UCHWAŁA NR IV/27/2011 RADY MIEJSKIEJ W BYTOWIE z dnia 26 stycznia 2011 r.

Transkrypt

1 UCHWAŁA NR IV/27/2011 RADY MIEJSKIEJ W BYTOWIE z dnia 26 stycznia 2011 r. w sprawie uchwalenia Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm. 1) ) oraz art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz z późn. zm. 2) ) uchwala się, co następuje: 1. Uchwala się Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Bytów na lata stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Bytowa. 3. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podjęcia. 1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz i Nr 214, poz. 1806, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568, z 2004r. Nr 102, poz i Nr 116, poz. 1203, z 2005r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz.1457, z 2006 r. Nr 17, poz. 128 i Nr 181, poz. 1337, z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974 i Nr 173, poz. 1218, z 2008 r. Nr 180, poz i Nr 223, poz. 1458, z 2009 r. Nr 52, poz. 420, Nr 106, poz. 675 i Nr 157, poz oraz z 2010 r. Nr 28, poz.142, Nr 28, poz. 146, Nr 40, poz ) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2009 r. Nr 206, poz oraz z 2010 r. Nr 28, poz. 146 i Nr 125, poz. 842.

2 Załącznik Nr 1 do uchwały Nr IV/27/2011 Rady Miejskiej w Bytowie z dnia r. GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE BYTÓW NA LATA

3 Spis treści I. Wprowadzenie... 4 II. Podstawy prawne III. Diagnoza problemów społecznych... 5 IV. Cele programu V. Działania VI. Koordynator programu VII. Realizatorzy programu VIII. Źródła finansowania IX. Wskaźniki X. Prognoza zmian. 13 XI. Monitoring programu

4 I. Wprowadzenie Rodzina jest podstawową komórką społeczną, od której jakości zaleŝy wartość społeczeństwa, jak równieŝ los jednostki. Człowiek przeŝywa w niej najwaŝniejszy okres kształtujący między innymi jego styl Ŝycia, osobowość, poglądy na świat. Zatem dom rodzinny powinien być postrzegany jako środowisko miłości i opieki, bezpieczeństwa i ciepła, schronienie przed całym złem zewnętrznego świata. Jednak dla wielu ludzi dom rodzinny jest miejscem terroru i cierpienia. Zjawisko przemocy w rodzinie definiowane jest jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste, w szczególności naraŝające te osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a takŝe wywołujące cierpienie i krzywdy moralne u dotkniętych przemocą. Przemoc domowa moŝe być zarówno skutkiem, jak i przyczyną dysfunkcji w rodzinie, bez wątpienia naleŝy zakwalifikować ją do kategorii zachowań negatywnych o duŝej szkodliwości społecznej. Najczęściej występujące formy przemocy to przemoc fizyczna, psychiczna i seksualna. Dodaje się jeszcze przemoc emocjonalną, ekonomiczną, izolowanie, groźby i zastraszanie, manipulowanie, wykorzystywanie. Wszystkie wymienione formy przemocy uzupełniają się i przenikają. Ofiary rzadko doświadczają jednej tylko formy maltretowania. Przemoc we współczesnym świecie jest zjawiskiem coraz bardziej widocznym i niepokojąco narastającym, o zasięgu nie tylko lokalnym, ale i globalnym. Prowadzenie działań związanych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie naleŝy do zadań własnych m.in. gminy, której obowiązkiem jest zdiagnozowanie problemu na obszarze lokalnej społeczności, a następnie podjęcie skutecznej pracy, zmierzającej w kierunku edukacji społeczeństwa, dostarczającej wiedzy o zjawisku przemocy i sposobach radzenia sobie z problemem. Niezbędne jest zapewnienie profesjonalnej pomocy interwencyjnej i terapeutycznej zarówno sprawcom jak i ofiarom przemocy, ze szczególnym uwzględnieniem krzywdzonych dzieci. 4

