3. Cechy środowiska geograficznego poszczególnych zlewni warunkujących obieg wody wraz z analizą aktualnego przebiegu cieków i kilometrażem

Transkrypt

1 3. Cechy środowiska geograficznego poszczególnych zlewni warunkujących obieg wody wraz z analizą aktualnego przebiegu cieków i kilometrażem Spośród wielu cech środowiska geograficznego determinujących obieg wody w zlewni w prezentowanym opracowaniu wybrano trzy grupy parametrów: fizjograficzne charakteryzujące powierzchnię i rzeźbę terenu, przepuszczalność podłoża (6 klas) oraz użytkowanie terenu. Do pierwszej grupy (tab. 5) zaliczono parametry charakteryzujące ciek główny (długość, wysokość źródła i ujścia oraz średni spadek) oraz jego zlewnię (powierzchnia, długość, maksymalna długość, średnia szerokość, obwód - długość działu wodnego, maksymalna i minimalna wysokość, deniwelacja, średni spadek i średni spadek działu wodnego). Obliczono je zgodnie z wytycznymi zawartymi w publikacji pod redakcją J. Pociask-Karteczki (2003). Parametry te mają istotne znaczenie w kształtowaniu fazy lądowej obiegu wody w zlewni i są wykorzystywane w procesie modelowania hydrologicznego w zlewni rzecznej, niezależnie od przyjętego modelu typu opad-odpływ. Przepuszczalność powierzchni zlewni opracowano na podstawie Mapy Hydrograficznej w skali 1: ark. Kielce (Biernat, Ciupa, Suligowski 2004b). Na mapie tej przepuszczalność utworów powierzchniowych została przedstawiona w oparciu o mapy glebowo-rolnicze w skali 1: opracowane przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Znajomość rozkładu przestrzennego oraz udziału procentowego poszczególnych klas przepuszczalności jest podstawowym parametrem w obliczeniach modelowych typu opad-odpływ (tab. 6). Charakter użytkowania terenu wywiera istotny wpływ nie tylko na warunki formowania odpływu, ale również na kształtowanie transportu fluwialnego. W procesie tym ze zlewni odprowadzane są produkty pochodzenia naturalnego, ale również różnego rodzaju zanieczyszczenia antropogeniczne. Ich skład wykazuje ścisły związek z charakterem zagospodarowania zlewni (Ciupa 2009). Analizę przeprowadzono w oparciu o warstwy tematyczne udostępnione przez UM w Kielcach. Pogrupowano je wydzielając 6 rodzajów użytków, tj. lasy i zadrzewienia, grunty orne, łąki i nieużytki naturogeniczne, nieużytki antropogeniczne, sady i ogródki działkowe, wody (tab. 7). Charakterystyki statystyczne dotyczące wszystkich ww. parametrów przedstawiono w odniesieniu do całych obszarów poszczególnych zlewni (do ujścia). 16

2 3.1. Bukowiec Ciek okresowy Bukowiec posiada średni spadek 11,4 co zalicza go do rzek o charakterze górskim. Również wysoki jest średni spadek zlewni, który wynosi 33,1, a wynika to z dużych deniwelacji (51,8 m) w obrębie małej zlewni (3,13 km 2 ) (tab. 5). Tak duże wartości tych parametrów wskazują na naturalne uwarunkowania sprzyjające szybkiemu obiegowi wody. Jej zwarty kształt predysponuje do występowania wysokich, lecz krótkotrwających fal wezbraniowych. Przestrzenny obraz rzeźby terenu w obrębie zlewni przedstawia mapa (rys. 5). Rys. 5. Mapa poziomicowa zlewni cieku Bukowiec na tle granic miasta Kielce Całkowita długość cieku Bukowiec wynosi 2,752 km, a w obrębie miasta 1,002 km (od 1 km m). Bierze swój początek na północno-wschodnim stoku Pasma Dymińskiego (osiedle Ostra Górka) i płynie początkowo w kierunku północno-wschodnim (w granicach miasta), a następnie w kierunku wschodnim. Na niektórych odcinkach, np. przy drodze 17

