DOLEGLIWOCI UKŁADU RUCHU I NARZDU WZROKU WRÓD PROJEKTANTÓW PRACUJCYCH PRZY STOŁACH KRELARSKICH I KOMPUTERACH

Transkrypt

1 Ryszard Paluch, Drapiska Katarzyna DOLEGLIWOCI UKŁADU RUCHU I NARZDU WZROKU WRÓD PROJEKTANTÓW PRACUJCYCH PRZY STOŁACH KRELARSKICH I KOMPUTERACH MOTOR SYSTEM AND VISION ORGAN AILMENTS AMONG DESIGNERS WORKING AT DRAWING BOARDS AND COMPUTERS The work of draughtsmen, though content identical, but performed by use of different techniques, shows diverse impact on motor system and vision organ ailments. The greater negative effects were stated for designers working at computers than for draugthsmen using traditional tools. 1. Wstp Głównymi problemami zdrowotnymi wród pracujcych przy komputerach s dolegliwoci miniowo-szkieletowe i astenopia, czyli subiektywne objawy dyskomfortu lub dolegliwoci wzroku. Na zmczenie, bóle, kurcze, a take stany chorobowe układu ruchu uskara si od 23% do 93% operatorów terminali komputerowych. Dolegliwoci te wystpuj najczciej w okolicy szyi i barków, ldwiowo-krzyowym odcinku krgosłupa, ramionach i nadgarstkach (Bammer 1988 i in.). Smith (1984) podaje, e -15% operatorów prawie codziennie, a -% okazjonalnie odczuwa bóle, podranienie oczu i funkcjonalne zaburzenia wzroku. U znacznej czci operatorów praca połczona jest z obnieniem samopoczucia, czsto z bólowymi reakcjami i obnieniem sprawnoci wzrokowej (Smith 1984, Stern 1985 i in.). Projektanci-krelarze coraz czciej pracuj przy komputerach. Praca ich jest koncepcyjnie identyczna z prac tradycyjnych projektantów, a take zbliona pod wzgldem manualnym. Wydaje si, e cechuje je podobny udział obcienia statycznego i obcienie wzroku. Rónica polega na zastosowaniu rónych narzdzi: pierwsi korzystaj z myszy komputerowej, drudzy z grafosów. Jedni efekty pracy ogldaj na monitorze ekranowej, a drudzy bezporednio na papierze. Czy dolegliwoci układu ruchu i narzdu wzroku wskutek pracy s takie same u obu grup projektantów? Celem bada była ocena dolegliwoci układu ruchu i narzdu wzroku wród projektantów pracujcych rónymi technikami, a take analiza przyczyn tych dolegliwoci. 2. Badani, stanowiska pracy i metody Badaniami objto 3 projektantów, w tym 15 pracujcych przy stołach krelarskich a 15 przy komputerach korzystajc z oprogramowania AutoCad. Dane antropospołeczne przedstawiono w tabeli. Charakterystyka badanych grup projektantów-krelarzy (rednie) Wiek Wysoko Ciar Sta pracy N [lat] ciała ciała projektanta [mm] [kg] [lat] Projektanci tradycyjni ,5 16 Projektanci przy komputerach , 6

