Polityka UE w odniesieniu do rolnictwa - wnioski dla Polski 1

Transkrypt

1 Zjazd Absolwentów Wydziału Rolnictwa i Biologii SGGW Polityka UE w odniesieniu do rolnictwa - wnioski dla Polski 1 dr Czesław Siekierski Poseł do Parlamentu Europejskiego Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Opracowanie przygotowane dla uczestników Zjazdu Absolwentów Wydziału Rolnictwa i Biologii SGGW 26 IX 2015 r. - wersja robocza 26 IX 2015 r. Aula Kryształowa SGGW 1 Tekst ten jest wynikiem przemyśleń, doświadczeń i wniosków autora, ale są wśród nich także poglądy innych osób, informacje z dokumentów różnych instytucji, z którymi autor się zgadza i je uznaje, bądź z nimi dyskutuje. Wieloletnie związanie z sektorem rolnym i wsią przez m.in. miejsce urodzenia, kierunek kształcenia oraz wspomniane zebrane doświadczenia z różnych miejsc pracy i funkcjonowania pozwalają autorowi na formułowanie często dalej idących poglądów i wniosków. 1

2 Spis treści Polityka UE w odniesieniu do rolnictwa - wnioski dla Polski Wstęp... 3 Ewolucja WPR... 5 Podsumowanie reformy WPR z 2013 r Budżet UE na lata a środki na rolnictwo... 9 WPR w Polsce Trudna sytuacja w rolnictwie w latach Liberalizacja handlu światowego a sektor rolny w UE Bezpieczeństwo żywnościowe oraz problem głodu i niedożywienia Wybrane obszary prac komisji AGRI w ostatnim roku a) Organizmy genetycznie modyfikowane (GMO) b) Klonowanie zwierząt c) Rolnictwo ekologiczne i produkty regionalne d) Nowa żywność e) Zdrowie i dobrostan zwierząt Rola i znaczenia nauki, postępu technologicznego i innowacji w rolnictwie Rolnictwo a zmiany klimatu i problemy energetyczne Problem niedoboru wody Przegląd śródokresowy oraz przyszłość WPR po 2020 r Opracowanie przygotowane dla uczestników Zjazdu Absolwentów Wydziału Rolnictwa i Biologii SGGW 26 IX 2015 r. - wersja robocza 26 IX 2015 r. Aula Kryształowa SGGW 2

3 Wstęp Minęło 11 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej (UE). Akcesja do Unii była efektem procesu przemian wolnościowych, demokratycznych, ustrojowych i gospodarczych, które rozpoczęły się po wyborach czerwcowych w 1989 r.. Ich geneza sięga jednak wstecz do wydarzeń roku 1980, które dały początek wielkim zmianom w Europie Środkowo-Wschodniej. Z kolei zapewne nie było by Solidarności bez wcześniejszych strajków w Radomiu, Ursusie czy też wydarzeń na Wybrzeżu w roku Wszystkie te wielkie zrywy mają swoje źródło w wolnościowych dążeniach Polaków. Rozpoczęta ponad 25 lat temu transformacja ustrojowa i gospodarcza od początku zakładała członkostwo Polski w UE. Stowarzyszenie ze Wspólnotą nastąpiło już w latach , a więc można powiedzieć, że na samym początku naszych reform. Od tego momentu, równolegle z procesem dalszych przemian gospodarczych następowało przygotowywanie naszego przyszłego członkostwa w Unii poprzez przegląd prawa i dostosowywanie go do regulacji unijnych oraz budowę systemu instytucjonalnego niezbędnego do wdrażania tego prawa i przestrzegania procedur i standardów unijnych. Negocjacje akcesyjne, które rozpoczęliśmy w 1998 r., były związane z przeglądem naszego systemu prawnego, określeniem niezbędnych zmian i przyjęciu terminów ich realizacji, łącznie z propozycją tzw. okresów przejściowych. Należy podkreślić, że proces dostosowania do standardów i wymogów unijnych to nie tylko przyjęcie rozwiązań prawnych i instytucjonalnych UE, o czym wspominałem, ale także wdrożenie tego prawa w życie, a przede wszystkim przeprowadzenia niezbędnych dostosowań do wspomnianych wymogów unijnych w obszarze: produkcji rolniczej, dobrostanu zwierząt, wymogów sanitarnych, weterynaryjnych, tak na szczeblu gospodarstwa, jak i w przetwórstwie i w handlu - krótko mówiąc w całym łańcuchu żywnościowym "od pola do stołu". Te dostosowania były bardzo kosztowne, najbardziej na szczeblu gospodarstw rolnych i przemysłu przetwórczego. Niemniej jednak pozwoliły na stworzenie w Polsce jednego z nowocześniejszych przemysłów przetwórczych w Europie. Wymusiły także kosztowną modernizację w rolnictwie, której koszty ponieśli rolnicy - w dużej mierze na kredyt, a także w części 3

4 ze wsparcia unijnego, choćby tego w ramach pierwszego programu przedakcesyjnego, jakim był SAPARD. Negocjacje akcesyjne zakończyły się w Kopenhadze w grudniu 2002 r. Polsce udało się dwukrotnie zwiększyć wielkość proponowanych przez UE dopłat dla rolników. Było to możliwe dzięki m.in. przesunięciu środków z drugiego do pierwszego filaru a także wprowadzeniu dopłat krajowych. Mając świadomość kierunku reform i ewolucji WPR (odchodzenie od dopłat do produkcji) zaproponowaliśmy wprowadzenie w naszym kraju dopłat do hektara. Kierowaliśmy się przy tym także możliwością stworzenia wsparcia dla wszystkich gospodarstw - dużych i mniejszych, aby środki nie trafiły tylko do gospodarstw produkujących na rynek, ale także do tych wytwarzających głównie na własne potrzeby. Liczba tych gospodarstw w Polsce jest wyjątkowo duża. Udzielone wsparcie doprowadziło do modernizacji części z nich, pozostałym przedłużyło żywotność, co może być różnie oceniane ale przy braku miejsc pracy w gospodarce te gospodarstwa przechowują nadmiar siły roboczej, szczególnie osób starszych, którym trudno zaproponować nowe miejsce pracy, a w swoim gospodarstwie mają całą infrastrukturę niezbędną do życia. Wydaje się, że utrzymanie tych ludzi w swoich gospodarstwach jest tańsze i racjonale społecznie. Proces ten ma też jednak swoje negatywne skutki, bo oto zdecydowana większość małych gospodarstw nie podjęła procesu modernizacji, głównie z braku niewystarczających środków finansowych. Wbrew powszechnym obawom wejście Polski do UE nie doprowadziło do zalania polskiego rynku produktami z Unii, a rozpoczęty proces modernizacji polskiego sektora rolno-spożywczego nie tylko zaspokoił popyt wewnętrzny ale także spowodował systematyczny i dynamiczny wzrost eksportu. Akcesja do UE uruchomiła również dynamiczny wzrost dochodów rolniczych w nowych państwach członkowskich, w tym również w Polsce. Jak wynika z szacunków Komisji Europejskiej zawartych w raporcie "EU-10 and the CAP" wydanym z okazji dziesiątej rocznicy rozszerzenia z 2004 r. dochody gospodarstw rolnych w tych krajach w okresie wzrosły ponad pięciokrotnie, podczas gdy wzrost dla całej gospodarki wyniósł 65%, a PKB per capita urosło o 35% 2. W tym miejscu należy jednak doprecyzować, że już w 2002 r. nastąpiła znacząca 2 4