3 dochodzącej do ul. Łopianowej, koryto zostało przesunięte nawet o kilkanaście metrów (2 km m) ze względu na prowadzoną zabudowę mieszkaniową i przygotowywanie działek pod kolejne inwestycje. Charakterystyczną cechą jest tu brak zabudowy hydrotechnicznej oraz zacienienia koryta. Szczegółowy jego przebieg wraz z kilometrażem ortofotomapach (rys. 8 i 9a-b). Tab. 5. Wybrane parametry fizjograficzne cieku i zlewni Bukowiec nazwa jednostka wartość długość rzeki km 2,752 wysokość źródła m n.p.m 283,5 wysokość ujścia m n.p.m 252 średni spadek rzeki 11,4 powierzchnia zlewni km 2 3,13 długość zlewni km 2,67 maksymalna długość zlewni km 2,89 średnia szerokość zlewni km 1,08 obwód zlewni (długość działu wodnego) km 8,36 maksymalna wysokość zlewni m n.p.m 303,8 minimalna wysokość zlewni m n.p.m 252 deniwelacja zlewni m 51,8 średni spadek zlewni 33,1 średni spadek działu wodnego 19,4 przedstawiono na Rozkład przestrzenny przepuszczalności na obszarze zlewni Bukowca przedstawia mapa (rys. 6), a udział procentowy zawiera tab. 6. Tab. 6. Udział procentowy klas przepuszczalności gruntów w zlewni Bukowca klasa przepuszczalność % 1 łatwa - 2 średnia 30,0 3 słaba 42,3 4 zmienna 11,5 5 zróżnicowana 16,2 6 bardzo słaba - W obrazie przestrzennym rozkładu przepuszczalności gruntów widoczna jest wyraźna przewaga przepuszczalności słabej (42,3%), wskazująca na dogodne warunki do kształtowania odpływu powierzchniowego, zwłaszcza w północnej części zlewni. Korzystne warunki do tworzenia się spływu powierzchniowego występują także na gruntach o zróżnicowanej przepuszczalności (16,2%), tj. w obrębie obszarów zabudowanych (np. Ostra Górka i Bukówka). Na pozostałych obszarze występuje zmienna przepuszczalność gleb, zajmująca 11,5% powierzchni zlewni (tab. 6). 18

4 Rys. 6. Przepuszczalność gruntów w zlewni Bukowca Rozkład przestrzenny podstawowych form użytkowania ziemi w zlewni przedstawia mapa (rys. 7), a charakterystyki ilościowe tabela 7. W strukturze użytkowania gruntów w omawianej zlewni dominują grunty orne, jednak ich udział procentowy wykazuje stałą tendencję do zmniejszania się na rzecz głównie nieużytków naturogenicznych. Łącznie z łąkami i ugorami tereny te zajmują 86,04%. Te ostatnie przeważają w dolinie cieku Bukowca oraz w środkowej części jego zlewni. Powierzchnia obszarów antropogenicznych w całej zlewni osiągnęła 12,5% i jest charakterystyczna dla strefy podmiejskiej (rys. 7). Tereny te (zabudowa, place, parkingi i inne) występują w południowo-zachodniej części zlewni (Ostra Góra), wzdłuż ulicy Chabrowej oraz wsi Mójcza. W okresach występowania opadów oraz roztopów bardzo istotną rolę w kształtowaniu dopływu okresowego odgrywa charakterystyczny układ dróg (m.in. przebieg ulicy Monte Cassino i Łopianowej), sprzyjający bezpośredniej dostawie wody wraz z zanieczyszczeniami 19

5 komunikacyjnymi do Bukowca. Zlewnia wyróżnia się znikomą powierzchnią terenów leśnych, zadrzewionych i zakrzaczonych (0,1%). Rys. 7. Użytkowanie ziemi w zlewni Bukowca (dane z roku 2008) Tab. 7. Powierzchnia i udział procentowy głównych form użytkowania ziemi w zlewni Bukowca Rodzaj użytkowania km 2 % Lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia 0,003 0,10 Grunty orne 1,770 56,55 Nieużytki, łąki i ugory 0,923 29,49 Sady i ogródki działkowe 0,043 1,37 Wody 0,001 0,03 Tereny uszczelnione 0,390 12,46 20

