X X X X X X X X X X X X X X X

Transkrypt

1 Standardy wymagań z biologii zakres rozszerzony. Uczeń : Różnorodność życia na Ziemi definiuje termin życie. porównuje cechy materii ożywionej i nieożywionej. wymienia główne kierunki rozwoju nauk przyrodniczych. wyjaśnia dlaczego wiedza z matematyki, chemii, fizyki, geografii jest przydatna biologom. udowadnia współzależność rozwoju biologii i medycyny. opisuje algorytmy prowadzenia badań naukowych. wymienia źródła danych naukowych. zna budowę i zasadę działania mikroskopu optycznego oraz elektronowego (TEM i SEM). wymienia przykłady osiągnięć w zakresie badań struktury anatomicznej i czynności fizjologicznych człowieka. wykorzystuje informacje popularnonaukowe w uczeniu się biologii. Planuje i przeprowadza obserwację i doświadczenie oraz opracowuje ich wyniki. uzasadnia potrzebę stosowania najnowszej aparatury w badaniach biologicznych i medycznych. omawia zalety podwójnego nazewnictwa gatunków. wymienia główne taksony systematyczne. wyjaśnia, na czym opiera się współczesny system klasyfikacji organizmów. wymienia i omawia metody badania rozwoju życia na Ziemi. określa zadania systematyki i taksonomii. porównuje historyczne i współczesne sposoby klasyfikowania organizmów. określa pozycję systematyczną wybranych organizmów. przedstawia graficznie przebieg ewolucji organizmów. analizuje i ocenia metody badawcze wykorzystywane obecnie przez taksonomów. wymienia cechy komórki prokariotycznej. omawia środowisko życia i morfologię bakterii. podaje podstawową systematykę bakterii. analizuje cechy komórki prokariotycznej. analizuje zróżnicowanie morfologiczne bakterii. określa pozycję systematyczną bakterii. podaje przykłady bakterii chorobotwórczych, fotosyntetyzujących, nitryfikacyjnych, symbiotycznych. podaje przykłady chorób bakteryjnych roślin, zwierząt i ludzi. wyjaśnia na czym polega proces nitryfikacji. P PP

2 podaje chemiczny zapis reakcji nitryfikacji. analizuje czynności życiowe bakterii. porównuje sposoby odżywiania bakterii autotroficznych, saprofitycznych i pasożytniczych. analizuje rolę bakterii w obiegu węgla i azotu w przyrodzie. ocenia znaczenie procesu nitryfikacji. klasyfikuje wirusy. podaje przykłady chorób wirusowych roślin, zwierząt i ludzi. wymienia i omawia źródła oraz drogi zakażeń wirusowych. analizuje i przedstawia graficznie budowę wirusów, w szczególności wirusa HIV. analizuje przebieg infekcji wirusowej. analizuje i porównuje różne poglądy na temat pochodzenia wirusów. wymienia i rozróżnia organelle komórki eukariotycznej. wykonuje schemat komórki roślinnej i zwierzęcej. porównuje budowę komórki prokariotycznej i eukariotycznej. porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej. wymienia charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do królestwa protistów. omawia środowisko życia i morfologię wybranych przedstawicieli protistów. analizuje cechy organizmów zaliczanych do królestwa protistów. analizuje czynności życiowe wybranych przedstawicieli protistów planuje i prowadzi hodowlę pierwotniaków. wykonuje preparat mikroskopowy i prowadzi obserwację mikroskopową wybranych przedstawicieli protistów. analizuje zależności między budową, środowiskiem życia i czynnościami życiowymi protistów. definiuje pojęcia: mejoza pregamiczna, mejoza postgamiczna, izogamia, anizogamia, oogamia. wymienia sposoby rozmnażania wybranych przedstawicieli protistów. podaje przykłady organizmów rozmnażających się bezpłciowo i płciowo. ilustruje mechanizm koniugacji. rozróżnia mejozę pre- i postgamiczną. przedstawia graficznie cykl życiowy form haploidalnej i diploidalnej. analizuje mechanizm bezpłciowego rozmnażania się protistów. analizuje mechanizm i ocenia biologiczne znaczenie procesu koniugacji. analizuje i porównuje cykl życiowy form haploidalnej i

3 diploidalnej. określa miejsce mejozy w cyklach życiowych form haploidalnych i diploidalnych. podaje ogólną systematykę protistów. wymienia i klasyfikuje gatunki chorobotwórcze. uzasadnia wyodrębnienie królestwa Protista. ocenia ogólnobiologiczne znaczenie protistów. definiuje pojęcia: telom, linia rozwojowa. wymienia rodzaje organów roślinnych. wyjaśnia, w jaki sposób za pomocą teorii telomowej tłumaczy się pochodzenie organów roślinnych. analizuje warunki panujące na lądzie i porównuje je z warunkami środowiska wodnego. analizuje przebieg ewolucji głównych szczepów roślinnych. omawia środowisko i wymagania życiowe mszaków. charakteryzuje budowę morfologiczną i anatomiczną mszaków. analizuje przystosowania morfologiczne i anatomiczne mszaków do życia na lądzie. porównuje budowę wybranych przedstawicieli wątrobowców, mchów i torfowców. analizuje pochodzenie mszaków. definiuje pojęcia: gametofit, sporofit. wymienia i omawia charakterystyczne cechy gametofitu i sporofitu mszaków. porównuje budowę morfologiczną i anatomiczną gametofitu oraz sporofitu mszaków. analizuje związek pomiędzy zajmowanym środowiskiem a mechanizmem zapłodnienia u mszaków. analizuje cykl życiowy mszaków. udowadnia, że gametofit jest pokoleniem dominującym podaje systematykę mszaków. wymienia i rozróżnia rodzime gatunki mszaków. charakteryzuje zbiorowiska roślinne z przewagą mszaków. oznacza wg klucza pospolite gatunki mszaków występujące w Polsce. analizuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie mszaków. ocenia znaczenie mszaków w cyklu hydrologicznym. omawia morfologię oraz anatomię sporofitu i gametofitu paprotników. wyjaśnia pochodzenie paprotników. analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne paprotników do środowiska lądowego. porównuje budowę sporofitu i gametofitu paprotników.