5 liberalizacja naszej wymiany handlowej w rolnictwie z Unią, co dało duży impuls do wzrostu dochodów rolników już w 2003 r. Dla porównania w krajach starej UE-15 dochody rolnicze wzrosły w tym okresie o 32% przy ogólnym wzroście wynagrodzeń w całej gospodarce na poziomie 21,4% i wzroście PKB per capita o 4%. W tym samym czasie, jak podaje wspomniany raport Komisji, dochód z rolnictwa w nowych państwach członkowskich wzrósł z poziomu ok. 20% średniej pensji w 2002 r. do ok. połowy tej wartości w 2012 r. W tym samym czasie w starej Unii wskaźnik ten wahał się w przedziale 42-57% średniego wynagrodzenia. Ten znaczący wzrost dochodów rolniczych w nowej Unii spowodował jednak jedynie zmniejszenie różnicy między UE-15 a UE-10, która mimo to nadal jest ogromna. Pokazują choćby przytoczone w raporcie dane nt. średniego wynagrodzenia w rolnictwie w 2012 r., które w nowych państwach członkowskich jest czterokrotnie niższe (2,90 euro/h) niż w krajach starej Unii (11,70 euro/h). Dodatkowo ten pozytywny trend wzrostowy pozwalający na odczuwalne zmiany w poziomie dochodów dla rolników został zatrzymany w latach w związku z m.in. z embargiem rosyjskim i likwidacją kwot mlecznych, suszą i innymi uwarunkowaniami. Ewolucja WPR Niezbędne jest wskazanie, że proces dostosowań Polski i naszego rolnictwa do norm UE przebiegał w okresie istotnych zmian i reform wspólnej polityki rolnej UE (WPR). Dla lepszego zrozumienia funkcjonowania WPR należy choć krótko przeanalizować jej historię. Powstała w 1962 r. jako efekt realizacji traktatów rzymskich (1958 r.). Jest uznawana przez to za "matkę wszystkich polityk unijnych". Przez większość czasu WPR była największą politykę unijną. Jej udział w budżecie UE kształtował się na poziomie blisko 75% jeszcze w połowie lat 80., aby w obecnej perspektywie finansowej spaść do poziomu 40%. Relatywny spadek wydatków UE na rolnictwo wynika z presji niektórych państw członkowskich, które są płatnikami netto do budżetu UE, a równocześnie w ograniczonym stopniu korzystają ze środków WPR. Kolejne reformy prowadziły więc do systematycznego zmniejszenia nakładów na tę politykę. Wspólna polityk rolna w początkowym okresie swojego funkcjonowania zapewniła ceny dla producentów we Wspólnocie na poziomie 5

6 wyższym niż ceny światowe, co generowało nadwyżki produkcji i potrzebę kosztownego przechowywania produktów rolnych, a następnie dopłacania do ich eksportu. Aby przeciwdziałać tym nadwyżkom i wysokim kosztom WPR, reforma ówczesnego komisarza McSharryego z 1992 r. rozpoczęła odejście od utrzymywania gwarantowanych cen dla rolników zastępując je systemem wyrównawczego wsparcia dochodów rolniczych. Reforma ta wprowadziła również tzw. drugi filar WPR, tj. politykę rozwoju obszarów wiejskich, z którego finansowane były głównie inwestycje mające na celu modernizację gospodarstw, poprawę infrastruktury na obszarach wiejskich czy też programy rolno-środowiskowe. Reforma McSharryego została pogłębiona tzw. reformą luksemburską z roku 2003, która brała swój początek z tzw. Agendy 2000, tj. strategii wieloletniej ogłoszonej przez UE w 1999 r. w kontekście przygotowań na rozszerzenia o kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Mimo, że reforma luksemburska miała mieć jedynie charakter przeglądu śródokresowego, w rzeczywistości wprowadziła najdalej idące zmiany w WPR. Wprowadzono zostało m.in. odejście od dopłat do produkcji, a zastąpiono je tzw. płatnością historyczną, tj. wysokością wsparcia, jakie rolnicy otrzymywali jeszcze do produkcji w latach , bez względu na rodzaj produkcji. Wyboru struktury produkcji rolnicy mieli podejmować w oparciu o informacje płynące z rynku. Reforma ta była więc dużym krokiem w kierunku urynkowienia europejskiego rolnictwa, zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Handlu (WTO). Reforma luksemburska miała też elementy niekorzystne dla nowych państw członkowskich będących już po zamknięciu negocjacji akcesyjnych, w których ustalono dla nichm.in. kwoty mleczne mające obowiązywać do roku Mimo tych ustaleń w reformie dopuszczono możliwość przesunięcia terminu wygaśnięcia kwot mlecznych, które ostatecznie zostały zlikwidowane dopiero w 2015 r., a ponadto zwiększone zostały kwoty dla niektórych państw członkowskich starej unii. My jeszcze nie byliśmy wtedy członkiem Unii i nie mogliśmy w decyzjach o reformie uczestniczyć, co de facto skutkowało tym, że została nam ona narzucona. Kolejne zmiany o charakterze dostosowawczych zostały wprowadzone w ramach tzw. Health-Check/Przeglądu Zdrowia WPR w 2008 r. Zdecydowano wówczas o przedłużeniu funkcjonowania kwot mlecznych, potwierdzono dalszą eliminację płatności powiązanych z produkcją włączając je do jednolitej płatności na 6

7 gospodarstwo, wzmocniono drugi filar WPR poprzez dodatkową modulację. Wcześniej, w 2007 r. wszystkie, znacznie już ograniczone instrumenty rynkowe w ramach WPR skomasowano w jednym rozporządzeniu i stworzono tzw. jednolitą wspólną organizację rynku (Single CMO), w ramach której działania interwencyjne na rynku rolnym zostały znaczenie ograniczone. Podsumowanie reformy WPR z 2013 r. Teraz należy przejść do ostatniej reformy z 2013 r. uchwalonej po raz pierwszy wspólnie przez Parlament Europejski i Radę Ministrów Rolnictwa, w związku z tym, że Parlament otrzymał prawo współdecydowanie w tej kwestii na mocy Traktatu z Lizbony. Reforma ta zastąpiła funkcjonujące dotąd tzw. jednolite płatności na gospodarstwo, które rolnicy otrzymywali bez względu na to co produkowali, choć w szczątkowej formie niektóre kraje zachowały dopłaty do produkcji, co miało uzasadnienie szczególnie w terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, gdzie bez dopłat produkcja rolna byłaby nie opłacalna. Te jednolite płatności na gospodarstwo zostały rozbite na: płatność podstawową związaną z utrzymaniem gleby w dobrej kulturze oraz szereg płatności dodatkowych: Płatność zielona w wysokości 30% dopłaty podstawowej, która jest formą wynagrodzenia za dostarczanie dóbr publicznych przez rolników dla społeczeństwa i środowiska. Warunkami otrzymywania tej płatności są: konieczność dywersyfikacji upraw, utrzymania pastwisk, wydzielenia obszarów proekologicznych lub innych równoważnych praktyk. Dla niestosujących się do tych wymogów przewidziano kary obejmujące wynoszące do 125% płatności zielonej, co oznacza, że stracą oni też część płatności podstawowej. Istotne jest jednak to, że dzięki m.in. naszym działaniom udało się, w przypadku wymogu dywersyfikacji upraw wyłączyć gospodarstw poniżej 10 ha, a przy tzw. obszarach proekologicznych poniżej 15 ha. Zazielenienie ma pokazać celowość wydawania środków podatnika europejskiego na WPR. Dodatkowa płatność dla młodych rolników (poniżej 40 roku życia) w wysokości 25% płatności podstawowej przez pierwsze 5 lat. 7