6 Rys. 8. Przebieg okresowego cieku Bukowiec wraz z kilometrażem i działem wodnym jego zlewni na tle ortofotomapy (1:12 500) oraz granicy miasta 21

7 Rys. 9a. Przebieg okresowego cieku Bukowiec wraz z kilometrażem na tle ortofotomapy (1:2 000) oraz działek w granicach miasta 22

8 Rys. 9b. Przebieg okresowego cieku Bukowiec wraz z kilometrażem na tle ortofotomapy (1:2 000) oraz działek w granicach miasta 23

9 3.2. Kaczeniec Średni spadek cieku okresowego Kaczeniec wynoszący 10,5 kwalifikuje go do rzek o charakterze górskim. Również wysoki jest średni spadek zlewni, który wynosi 48,1, a wynika to z wyjątkowo dużych deniwelacji (162,4 m), największych spośród 5 prezentowanych zlewni (tab. 8). Duże spadki warunkują w sposób naturalny szybki spływ wody po stokach i odpływ korytem. Jednakże wydłużony kształt zlewni powoduje, że dostawa wody do cieku głównego rozłożona jest w czasie, a to sprzyja występowaniu niezbyt wysokich fal wezbraniowych - stosunkowo długo trwających, co w warunkach miejskich jest korzystne. Przestrzenny obraz rzeźby terenu w obrębie zlewni przedstawia mapa (rys. 10). Rys. 10. Mapa poziomicowa zlewni cieku Kaczeniec na tle granic miasta Kielce Całkowita długość Kaczeńca wynosi 6,034 km, a w obrębie miasta 2,415 km (od 3 km m do 4 km m, a następnie od 4 km m w górę do źródeł ). Bierze swój początek na południowych, zalesionych stokach Pasma Dymińskiego. W lesie płynie na odcinku 1,154 km, po czym opuszcza granicę miasta a po przepłynięciu 0,519 km wkracza ponownie na jego obszar. Zataczając łuk, płynie generalnie w kierunku południowo-wschodnim. Najsilniej przekształcone koryto cieku, wraz z przełożeniem jej biegu i licznymi zanieczyszczeniami, jest na odcinku 4 km 24

10 + 050 m do 4 km m. Po przekroczeniu ul. Sukowskiej ciek przepływa przez tereny nieużytkowane rolniczo, a zanieczyszczenia mechaniczne występują sporadycznie. Na obszarze miasta kończy on swój bieg prawie całkowicie niedrożnym przepustem pod drogą gruntową, biegnącą od ul. Sukowskiej w kierunku lasu. Szczegółowy jego przebieg wraz z kilometrażem przedstawiono na ortofotomapach (rys. 13, 14a-h). Tab. 8. Wybrane parametry fizjograficzne cieku i zlewni Kaczeniec nazwa jednostka wartość długość rzeki km 6,034 wysokość źródła m n.p.m 306,3 wysokość ujścia m n.p.m 243 średni spadek rzeki 10,5 powierzchnia zlewni km 2 6,75 długość zlewni km 5,14 maksymalna długość zlewni km 6,044 średnia szerokość zlewni km 1,12 obwód zlewni (długość działu wodnego) km 12,62 maksymalna wysokość zlewni m n.p.m 405,4 minimalna wysokość zlewni m n.p.m 243 deniwelacja zlewni m 162,4 średni spadek zlewni 48,1 średni spadek działu wodnego 31,6 W zlewni Kaczeńca dominują grunty o słabej przepuszczalności (49,3%), wskazujące na dogodne warunki do odpływu powierzchniowego (tab. 9). Zajmują one głównie środkową część omawianego obszaru, a północna i południową grunty o przepuszczalności średniej (31,8%) (rys. 11). W dolinie Kaczeńca, prawie na całej długości występują gruntu o przepuszczalności zmiennej (organiczne), a to oznacza, że w zależności od sytuacji hydrologicznej w zlewni te same utwory powierzchniowe mogą być łatwo lub bardzo słabo przepuszczalne. Grunty o przepuszczalności zróżnicowanej, charakterystyczne dla terenów zabudowanych i komunikacyjnych (ul. Sukowska, Przyłogi, Dyminy-Granice), zajmują jedynie 7,9 %. Generalnie występują tu korzystne warunki do tworzenia się spływu powierzchniowego. Rozkład przestrzenny podstawowych form użytkowania ziemi w zlewni przedstawia mapa (rys. 12), a charakterystyki ilościowe tabela