2 2 Tradycyjny projektant pracuje przy rysownicy krelarskiej i zalenie od rodzaju wyposaenia ma moliwo korzystania z pozycji siedzcej lub stojcej. Krelenie zajmuje mu 8 godzin a inne zajcia 1,5 godziny. Krelarz komputerowy moe przyjmowa tylko pozycj siedzc, spdzajc 8,5 godziny na kreleniu i 1 godzin na innych czynnociach. Wród projektantów tradycyjnych 4 osoby (27%) pracowały przy rysownicy z moliwoci regulacji kta pochylenia i wysokoci, 11 osób (73%) przy biurkach bez regulacji. Biurka projektantów korzystajcych z komputerów pozbawione były moliwoci nastawiania wysokoci. Wszystkie siedziska obu grup projektantów miały moliwo regulacji wysokoci płyty siedzeniowej i kta oparcia. Warunki owietleniowe stanowisk projektantów były zblione: około % usytuowanych było bocznie wzgldem okna, około 3% przodem, a około % tyłem do okna. Wszystkie pomieszczenia wyposaono w pionowe aluzje. Do oceny bólu lokalnego, jako skutków nadmiernego obcienia układu ruchu, zastosowano metod subiektywn. Badani okrelali lokalizacj oraz nasilenie bólu w poszczególnych regionach ciała według Standardized Questionnaires for Trouble with Locomotive Organs (Ydreborg 1984) zmodyfikowanego przez Kotopk i Palucha (21). Badania ankietowe prowadzono przed rozpoczciem i po zakoczeniu pracy w dwóch dniach tygodnia (w poniedziałek i pitek). Metod ankietow zastosowano równie do okrelenia dolegliwoci wzroku (pieczenie, łzawienie, zaczerwienienie powiek i spojówek). 3. Analiza 3.1. Dolegliwoci układu ruchu Rycina 1 przedstawia odsetek pracowników odczuwajcych ból w postaci redniej bólów z poszczególnych regionów ciała. 7 % pr. tradycyjni pr. komputerowi 3 2 pr. komputerowi poniedziałek pitek pr. tradycyjni Ryc. 1. Czstoci wystpowania bólu w analizowanych regionach ciała u projektantów tradycyjnych i pracujcych przy komputerze przed i po pracy na pocztku i koca tygodnia roboczego

3 3 Z godzinami pracy oraz z upływem tygodnia roboczego wzrasta odsetek uskarajcych si na ból, jak i jego natenie. Ból w niewielkim stopniu regeneruje si po czasie wolnym od pracy. W pitek przed prac ponad 3% projektantów przystpuje do zajcia z bolesnoci ciała. Zdecydowanie wysze odsetki cierpicych stwierdzono u projektantów pracujcych przy komputerach. Wród krelarzy tradycyjnych, ból wystpuje najczciej i w najostrzejszej formie w barkach, plecach i okolicy nadgarstka/rk (u ponad % projektantów). Znacznie wysze odsetki odnotowujcych wystpiły u pracujcych przy komputerze. Na ból w plecach, barkach i w ldwiowo-krzyowej czci krgosłupa uskara si ponad 8% a w okolicy karku blisko % projektantów (ryc. 2 i 3). % kark barki nadg/rce plecy krzy stopy Ryc. 2. Procent projektantów tradycyjnych odczuwajcych ból przed i w pitek % kark barki nadg/rce plecy krzy stopy Ryc. 3. Procent projektantów pracujcych przy komputerach odczuwajcych ból przed i w pitek Midzy porównywanymi grupami projektantów istniej due rónice w czstoci wystpowania dolegliwoci bólowych. Wród projektantów komputerowych stwierdzono znacznie wysze odsetki doznajcych ból w regionach krzya, karku i pleców. Zaskakujce jest czstsze uskaranie si na bóle w regionie nadgarstki-rce wród krelarzy tradycyjnych ni u pracujcych z mysz (ryc. 4).