8 Płatność redystrybucyjna - rolnicy mogą otrzymać dodatkowe wsparcie na pierwsze 30 ha (w Polsce na 27ha od 3-30 ha). Dodatkowe dopłaty dla obszarów z naturalnymi ograniczeniami (tzw. płatność ONW). Uproszczona płatność ryczałtowa dla drobnych gospodarstw w kwocie do 1250 euro na gospodarstwo. Możliwość przekazania przez państwa członkowskie 13% kwoty z pierwszego filaru na dopłaty do produkcji wybranych sektorów z listy określonej w unijnym rozporządzeniu oraz 2% na rośliny motylkowe. Wydaje się, że te płatności są próbą przywrócenia wcześniejszych dopłat do produkcji ale ich głównym celem jest wsparcie wrażliwych obszarów produkcji i tych prowadzonych w trudnych warunkach. Wyżej wymienione komponenty płatności są związane z pierwszym filarem WPR, który oprócz tego obejmuje również instrumenty interwencji rynkowej. Z kolei drugi filar przeznaczony jest według definicji na rozwój obszarów wiejskich, a w rzeczywistości ma bardziej charakter wspierający pewne działania środowiskowe, a także rolne, mniej natomiast właściwy rozwój obszarów wiejskich, czemu w swoich założeniach miał głównie służyć. Ta ewolucja drugiego filaru wynika z potrzeb, po pierwsze ekologizacji WPR, po drugie z konieczności wygospodarowania pieniędzy na celowe procesy modernizacji rolnictwa i przetwórstwa, wsparcia grup producenckich, po trzecie wychodzi się z założenia, że rozwój obszarów wiejskich ma być w większych zakresie finansowany z polityki spójności w ramach regionalnych programów operacyjnych (RPO). Sposób wydatkowania w pierwszym filarze jest określany przez UE, natomiast priorytety w ramach drugiego filaru są wyznaczane przez Ministerstwo Rolnictwa w oparciu o stosowne rozporządzenie unijne, następnie są one konsultowane i podlegają zatwierdzeniu przez Komisję Europejską. 8

9 Budżet UE na lata a środki na rolnictwo Najnowsza reforma WPR była blisko powiązana z toczącymi się równolegle negocjacjami ws. budżetu UE na okres (tzw. Wieloletnie Ramy Finansowej (WRF)). Projekt WRF został oficjalnie przedłożony przez Komisję Europejską 29 czerwca 2011 r. Zakładał on wydatki UE na poziomie 1, 025 biliona EUR w zobowiązaniach na okres 7 lat, co stanowiłoby 1,05% DNB UE. W kolejnych miesiącach 2011 r. Komisja opublikowała również ok. 70 projektów rozporządzeń sektorowych powiązanych z budżetem wieloletnim, które po ich przyjęciu staną się podstawą prawną poszczególnych unijnych polityk. Kryzys ekonomiczny, który dotknął UE, a przede wszystkim strefę euro sprawił, że od początku panowało przeświadczenia, że będą to najtrudniejsze negocjacje budżetowe w historii Unii. Zgodnie z traktatem lizbońskim kluczowe znaczenie dla kształtu przyszłej perspektywy budżetowej miały decyzje takich instytucji jak Komisja Europejska, Rada Europejska, Rada oraz Parlament Europejski, chociaż w toku negocjacji, jak można było się spodziewać, decydujące było stanowisko tzw. płatników netto, tj. m.in. Austrii, Danii, Holandii, Niemiec, Szwecji, Wielkiej Brytanii. Stanowisko Parlamentu i Komisji w sprawie budżetu od początku było powszechnie znane i zakładało m.in. walkę o zwiększenie poziomu przyszłego budżetu lub przynajmniej zachowanie go na dotychczasowym poziomie. Ważny etap negocjacji budżetowych przypadł na okres polskiej prezydencji w drugiej połowie 2011 r. Polska kierując pracami Rady miała znaczący wpływ na ich kierunek i dynamikę. Nasz kraj odegrał pozytywną rolę mediatora dążącego do zbliżenia stanowisk, jednakże w związku zaistniałym opóźnieniem w przyjmowaniu budżetu jego rola w tym obszarze nie była decydująca. Porozumienie w sprawie WRF zostało osiągnięte w gronie szefów państw i rządów na szczycie w lutym 2013 r. przewidując wydatki budżetu UE na poziomie 959,98 mld euro w zobowiązaniach, co stanowi 1% DNB UE oraz 908,4 mld euro w środkach na płatności, co stanowi 0,95% DNB. Liczby te zostały wyrażone w cenach stałych z 2011 r. Po raz pierwszy w historii UE nowy budżet jest mniejszy od poprzedniego. Realnie jest to 38,2 mld euro mniej. WRF są więc o ok. 3,8% mniejsze (w zobowiązaniach, w płatnościach jest to spadek o 9