4 wykazuje odrębność paprotników od mszaków. klasyfikuje tkanki roślinne. omawia charakterystyczne cechy poszczególnych rodzajów tkanek roślinnych. rozróżnia pod mikroskopem (na schemacie lub rysunku) poszczególne tkanki roślinne. analizuje i porównuje budowę i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych. wykonuje preparaty świeże i przeprowadza obserwację mikroskopową wybranych tkanek roślinnych. wykazuje podobieństwa funkcjonalne tkanek roślinnych i zwierzęcych( na przykładzie człowieka). wymienia i omawia cechy charakteryzujące sporofit i gametofit paprotników. omawia cykl życiowy paprotników. dowodzi, że sporofit jest pokoleniem dominującym. porównuje cykl życiowy paprotników jednako- i różnozarodnikowych. przedstawia graficznie przemianę pokoleń paprotników jednako- i różnozarodnikowych. porównuje przemianę pokoleń mszaków i paprotników. podaje systematykę paprotników. wymienia kopalne gatunki paprotników. wyjaśnia rolę paprotników w powstawaniu złóż węgla. wymienia i rozróżnia pospolite i chronione gatunki paprotników. oznacza wg klucza pospolite gatunki paprotników występujące w Polsce. analizuje i ocenia rolę oraz znaczenie paprotników w zbiorowiskach roślinnych. wymienia rodzaje i omawia funkcje organów roślin nasiennych. wymienia i omawia rodzaje ulistnienia. podaje przykłady metamorfoz korzenia, łodygi i liści. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną korzenia, łodygi i liścia. porównuje pierwotną i wtórną budowę korzenia i łodygi. udowadnia, że metamorfozy korzenia, łodygi i liści są wyrazem przystosowania rośliny do warunków środowiskowych i trybu życia. definiuje pojęcia: kwiat, kwiatostan, zapylenie, zapłodnienie, zalążek, woreczek zalążkowy, łagiewka pyłkowa, pyłek. wymienia organy rozrodcze roślin nagozalążkowych. omawia cykl rozwojowy roślin nagozalążkowych. analizuje budowę organów rozrodczych roślin nagozalążkowych.

5 analizuje mechanizm zapylenia i zapłodnienia roślin nagozalążkowych. porównuje przemianę pokoleń paprotników różnozarodnikowych i roślin nagozalążkowych. definiuje pojęcia: jednopienność, dwupienność, obupłciowość, samozapylenie, zapylenie krzyżowe, przedsłupność, przedprątność, różnosłupkowość. wymienia i rozróżnia elementy anatomiczne kwiatu. wymienia i rozróżnia rodzaje kwiatostanów. omawia cykl rozwojowy roślin okrytozalążkowych. podaje przykłady ważnych z gospodarczego punktu widzenia sposobów rozmnażania bezpłciowego roślin. analizuje budowę organów generatywnych roślin okrytozalążkowych. wykonuje narys kwiatu. analizuje morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne przystosowania roślin okrytozalążkowych do owadopylności i wiatropylności. analizuje mechanizm podwójnego zapłodnienia. porównuje budowę kwiatów wiatro- i owadopylnych. porównuje cykl rozwojowy roślin nago- i okrytozalążkowych. definiuje pojęcia: bielmo pierwotne i wtórne, nasienie, owoc. klasyfikuje owoce i nasiona. omawia sposoby rozprzestrzeniania się roślin nasiennych. podaje przykłady gospodarczego wykorzystania nasion i owoców analizuje mechanizm powstawania nasienia i owocu. analizuje budowę nasienia i owocu. planuje i przeprowadza badanie siły kiełkowania nasion. określa warunki kiełkowania nasion. porównuje powstawanie i rolę bielma roślin nago- i okrytozalążkowych. podaje systematykę roślin nagozalążkowych. wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione. charakteryzuje wybrane gatunki roślin nagozalążkowych. oznacza według klucza pospolite gatunki roślin nagozalążkowych uzasadnia konieczność prawnej ochrony roślin nagozalążkowych podaje systematykę roślin okrytozalążkowych. wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione. charakteryzuje wybrane gatunki roślin okrytozalążkowych. oznacza według klucza pospolite gatunki roślin okrytozalążkowych. porównuje budowę roślin jedno- i dwuliściennych. porównuje budowę roślin nago- i okrytozalążkowych.