11 Rys. 11. Przepuszczalność gruntów w zlewni Kaczeńca Tab. 9. Udział procentowy klas przepuszczalności gruntów w zlewni Kaczeńca klasa przepuszczalność % 1 łatwa 2 średnia 31,8 3 słaba 49,3 4 zmienna 10,9 5 zróżnicowana 7,9 6 bardzo słaba Lasy, łącznie z zadrzewieniami i zakrzaczeniami, zajmują prawie połowę powierzchni zlewni (30,25%). Położone są one w dwóch kompleksach, z których jeden znajduje się w północnej części zlewni, a drugi w południowej (rys. 12). Ten pierwszy obejmuje głównie Pasmo Dymińskie i jest częścią Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, natomiast drugi występuje w południowej części zlewni (Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu). Rozdzielony jest on terenami w przeszłości użytkowanymi rolniczo, a obecnie przekształcanych w nieużytki o charakterze naturogenicznym. Stanowią one łącznie ok. 60% powierzchni zlewni. Intensywnie rozwija się tu budownictwo mieszkaniowe (wzdłuż ul. Sukowskiej, Przyłogi oraz wieś Babie). Wzdłuż dróg poprowadzone są rowy odprowadzające nadmiar wód spływu powierzchniowego, które wraz z zanieczyszczeniami komunikacyjnymi dostarczane są bezpośrednio do koryta 26

12 Kaczeńca. W okresach tych ma to decydujące znaczenie w kształtowaniu okresowego odpływu tej rzeki. Powierzchnia terenów uszczelnionych w całej zlewni wynosi 9,5% (tab. 10). Tab. 10. Powierzchnia i udział procentowy głównych form użytkowania ziemi w zlewni Kaczeńca rodzaj użytkowania km 2 % Lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia 2,042 30,25 Grunty orne 2,951 43,72 Nieużytki, łąki i ugory 1,102 16,33 Sady i ogródki działkowe 0,001 0,01 Wody 0,013 0,19 Tereny uszczelnione 0,641 9,50 Rys. 12. Użytkowanie ziemi w zlewni Kaczeńca (stan z 2008 roku) 27

13 Rys. 13. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscem zrzutu ścieków (czerwona kropka) i działem wodnym jego zlewni na tle ortofotomapy (1:25 000) oraz granicy miasta 28

14 Rys. 14a. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 29

15 Rys.14b. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 30

16 Rys. 14c. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 31

17 Rys. 14d. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 32

18 Rys. 14e. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 33

19 Rys. 14f. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 34

20 Rys. 14g. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 35

21 Rys. 14h. Przebieg okresowego cieku Kaczeniec wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 36

22 3.3. Sufragańczyk Sufragańczyk posiada całkowitą długość 6,32 km, z czego na terenie miasta 3,014 km. Charakteryzuje się on średnim spadkiem 13,4, co kwalifikuje go do rzek o charakterze górskim. Wysoki jest też średni spadek zlewni, który wynosi 48,1, co jest wynikiem dużych deniwelacji (132,7 m) w jej obrębie (tab. 11). Biorąc pod uwagę wyłącznie same parametry morfometryczne, w tym duże nachylenia stoków można by spodziewać się tu szybkiego spływ wody po stokach i odpływ w korycie. Sprzyja temu także zwarty kształt zlewni. Przestrzenny obraz rzeźby terenu w obrębie zlewni przedstawia mapa (rys. 15). Rys. 15. Mapa poziomicowa zlewni Sufragańczyka na tle granic miasta Kielce 37

