Teren, na którym powstało Mrągowo nosi nazwę Galindii od nazwy staropruskiego plemienia, zamieszkującego obecną ziemię mrągowską.

Transkrypt

1 O Mrągowie Mrągowo (hist. Ządzbork, Ządźbork, Żądzbork, niem. Sensburg) miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim. W latach miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto słynie z corocznie organizowanego Pikniku Country i jest popularnym ośrodkiem turystycznym i wypoczynkowym na Mazurach. Teren, na którym położone jest Mrągowo charakteryzuje się dużą ilością jezior oraz pagórków pochodzenia lodowcowego z Wzniesieniem Wyszemborskim, które ma wpływ na kształtowanie mikroklimatu w mieście i najbliższej okolicy. Ukształtowanie powierzchni nastąpiło w ostatniej fazie zlodowacenia. Miasto leży w krajobrazie młodo-glacjalnym, pagórkowatym, pojeziernym. Teren miasta, jak i najbliższej okolicy pod względem hipsometrycznym jest bardzo urozmaicony. Obok wzgórz morenowych jak Wzgórze Jaenike, Góra Czterech Wiatrów, wzniesienia nad jeziorem Czarnym i w Polskiej Wsi (ok. 200 m n.p.m.), występują głębokie rynny jeziorne, wypełnione wodą lub obniżenia terenu np. w kierunku Użranek (116 m n.p.m.). Maksymalna deniwelacja dochodzi do 95 m. Występują również głębokie wąwozy, prawie w centrum miasta (przy ulicy Giżyckiej i Wileńskiej). Struktura powierzchni[edytuj] Teren, na którym powstało Mrągowo nosi nazwę Galindii od nazwy staropruskiego plemienia, zamieszkującego obecną ziemię mrągowską. Niedokończone badania archeologiczne w latach 30. prowadzone przez archeologów z Uniwersytetu Królewieckiego potwierdziły legendę przekazywaną z pokolenia na pokolenie, że pierwsza osada znajdowała się na wyspie jeziora Czos (obecnie Półwysep Ostrów). Od początku istnienia jak większość Galindii podlegała administracji w Szestnie, które było siedzibą wójta prokuratora krzyżackiego pełniącego funkcję administratora z ramienia komtura bołgijskiego. Nie zachował się dokument lokacyjny, co nie pozwala określić dokładnej daty założenia miasta. Na jednej z pieczęci miasta figuruje rok Wiadomo zaś, że w latach komtur bałgijski Jan von Sayn, lokował miasto na prawie chełmińskim, a wielki mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen nadał tej miejscowości prawa miejskie. 20 lutego 1444 Konrad von Ehrlichskansen w Szestnie na prośbę mieszkańców odnowił pierwotny przywilej lokacyjny miasta Mrągowa, od którego przyjęła się data nadania praw miejskich. Mrągowo podobnie jak wiele innych miast pruskich przeżywało wzloty i upadki. Palone było przez Litwinów, trawione przez liczne pożary, dziesiątkowane przez epidemię i inne kataklizmy. Jednak nadanie praw miejskich pozwalało na prowadzenie swobodnej działalności gospodarczej, chociaż odległość między Mrągowem, a Szestnem nie przekraczała 5 km. Władzę w mieście sprawował burmistrz