6 wymienia i omawia wybrane formy ekologiczne roślin nasiennych. podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych form ekologicznych. analizuje skład gatunkowy wybranych zbiorowisk roślinnych. oznacza według klucza wybrane gatunki roślin nasiennych. definiuje pojęcia: plecha. strzępka, plektenchyma. opisuje środowisko i tryb życia grzybów. wymieni i omawia strategie odżywiania się grzybów. analizuje poziomy organizacji budowy ciała grzybów. analizuje hipotezy wyjaśniające pochodzenie grzybów. definiuje pojęcia: zarodnik, plemnia, lęgnia, gametangiogamia, somatogamia, dikarion, kariogamia. wymienia sposoby rozmnażania się grzybów. klasyfikuje zarodniki. analizuje sposoby rozmnażania płciowego i bezpłciowego grzybów. analizuje i porównuje przemianę pokoleń wybranych grup grzybów. podaje systematykę grzybów. wymienia i omawia specyficzne cechy królestwa grzybów. wymienia i rozróżnia gatunki grzybów trujących. wymienia i rozróżnia gatunki grzybów prawnie chronionych. podaje przykłady wykorzystania grzybów. omawia zasady prawidłowego zbioru grzybów. uzasadnia słuszność wyodrębnienia królestwa grzybów. oznacza według klucza pospolite gatunki grzybów kapeluszowych. analizuje rolę grzybów w procesie krążenia materii w przyrodzie. definiuje pojęcia: symbioza, mutualizm, helotyzm. omawia środowisko i tryb życia porostów. klasyfikuje porosty. wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną porostów. oznacza według klucza wybrane gatunki porostów. ocenia biocenotyczne znaczenie porostów jako organizmów pionierskich. przedstawia główne linie rozwojowe zwierząt. definiuje zwierzęta pierwo- i wtórouste. omawia środowisko i tryb życia gąbek. wymienia i rozróżnia typy komórek występujących u gąbek. klasyfikuje gąbki. wymienia i omawia sposoby rozmnażania się gabek.

7 analizuje pochodzenie zwierząt wielokomórkowych. porównuje rozwój zarodkowy zwierząt pierwo- i wtóroustych. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną gąbek. porównuje zasadnicze typy budowy gąbek. ocenia znaczenie gąbek. podaje systematykę parzydełkowców. omawia środowisko i tryb życia parzydełkowców. wymienia i rozróżnia rodzaje komórek występujących u parzydełkowców. omawia przemianę pokoleń parzydełkowców. wymienia i rozróżnia gatunki parzydełkowców występujące w Polsce. omawia przykłady protokooperacji i mutualizmu z udziałem parzydełkowców. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną parzydełkowców porównuje plan budowy polipa i meduzy. porównuje budowę stułbiopławów, krążkopławów i koralowców ocenia rolę parzydełkowców w środowisku. podaje systematykę płazińców. omawia środowisko i tryb życia płazińców. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną płazińców wolnożyjących. analizuje pochodzenie zwierząt trójwarstwowych. definiuje pojęcia: hermafrodytyzm, żywiciel pośredni, i ostateczny. omawia cykle rozwojowe wybranych pasożytów człowieka. wymienia pasożytnicze gatunki płazińców. analizuje morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne przystosowania płazińców do pasożytnictwa. porównuje budowę tasiemców i przywr. analizuje teorie wyjaśniające pochodzenie pasożytnictwa wśród płazińców. omawia środowisko i tryb życia nicieni (obleńców). wymienia i omawia cechy nicieni. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną nicieni. udowadnia pochodzenie nicieni. definiuje pojęcia: nematodoza, pasożyt polikseniczny, partenogeneza, dymorfizm płciowy. podaje systematyke obleńców. omawia cykle życiowe wybranych gatunków pasożytniczych nicieni. przedstawia podstawowe zasady profilaktyki zakażeń wywołanych przez nicienie.

8 analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne nicieni do pasożytnictwa. porównuje rozwój prosty i złożony. porównuje budowę oraz cykle życiowe płazińców i nicieni. definiuje pojęcia: celoma, metameria homonomiczna i heteronomiczna. wymienia i omawia cechy aromorfotyczne pierścienic. analizuje na przykładzie dżdżownicy budowę morfologiczną i anatomiczną pierścienic. analizuje pochodzenie pierścienic. podaje systematykę pierścienic. omawia środowisko i tryb życia pierścienic. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną wieloszczetów i pijawek. porównuje budowę i tryb życia wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek. ocenia rolę pierścienic w środowisku. uzasadnia rolę pierścienic w ewolucji stawonogów i mięczaków. podaje systematykę mięczaków. omawia środowisko i tryb życia mięczaków. wymienia i rozróżnia gatunki prawnie chronione. omawia budowę, biologię i znaczenie naukowe amonitów i belemnitów. analizuje morfologię, anatomię i fizjologię mięczaków. porównuje plan budowy ślimaków, małży i głowonogów. ocenia środowiskowe i gospodarcze znaczenie mięczaków. porównuje mięczaki z pierścienicami. ocenia znaczenie naukowe żywej skamieniałości jednotarczowca Neopilina galatheae. definiuje pojęcia: radiacja adaptatywna, miksocel, skrzela, płucotchawki, tchawki. omawia środowisko i tryb życia stawonogów. wymienia i omawia charakterystyczne cechy stawonogów. przedstawia przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne stawonogów do życia w wodzie i na lądzie. analizuje problemy, z jakimi zetknęli się przodkowie stawonogów, opanowując środowisko lądowe. analizuje pochodzenie stawonogów. analizuje budowę morfologiczną i anatomiczną przedstawicieli stawonogów. definiuje pojęcia: przeobrażenie niezupełne, przeobrażenie zupełne, linienie. podaje przykłady stawonogów holo- i hemimetabolicznych.