23 Tab. 11. Wybrane parametry fizjograficzne cieku i zlewni Sufragańczyka nazwa jednostka wartość długość rzeki km 6,32 wysokość źródła m n.p.m 341,5 wysokość ujścia m n.p.m 256,7 średni spadek rzeki 13,4 powierzchnia zlewni km 2 17,74 długość zlewni km 6,32 maksymalna długość zlewni km 3,82 średnia szerokość zlewni km 4,64 obwód zlewni (długość działu wodnego) km 18,61 maksymalna wysokość zlewni m n.p.m 389,4 minimalna wysokość zlewni m n.p.m 256,7 deniwelacja zlewni m 132,7 średni spadek zlewni 15,0 średni spadek działu wodnego 21,0 Sufragańczyk bierze swój początek poza granicami miasta Kielce, na zalesionych, zachodnich stokach Krzemionki. Generalnie płynie w kierunku południowo-zachodnim, przecinając rezerwat Sufraganiec, tuż powyżej granic miasta. W km m zmienia kierunek biegu na zachodni i przepływa przez tereny o bardzo zróżnicowanej antropopresji. Na wielu odcinkach koryto jest przełożone i silnie zanieczyszczone. Uchodzi do Sufragańca poniżej ulicy Kazimierza Smolaka, w obrębie okresowo podmokłego zagajnika olsowego. Szczegółowy jego przebieg wraz z kilometrażem przedstawiono na ortofotomapach (rys. 18, 19a-h). W obrazie przestrzennym rozkładu przepuszczalności gruntów w zlewni Sufragańczyka jest widoczna wyraźna przewaga średniej przepuszczalności (79,9%), wskazująca na stosunkowo dogodne warunki do infiltracji wód. W dolnej części zlewni dominują z kolei grunty o przepuszczalności słabej i zróżnicowanej, na którą składają się grunty antropogeniczne, związane z zabudową mieszkaniową, działalnością przemysłową, usługową i terenami komunikacyjnymi (Kostomłoty, Gruchawka, ul. Kaczowa i Zastawie). W ich obrębie występują korzystne warunki do tworzenia się spływu powierzchniowego (tab. 12). W strukturze użytkowania gruntów w zlewni Sufragańczyka dominują lasy, które zajmują 78,4% powierzchni zlewni. Jedynie w dolnej części zlewni oraz południowej występują pozostałe formy użytkowania tj. obszary zabudowy przemysłowej, usługowej i mieszkaniowej oraz grunty orne, których powierzchnia z roku na rok zmniejsza się na korzyść nieużytków naturogenicznych (rys. 16). Te ostatnie stanowią istotny problem, bowiem w ich obrębie powstają niekontrolowane 38

24 wysypiska odpadów budowlanych, technologicznych, śmieci, itd., będące źródłem zanieczyszczeń środowiska wodnego. Tab. 12. Udział procentowy klas przepuszczalności gruntów w zlewni Sufragańczyka klasa przepuszczalność % 1 łatwa 2 średnia 79,9 3 słaba 12,7 4 zmienna 5 zróżnicowana 7,3 6 bardzo słaba Rys. 16. Przepuszczalność gruntów w zlewni Sufragańczyka Kompleks leśny jest rozcięty trasami komunikacyjnymi (droga ekspresowa S7, ulica Zagnańska, linia kolejowa Kielce-Warszawa). Powierzchnia terenów uszczelnionych w całej zlewni wynosi 5,3% i ma tendencję wzrostową, szczególnie na terenie miasta Kielce (tab. 13). Charakterystycznym elementem krajobrazu zlewni są osadniki przy Elektrociepłowni Kielce S.A. na Gruchawce (rys. 17). Stanowią one składową systemu zakładowej oczyszczalni ścieków przemysłowo-deszczowych. Nadmiar wód odprowadzany jest siecią rowów do Sufragańczyka. 39