2 z radą założoną z sześciu rajców, wymienionych po raz pierwszy w 1444 w dokumencie. Sądownictwo miejskie sprawowała ława złożona z sześciu ławników. Przywilej lokacyjny przewidywał planową zabudowę miasta w trudnych warunkach terenowych między jeziorami. W pobliżu Rynku (obecnie plac M. Kajki) był zbudowany kościół parafialny istniejący od Proboszczem parafii w 1485 ksiądz Stanisław, niewątpliwie Polak. W pobliżu miasta znajdowała się kaplica św. Jerzego należąca do braci zakonnych. W południowej części miasta (obecnie osiedle Nikutowo) istniał duży jak na owe czasy browar miejski. W latach podczas wojny trzynastoletniej Mrągowo było wiele razy grabione i niszczone. Po wojnie przypadło w posiadanie państwu krzyżackiemu. Miasto zostało w 1520 zdobyte i spalone przez oddziały polsko-czeskie. W 1527 w wyniku zniszczeń Książę Albert Hohenzollern nadał przywileje w celu złagodzenia szkód poniesionych przez miasto podczas wojny. W kolejnych latach Mrągowo nękały pożary skutkiem czego było ubożenie ludności. W 1754 wybudowano nowy kościół, rozwijała się szkoła miejska podporządkowana miejscowemu proboszczowi. W latach podczas wojen prowadzonych przez Prusy w mieście stacjonował 4 pułk kirasjerów, w pułk huzarów, a w latach pułk huzarów. W latach przebywał tu 9. pułk Bośniaków (budynek w którym mieściła się ich strażnica istnieje do dziś przy pl. Kajki). W 1786 założono cmentarz miejski. Zbudowano spichlerz przy dzisiejszej ulicy Roosevelta. Pomimo częstych wojen w tych latach miasto wzbogacało się o nowe domy parterowe rzemieślników i wokół rynku nie było już miejsca do zabudowy. W 1812 przez miasto przemaszerowały wojska Napoleońskie, które dokonały wielu zniszczeń i zubożyły okolicę. Dotychczas przeważająca ilość ludności polskiej zaczęła maleć w związku z usuwaniem języka polskiego ze szkół oraz nacisku miejscowej administracji niemieckiej. Mrągowo już od dłuższego czasu było przygotowane na siedzibę powiatu. Strażnica Bośniacka i ratusz Już w 1800 kilku urzędników przeniosło swoje urzędy z Szestna do Mrągowa. W 1830 połączono sąd miejski z sądem powiatowym w Szestnie. 1 września 1818 Mrągowo stało się siedzibą powiatu. Pierwszym starostą był kapitan w stanie spoczynku August Lyśniewski. Starostwo mieściło się w jednym z budynków przy Rynku, który został strawiony przez pożar. Wzrastały potrzeby mieszkańców miasta i okolicznych wsi. W 1819 założono pierwszą aptekę aptekarza Graape (obecnie apteka pod orłem). Pomyślny rozwój miasta przerwał z 23 na 24 marca 1822 wielki pożar, który zniszczył ponad połowę zabudowań. Dzięki pożyczkom zaciągniętym przez rzemieślników i władze miasta z banku w Królewcu miasto zaczęto odbudowywać i rozbudowywać w kierunku północnym. 3 sierpnia 1825 oddano do użytku ratusz do którego przeniosło się starostwo i sąd. W tym samym roku zbudowano również nową szkołę przy ulicy Kościelnej. W latach 30. panowały zarazy cholery na którą w Mrągowie zmarło około 40 osób. W kolejnych latach do miasta napływał ludność żydowska oraz Filiponi z okolic Wojnowa i Olecka. Przybywało również ludzi wyznania katolickiego. W 1860 poświęcony został nowy kościół rzymskokatolicki. Ważnym wydarzeniem było otwarcie 1 maja 1887 kolei wąskotorowej łączącej Mrągowo z Kętrzynem, a w 1888 linii kolejowej łączącej Mrągowo z Biskupcem i Rucianem przez Piecki. W 1889 powstała gazownia nad jeziorem Czos,

