5 3,9 3,0 2,0 1,0 0,0 XII 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 V 2010 VI 2010 VII 2010 VIII 2010 IX 2010 X 2010 XI 2010 XII 2010 Źródło: Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 25

26 Subsydiowane programy rynku pracy. Łącznie w okresie 12-tu miesięcy 2010 roku subsydiowaną aktywizacją zawodową objęto bezrobotnych ( bezrobotnych w takim samym okresie w 2009 roku). Osoby długotrwale pozostające bez pracy osób stanowiły 34,0% ogółu bezrobotnych objętych programami rynku pracy. Młodzież do 25 roku życia osób stanowiła 33,3% ogółu bezrobotnych objętych subsydiowaną aktywizacją. Bezrobotni powyżej 50 roku życia osób stanowili 18,6% ogólnej liczby bezrobotnych objętych subsydiowanymi programami rynku pracy (8.917 osób, tj. 16,3% w analogicznym okresie w 2009 roku). 26

27 Liczba bezrobotnych Liczbę bezrobotnych objętych subsydiowanymi programami rynku pracy w okresie styczeń - grudzień 2010 roku przedstawia poniższy wykres: Liczba bezrobotnych objętych subsydiow anym i program am i rynku pracy w w oj. dolnośląskim w okresie I - XII roku I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Źródło: Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy 27

28 W grudniu 2010 roku subsydiowanymi programami rynku pracy objęto między innymi: 928 osób do 25 roku życia, tj. 25,5% ogółu bezrobotnych objętych subsydiowaną aktywizacją zawodową, 1064 długotrwale bezrobotnych, tj. 29,2% ogółu bezrobotnych objętych subsydiowanymi programami rynku pracy, 566 osób powyżej 50 roku życia, tj. 15,5% ogółu bezrobotnych objętych programami rynku pracy, 1811 kobiet, tj. 49,7% ogółu bezrobotnych objętych subsydiowanymi programami rynku pracy, W grudniu 2010 roku wydatkowano na finansowanie programów rynku pracy kwotę ,6 tys. złotych (43.870,0 tys. złotych w poprzednim miesiącu, ,9 tys. złotych w grudniu 2009 roku). 28

29 29

30 30

31 IV. Działania w kierunku zwiększenia aktywności zawodowej osób starszych, wskazane w dokumentach strategicznych i innych przepisach prawa 31

32 Postępujący proces starzenia się społeczeństwa może przynieść bardzo negatywne konsekwencje, zarówno w skali makro, jak i mikrospołecznej oraz gospodarczej. Konieczne stało się podjęcie działań w kierunku aktywizacji osób starszych i to działań o charakterze rozwiązań systemowych, jak też zmian dotyczących mentalności osób po 50-tym roku życia oraz pracodawców. Wcześniej nie były podejmowane strategiczne działania ukierunkowane na wspieranie aktywności zawodowej tej grupy osób. Dominowała polityka zachęcania do wcześniejszego kończenia aktywności zawodowej, spowodowana min. restrukturyzacją wielu gałęzi gospodarki, skutkującą zwiększeniem poziomu bezrobocia. Funkcjonowało przeświadczenie, że starsi pracownicy powinni ustąpić miejsca młodym. 32

33 W końcu 2009 r. w urzędach pracy na obszarze Polski zarejestrowanych było 391,7 tys. bezrobotnych powyżej 50 roku życia, tj. o 73,8 tys. osób więcej niż przed rokiem (wzrost o 23,2 %). Co 5 bezrobotny zaliczał się do ww. grupy. Działaniami aktywizacyjnymi w 2009 r. objęto ponad 95 tys. osób powyżej 50 roku życia (13,7% ogółu zaktywizowanych bezrobotnych), ok. 2,6 tys. osób więcej niż rok wcześniej. 33