25 Tab. 13. Powierzchnia i udział procentowy głównych form użytkowania ziemi w zlewni Sufragańczyka Rodzaj użytkowania km 2 % Lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia 13,921 78,43 Grunty orne 1,619 9,12 Nieużytki, łąki i ugory 0,99 5,58 Sady i ogródki działkowe 0,06 0,34 Wody 0,22 1,24 Tereny uszczelnione 0,94 5,30 Rys. 17. Użytkowanie ziemi w zlewni Sufragańczyka (stan z 2008 roku) 40

26 Rys. 18. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) i działem wodnym jego zlewni na tle ortofotomapy (1:32 500) oraz granicy miasta 41

27 Rys. 19a. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 42

28 Rys. 19b. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 43

29 Rys. 19c. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 44

30 Rys. 19d. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 45

31 Rys. 19e. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 46

32 Rys. 19f. Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 47

33 Rys. 19g Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 48

34 Rys. 19h Przebieg cieku Sufragańczyk wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 49

35 3.4. Zagórka Średni spadek cieku okresowego Zagórka wynosi 3,3, a zlewni - 13,4 (tab. 14). Tak duża dysproporcja wynika z faktu, że górna część zlewni jest skanalizowana, a ciek jest kanałem zakrytym, a w przedstawionej analizie wzięto pod uwagę ciek odkryty, a to jest w zasadzie jego środkowa i dolna część. W topograficznej, górnej części zlewni Zagórki, wyodrębniono fragmenty, z których wody systemem kanalizacji deszczowej odprowadzone są do zlewni Silnicy. Przestrzenny obraz rzeźby terenu w obrębie zlewni przedstawia mapa (rys. 20). Rys. 20. Mapa poziomicowa zlewni cieku Zagórka na tle granic miasta Kielce 50

36 Całkowita długość Zagórki wynosi 4,656 km, a w obrębie miasta Kielce 4,081 km (od 0 km m do 2 km m oraz od 3 km m do 4 km m). Początkiem cieku jest wylot kanału zakrytego (kolektor LU-1). Generalnie płynie ona w kierunku południowowschodnim. Na całej długości płynie uregulowanym korytem, miejscami przełożonym w późniejszym czasie. Jest to ciek pod silną i ciągle wzrastającą antropopresją wynikającą z wielofunkcyjnej działalności człowieka na obszarze zlewni. Szczegółowy jego przebieg wraz z kilometrażem przedstawiono na ortofotomapach (rys. 23, 24a-n). Tab. 14. Wybrane parametry fizjograficzne cieku i zlewni Zagórki nazwa jednostka wartość długość rzeki km 4,656 wysokość źródła m n.p.m 267 wysokość ujścia m n.p.m 247,2 średni spadek rzeki 4,3 powierzchnia zlewni km 2 13,21 długość zlewni km 5,92 maksymalna długość zlewni km 5,44 średnia szerokość zlewni km 2,43 obwód zlewni (długość działu wodnego) km 22 maksymalna wysokość zlewni m n.p.m 335,5 minimalna wysokość zlewni m n.p.m 247,2 deniwelacja zlewni m 88,3 średni spadek zlewni 13,4 średni spadek działu wodnego 14,9 Rozkład przestrzenny przepuszczalności na obszarze zlewni Zagórki przedstawia mapa (rys. 21), a udział procentowy zawiera tab. 15. Cechą charakterystyczną zlewni Zagórki jest bardzo wysoki udział gruntów (powyżej 80% ogólnej powierzchni zlewni) sprzyjających szybkiemu kształtowaniu się spływu powierzchniowego tj. gruntów słabo i bardzo słabo przepuszczalnych oraz o zróżnicowanej przepuszczalności. Te ostatnie to głównie obszary uszczelnione w obrębie terenów zabudowanych i komunikacyjnych. W strukturze użytkowania gruntów w omawianej zlewni dominują grunty orne (rys. 22), które z powodu zaprzestania uprawy przekształcają się sukcesywnie w nieużytki naturogeniczne. Obydwie formy użytkowania zajmują łącznie 68,9% całkowitej powierzchni zlewni (tab. 16). Charakterystycznym elementem zagospodarowania zlewni jest duży udział terenów uszczelnionych (zabudowa, place, parkingi, drogi i inne), które stanowią już 24,75%. Tak duży udział tego typu obszarów ma zasadnicze znaczenie w kształtowaniu dynamiki odpływu Zagórki. Potwierdziły to w pełni wyniki kartowania i obserwacji terenowych. Konsekwencją takiego 51