3 dzięki której ulice miast zostały oświetlone, oraz koszary, w których mieściła się szkoła policyjna. W 1900 miasto posiadało już wodociągi i kanalizację. W 1903 do użytku oddano nową szkołę oraz szpital. Burmistrz Hermann Jaenike dbał o estetyczny wygląd miasta. Na jego cześć wzgórze, na którym za jego rządów wybudowano wieże widokową Bismarcka nazwano jego nazwiskiem. W 1905 w lesie nad jeziorem Juno wybudowano amfiteatr oraz wiele obiektów o charakterze rekreacyjnym (obecnie Park im. Słowackiego). Las, a właściwie park był oświetlony setkami kolorowych lampionów, były piękne ścieżki spacerowe, place zabaw, restauracje, a w latach 30. nawet sanatorium. Nad brzegiem jeziora Juno i w parku odbywały się różne imprezy sportowe, kulturalno-rozrywkowe itp. W latach oddano do użytku gmach starostwa. W czasie I wojny światowej koszary w Mrągowie zostały zajęte przez Rosjan. Po zakończeniu wojny aż do 1920 nie było w mieście stabilizacji, co utrudniało normalny rozwój. 11 listopada 1920 przeprowadzony został Plebiscyt w, którym zwyciężyli Niemcy. W latach 20. rozpoczęto budowę reprezentacyjnych gmachów szkół średnich, domów mieszkalnych oraz hoteli. Lata II wojny światowej były wyjątkowo trudne z powodu dokonywania tzw. czystek wśród społeczeństwa pod względem lojalności wobec polityki Hitlera. Szczególnie postępowano z ludnością wykazującą polskie postawy narodowe. Aresztowano i wywożono do obozów koncentracyjnych. W szczególnie brutalny sposób został zabity działacz polski Julian Jaskółka. Życie kulturalne i towarzyskie zupełnie zanikło, setki młodych mężczyzn zostało wcielonych do Wermachtu. Mrągowo było miejscem obozu jeńców wojennych polskich, francuskich, włoskich i rosyjskich, miejscem obozów pracy składających się głównie z Polek i Polaków przywiezionych na przymusowe roboty. 27 stycznia 1945 roku miasto zostało zdobyte i zniszczone przez Armię Czerwoną w około 20%. W lipcu 1945 roku urząd burmistrza objął polski repatriant z Wileńszczyzny Feliks Guis, który wspólnie z pierwszym starostą Czesławem Krzewińskim przywracał miasto do życia. Miejsce wyjeżdżającej ludności autochtonicznej lub ubyłej w czasie działań wojennych zaczęli zajmować Polacy z Kurpiowszczyzny, województw Centralnej Polski oraz wysiedleńcy z Kresów Wschodnich Polski. Pomimo, że w Mrągowie nie było działań wojennych, miasto zostało spalone tuż po wyzwoleniu. W 1947 roku Komisja Zmiany Nazw Miejscowości nadała dla miasta polską nazwę Mrągowo na cześć Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza. Zabytki Ratusz centralny punkt mrągowskiego rynku. Wybudowany został w 1825 roku i był oznaką rozwoju miasta. Wyremontowany w latach 90. jest dziś wizytówką miasta, Mieści się tu Oddział Muzeum Warmii i Mazur, swoją siedzibę mają tu także organizacje społeczne. Strażnica Bośniacka ryglowy budynek z ok. XVIII w. obok ratusza gdzie w roku 1790 stacjonował 9 Pułk Bośniaków. Obecnie mieści się tu izba pamięci, poświęcona niemieckiemu pisarzowi, urodzonemu w Pieresławku koło Piecek, Ernestowi Wichertowi. Zabytkowe kamienice centrum Mrągowa składa się głównie z kamieniczek, położonych przy brukowanych ulicach, co bardzo dobrze odzwierciedla klimat dawnego mazurskiego miasteczka. Apteka "Pod Orłem" jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych budynków w mieście z początku XIX w. W 1819 założona została tu pierwsza w Mrągowie apteka, i istnieje do dziś. Na zewnętrznej