4 4 % proj. tradycyjni 9 proj. komputerowi kark barki nadg/rce plecy krzy stopy Ryc. 4. Procent projektantów tradycyjnych i pracujcych przy komputerach odczuwajcych ból w pitek Odczuwane dolegliwoci oczu narastaj z godzinami pracy i dniami tygodnia. Krelarze korzystajcy z monitorów ekranowych równie czciej doznaj zaburze zwizanych z narzdem wzroku. W pitek po pracy skargi sigaj ponad %. Podobnie jak w przypadku dolegliwoci miniowo-szkieletowych zaburzenia funkcji wzroku w niewielkim stopniu regeneruj si w czasie wolnym od zaj. U krelarzy tradycyjnych dolegliwoci wystpuj od 2 do 5 razy rzadziej ni u krelarzy komputerowych (ryc. 5). skargi % pr. tradycyjni pr. komputerow i pr. komputerow i poniedziałek pitek pr. tradycyjni Ryc. 5. Czstoci skarg astenotypicznych wród projektantów przed i na pocztku i koca tygodnia roboczego 4. Dyskusja Obcienie biomechaniczne wywołane pracami przy biurku lub rajzbrecie s niskie (Andersson i in. 1986). Przyczyny bólów w poszczególnych regionach ciała naley doszukiwa si w statycznych postawach ciała. Wysokie czstoci dyskomfortu odczuwane przez krelarzy korzystajcych z komputerów to efekt wikszego wymuszenia postawy ciała. W pozycji siedzcej spdzaj oni 87% czasu pracy. Korzystanie z tradycyjnych biurek o niskiej płycie bez moliwoci regulowania jej wysokoci i kta nachylenia powoduje znaczne pochylenie głowy i

5 5 tułowia - jednej z istotnych przyczyn dolegliwoci okolicy szyjnobarkowej, pleców i krzya. W pozycji stojcej, z której przynajmniej cz tradycyjnych krelarzy korzystała, istnieje moliwo przyjmowania wikszej rónorodnoci postaw. Ponadto podczas stania spada aktywno mini górnej czci ciała w porównaniu z pozycj siedzc Lannersten i Harms-Ringdahl 199, Lehman i in. 21). Badania Lannersten i Harms-Ringdahl (199) wyjaniaj zaskakujc rónic w czstszych doznaniach bólu w okolicy nadgarstka wród krelarzy tradycyjnych ni operujcych mysz. Twierdz oni, e operujc piórem wietlnym aktywno miniowa jest mniejsza ni podczas uywania klawiatury. Generalnie badania wskazuj na relatywnie niskie odsetki bólu w okolicy nadgarstka u operatorów terminali komputerowych w porównaniu np. kosmetyczkami, fizykoterapeutami, kasjerkami w marketach itp. (Rosecrance i in. 1997, Kotopka i Paluch 21). U osób obsługujcych komputery stwierdzono znaczne obcienie narzdu wzroku. Jest to głównie skutek błdów owietleniowych. Właciwy poziom owietlenia zapobiega czynnociom adaptacyjnym i akomodacyjnym oczu i w zwizku z tym zmniejsza dyskomfort pracy przy monitorach ekranowych. Optymalne warunki widzenia i uczucie komfortu wzrokowego zwłaszcza zale od jednorodnoci jasnoci powierzchni pola widzenia (kontrastu jasnoci duych powierzchni), a take wystpujcego olnienia. Reakcj na czste i szybkie zmiany adaptacji jest dyskomfort wzrokowy i spadek ostroci widzenia. wiecca powierzchnia monitora stwarza szczególne pod tym wzgldem wymagania (znaczne rónice jasnoci midzy monitorem a pozostałym wyposaeniem). 2% krelarzy tradycyjnych uskarało si na wystpujce kontrasty w polu widzenia, a 27% na konieczno czstego przenoszenia wzroku z jasnych do ciemnych powierzchni lub przedmiotów. Wród krelarzy komputerowych odsetki te wystpowały odpowiednio: 33% i %. Długotrwała obserwacja ekranu wysusza rogówk oka, tym samym pozbawiajc j bakteriobójczych właciwoci łez. Ponadto stałe patrzenie z bliskiej odległoci zmusza minie oka do trwałego wysiłku w niezmienionym napiciu przez nienaturalnie długi okres. Interesujcego odkrycia dokonał Mayes ze wsp. (21), w pewnym stopniu wyjaniajc wiksze obcienie oczu podczas korzystania z monitora ekranowego: czytanie z ekranu zajmuje istotnie dłuej czasu ni czytanie z papieru. To samo zajcie wykonywane przy zastosowaniu nowoczesnej technologii komputerowej, zapewne przypieszajcej krelenie, przysparza znacznie wicej negatywnych skutków pod postaci dolegliwoci miniowoszkieletowych i narzdu wzroku ni tradycyjna praca krelarza. Skargi rosn z upływem czasu pracy, a wzrastaj jeszcze bardziej, kiedy praca jest powtarzalna i monotonna. Naley doda, e tradycyjni krelarze s starsi wiekiem i staem pracy od krelarzy pracujcych przy komputerach. Dolegliwoci zarówno układu ruchu, jak i narzdu wzroku wysoko koreluj z wiekiem i staem pracy (Andersson 1981 i in.). Szczególny niepokój budzi przystpowanie do pracy z nie zregenerowanymi dolegliwociami. Reakcj tkanek biologicznych na obcienie jest stan okrelany jako dyskomfort. Manifestuje si on pod postaci zmczenia, bólu, odczucia wysiłku, i innych objawów. Wiele z tych oznak moe by wyrazem chorób, a ostre trwałe bóle, jeli nie ustpuj po odpoczynku, s symptomami patologicznych zmian w miniach i innych strukturach układu ruchu, a take narzdu wzroku.