37 użytkowania jest również bardzo duża dostawa materiału klastycznego do koryta, a to powoduje nadmierną akumulację i zmniejszanie przekrojów poprzecznych koryta. Tab. 15. Udział procentowy klas przepuszczalności gruntów w zlewni Zagórki klasa przepuszczalność % 1 łatwa - 2 średnia 16,9 3 słaba 43,1 4 zmienna 3,0 5 zróżnicowana 28,2 6 bardzo słaba 8,8 Rys. 21. Przepuszczalność gruntów w zlewni Zagórki W efekcie na wielu odcinkach koryto Zagórki jest niedostosowane do występujących przepływów. Sytuacja taka ma miejsce szczególnie w obrębie podtapianych, w ostatnim czasie, ogródków działkowych poniżej kolektora odprowadzającego wody z drogi ekspresowej S74. Ogródki działkowe i sady stanowią aż 6,06% powierzchni, co wyróżnia ją od pozostałych omawianych zlewni. Znikomą powierzchnię zajmują tereny leśne, zadrzewione i zakrzaczone (0,23%). 52

38 Tab. 16. Powierzchnia i udział procentowy głównych form użytkowania ziemi w zlewni Zagórki Rodzaj użytkowania km 2 % Lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia 0,03 0,23 Grunty orne 6,78 51,32 Nieużytki, łąki i ugory 2,32 17,56 Sady i ogródki działkowe 0,801 6,06 Wody 0,009 0,07 Tereny uszczelnione 3,27 24,75 Rys. 22. Użytkowanie ziemi w zlewni Zagórki (stan z 2008 roku) 53

39 Rys. 23. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) i działem wodnym jego zlewni na tle ortofotomapy (1:27 500) oraz granicy miasta 54

40 Rys. 24a. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 55

41 Rys. 24b. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 56

42 Rys. 24c. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 57

43 Rys. 24d. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 58

44 Rys. 24e. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 59

45 Rys. 24f. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 60

46 Rys. 24g. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 61

47 Rys. 24h. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 62

48 Rys. 24i. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 63

49 Rys. 24j. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 64

50 Rys. 24k. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 65

51 Rys. 24l. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 66

52 Rys. 24m. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 67

53 Rys. 24n. Przebieg cieku Zagórka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 68

54 3.5. Zofiówka Ciek okresowy Zofiówka posiada wysoki średni spadek 24,4 co kwalifikuje go do rzek o charakterze górskim. Bardzo wysoki jest też średni spadek zlewni, który osiąga 126,6, jako efekt dużych deniwelacji (144,9 m), przy niewielkiej jej powierzchni (tab. 17) (rys. 25). Gdyby wziąć pod uwagę wyłącznie same parametry morfometryczne, w tym duże nachylenia stoków i spadek koryta można by spodziewać się tu szybkiego spływu wody po stokach i odpływu w korycie. Kształt jej zlewni tj. duża szerokość w części górnej i mała w dolnej determinuje w odcinku ujściowym występowanie wysokich fal wezbraniowych o krótkim czasie trwania. Rys. 25. Mapa poziomicowa zlewni cieku Zofiówka na tle granic miasta Kielce Całkowita długość Zofiówki wynosi 3,48 km. Początek swój bierze w Pasmie Dymińskim, płynąc początkowo na zachód, a po przekroczeniu ul. Ściegiennego - na północ. Powyżej tej ulicy widoczne są ślady jej przełożenia, a po opuszczeniu kompleksu leśnego zjawisko to przyjmuje charakter powszechny, pomimo że posiada wydzieloną działkę. Kończy swój bieg w studzience, z której wody odpływają kanałem zakrytym do kolektora Si-3, a następnie do Silnicy. 69