10 4%) od budżetu obowiązującego w latach Największe cięcia dotknęły działu budżetowego "Zasoby naturalne", tj. głównie rolnictwa, na które przydzielono o 11,3% mniej, z czego środki na płatności bezpośrednie dla rolników i tzw. działania rynkowe zostały zmniejszone aż o 17,5%. Uzgodniony budżet przewiduje dla tego działu 373,2 mld euro, podczas gdy w oparciu o ceny stałe z 2011 r. poprzedni budżet ( ) dysponował środkami na ten cel w wysokości 420,7 mld euro. Oznacza to zmniejszenie środków na rolnictwo o 47,5 mld euro. Wydatki na dopłaty bezpośrednie i działania rynkowe spadły z poziomu 336,7 mld euro w latach do 277,8 mld euro w obecnej perspektywie finansowej. Jest spadek aż o 58,8 mld euro. Na marginesie należy również dodać, że zmniejszeniu uległy też wydatki ogólne na politykę spójności, które w latach wynosiły 354,8 mld euro. Teraz będzie to 325,1 mld euro, czyli o 29,7 mld euro mniej (spadek o 8,4%). WPR w Polsce W obszarze WPR Polska uzyskała alokację w wysokości 28,5 mld euro (w cenach z 2011 roku), co czyni nas piątym największym beneficjentem tej polityki. Więcej od nas uzyskały jedynie Francja, Niemcy, Hiszpania i Włochy. W porównaniu do okresu , kiedy otrzymaliśmy 26,9 mld euro jest to więcej o 1,6 mld euro (prawie 6%), Należy mieć jednak na uwadze, że zwiększenie alokacji dla Polski w tym obszarze wynika w głównej mierze z końca okresu dochodzeniach do pełnych płatności i zastąpienia uzupełniających dopłat krajowych przez płatności w stu procentach pochodzące z budżetu unijnego. W poprzednim okresie finansowym ( ) alokacja Polski na WPR była dzielona mniej więcej po równo, tj. ok. 13,5 mld euro na I filar i 13,5 mld euro na II filar WPR. Ponadto istniała możliwość przesunięcia 10% z II do I filara. Z kolei w nowym budżecie ( ) na płatności bezpośrednie i działania rynkowe, po przeliczeniu na ceny bieżące i po przeniesieniu 25% alokacji drugiego filara przeznaczono łącznie 23,5 mld euro, do czego dochodzi jeszcze 0,23 mld euro dofinansowania krajowego, co w sumie daje 23,73 mld euro. Z kolei wysokość środków w drugim filarze w cenach bieżących i po przeniesieniu wspomnianych 25% do filaru pierwszego to 8,6 mld euro, do czego dochodzi jeszcze 4,9 mld euro środków krajowych, a więc w sumie jest to 13,5 mld 10

11 euro. Dodatkowo w wyniku porozumienia wewnątrzkoalicyjnego ustalono, że cześć środków z polityki spójności będących w dyspozycji województw w ramach regionalnych programów operacyjnych, w wysokości 5,2 mld euro zasili rozwój obszarów wiejskich przez inwestycje w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną, gospodarkę wodną, rozwój przedsiębiorczości oraz rewitalizację społeczną i infrastrukturalną na wsi. W tym miejscu warto przyjrzeć się podziałowi środków WPR pomiędzy wybrane kraje członkowskie. Podane poniżej wartości (obliczenia własne) uwzględniają przesunięcia między filarami WPR, na które zdecydowały się poszczególne państwa członkowskie w ramach takiej możliwości dopuszczonej w reformie. Dla Polski najważniejszym punktem odniesienia były zawsze Niemcy i Francja, a wiec dwa największe kraje rolnicze Unii o zbliżonych warunkach klimatycznych. I tak średnia stawka płatności bezpośrednich dla Niemiec w okresie wynosi 292 euro na hektar, podczas gdy dla Francji jest to 275 euro a dla Polski 237 euro. Widzimy więc, że nastąpiła tutaj znacząca konwergencja w poziomie dopłat i Polska już nie odstaje już tak znacząco pod tym kątem. Jeśli natomiast wziąć pod uwagę średnią wysokość płatności w drugim filarze, to dla Niemiec jest to 80 euro na hektar, dla Francji 61 euro a dla Polski 88 euro. Łącznie stawki te kształtują się nstp.: Niemcy 372, Francja 336 i Polska 325 euro/ha, przy średniej unijnej wynoszącej 344 euro/ha. Warto również przyjrzeć się jeszcze kilku innym wybranym krajom. Dla przykładu dla Wielkiej Brytanii średnia stawka wsparcia wynosi 250 euro/ha (dopłaty 203 i drugi filar 47 euro/ha), dla Portugalii 385 euro/ha (dopłaty 193 i drugi filar 192 euro/ha), dla Rumunii 300 euro/ha (dopłaty 180 i drugi filar 119 euro/ha). Program Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski został formalnie zaakceptowany przez Komisję Europejską jako jeden z pierwszych w Unii, w grudniu 2014 r.. Zgodnie z decyzją Ministerstwa Rolnictwa będzie on realizował wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata : 11

12 1. Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich. 2. Poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych. 3. Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie. 4. Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa. 5. Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym. 6. Zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. W ramach PROW , którego całkowity budżet z uwzględnieniem środków krajowych wyniesie jak wspomniano 13.5 mld euro, będzie realizowanych łącznie 15 działań. Pomoc finansowa ze środków Programu będzie skierowana głównie do sektora rolnego. Sektor ten jest szczególnie istotny z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i wymaga znacznego i odpowiednio ukierunkowanego wsparcia. Planowane w Programie instrumenty pomocy finansowej będą miały na celu przede wszystkim rozwój gospodarstw rolnych (Modernizacja gospodarstw rolnych (2,8 mld euro), Restrukturyzacja małych gospodarstw rolnych (750 mln euro), Premie dla młodych rolników (585 mln euro), Płatności dla rolników przekazujących małe gospodarstwa rolne (130 mln euro)).do dalszego rozwoju sektora rolnego i wzrostu jego konkurencyjności przyczynią się także takie instrumenty pomocy finansowej jak: Transfer wiedzy i innowacji oraz Doradztwo rolnicze. Nowym instrumentem wspierającym wdrożenie innowacji w sektorze rolno-spożywczym będzie działanie Współpraca. W ramach poprawy organizacji łańcucha żywnościowego przewiduje się wsparcie inwestycji związanych z przetwórstwem i marketingiem artykułów rolnych (693 mln euro), dalszy rozwój grup i organizacji producentów oraz systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (583 mln euro). Ponadto, dla ułatwiania sprzedaży 12

13 bezpośredniej artykułów rolnych, planuje się kontynuację wsparcia na rzecz budowy i modernizacji targowisk (75 mln euro). Planowana jest kontynuacja wsparcia pozwalającego na odtwarzanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych i katastrof naturalnych, jak również wprowadzenie nowego zakresu, którego celem będzie ochrona gospodarstw rolnych przed tego typu zdarzeniami. Nowym działaniem będzie Rolnictwo ekologiczne, którego celem jest wzrost rynkowej produkcji ekologicznej. Przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska (w tym wody, gleb, krajobrazu) i zachowania bioróżnorodności będą finansowane w ramach działań rolnośrodowiskowo - klimatycznych i zalesień. Kontynuowane będą płatności na rzecz obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wsparcie inwestycyjne w związku z realizacją celów środowiskowych otrzymają gospodarstwa położone na obszarach Natura 2000 i na obszarach narażonych na zanieczyszczenie wód azotanami pochodzenia rolniczego. W celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich kontynuowane będą działania przyczyniające się do rozwoju przedsiębiorczości, odnowy i rozwoju wsi, w tym w zakresie infrastruktury technicznej, które będą realizowane zarówno w ramach odrębnych działań, jak również poprzez działanie Leader. Kontynuacja wdrażania Lokalnych Strategii Rozwoju (Leader) wzmocni realizację oddolnych inicjatyw społeczności lokalnych 3. * * * Poziom dopłat bezpośrednich wzbudzał i nadal wzbudza szereg dyskusji, szczególnie w ujęciu politycznym. W tym kontekście należy postawić pytanie czy płatność na hektar obliczać biorąc pod uwagę tylko dwa główne komponenty pierwszego filara, a więc płatność podstawową i płatność zieloną? W takim przypadku będzie ona rzeczywiście stosunkowo niewysoka. Jeśli by natomiast wziąć pod uwagę również pozostałe komponenty, takie jak płatność powiązana z produkcją, płatność ONW, dopłata do pierwszych hektarów czy płatność dla młodych rolników, to wtedy średnia wielkość wsparcia znacząco wzrasta. Pamiętajmy też, że mamy jeszcze drugi filar, z którego korzystają nie wszyscy rolnicy. Warto przeanalizować wykorzystanie środków drugiego filaru w latach i odnieść do wcześniej przedstawionego podziału na różne cele środków z II filaru w latach