9 analizuje zasadnicze strategie rozrodcze stawonogów. porównuje rozwój prosty i złożony. ocenia znaczenie opieki nad potomstwem w sukcesie ewolucyjnym stawonogów. podaje ogólną systematykę stawonogów. wymienia i rozróżnia pospolite gatunki skorupiaków, pajeczaków, wijów i owadów. wymienia i rozróżnia gatunki stawonogów pranie chronionych. omawia zwyczaje życiowe owadów i pajaków. porównuje budowę i tryb życia skorupiaków, pajęczaków, wijów i owadów. analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne wybranych przedstawicieli stawonogów do zajmowanego środowiska życia. ocenia biocenotyczną i gospodarczą rolę stawonogów. analizuje znaczenie opieki nad potomstwem, polimorfizmu oraz struktury społecznej owadów w ewolucji tej grupy organizmów. definiuje pojęcia: zwierzęta pierwouste i wtórouste. wymienia i omawia charakterystyczne cechy strunowców. analizuje pochodzenie zwierząt pierwoustych i wtóroustych. analizuje pochodzenie strunowców. porównuje strunowce z bezkręgowcami. analizuje główne linie radiacyjne strunowców. podaje systematykę strunowców niższych. omawia środowisko i tryb życia lancetnika. analizuje morfologię, anatomie i fizjologię lancetnika. porównuje budowę lancetnika i bezkregowców. uzasadnia, dlaczego lancetnika można uważać za pierwowzór strunowca. podaje ogólną systematykę kręgowców. wymienia i omawia charakterystyczne cechy kręgowców. analizuje drzewo rodowe kręgowców. porównuje budowę kręgowców i niższych strunowców. udowadnia progresywny charakter zmian w budowie i biologii kręgowców. analizuje pochodzenie i tendencje ewolucyjne kręgowców. podaje systematykę bezżuchwowców i ryb. omawia środowisko i tryb życia ryb. charakteryzuje wybrane gatunki ryb. wymienia i rozróżnia gatunki ryb prawnie chronionych. omawia gospodarcze znaczenie ryb. omawia zwyczaje godowe, formy opieki nad potomstwem oraz wędrówki ryb.

10 analizuje morfologię, anatomię i fizjologię minoga i ryb. porównuje budowę i biologię ryb chrzęstnoszkieletowych i kostnopromienistych. ocenia wpływ rybołówstwa na życie i równowagę ekologiczną biocenoz wodnych. analizuje pochodzenie ryb. podaje systematykę płazów. wymienia i omawia charakterystyczne cechy płazów. wymienia i rozróżnia gatunki podlegające ochronie prawnej. charakteryzuje wybrane gatunki płazów. wymienia i omawia czynniki zagrażające płazom. wyjaśnia, dlaczego płazy stanowią obecnie jedną z bardziej zagrożonych wyginięciem grup organizmów. analizuje budowę i biologię meandrowców. analizuje morfologię, anatomię i fizjologię płazów. udowadnia związek pomiędzy budową i biologią płazów a zajmowanym środowiskiem życia. analizuje mechanizm rozrodu i rozwoju płazów. uzasadnia zależność rozrodu i rozwoju płazów od środowiska wodnego. analizuje pochodzenie płazów. ocenia naukowe znaczenie gatunku Latimeria chalumnae i Seymouria baylorensi. omawia środowisko i tryb życia gadów mezozoicznych i współczesnych. wymienia i omawia progresywne cechy gadów. analizuje pochodzenie i tendencje ewolucyjne gadów z uwzględnieniem form wymarłych. analizuje przyczyny i przebieg radiacji adaptatywnej gadów mezozoicznych. analizuje drzewo rodowe gadów. ustosunkowuje się do hipotez wyjaśniających przyczyny wyginięcia gadów mezozoicznych. podaje systematykę gadów. wymienia i rozróżnia gatunki prawne chronione. charakteryzuje wybrane gatunki gadów. analizuje morfologię, anatomię i fizjologię gadów. analizuje biologię rozrodu i rozwoju gadów. ocenia znaczenie błon płodowych w ewolucji gadów. porównuje budowę i biologię gadów i płazów. definiuje pojęcia: gniazdowniki, zagniazdowniki. podaje systematykę ptaków. wymienia i omawia progresywne cechy ptaków.