34 Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób 50+ Rząd przygotował pakiet działań zmierzających do zwiększenia zatrudnienia osób powyżej 50-tego roku życia w Polsce. Program ten zawiera działania zwiększające zachęty do zatrudnienia osób w wieku 50+przez przedsiębiorców oraz działania,które sprzyjają poprawie kwalifikacji tych osób. Część rozwiązań jest też adresowana do osób młodszych. Głównym celem Programu jest osiągnięcie poziomu wskaźnika zatrudnienia w wieku na poziomie nie niższym niż 50% (wyznaczonego w strategii Lizbońskiej do 2020r.). Projektując program starano się, aby miał on cechę kompleksowości i realizował 4 komponenty tj.: elastyczny system zatrudnienia, całościowe strategie kształcenia ustawicznego, efektywne polityki rynku pracy i nowoczesne systemy zabezpieczenia społecznego. 34

35 17 października 2008r. Rada Ministrów przyjęła program Solidarność pokoleń; działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+. Stanowił on podstawę dla przygotowania dokumentu implementacyjnego, zawierającego zestaw działań, które realizują założenia programu. Dokument pokazuje działania na rzecz osób dojrzałych, podejmowane przez instytucje publiczne,finansowane ze środków publicznych tj. budżetu państwa, funduszy celowych, EFS. 35

36 Cele programu i działania na rzecz aktywizacji rynku pracy Cel1: poprawa warunków pracy, promocja zatrudnienia pracowników po 50-tym roku życia i zarządzanie wiekiem realizowany poprzez : - upowszechnianie wiedzy wśród pracodawców i pracobiorców na temat zarządzania wiekiem pracowników, - ukazywanie pracodawcom i opinii publicznej korzyści płynących z zatrudnienia osób po 50 r. życia, - wdrażanie strategii zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach, - dostosowanie warunków pracy pracowników po 50-tym roku życia do ich potrzeb, - profilaktykę zdrowotną. Cel 2: poprawa kompetencji i kwalifikacji pracowników po 50-tym roku życia; - tworzenie warunków dla budowania ich ścieżek kształcenia, - upowszechnianie kształcenia ustawicznego dla osób w wieku 45+, - dopasowywanie do nich oferty szkoleniowej. 36

37 Cel 3: zmniejszenie kosztów pracy związanych z zatrudnianiem pracowników po 50-tym roku życia; - zwolnienie pracodawców z opłacania składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za osoby w wieku przedemerytalnym, - zmniejszenie liczby dni choroby, za które pracodawca wypłaca wynagrodzenie dla osób 50 + z 33 dni do 14.Po tym okresie wypłacany jest zasiłek chorobowy z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Cel 4: aktywizacja bezrobotnych lub zagrożonych utrata pracy po 50-tym roku życia; - upowszechnianie programów rynku pracy dla osób w wieku powyżej 50lat, - budowanie indywidualnych planów wsparcia, - dopasowywanie oferty aktywnych programów rynku pracy do potrzeb tych osób, - wyższe stypendia- 120 % zasiłku dla osób w szczególnej sytuacji, - obowiązek objęcia bezrobotnych Indywidualnym Planem Działań, - utworzenie Centrów Aktywizacji Zawodowej w urzędach pracy, - wprowadzenie zasiłków degresywnych po 3 miesiącach pobierania zasiłek ulega zmniejszeniu. 37

38 Cel 5: aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych; - budowę stabilnych ram prawnych dla zatrudniania i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, -promowanie aktywizacji zawodowej i integracji tych osób z rynkiem pracy, -kampanie podnoszenia świadomości o możliwościach i przydatności osób niepełnosprawnych jako pracowników. Cel 6: zwiększenie mobilności zatrudnienia kobiet przez rozwój usług pozwalających na godzenie pracy i życia rodzinnego; -rozwój usług pozwalających na godzenie pracy i życia rodzinnego, -uproszczenie przepisów dotyczących zakładania przedszkoli, -wspieranie rozbudowy sieci przedszkoli, szczególnie na obszarach wiejskich( m.in. Finansowane z EFS), -umożliwienie finansowania przedszkoli przyzakładowych z zakładowych świadczeń socjalnych, -wspieranie innych form opieki nad dziećmi, poprzez korzystne rozwiązania podatkowe. 38

39 Cel 7: wydłużanie wieku emerytalnego - ograniczenie dezaktywizacji pracowników w systemie świadczeń społecznych poprzez: wydłużanie efektywnego wieku emerytalnego wyrównywanie stopniowe wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn Z realizacji Programu minister właściwy do spraw pracy został zobowiązany do składania Rządowi rocznych sprawozdań. 39