14 W mojej ocenie zbyt dużo środków nie zawsze racjonalnie jest przeznaczanych na programy rolnośrodowiskowe. Wykorzystywanie pewnych nieścisłości w systemie często daje właścicielom gruntów możliwość korzystania z różnych dopłat z tych programów, co nie jest akceptowane w środowisku typowych rolników. W tym obszarze stworzyło się znaczące lobby, które wykorzystując wzniosłe cele środowiskowe i ochrony bioróżnorodności prowadzi nie do końca racjonalną gospodarkę rolną z punktu widzenia rolniczego, a nawet środowiskowego. Często jest jednak tak, że kontrowersyjne projekty rolnośrodowiskowe mają trudne do podważenia uzasadnienia tych działań. Podobne kontrowersje wzbudzały niektóre projekty zalesiania, choć jako całość działanie to jest celowe i ważne. Reforma WPR z 2013 r. jest bardzo złożona i trudna do realizacji, a zakładane jej uproszczenie okazuje się niełatwym wyzwaniem. Słusznie więc przyjęto rok 2014 r. jako przejściowy, tj. funkcjonujący według zasad poprzedniej perspektywy finansowej Wdrażanie reformy w Polsce począwszy od 2015 r. zostało znacznie ułatwione dzięki przyjęciu w toku reformy naszej poprawki do rozporządzenia o płatnościach bezpośrednich, zgodnie z którą zakładała wyłączenie z wymogów zazielenienia gospodarstw do 10 hektarów w przypadku wymogu dywersyfikacji upraw i do 15 hektarów dla tzw. obszarów proekologicznych. Ponadto również dzięki naszym staraniom małe gospodarstwa zostały zwolnione z konieczności wypełniania norm zgodności krzyżowej (cross-compliane). Oba te rozwiązania znacznie ułatwią ogromnej większości rolników przygotowanie wniosków o płatności bezpośrednie. Obecnie w UE toczy się bardzo szeroka dyskusja nt. uproszczenia WPR. Możliwości formalne są tutaj jednak ograniczone, bo wymagało by to zmian w aktach podstawowych reformy. Dlatego w pierwszej kolejności dąży się raczej do ograniczenia kar dla rolników, szczególnie za błędy popełnione w niezamierzony sposób. Wspomniana złożoność WPR wynika ze specyficznych cech sektora rolnego, jakimi są: zależność od klimatu, warunków geograficznych, które z kolei mają wpływ na ewentualne zaburzenia równowagi między podażą a popytem oraz wynikające z tego wahania cen i dochodów oraz sytuacje kryzysowe na rynkach rolnych. Nawet przy obecnym zaawansowaniu technologicznym wpływ rolników na ograniczanie tych wahań produkcyjnych jest niewielki. Zwiększona produkcja to wzrost podaży, 14

15 co powoduje spadek cen i odwrotnie spadek podaży powoduje wyższe ceny, choć występują tutaj istotne przesunięcia czasowe i często różny - zazwyczaj niekorzystny dla rolników - podział tych korzyści i strat pomiędzy tych uczestników łańcucha żywnościowego. To wszystko wpływa na niestabilność rynków rolnych. Wspólny europejski rynek tylko częściowo niweluje te wahania, dlatego występuje konieczność utrzymania różnych form interwencji na rynkach rolnych, które zapewniałyby im stabilizację, a równocześnie nie podważały zasad wolnego rynku i nie ograniczały konkurencji na nim. Ta granica jest bardzo płynna i wymaga stosowania także różnych instrumentów finansowych typu ubezpieczenia, dopłaty do kredytów, wsparcie promocji itd.. Utrzymane w WPR instrumenty interwencji rynkowej mają bardzo ograniczony charakter i sprowadzają się do ustanowienia tzw. siatki bezpieczeństwa, która sprowadza się m.in. do: utrzymania cen interwencyjnych ale na tak niskim, nie zmienianym od lat poziomie, że ten instrument jest niewykorzystywany, dopłat do prywatnego przechowywania, dopłat do eksportu (refundacji wywozowych). Trudna sytuacja w rolnictwie w latach Obecnie największym wyzwaniem dla rolnictwa polskiego i europejskiego jest zwalczanie poważnych trudności, głównie na rynku mleka i wieprzowiny spowodowanego m.in. wprowadzeniem przez Rosję embarga na żywność z Unii w lecie 2014 r., likwidacją kwot mlecznych z dniem 1 kwietnia b.r., pojawieniem się ognisk Afrykańskiego Pomocy Świń (ASF) w Polsce i w Krajach Bałtyckich. Trudna sytuacja głównie na tych dwóch rynkach spowodowała zagrożenie poważnym kryzysem, stąd powszechne niezadowolenie rolników w różnych krajach i duży wspólny protest, który miał miejsce w ostatnich tygodniach w Brukseli. Komisja Europejska i Rada Ministrów Rolnictwa wyszyły na przeciw oczekiwaniom rolników i postulatom Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Parlamentu Europejskiego przedstawiając Pakiet Pomocowy w wysokości 500 mln euro. Należy podkreślić, że są to środki spoza budżetu rolnego i nie naruszają one tzw. rezerwy kryzysowej, która powstaje corocznie przez pomniejszenie dopłat bezpośrednich i tworzy pewnego rodzaju fundusz solidarnościowy, wykorzystywany w sytuacjach wyjątkowych. 15