6 6 Nowe technologie i zwizane z nimi formy organizacji pracy s korzystne ze wzgldu na wydajno, jednake nie sprzyjaj zdrowiu zatrudnionych. Wprawdzie ergonomiczna optymalizacja skierowana na redukcj dyskomfortu daje korzystne efekty jednake s one dalekie od podanych, gdy błd tkwi w koncepcji współczesnej pracy (Paluch 24). 5. Bibliografia Andersson G.B.J., 1981, Epidemiologic aspects on low-back pain in industry, Spine, 6, 53-. Andersson G.B.J., Schultz, A.B., Örtengren, R. 1986, Trunk muscle forces during desk work, Ergonomics, 29, Bammer G., 1988, An international comparison of the prevalence of workrelated neck and upper limb disorders among university office workers and its relationship to office work practices, Proceedings of the th Congress of the IEA, Sydney, Kotopka K., Paluch R., 21, Praca kasjerek w supermarketach, Atest Ochrona Pracy, 3, 18-2 Lannersten L., Harms-Ringdahl K., 199, Neck and shoulder muscle activity during work with different cash register systems, Ergonomics, 33, Lehman K.R., Psihogios J.P., Meulenbroek R.G.J., 21, Effects of sitting versus standing and scanner type on cashiers, Ergonomics, 44, Mayes D.K., Sims V.K., Koonce J.M., 21, Comprehension and workload differences for VDT and paper-based reading, International Journal of Industrial Ergonomics, 28, Paluch R., 24, Praca biurowa: czynnik ryzyka zaburze miniowoszkieletowych (materiały sympozjum Ergonomia pracy biurowej) Rosencrance J.C., Cook T.M., Zimmermann C.L., 1997, A comparison of musculoskeletal symptoms profiles among workers from various occupation, Proceedings of the 13 th Triennial Congress of the IEA, vol. 4, 3-5 Smith M.J., 1984, A review of NIOSH ergonomics VDT research, Proceedings of the 1984 International Conference on Occupational Ergonomics, Toronto, vol. 1, Stern N., 1985, Methods used to improve skill and comfort levels of workers using VDTs, Proceedings of the 9 th Congress of the IEA, Ydreborg B., 1984, Standardized Questionnaires for Trouble with the Locomotive Organs, Department of Occupational Medicine, Medical Center Hospital, Örebro Artykuł opublikowany w Ergonomia pracy biurowej [red. M. Złowodzki, J. Pokorski, T. Marek, E. Pietsch], Polska Akademia Nauk, Komitet Ergonomii, Kraków 24