5 II. Podstawy prawne Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009r. Nr 175, poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.), Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ( Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.), Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.), Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii ( Dz. U. Nr 179, poz z późn. zm.), Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. ( Dz. U. z 1991r. Nr 120, poz. 526), Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie podjęty uchwałą Rady Ministrów z dnia r. III. Diagnoza problemów społecznych Z końcem 2009 roku gmina Bytów liczyła mieszkańców, w tym kobiet, które stanowiły 51,3% ogółu ludności. Gęstość zaludnienia w gminie wynosiła 122 osoby na km 2. Zadania pomocy społecznej w gminie Bytów wykonuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bytowie. W 2009 r. najliczniejszą grupę wśród mieszkańców gminy korzystających ze wsparcia MOPS-u stanowiły rodziny ubogie. Powodem udzielenia pomocy była równieŝ przemoc w rodzinie. 5

6 Tabela 1. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie w latach powód przyznania pomocy Liczba rodzin liczba w rodzinach 2007 r r r r r r. ubóstwo bezdomność potrzeba ochrony macierzyństwa bezrobocie niepełnosprawność długotrwała lub cięŝka choroba bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego przemoc w rodzinie alkoholizm trudności w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego zdarzenie losowe sytuacja kryzysowa klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna Dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Bytowie. Liczba rodzin i korzystających z pomocy społecznej z powodu przemocy w rodzinie znacznie zmniejszyła się (z 58 i 232 w roku 2007 do 27 i 99 w roku 2009). Zatrudniony w MOPS psycholog przeprowadził w 2009 roku 175 indywidualnych konsultacji z klientami ośrodka doświadczającymi przemocy w rodzinie, uzaleŝnionymi od alkoholu, narkotyków, mającymi problemy opiekuńczo-wychowawcze. Innymi formami wsparcia były konsultacje, rozmowy motywacyjne, prowadzenie grup wsparcia dla ofiar przemocy domowej, prowadzenie zajęć seminaryjno-warsztatowych w ramach kampanii Dzieciństwo bez przemocy pn. Zamiast klapsa jak z miłością i szacunkiem wyznaczać dziecku granice. Alkoholizm, narkomania i przemoc w rodzinie naleŝą do najpowaŝniejszych problemów społecznych. Zjawiska te powodują szkody we wszystkich sferach Ŝycia człowieka, mając istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego, jak 6

7 równieŝ na ogólny stan zdrowia, zdolność do konkurencji na coraz bardziej wymagającym rynku pracy oraz relacje rodzinne i międzyludzkie. Ofiarami przemocy są osoby słabe fizycznie, psychicznie, o niskim poczuciu własnej wartości, zaleŝne w jakiś sp od sprawcy. Na ogół naleŝą do nich kobiety i dzieci, rzadziej osoby niepełnosprawne, starsze i chore. Liczba uzaleŝnionych od alkoholu i narkotyków oraz dotkniętych, z powodu ich naduŝywania, problemem przemocy w rodzinie jest trudna do ustalenia. Dane szacunkowe przedstawione w tym zakresie przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zawiera poniŝsza tabela nr 2. Tabela 2. Populacje, u których występują róŝne kategorie problemów alkoholowych Wyszczególnienie w Polsce w 100-tys. mieście w 25-tys. mieście w 10-tys. gminie liczba uzaleŝnionych od alkoholu ok. 2% populacji ok. 800 tys. ok ok. 500 ok. 200 dorośli Ŝyjący w otoczeniu alkoholika (współmałŝonkowie, rodzice) ok. 4% populacji ok. 1,5 mln ok ok ok. 400 dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholików ok. 4% populacji ok. 1,5 mln ok ok ok. 400 osoby pijące szkodliwie 5-7% populacji 2-2,5 mln ok ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym 2/3 dorosłych oraz 2/3 dzieci z tych rodzin razem ok. 2 mln : dorosłych i dzieci ok : dorosłych i dzieci ok : dorosłych i dzieci ok. 530 : dorosłych i dzieci Dane szacunkowe Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. By skutecznie przeciwdziałać problemom uzaleŝnień i przemocy w rodzinie oraz eliminować ich niekorzystny wpływ na społeczeństwo, konieczne jest prowadzenie działań związanych z profilaktyką i ich rozwiązywaniem oraz integracją społeczną nimi 7