11 wymienia i rozróżnia gatunki ptaków prawnie chronione. charakteryzuje wybrane rzędy ptaków. omawia zjawisko wędrówek ptaków. analizuje przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne ptaków do lotu. analizuje mechanizmy umożliwiające ptakom utrzymanie wysokiego tempa przemiany materii i stałej temperatury ciała. ustosunkowuje się do hipotez wyjaśniających pochodzenie zdolności ptaków do aktywnego lotu. analizuje biologię rozrodu i rozwoju ptaków. porównuje strategie rozrodcze gniazdowników i zagniazdowników. ocenia biologiczne i gospodarcze znaczenie ptaków. uzasadnia znaczenie aktywnej opieki nad potomstwem w ewolucji ptaków. podaje systematykę ssaków. wymienia i omawia progresywne cechy ssaków. analizuje drzewo rodowe ssaków. analizuje przebieg i warunki radiacji adaptatywnej ssaków. określa przyczyny sukcesu ewolucji ssaków. omawia środowisko i tryb życia stekowców i torbaczy. wymienia oraz omawia progresywne i prymitywne cechy stekowców i torbaczy. określa stanowisko systematyczne stekowców i torbaczy. analizuje morfologię, anatomię i fizjologię stekowców i torbaczy porównuje budowę i biologię stekowców i torbaczy. omawia środowisko i tryb życia ssaków. wymienia i omawia rodzaje zębów ssaków. wymienia i omawia typy łożysk. analizuje morfologię, anatomię i fizjologię ssaków. dowodzi, że budowa i biologia ssaków jest wyrazem adaptacji do zajmowanego środowiska życia. analizuje biologię rozrodu i rozwoju ssaków. ocenia znaczenie opieki nad potomstwem w ewolucji ssaków. podaje systematykę ssaków. charakteryzuje wybrane rzędy ssaków. wymienia i rozróżnia gatunki ssaków prawnie chronione. podaje przykłady gospodarczego wykorzystywania ssaków. porównuje wybrane rzędy ssaków. analizuje ekologię i etologię wybranych gatunków ssaków. ocenia ekologiczne i gospodarcze znaczenie ssaków. dowodzi, że człowiek jest ssakiem.

12 Ekologia i biogeografia definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, biotop, ekosystem. podaje kryteria wyróżnienia autekologii i synekologii. dobiera odpowiednie materiały źródłowe potrzebne do nauki ekologii. analizuje możliwości praktycznego wykorzystania badań ekologii udowadnia związek ekologii z innymi dziedzinami biologii i gałęziami przemysłu. definiuje pojęcie: nisza ekologiczna. rozróżnia abiotyczne i biotyczne czynniki środowiska. podaje treść i interpretuje podstawowe prawa ekologiczne: prawo tolerancji ekologicznej i prawo minimum. analizuje wykresy zakresu tolerancji ekologicznej różnych organizmów. przedstawia w postaci wykresów zakresy tolerancji gatunków eury- i stenobiotycznych. analizuje wieloaspektowość pojęcia: nisza ekologiczna. przeprowadza badania wybranych czynników abiotycznych i na ich podstawie ocenia stan środowiska. definiuje pojęcia : populacja, pojemność i opór środowiska wymienia cechy populacji. omawia zjawisko terytorializmu. omawia populacyjne mechanizmy regulacji liczebności. przedstawia dane liczbowe ludności Polski oraz wybranych krajów świata w postaci piramid wieku i płci. analizuje strukturę przestrzenną, ilościową, wiekową, płciową i socjalną populacji. prowadzi badania rozmieszczenia osobników populacji i oblicza ich zagęszczenie. planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wpływ zagęszczenia na liczebność populacji. analizuje przyczyny zróżnicowania struktury i dynamiki rozrodczej populacji ludzkiej w różnych rejonach świata. definiuje pojęcie : biocenoza. rozróżnia i omawia rodzaje zależności troficznych w biocenozie. analizuje zmiany liczebności populacji w układzie drapieżnik ofiara. analizuje zależność między niszą ekologiczną a zjawiskiem konkurencji. ocenia rolę zależności międzygatunkowych w przyrodzie i w życiu człowieka. przewiduje możliwości wykorzystania allelopatii w rolnictwie

13 ekologicznym. definiuje pojęcia: zależności troficzne, producent, konsument, reducent, łańcuch i sieć troficzna, równowaga biocenotyczna. rozróżnia i klasyfikuje organizmy według ich przynależności do odpowiedniego poziomu troficznego. przedstawia zależności troficzne w biocenozach w postaci łańcuchów i sieci pokarmowych. wymienia i omawia konieczne warunki zachowania równowagi biocenotycznej. analizuje strukturę troficzną wybranych biocenoz lądowych i wodnych. porównuje pokarmowe łańcuchy spasania i łańcuchy detrytusowe analizuje przepływ energii przez biocenozę. uzasadnia stwierdzenie, że funkcjonowanie agrocenozy wymaga nakładów energii. definiuje pojęcia : biotop, ekosystem, produktywność, produkcja pierwotna i wtórna. opisuje ogólną strukturę i funkcjonowanie ekosystemu. klasyfikuje ekosystemy. omawia przepływ energii przez ekosystem. wyjaśnia, dlaczego nawet niewielkie stężenie środków ochrony roślin i metali ciężkich w środowisku jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia człowieka. analizuje powiązania pomiędzy biocenozą i jej biotopem. porównuje funkcjonowanie różnych ekosystemów. analizuje funkcjonowanie ekosystemów pozbawionych producentów. porównuje produktywność pierwotną i wtórną. udowadnia, że skrócenie łańcuchów pokarmowych może być potencjalnym źródłem ograniczenia kosztów produkcji żywności. definiuje pojęcia : sukcesja pierwotna i wtórna, klimaks. podaje przykłady sukcesji pierwotnej i wtórnej. porównuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej. określa przyczyny oraz kierunki sukcesji pierwotnej. analizuje wpływ działalności człowieka na przebieg sukcesji. planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące przebieg sukcesji. ocenia znaczenie procesu sukcesji w przyrodzie. definiuje pojęcia: biom, biosfera. wymienia rodzaje biomów lądowych i podaje ich rozmieszczenie geograficzne. podaje przykłady organizmów występujących w różnych obszarach biosfery.