4 ścianie budynku znajduje się figura orła. Cerkiew prawosławna budynek zbudowany w 1895 roku jako bożnica żydowska, która podczas Nocy Kryształowej została zdewastowana. Obecnie mieści się tu kościół prawosławny pw. Przemienienia Pańskiego. W 2000 roku odnowiono wnętrze budynku. Kamienica rabina zabytkowy budynek położony przy ulicy Ratuszowej, wybudowany w 1904 roku. Do 1938 roku mieszkał tu i miał swój sklep odzieżowy ostatni mrągowski rabin żydowski. Kościół ewangelicki obiekt wybudowany w XVIII wieku, który był kilkakrotnie przebudowywany. Wewnątrz budynku znajduje się kruchta północna-salowa i absyda z 1753 roku. Za ołtarzem znajduje się płyta nagrobkowa z 1785 roku. Kościół katolicki pw. św. Wojciecha Zbudowany w stylu neogotyckim w 1860 roku. Na ziemi należącej do wdowy po burmistrzu Timniku, która po śmierci męża podarowała swoje dobra dla gminy katolickiej. Obok znajduje się budynek dawnej plebanii, dziś mieści się tu kancelaria parafialna i biblioteka. Gmach Urzędu Miejskiego budynek reprezentacyjny z 1912 roku wybudowany w stylu neorenesansowym holenderskim. Obecnie mieści się tu Urząd Miasta, Urząd Gminy i Starostwo Powiatowe. Przed urzędem stoi pomnik patrona miasta Mrongowiusza. Budynek sądu neogotycki budynek z 1898 roku, zbudowany z czerwonej cegły, zaprojektowany przez architekta Krakowskiego. W latach międzywojennych za sądem mieściło się więzienie miejskie, które zostało spalone po wojnie. Przed budową sale sądowe mieściły się w ratuszu. Wieża Bismarcka wieża znajduje się w parku im. W. Sikorskiego, na tak zwanym Wzgórzu Jaenike. Po wojnie mieściła się tu stacja radiowo-telewizyjna. Obecnie wieża nie jest udostępniona dla turystów, można ją oglądać jedynie z zewnątrz. Zabytkowe cmentarze położone są one przy ulicy Brzozowej katolicki, pozostałości po ewangelickim oraz prawosławny. Katolicki powstał na ziemi przekazanej przez Justyę Timnik gminie katolickiej. Obok w miejscu gdzie dziś mieści się pralnia, usytuowany był cmentarz żydowski. W 1938 został zniszczony przez Niemców, a w 1947 roku teren ten zniwelowano. Budynki koszar wybudowane w 1898 roku. Stacjonowały tu bataliony piechoty mazurskiej i warmińskiej, a podczas I wojny światowej wojska rosyjskie. Od 1918 roku mieściła się tu szkoła policyjna, a po II wojnie światowej do 2002 roku jednostka wojskowa. Obecnie w dawnych budynkach powstały szkoła i mieszkania. Pozostałości po wiadukcie "zwalony most" dawny most kolejowy w Nikutowie na linii Mrągowo- Piecki Ruciane. Most powstał w 1898 r. Budowniczym był najbogatszy Żyd Szczytna o nazwisku Macht słynny budowniczy linii kolejowych i mostów w Prusach Wschodnich. Wiadukt został zniszczony w 1945 roku przez Armię Czerwoną. Obecnie można zobaczyć jego pozostałości. Stara Chata obecnie restauracja. Mieści się w jednym z najstarszych budynków miasta, zbudowanym

5 z niewypalanych cegieł. Przez ponad sto lat budynek zajmowali Żydzi, prowadząc w nim dwa zakłady szewskie i zakład krawiecki konfekcji ciężkiej. Kultura Cyklicznymi wydarzeniami kulturalnymi odbywającymi się w Mrągowie są Mazurska Noc Kabaretowa, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Country, zwany popularnie Piknikiem Country, Tydzień Ewangelizacyjny oraz Festiwal Kultury Kresowej, organizowany z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. W czerwcu odbywają się Mrągowskie Dni Kultury. W mieście działa Centrum Kultury i Turystyki, Młodzieżowy Dom Kultury, kino Zodiak, biblioteka miejska i pedagogiczna oraz Muzeum Ziemi Mrągowskiej. W ramach Centrum Kultury i Turystyki działają koła zainteresowań, między innymi plastyczne, taneczne, teatralne i muzyczne.