8 dotkniętych. Na szczeblu gminnym działania te wyznaczane są w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii oraz gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w latach GKRPA prowadziła rozmowy z osobami dotkniętymi tym problemem (odpowiednio w latach: 25, 21 i 33 razy). Obok Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, istotną funkcję w profilaktyce i rozwiązywaniu problemów uzaleŝnień oraz przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w gminie pełnią inne jednostki i grupy wsparcia. Ich wykaz zawiera poniŝsza tabela nr 3. Tabela 3. Jednostki i grupy wsparcia dla uzaleŝnionych i współuzaleŝnionych oraz dotkniętych przemocą w rodzinie w gminie funkcjonujące w latach Nazwa jednostki Ich liczba Poradnia dla z problemami alkoholowymi 1 Grupa AA 2 Grupa AL-ANON 1 Grupa DDA (dorosłe dzieci alkoholików) 1 Punkt konsultacyjno - informacyjny GKRPA 1 Punkt Interwencji Kryzysowej dla ofiar przemocy w rodzinie 1 Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie Świetlica realizująca program socjoterapeutyczny i opiekuńczo - wychowawczy Grupa psychoedukacyjna dla doświadczających przemocy w rodzinie Dane Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Bytowie WaŜną rolę w profilaktyce i rozwiązywaniu problemów uzaleŝnień oraz przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w gminie odgrywa równieŝ Policja. Współpracuje ona w powyŝszym zakresie z GKRPA, MOPS, PCPR, CIS, Stowarzyszeniem na Rzecz Osób UzaleŜnionych i Umierających OSIEM oraz pedagogami szkolnymi i kuratorami sądowymi. W 2009 roku KPP skierowała 34 wnioski do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Bytowie o wszczęcie postępowania o zastosowanie leczenia 8

9 odwykowego. Policja wykonała 21 Niebieskich Kart dokumentujących przemoc w rodzinie. Z danych statystycznych Komendy Powiatowej Policji wynika, iŝ na terenie gminy Bytów do najczęściej występujących form patologii społecznej godzących w zdrowie fizyczne i psychiczne zalicza się właśnie alkoholizm. W latach notowano liczne interwencje domowe, w tym ujawniono sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu. Komenda Powiatowa Policji organizowała tydzień Pomocy Ofiarom Przestępstw. W toku codziennej słuŝby w ramach procedury Niebieskiej Karty informowała pokrzywdzonych o instytucjach pomocowych. W ramach działania GKRPA w roku 2009 sporządzono 44 opinie psychologicznopsychiatryczne w przedmiocie uzaleŝnienia od alkoholu wobec klientów GKRPA, przez biegłych lekarzy: psychiatrę i psychologa. W 2009r. do GKRPA zostały złoŝone 72 wnioski w sprawie zastosowania leczenia odwykowego od alkoholu, z tego: 34 wnioski złoŝyła Komenda Powiatowa Policji w Bytowie, 7 wniosków złoŝył Miejski Ośrodek Pomoc Społecznej w Bytowie, 20 wniosków złoŝyli członkowie rodzin uzaleŝnionych, 10 wniosków wpłynęło z Sądu Rejonowego w Bytowie od kuratorów, 1 osoba zgłosiła się sama. Zamknięto 54 sprawy, głównie z uwagi na podjęcie leczenia przez klientów. Skierowano 21 spraw do Sądu Rejonowego o zastosowanie leczenia odwykowego. Działająca w ramach programu świetlica socjoterapeutyczna WYSPA przy ul. Miłej 26a, objęła opieką 30 dzieci w wieku 7-12 lat sprawiających problemy wychowawcze, zagroŝonych demoralizacją i uzaleŝnieniami. Istotną rolę w profilaktyce i przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie spełnia Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie, które m.in. zrealizowało w 2009r. następujące działania: - seminarium w Niezabyszewie zorganizowane we współpracy ze Stowarzyszeniem SPLOTY na temat przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, - prowadzenie programu edukacyjno korekcyjnego dla stosujących przemoc w rodzinie, - seminarium dla rodziców i przedstawicieli słuŝb nt. wykorzystania seksualnego dzieci, - warsztaty umiejętności wychowawczych Bez klapsa prowadzone we współpracy z Poradnią Psychologiczno Pedagogiczną w Bytowie, - udzielanie wsparcia w formie interwencji kryzysowej, w tym specjalistyczne 9