14 wymienia gatunki roślin i zwierząt charakterystycznych dla poszczególnych biomów. charakteryzuje państwa roślinne i zwierzęce. analizuje strukturę oraz funkcjonowanie wybranych ekosystemów lądowych. określa przyczyny zróżnicowania państw roślinnych i zwierzęcych. uzasadnia wpływ czynników klimatycznych na rozmieszczenie gatunków roślin na kuli ziemskiej. przewiduje konsekwencje wpływu czynników zagrażających biomom. wymienia rodzaje ekosystemów wodnych. wymienia i rozróżnia gatunki organizmów charakterystycznych dla poszczególnych stref ekosystemów wodnych oraz omawia ich rolę. wymienia przyczyny zakłóceń prawidłowego funkcjonowania ekosystemów wodnych. porównuje warunki abiotyczne ekosystemów lądowych i wodnych. analizuje przyczyny i skutki eutrofizacji, zakwaszania i zasalania zbiorników wodnych. Organizm człowieka jako zintegrowana całość. Odżywianie się człowieka (rozszerzenie do w/w działu w zakresie podstawowym). definiuje terminy: potencjał wodny, potencjał osmotyczny, siła ssąca liści, parcie korzeniowe wymienia i rozróżnia elementy anatomiczne systemu transportującego roślin wyższych omawia zjawisko i wyjaśnia rolę parcia korzeniowego oraz siły ssącej liści zna wpływ pierwiastków biogennych i wybranych makroelementów na rośliny analizuje mechanizm transportu wody i asymilatów w roślinie porównuje znaczenie potencjału wodnego i osmotycznego w transporcie wody analizuje całokształt czynników wpływających na sprawność transportu wody porównuje transport apoplastyczny i symplastyczny wykazuje różnice pomiędzy transportem wody a transportem asymilatów zna zasadnicze etapy cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej zna istotę spoczynku nasion wyjaśnia mechanizmy (zewnętrzne i wewnętrzne) kiełkowania

15 wyjaśnia biochemiczne podłoże różnic między roślinami dnia długiego oraz krótkiego potrafi przeprowadzić doświadczenie polegające na przerwaniu stanu spoczynku nasion przedstawia graficzny model kiełkowania nad- i podziemnego demonstruje schemat przemian biochemicznych i fizjologicznych towarzyszących fotoperiodowi zna podstawowe czynniki środowiskowe wywołujące ruchy roślin i potrafi je nazwać charakteryzuje najważniejsze tropizmy oraz nastie przedstawia model pozwalający na rozróżnienie tropizmów i nasii Niektóre czynniki wywołujące choroby człowieka (dział opracowany w standardach dla zakresu podstawowego). Komórka jako podstawowa jednostka życia. Energia i życie omawia budowę mikroskopu świetlnego wyjaśnia zasady mikroskopowania wymienia powszechnie stosowane odczynniki używane do barwienia preparatów mikroskopowych przeprowadza obserwację mikroskopową uzasadnia konieczność barwienia preparatów przygotowuje świeży preparat mikroskopowy wykonuje i opisuje rysunek spod mikroskopu wymienia i omawia najważniejsze elementy mikroskopu elektronowego charakteryzuje techniki sporządzania preparatów mikroskopii elektronowej porównuje zasadę działania mikroskopu świetlnego i elektronowego porównuje obraz obiektu otrzymany przy użyciu mikroskopu elektronowego i świetlnego rysuje schemat biegu strumienia elektronów w mikroskopie elektronowym wymienia i omawia podstawowe metody badań molekularnych komórek uzasadnia potrzebę prowadzenia badań na poziomie molekularnym analizuje i porównuje przykłady biofizycznych i biochemicznych metod badań cytologicznych?