16 Niewykorzystanie tej rezerwy powoduje, że środki w kolejnym roku trafią z powrotem do rolników według wielkości wkładu. Ze wspomnianej kwoty 500 mln euro 420 mln zostanie rozdzielonych między wszystkie kraje członkowskie w formie kopert finansowych, w oparciu o nstp. kryteria: 80% zależne od wielkości kwot mlecznych dla danego kraju, a pozostałe 20% oparto na wyliczeniach strat z tytułu embarga rosyjskiego, spadku cen mleka na rynkach poszczególnych państw, sytuacji na rynku wieprzowiny i wreszcie w nieznacznym stopniu strat z powodu suszy. Zasady podziału między rolników będą przedmiotem decyzji krajowych. Są czynione dodatkowe starania ze strony Polskiej, aby pozyskać jeszcze pewną kwotę na działania kompensujące straty spowodowane suszą. Ewentualna pomoc dotyczyłaby głównie Polski, Rumunii i Czech. Embargo rosyjskie wprowadzone zostało w sierpniu 2014 r. w odpowiedzi na sankcje nałożone na Rosję przez Unią w związku z wojną na Ukrainie. W pierwszym okresie przyniosło bardzo niekorzystne skutki. Komisja Europejska zareagowała stosunkowo szybko wprowadzając mechanizmy wsparcia pozwalające na wyłączenie z rynku części produktów dotkniętych skutkami embarga, z przeznaczeniem na pomoc charytatywną bądź niezbieranie. Mechanizm ten, mimo pewnych problemów logistycznych na początku zbierania wniosków został w Polsce w pełni wykorzystany. Ponadto bardzo sprawne działania podjęte przez producentów, przetwórców i handlowców, przy dużym wsparciu Ministerstwa Rolnictwa doprowadziły do pozyskania nowych rynków zbytu, przez co udało się uniknąć zakładanego kryzysu, który był bardzo realnym zagrożeniem głównie na rynku owoców. Równocześnie jednak nie można pomijać faktu, że część rolników nie osiągnęła należnych dochodów. Przedłużenie embarga przez stronę rosyjską w lecie b.r. spotkało się z reakcją Komisji w postaci wydłużenia mechanizmów pomocowych ze strony UE. Liberalizacja handlu światowego a sektor rolny w UE Procesy globalizacji rynku światowego stwarzają nową sytuację także dla europejskich producentów rolnych. Wspólny europejski rynek rolny staje się coraz bardziej zależny od rozwiązań funkcjonujących na rynku światowym. 16

17 Należy podkreślić fakt, że WTO przyczyniało się do reform WPR w latach oraz niejako wymusiła na Unii reformę cukru z 2006 r.. Nie odegrała jednak istotnej roli w ostatniej reformie WPR. Wymiana handlowa zazwyczaj przynosi korzyści wszystkim jej uczestnikom ale prowadzi jednocześnie do wzrostu konkurencji na rynku, co sprzyja poszukiwaniu przewag komparatywnych przez różnych uczestników rywalizacji rynkowej. Jedną z takich przewag jest niestosowanie przez niektórych uczestników rynku standardów podobnych do tych, które obowiązują w UE. Niższe niż w Europie standardy środowiskowe, w obszarze dobrostanu zwierząt, płacowe, socjalne w większości krajów świata dają niższe koszty produkcji niż w Europie i zwiększają konkurencyjność ich towarów. Odrębnym problemem jest fakt wykorzystywania wymogów sanitarnych i fitosanitarnych w wymianie handlowej jako pretekstu do blokowania importu, co często czyni np. Rosja. Działania WTO na rzecz liberalizacji wymiany handlowej w skali światowej zostały w ostatnim czasie mocno zahamowane w związku m.in. z niepowodzeniem tzw. Rundy Dauhańskiej. Dlatego aby zwiększyć wymianę handlową na popularności zyskują porozumienia regionalne i ponadregionalne, czego przykładem jest choćby negocjowana od dwóch lat umowa o Transatlantyckim Partnerstwie w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) zakładająca stworzenie strefy wolnego handlu między dwiema największymi gospodarkami świata, tj. USA i UE. Minęły już ponad dwa lata od kiedy przedstawiciele UE i USA rozpoczęli negocjacje w sprawie zawarcia Transatlantyckiego Porozumienia o Handlu i Inwestycjach (TTIP). Obecnie entuzjazm związany z tą umową jest już znaczenie mniejszy niż miało to miejsce jeszcze choćby rok temu. Po obu stronach Atlantyku, a szczególnie w Europie, rośnie opór części grup społecznych, który stawia całe porozumienie pod znakiem zapytania. Stosunki UE-USA w obszarze handlu i inwestycji są kluczowe dla światowej gospodarki. Łączne PKB obu stron stanowi ponad 50% produkcji globalnej, wzajemny handel to 30% całej światowej wymiany. Wzajemne relacje gospodarcze odpowiadają również za 15 milionów miejsc pracy po obu stronach Atlantyku. Deklarowanym celem negocjowanej umowy jest wykorzystanie dodatkowego potencjału relacji europejsko-amerykańskich poprzez likwidację i tak niskich ceł, 17

18 ograniczenie barier pozataryfowych oraz znaczącą liberalizację usług oraz zamówień publicznych. Z szacunków Komisji Europejskiej wynika, że pełne wdrożenie porozumienia powinno przynieść dodatkowego 0,5% wzrostu PKB dla UE oraz 0,4% dla USA, chociaż te wyliczenia są często podważane jako zbyt optymistyczne. Narastający opór wobec TTIP w Europie jak wynika w dużej mierze z rozczarowania dużej części społeczeństwa procesem globalizacji, którego korzyści odczuły głównie wielkie korporacje, a gospodarka europejska doświadczyła w tym czasie negatywnych skutków deindustrializacji. Dodatkowo obawy budzą różnice w kosztach pracy na korzyść Amerykanów wykorzystujących tanią siły roboczej z Ameryki Łacińskiej oraz ponad dwukrotnie tańsza energia w USA. Europosłowie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi z jednej strony wskazują szanse, jakie stoją przed europejskim rolnictwem w kontekście umowy z USA. Niemniej jednak zdecydowanie więcej było głosów sceptycznych, lub wręcz przeciwnych TTIP. Obawy dotyczyły m.in. tego, że podobnie jak często w przeszłości, nasi negocjatorzy mogą zrobić zbyt dużo ustępstw w obszarze rolnictwa, aby pozyskać korzyści w innych obszarach. Wskazywano, też na zagrożenia dla europejskich standardów w obszarze choćby jakości żywności i dobrostanu zwierząt, którą należą do najwyższych na świecie. Kontrowersje budził również brak ochrony w USA dla europejskich produktów regionalnych, chronionych w UE specjalnymi oznaczeniami. Europosłowie podnosili również często fakt istotnych przewag konkurencyjnych Amerykanów, takich jak zdecydowanie większe gospodarstwa, dużo niższe ceny energii itd, które, bez odpowiednich środków ochronnych, mogą zagrozić pozycji rolnictwa europejskiego. Celem śledzenia negocjacji w sprawie TTIP Komisja Rolnictwa powołała dwóch stałych sprawozdawców w tej sprawie, posłów De Castro z Włoch oraz Nicholsona z Wielkiej Brytanii. Przygotowali oni również projekt opinii Komisji AGRI dla Komisji Handlu Międzynarodowego, w której przedstawione zostały oczekiwania europejskiego sektora rolnego względem negocjowanego porozumienia. Parlament Europejski przyjął swoje stanowisko w sprawie TTIP na sesji plenarnej w lipcu b.r. 18