10 poradnictwo prawne i psychologiczne oraz praca socjalna, a w szczególnych przypadkach udzielanie schronienia - dyŝury prawnika i psychologów, w tym sesje wyjazdowe, - interwencje wobec stosowania przemocy domowej poprzez współpracę słuŝb i Konferencję Grupy Rodzinnej, - zawiadomienie prokuratury o popełnieniu przestępstwa z art kk, występowanie w sprawach o znęcanie się fizyczne, psychiczne i wykorzystywanie seksualne w charakterze świadka, prowadzenie grupy wsparcia dla kobiet doświadczających przemocy domowej, - kolportaŝ ulotek i publikacji związanych z pomocą osobom doświadczającym przemocy w rodzinie, - udział w ogólnopolskiej kampanii społecznej Dzieciństwo bez przemocy. W ramach kampanii przeprowadzone zostały pogłębione warsztaty psychoedukacyjne Bez klapsa przez osobę przeszkoloną przez organizatorów kampanii. IV. Cele programu Cele główne: 1. Zwiększenie znaczenia profilaktyki w obszarze rozwiązywania problemów dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie. 2. Zwiększenie skuteczności i dostępności oferty pomocowej dla doznających przemocy i dla stosujących przemoc. Cele szczegółowe: 1. Zwiększenie wiedzy i umiejętności sprzyjających Ŝyciu bez przemocy. 2. Określenie skali zjawiska przemocy w rodzinie w gminie Bytów oraz poziomu świadomości społecznej na temat tego zjawiska. 3. Zwiększenie umiejętności diagnozowania przemocy w rodzinie i podejmowania skutecznych interwencji przez przedstawicieli róŝnych instytucji. 4. Wzrost udziału uwikłanych w przemoc w dostępnych formach pomocy. 10

11 V. Działania 1. Zbieranie wszelkich dostępnych danych, które pozwolą dokonać pomiaru zjawiska przez realizatorów programu. 2. Przeprowadzanie kampanii informacyjno edukacyjnych w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 3. Zamieszczanie na łamach lokalnej prasy i stronach internetowych placówek informacji dotyczących oferty pomocowej dla dotkniętych przemocą i dla stosujących przemoc oraz artykułów na temat zjawiska przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 4. Opracowywanie, wydawanie i dystrybucja w instytucjach uŝyteczności publicznej ulotek, broszur, plakatów dot. przemocy. 5. Spotkania słuŝące podniesieniu świadomości społecznej nt. przemocy. 6. Realizacja programów profilaktycznych w placówkach oświatowych (na temat ról związanych z płcią, praw dzieci, wyraŝania uczuć, komunikacji, asertywności, rozwiązywania problemów przemocy). 7. Programy dla rodziców, warsztaty umiejętności rodzicielskich przygotowujące rodziców do wychowywania dzieci bez stosowania przemocy i radzenia sobie w trudnych sytuacjach. 8. Promowanie alternatywnych form spędzania wolnego czasu sprzyjającym zachowaniom wolnym od przemocy. 9. Podnoszenie kwalifikacji zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie (kursy, szkolenia, seminaria). 10. Rozwijanie i umacnianie współpracy róŝnych instytucji w zakresie rozpoznawania przemocy wobec dorosłych i dzieci oraz podejmowanie działań mających na celu jej zatrzymanie. 11. Poradnictwo medyczne, psychologiczne, pedagogiczne, rodzinne, prawne, socjalne. 12. Przestrzeganie i realizacja procedury Niebieskiej karty. 13. Promocja Niebieskiej linii. 14. Udzielanie bezpiecznego schronienia ofiarom przemocy. 15. Egzekwowanie zapisu o zakazie zbliŝania się i nakazie opuszczenia mieszkania. 16. Pomoc socjalna osobom dotkniętym przemocą. 11