16 wymienia główne pierwiastki i związki chemiczne komórek omawia funkcje biologiczną wybranych pierwiastków, jonów i związków chemicznych analizuje dane liczbowe lub wykresy ilustrujące ilościowy i jakościowy udział chemicznych składników komórek lub organizmów planuje i przeprowadza doświadczalne badania wpływu makro- i mikroelementów na wzrost i rozwój roślin analizuje wpływ makro-, mikro- i ultraelementów na przebieg wybranych procesów życiowych organizmów omawia budowę chemiczną i właściwości cząsteczki wody wymienia przykładowe związki nieorganiczne występujące w komórkach oblicza zawartość procentową lub wagową w organizmach roślinnych analizuje wpływ właściwości fizycznych i chemicznych wody na funkcje, które pełni w komórkach planuje i przeprowadza doświadczalne badania zawartości wody w organach roślinnych określa i porównuje funkcje wybranych soli kwasów nieorganicznych w organizmach roślinnych i zwierzęcych klasyfikuje i omawia główne grupy związków organicznych budujących komórki wyjaśnia istotę hydrolizy posługuje się wzorami chemicznymi w przedstawianiu reakcji hydrolizy i polikondensacji oraz w omawianiu budowy chemicznej związków organicznych występujących w komórkach porównuje proces polimeryzacji i polikondensacji analizuje przyczyny istnienia nieograniczonej ilości rodzajów związków organicznych analizuje skład oraz procentowy udział pierwiastków w strukturze głównych rodzajów związków organicznych doświadczalnie identyfikuje cukry proste oraz skrobię w organach roślinnych prowadzi obserwację mikroskopową ziaren skrobi omawia budowę chemiczną i właściwości aminokwasów klasyfikuje białka wymienia i omawia biologiczne funkcje białek przedstawia chemiczny zapis tworzenia wiązań peptydowych identyfikuje białka w materiale pochodzenia roślinnego i zwierzęcego analizuje mechanizm denaturacji białek analizuje chemiczne i fizyczne podłoże elektroforezy i

17 chromatografii bibułowej omawia skład chemiczny elementarnej błony biologicznej wymienia i rozróżnia błony wewnątrzkomórkowe wymienia i omawia rodzaje transportu błonowego rozpoznaje pod mikroskopem ( na zdjęciach, schematach) poszczególne struktury błoniaste analizuje model płynnej mozaiki porównuje budowę, właściwości oraz funkcje błony komórkowej i błon wewnątrzkomórkowych udowadnia zależność pomiędzy budową błon biologicznych a ich funkcjami analizuje i porównuje mechanizm transportu czynnego i biernego ocenia biologiczne znaczenie ciągłości błon wewnątrzkomórkowych wymienia rodzaje ścian komórkowych wymienia i omawia funkcje ścian komórkowych prowadzi obserwację mikroskopową komórek bakterii, roślin i grzybów analizuje mechanizm powstawania pierwotnej i wtórnej ściany komórkowej uzasadnia biologiczne znaczenie inkrustacji i adkrustacji porównuje skład chemiczny ścian komórkowych bakterii, grzybów i roślin wymienia elementy strukturalne komórek prokariotycznych i eukariotycznych omawia skład chemiczny i właściwości cytoplazmy jako układu koloidowego rozróżnia i charakteryzuje ruchy cytoplazmy analizuje budowę i funkcje cytoplazmy podstawowej i cytoszkieletu planuje i wykonuje doświadczenie umożliwiające obserwację ruchów cytoplazmy porównuje budowę wici i rzęski analizuje rolę centrosomu i centrioli w organizacji struktur cytoszkieletu i wrzeciona kariokinetycznego definiuje pojęcia: potencjał osmotyczny, turgor, plazmoliza, deplazmoliza podaje skład chemiczny soku wakuolarnego wymienia i rozróżnia funkcje wakuoli porównuje system wakuolarny komórek roślinnych i zwierzęcych analizuje mechanizm zjawisk plazmolizy i deplazmolzy planuje i przeprowadza obserwację zjawiska plazmolizy analizuje wpływ roztworów izo-, hiper-, i hipotonicznych na

18 komórki wymienia i rozróżnia rodzaje plastydów rozpoznaje pod mikroskopem ( na zdjęciach, schematach) chloroplasty i mitochondria wymienia i lokalizuje rodzaje przemian metabolicznych zachodzących w chloroplastach i mitochondriach porównuje ultrastrukturę i funkcję plastydów i mitochondriów prowadzi obserwacje mikroskopowe chloroplastów i chromoplastów dowodzi pólautonomii plastydów i mitochondriów uzasadnia związek liczby mitochondriów z aktywnością metaboliczną komórek wymienia i omawia funkcje jądra komórkowego wymienia i rozróżnia rodzaje kariokinezy rozpoznaje pod mikroskopem( na zdjęciach, schematach) jądro komórkowe i rybosomy wyjaśnia rolę rybosomów w metabolizmie komórkowym analizuje organizację przestrzenną i skład chemiczny jądra komórkowego analizuje przemiany chromatyny w cyklu życiowy komórki definiuje pojęcia: enzym, apoenzym, koenzym, grupa prostetyczna wymienia i omawia rolę elementów składowych enzymów wymienia główne czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznych przedstawia zapis przebiegu reakcji enzymatycznej rysuje schemat lub wykonuje model enzymu ustosunkowuje się do stwierdzenia, że tylko białka mogły zostać enzymami analizuje wpływ wybranych witamin na aktywność enzymów porównuje wielkość energii aktywacji w reakcjach katalizowanych i niekatalizowanych uzasadnia słuszność stwierdzenia jeden enzym- jedna reakcja biochemiczna definiuje terminy: anabolizm, katabolizm, fosforylacja omawia budowę chemiczną ATP podaje przykłady reakcji anabolicznych i katabolicznych zapisuje schematycznie przebieg fosforylacji analizuje główne szlaki metabolizmu komórkowego porównuje typy fosforylacji analizuje rolę ATP w metabolizmie komórkowym omawia przebieg badań, które umożliwiły wyjaśnienie przebiegu fotosyntezy