19 Mimo wielu kontrowersji wokół tej umowy wydaje się, że ze względu na nasze uwarunkowania historyczne TTIP może być korzystne dla Polski i naszego rolnictwa. Bezpieczeństwo żywnościowe oraz problem głodu i niedożywienia Podczas gdy obecnie produkcja jest w stanie sprostać światowemu zapotrzebowaniu na żywność, pasze, energię i surowce, to jednak w poszczególnych regionach świata sytuacja może być odmienna z uwagi na problemy związane z dostępnością zasobów, inne priorytety polityczne, braki infrastrukturalne, niedoskonałości rynku lub brak możliwości zakupu żywności.według ONZ populacja światowa wynosi obecnie 7,3 mld ludzi, przewiduje się, że do 2030 r. będzie nas 8,5 mld, a w 2050 już 9,7 mld. Systematycznie wzrasta też liczba ludności zamieszkującej w miastach. W 2007 r. por raz pierwszy w historii liczba mieszkańców miast przekroczyła liczbę ludności wiejskiej. Obecnie już 55% ludzi na świecie mieszka w miastach, a w 2050 będzie to ponad 2/3. Z tytułu wzrostu populacji na Ziemi i wspomnianego rozrastania się miast nastąpi gwałtowny wzrost zapotrzebowania na żywność, wodę i energię. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) do rok 2050 będziemy musieli zwiększyć produkcję rolniczą o 70-80%. Szacuje się również, że rolnictwo odpowiada za 80% poboru słodkiej wody na świecie. Według FAO 800 mln osób jest niedożywionych, ale są też szacunki, mówiące nawet miliardzie ludzi. Warto zaznaczyć, że niedożywienie nie jest równoznaczne z głodem - głód przyjmuje się jako synonim chronicznego, ciągłego niedożywienia. To UE jest pierwszym w skali świata dawcą pomocy humanitarnej - przekazała na ten cel ok. 350 mln euro w 2014 r. Tymczasem szacuje się, że w samej Unii w ubóstwie żyje 80 mln osób, a kolejne 40 mln jest nim zagrożone. W celu walki ze zjawiskiem biedy i wykluczenia Unia przeznacza - wcześniej ze środków WPR (program PEAD), a obecnie z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) - na ten cel ok. 500 mln euro rocznie w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD), z czego do Polski trafia ok mln euro. 19

20 W naszym kraju programem tym administruje Agencja Rynku Rolnego (ARR), a żywność dystrybuowana jest przez banki żywności i organizacje charytatywne, takie jak np. Caritas. Wybrane obszary prac komisji AGRI w ostatnim roku a) Organizmy genetycznie modyfikowane (GMO) Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO) definiuje się w prawie UE jako "organizmy z wyjątkiem istoty ludzkiej, w których materiał genetyczny został zmieniony w sposób, nie zachodzący w warunkach naturalnych w skutek krzyżowania i/lub naturalnej rekombinacji". Żywność i pasze, które zawierają lub składają się z takich organizmów, lub są z nich produkowane, nazywane są "żywnością lub paszą modyfikowaną genetycznie (GM)". W debacie dotyczącej GMO trzeba wyróżnić dwie kwestie: uprawę genetycznie modyfikowanych roślin i wykorzystywanie/import genetycznie modyfikowanej żywności lub paszy. Genetycznie modyfikowane rośliny po raz pierwszy zostały zasadzone w 1996 roku. W 2014 roku uprawa roślin genetycznie zmodyfikowanych osiągnęła 181 milionów hektarów na całym świecie. Były uprawiane w 28 krajach, przy czym wiodącym w tym aspekcie państwem były Stany Zjednoczone, w których znajdowało się 40% światowych upraw roślin modyfikowanych genetycznie. Kukurydza, soja i bawełna są najczęściej uprawianymi spośród roślin modyfikowanych genetycznie, a ich głównymi cechami są brak reagowania na działanie niektórych herbicydów i odporność na pewne gatunki owadów. Mimo szybkiego wprowadzenia upraw genetycznie modyfikowanych przez rolników z wielu krajów, znaczenie upraw GMO pozostało w UE marginalne ze względu na publiczną nieufność, związaną między innymi z niepewnością co do ich wpływu na zdrowie ludzi i środowisko. Rośliny modyfikowane genetycznie, według stanu na rok 2014, uprawiane były tylko w 5 krajach UE: głównie w Hiszpanii (92% całkowitej powierzchni upraw GM w UE), ale także w Czechach, Portugalii, Rumunii i na Słowacji. Jeśli chodzi o import genetycznie modyfikowanej żywności i paszy, na dzień dzisiejszy w UE wydano 58 zezwoleń (obejmujących kukurydzę, bawełnę, soję, 20

21 rzepak i buraki cukrowe). Ustawodawstwo UE nakazuje etykietowanie wszelkiej żywności i pasz zawierających, składających się, lub wyprodukowanych z GMO, jeśli ich obecność przekracza poziom 0.9% żywności/paszy. Prawo UE nie zakazuje stosowania etykiet "produkt wolny od GMO", sygnalizujących, że środki spożywcze nie zawierają genetycznie modyfikowanych roślin lub nie były wyprodukowane z użyciem GMO pod warunkiem, że spełniają one ogólne zasady etykietowania żywności, w szczególności, że informacja udzielana konsumentom nie wprowadza w błąd. Sytuacja jest inna, jeśli chodzi o sektor genetycznie modyfikowanych pasz. W UE istnieje duży rynek genetycznie modyfikowanych pasz: około 70% zapotrzebowania UE na białko roślinne dla bydła pokrywane jest z importu soi i mączki sojowej z państw trzecich, w których uprawy GMO są powszechne. Prawie 90% importowanej mączki sojowej pochodzi z upraw genetycznie modyfikowanych. Ramy prawne UE dotyczące GMO zastrzegają, że żadne genetycznie modyfikowane rośliny, żywność lub pasza nie mogą zostać wprowadzone na rynek UE przed uzyskaniem zezwolenia zgodnie z obowiązującymi ramami prawnymi. Procedura wydawania w UE zezwoleń dotyczących genetycznie modyfikowanego materiału roślinnego składa się etapu naukowego, jak i politycznego. Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 ustanawia procedurę wydawania decyzji udzielających albo nieudzielających zezwoleń na wprowadzenie na rynek genetycznie modyfikowanej żywności lub pasz, jak i zezwoleń na produkcję żywności lub pasz. Kolejnym aktem prawnym jest Dyrektywa 2001/18/WE w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie (zmieniona przez Dyrektywę (UE) 2015/412). Ocena naukowa dokonywana jest przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA - European Food Safety Authority), działający w porozumieniu z ciałami naukowymi państw członkowskich. Gdy wyniki oceny ryzyka wykazują, że produkt nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ani dla środowiska zgodnie z proponowanymi warunkami wprowadzania produktu na rynek/do użytku, Komisja zgłasza państwom członkowskim, reprezentowanym w Stałym Komitecie, projekt decyzji o wdrożeniu zezwolenia. Dla każdego dopuszczonego GMO ustawodawstwo nakłada również obowiązek monitorowania środowiska po wprowadzeniu każdego dozwolonego GMO do obrotu, pozwalając 21