12 17. Funkcjonowanie Punktu Konsultacyjno Informacyjnego GKRPA w Bytowie, m. in. w zakresie poradnictwa i konsultacji dla doznających przemocy w rodzinie, świadków przemocy domowej oraz stosujących przemoc. 18. Interwencje policji, zakładanie Niebieskich Kart. 19. Wizyty dzielnicowych. 20. Prowadzenie dochodzeń przez policję pod nadzorem prokuratury. 21. Prowadzenie spraw karnych przez sąd. 22. Nadzór kuratorów sądowych. 23. Kierowanie do placówek lecznictwa odwykowego i terapia odwykowa. VI. Koordynator programu Koordynatorem Programu jest Zespół Interdyscyplinarny Gminy Bytów jako realizator działań określonych w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Realizatorzy Programu: VII. Realizatorzy programu. 1. Gmina Bytów, 2. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bytowie, 3. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Bytowie, 4. Komenda Powiatowa Policji w Bytowie, 5. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie, 6. Sąd Rejonowy w Bytowie, Zespół Kuratorskiej SłuŜby Sądowej, 7. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Bytowie, 8. Placówki oświatowe z terenu Gminy Bytów, 9. Bytowskie Centrum Kultury w Bytowie, 10. Placówki opiekuńczo wychowawcze, 11. Kościoły, związki wyznaniowe, 12. Organizacje pozarządowe, 13. SłuŜba zdrowia, 14. Społeczność lokalna. 12

13 VIII. Źródła finansowania BudŜet samorządowy (gminny, powiatowy, regionalny) i centralny, fundusze zewnętrzne, m.in. fundusze strukturalne Unii Europejskiej, inne programy, organizacje pozarządowe, sponsorzy indywidualni (krajowi i zagraniczni). IX. Wskaźniki 1. Liczba porad prawnych, psychologicznych i socjalnych udzielonych osobom dotkniętym przemocą. 2. Liczba interwencji kryzysowych ze względu na przemoc. 3. Liczba sprawców objętych działaniami. 4. Liczba i rodzin objętych wsparciem psychologicznym. 5. Liczba i rodzin objętych wsparciem prawnym. 6. Liczba i rodzin objętych pomocą społeczna ze względu na przemoc w rodzinie. 7. Liczba świadczeń udzielonych rodzinom z powodu przemocy. 8. Liczba godzin edukacyjnych i liczba dzieci objętych działaniami profilaktycznymi w szkołach. 9. Liczba spotkań ze społecznością lokalną. 10. Liczba złoŝonych wniosków do Sądu Rejonowego w Bytowie w sprawie zastosowania poddania się leczeniu odwykowemu związanych z przemocą. 11. Liczba przedsięwzięć realizowanych w ramach działalności informacyjnej, edukacyjnej i szkoleniowej. 12. Liczba i rodzin objętych oddziaływaniem roboczych zespołów interdyscyplinarnych. 13. Liczba w rodzinach objętych oddziaływaniem roboczych zespołów interdyscyplinarnych. 14. Liczba przedsięwzięć realizowanych przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. X. Prognoza zmian 1. Wzrost świadomości w środowisku lokalnym na temat przemocy. 2. Wzrost wiedzy i wraŝliwości społecznej wobec zjawiska przemocy w rodzinie. 13

14 3. Zwiększenie dostępności oferty pomocowej dla doznających przemocy. 4. Zmiana zachowań stosujących przemoc w zakresie postaw, przekonań. 5. Uściślenie współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie przeciwdziałania przemocy. 6. Zwiększenie liczby szkoleń dla przedstawicieli róŝnych grup zawodowych na temat diagnozowania sytuacji przemocy i podejmowania interwencji. 7. Zwiększenie liczby i rodzajów programów pomocy adresowanych do doświadczających przemocy w rodzinie. 8. Zwiększenie róŝnorodności i liczby działań interwencyjno korekcyjnych wobec sprawców przemocy. 9. Zwiększenie liczby badań dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie. XI. Monitoring programu Monitoring polegać będzie na zbieraniu i analizowaniu informacji dotyczących realizowanych bądź zrealizowanych juŝ działań. Gromadzone dane pozwolą zidentyfikować i rozwiązać problemy, które pojawią się w trakcie wdraŝania dokumentu, oraz stwierdzić, czy wyznaczone działania zmierzają w słusznym kierunku i przynoszą zakładane zmiany. Do oceny stopnia wdroŝenia wyznaczonych działań zostaną wykorzystane wskaźniki. Przygotowany wykaz nie wyczerpuje wszystkich wskaźników, jakie mogą być zastosowane w procesie monitorowania realizacji programu. W miarę rozwoju systemu monitorowania dokumentu będą mogły zostać zidentyfikowane nowe wskaźniki, które w odpowiedni sp będą charakteryzowały przebieg realizacji podejmowanych działań. 14