55 Szczegółowy przebieg Zofiówki wraz z przesunięciami jej koryta oraz kilometrażem przedstawiono na ortofotomapach (rys. 28, 29a-k). Tab. 17. Wybrane parametry fizjograficzne cieku i zlewni Zofiówka nazwa jednostka wartość długość rzeki km 3,48 wysokość źródła m n.p.m 345,5 wysokość ujścia m n.p.m 260,5 średni spadek rzeki 24,4 powierzchnia zlewni km 2 2,29 długość zlewni km 2,51 maksymalna długość zlewni km 3,74 średnia szerokość zlewni km 0,61 obwód zlewni (długość działu wodnego) km 7,68 maksymalna wysokość zlewni m n.p.m 405,4 minimalna wysokość zlewni m n.p.m 260,5 deniwelacja zlewni m 144,9 średni spadek zlewni 126,6 średni spadek działu wodnego 57,7 Przestrzenny obraz rzeźby terenu w obrębie zlewni Zofiówki przedstawia mapa poziomicowa (rys. 25). Tab. 18. Udział procentowy klas przepuszczalności gruntów w zlewni Zofiówki klasa przepuszczalność % 1 łatwa 2 średnia 71,0 3 słaba 4 zmienna 5 zróżnicowana 26,1 6 bardzo słaba 2,9 W omawianej zlewni układ przestrzenny przepuszczalności gruntów ma w zasadzie charakter dwudzielny tj. w górnej części dominuje przepuszczalność średnia, a w dolnej zróżnicowana, charakterystyczna dla obszarów zurbanizowanych (rys. 26). Występowanie gruntów uszczelnionych w dolnej części dodatkowo przyczynia się do wzrostu wysokości fal wezbraniowych, będących reakcją na opady atmosferyczne o wyższej intensywności. W górnej części zlewni dominują powierzchnie leśne, zadrzewione i zakrzewione. Zajmują one 73% terenu całej zlewni (tab. 19). Kompleks leśny przedzielony jest drogą krajową nr 73 (ul. Ściegiennego) na zachodnią część Pasmo Posłowickie i wschodnią Pasmo Dymińskie. Dolną część zlewni zajmują głownie obszary uszczelnione z gęstą zabudową oraz drogami komunikacyjnymi, parkingami i placami (rys. 27). 70

56 Rys. 26. Przepuszczalność gruntów w zlewni Zofiówki Powierzchnia obszarów antropogenicznych w całej zlewni osiągnęła 18,2%. W strukturze użytkowania gruntów w omawianej zlewni znaczny udział posiadają też nieużytki (5,68%). W układzie przestrzennym tworzą one skupiska w postaci enklaw otoczonych terenami zabudowanymi. Taki ich rozkład sprzyja intensywnemu zanieczyszczaniu środowiska wodnego, bowiem są one miejscem lokalizacji dzikich, niekontrolowanych wysypisk odpadów budowlanych, śmieci itd., z przylegających do nich terenów sąsiednich. Tab. 19. Powierzchnia i udział procentowy głównych form użytkowania ziemi w zlewni Zofiówki rodzaj użytkowania km 2 % Lasy, zadrzewienia i zakrzaczenia 1,665 72,71 Grunty orne 0,061 2,66 Nieużytki, łąki i ugory 0,13 5,68 Sady i ogródki działkowe 0,018 0,79 Wody 0,001 0,04 Tereny uszczelnione 0,415 18,12 71

57 Rys. 27. Użytkowanie ziemi w zlewni Zofiówki (stan z 2008 roku) 72

58 Rys. 28. Przebieg okresowego cieku Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) i działem wodnym jego zlewni na tle ortofotomapy (1:15 000) oraz granicy miasta 73

59 Rys. 29a. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 74

60 Rys. 29b. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 75

61 Rys. 29c. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 76

62 Rys. 29d. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 77

63 Rys. 29e. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 78

64 Rys. 29f. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 79

65 Rys. 29g. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 80

66 Rys. 29h. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 81

67 Rys. 29i. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 82

68 Rys. 29j. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 83

69 Rys. 29k. Przebieg cieku okresowego Zofiówka wraz z kilometrażem, miejscami zrzutów ścieków (czerwone kropki) na tle ortofotomapy (1:1 500) oraz działek w granicach miasta 84