22 Komisji i państwom członkowskim na podejmowanie odpowiednich środków w przypadku wykrycia nieoczekiwanego szkodliwego efektu ubocznego. W marcu 2015 roku Rada i Parlament doszły do porozumienia w sprawie nowelizacji ram prawnych dotyczących upraw roślin genetycznie modyfikowanych, aby pozwolić państwom członkowskim na ograniczenie lub wprowadzenie zakazu uprawy dopuszczonych do użytku GMO (Dyrektywa 2015/412/UE ). Nowo przyjęta Dyrektywa (UE) 2015/412 przyznaje państwom członkowskim większą elastyczność w kontekście podejmowania decyzji związanych z uprawą roślin modyfikowanych genetycznie, ale pod pewnymi warunkami i w dwóch konkretnych punktach w czasie: - Podczas procedury autoryzacji: państwo członkowskie może poprosić o zmianę geograficznego zakresu obowiązywania zezwolenia, aby zapewnić, że jego terytorium nie będzie objęte tym zezwoleniem. - Po tym, jak genetycznie modyfikowana roślina uzyska autoryzację: państwo członkowskie może zakazać lub ograniczyć uprawę tej rośliny w oparciu o kwestie związane między innymi z celami polityki środowiskowej lub rolnej, lub na innych przekonujących przyczyn, takich jak planowanie przestrzenne wsi i miast, użytkowanie gruntów, skutki społeczno-ekonomiczne, aspekty związane z koegzystencją czy polityka publiczna (uzasadnione podstawy ograniczające lub zakazujące upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie, inne niż te odnoszące się do zagrożenia dla zdrowia i środowiska). W ostatnim czasie Komisja Europejska chciała rozszerzyć zasięg wypracowanego rozwiązania w sprawie upraw genetycznie modyfikowanych roślin, na genetycznie modyfikowaną żywność i pasze. Zaproponowała, aby pozwolić państwom członkowskim na podejmowanie decyzji na szczeblu krajowym co do ograniczania lub zakazu wykorzystywania genetycznie modyfikowanej żywności lub paszy po tym, jak uzyskały zezwolenie na poziomie UE (klauzula "opt-out) bez wpływu na unijną procedurę oceny ryzyka. Jednakże propozycja ta spotkała się z nieprzychylnym przyjęciem i w dn. 3 września b.r. roku komisja AGRI, na wniosek sprawozdawcy posła Alberta Dessa odrzuciła wniosek Komisji, głównie w związku niepewnością odnośnie jej wpływu na funkcjonowanie wewnętrznego rynku UE. 22

23 Ponadto, przewodniczący komisji ENVI (prowadzący to dossier) również wezwał do odrzucenia tej propozycji. b) Klonowanie zwierząt Kolejnym zagadnieniem, którym zajmowaliśmy się w komisji AGRI w ostatnich miesiącach było klonowanie zwierząt. Podczas sesji plenarnej w Strasburgu w dn. 8 września b.r. Parlament Europejski przyjął swoje stanowisko w sprawie klonowania, i należy podkreślić, że jest to stanowisko dużo bardziej restrykcyjne niż wyjściowa propozycja Komisji Europejskiej. Na podstawie sprawozdania opracowanego wspólnie przez komisję AGRI i Komisję Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI), europosłowie zdecydowali o rozszerzeniu postulowanego przez KE zakazu klonowania na wszystkie zwierzęta hodowlane (Komisja proponowała zakaz jedynie dla zwierząt z gatunku bydła, świń, owiec, kóz i koni utrzymywanych i rozmnażanych do celów chowu), ich potomstwo oraz import wszelkich produktów pochodzących z klonowanych zwierząt, w tym materiału rozrodczego. W związku z tym, że klonowanie zwierząt jest dozwolone w wielu krajach trzecich, Parlament opowiedział się za systemem, zgodnie z którym nielegalne byłoby sprowadzanie do Unii Europejskiej zwierząt, jeśli nie posiadałyby one stosowanych świadectw potwierdzających, że nie pochodzą one z klonowania i nie są potomkami klonowanych zwierząt. Podobny wymóg miałby być stosowany wobec materiału rozrodczego, żywności i pasz pochodzenia zwierzęcego importowanych na terytorium UE. Ponadto europosłowie zdecydowali o zmianie statusu proponowanego prawa z dyrektywy, która miałaby być luźno wdrażana przez poszczególne państwa członkowskie na rozporządzenie, które w razie jego przyjęcia będzie obowiązywać bezpośrednio i niezwłocznie w całej Unii. Należy jednak podkreślić, że zgodnie ze stanowiskiem PE klonowanie nie będzie zabronione dla celów badań naukowych, zachowanie rzadkich ras lub zagrożonych gatunków czy też do produkcji produktów leczniczych i wyrobów medycznych przy użyciu zwierząt, o ile będzie można uzasadnić zastosowanie takiej techniki. 23

24 Głosowanie, najpierw w komisjach odpowiedzialnych, a następnie na forum plenarnych zostało poprzedzone wysłuchaniem publicznym zorganizowanym wspólnie przez komisje AGRI i ENVI, podczas którego deputowani wysłuchali głosów z obu stron. Przeciwnicy restrykcyjnego zakazu klonowania, a więc głównie unijny sektor hodowlany i importerzy wskazywali na niebezpieczeństwo dla konkurencyjności europejskiej hodowli w razie zakazu klonowania. Podnoszono również ewentualne problemy w relacjach handlowych z krajami trzecimi, w tym głównie z USA, gdzie klonowanie jest legalne i szeroko stosowane. Jako odrębny problem zidentyfikowano możliwe braki dobrej jakości materiału rozrodczego w Europie, w razie wprowadzenia zakazu sprowadzania go od zwierząt klonowanych i ich potomków z krajów trzecich. Z kolei przeciwnicy klonowania przywoływali opinię Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) z 2008 r., aktualizowaną w latach 2009, 2010 i 2012, według której zdrowie i dobrostan klonowanych zwierząt oraz matek zastępczych dla klonów są w dużym stopniu narażone na szwank. EFSA wskazuje m.in. dużą częstotliwość występowania trudnych porodów, wysoką śmiertelność klonowanych zwierząt i niską efektywność oraz wysokie koszty klonowania. Za wprowadzeniem zakazu przemawiało również jasne stanowisko europejskiej opinii publicznej, która, jak wynika z badań konsumenckich, jest w zdecydowanej większości przeciw klonowaniu zwierząt, nawet dla celów hodowlanych oraz sprowadzaniu klonów i produktów z nich pochodzących z państw trzecich. Należy podkreślić, że na etapie głosowania w komisjach parlamentarnych, poprzedzającego decyzję plenum wystąpiły pewne rozbieżności między komisjami AGRI i ENVI. Większość członków Komisja Rolnictwa zgadzała się bowiem z postulowanym zakazem importu klonów zwierzęcych i pochodzącego z nich mięsa; zgadzano się również, że zakazany powinien być import materiału do rozrodu pochodzącego od klonowanych zwierząt, jednakże cześć europosłów była zdania, że wspomniane świadectwa importowe powinny być wymagane jedynie dla pierwszego i drugiego pokolenia potomstwa zwierząt, ponieważ ich zdaniem nie ma obecnie wiarygodnych możliwości sprawdzenia czy kolejne pokolenia zwierząt rzeczywiście nie pochodzą od klonów. Ponadto część posłów Komisji Rolnictwa opowiadała się za dopuszczeniem możliwości importu biologicznego materiału służącego do rozrodu pochodzącego od potomstwa klonowanych zwierząt, zgodnie z 24