19 zapisuje ogólne równanie fotosyntezy przedstawia istotę przemian fosforylacji fotosyntetycznej analizuje budowę i rolę chlorofilu analizuje działanie kompleksu sprzęgającego charakteryzuje przebieg fazy jasnej i ciemnej oblicza bilans energetyczny i węglowy reakcji fotosyntezy wymienia i omawia czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy planuje oraz przeprowadza doświadczenie ilustrujące wpływ oświetlenia i stężenia dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy interpretuje wykresy ilustrujące wpływ czynników zewnętrznych na tempo fotosyntezy porównuje przebieg fotosyntezy C3 i C 4 uzasadnia stwierdzenie, że podstawowym źródłem energii jest energia promieniowania słonecznego ocenia znaczenie fotosyntezy podaje przykłady organizmów chemoautotroficznych zapisuje ogólny schemat przebiegu chemosyntezy zapisuje przebieg reakcji utleniania wybranych związków chemicznych stanowiących źródło energii bakterii chemosyntetyzujących porównuje foto- i hemosyntezę ocenia rolę chemoautotrofów w cyklach biogeochemicznych ocenia ogólnobiologiczne znaczenie chemosyntezy zapisuje ogólną reakcję oddychania wewnątrzkomórkowego wymienia i lokalizuje fazy oddychania beztlenowego i tlenowego wymienia rodzaje fermentacji zapisuje ogólną reakcję fermentacji alkoholowej i mlekowej wyjaśnia teorię chemiosmotyczną Mitchella charakteryzuje mechanizmy wymiany gazowej roślin oraz zwierząt lądowych i wodnych analizuje przebieg oddychania beztlenowego i tlenowego porównuje bilans energetyczny glikolizy i oddychania tlenowego ocenia rolę procesów fermentacyjnych w środowisku i życiu człowieka porównuje przebieg wymiany gazowej u organizmów żyjących w środowisku wodnym i lądowym wymienia kolejne etapy syntezy tłuszczów wymienia azotowe produkty przemian metabolicznych aminokwasów i kwasów nukleinowych wyjaśnia konieczność usuwania z komórki (organizmu) azotowych produktów przemiany materii

20 lokalizuje i zapisuje schematycznie przebieg dezaminacji i oksydacji porównuje właściwości fizyczne oraz chemiczne amoniaku, mocznika i kwasu moczowego analizuje strategie usuwania azotowych produktów przemiany materii u zwierząt ocenia biologiczne znaczenie dezaminacji i oksydacji uzasadnia, dlaczego acetylo-coa jest ogniwem wiążącym przemiany metaboliczne cukrowców, tłuszczów i białek Genetyka podaje skład chemiczny nukleozydów i nukleotydów rozróżnia i charakteryzuje rodzaje wiązań w DNA wymienia zasadnicze cechy modelu DNA porównuje budowę chemiczną nukleozydów i nukleotydów analizuje cechy modelu budowy DNA opracowanego przez Watsona i Cricka określa okoliczności odkrycia struktury DNA przez Watsona i Cricka definiuje pojęcia: replikon, replikacja, widełki replikacyjne, fragmenty Okazaki wymienia czynniki replikacji wyjaśnia semikonserwatywnośc replikacji wyjaśnia, dlaczego na jednej nici replikacja odbywa się w sposób ciągły a na drugiej w nieciągły tłumaczy, dlaczego replikon jest podstawową jednostką replikacji opisuje mechanizmy reperujące błędy powstałe podczas replikacji analizuje na podstawie schematu przebieg i efekt doświadczenia Meselsona i Stahla interpretuje wyniki doświadczenia Meselsona i Stahla analizuje machanizm replikacji określa miejsce i stopień wierności replikacji analizuje przyczyny błędów podczas replikacji ocenia znaczenie semikonserwatywności i ogromnej wierności procesu replikacji analizuje rolę telomerów w procesie apoptozy komórek definiuje pojęcia: solenoid, chromatyna, chromatyda, chromosom wymienia i charakteryzuje kolejne poziomy organizacji DNA w komórce eukariotycznej analizuje i ocenia rolę histonów w pakowaniu DNA rysuje schemat (lub konstruuje model) budowy morfologicznej chromosomu

21 porównuje budowę chromosomu bakteryjnego i eukariotycznego definiuje pojęcia: genom, haploidalność, diploidalność, autosomy, chromosomy płci oblicza haploidalną i diploidalną liczbę chromosomów w jądrze komórkowym charakteryzuje priony i wyjaśnia etiologię BSE i choroby Creutzfeldta-Jakoba porównuje organizację i wielkość genomów wirusów, komórek priokariotycznych i eukariotycznych porównuje wielkość genomu człowieka z wielkością genomów innych organizmów analizuje związek pomiędzy wielkością genomu a jego pojemnością informacyjną definiuje pojęcie: gen wymienia i omawia cechy kodu genetycznego analizuje zmiany w rozumieniu pojęcia gen posługuje się tabelą kodu genetycznego porównuje rozumienie pojęcia gen jako jednostki strukturalnej, informacyjnej i dziedzicznej ocenia rolę mutacji genów i ich rekombinacji w ewolucji organizmów opisuje przebieg cyklu komórkowego wymienia i omawia fazy cyklu komórkowego wymienia kolejne fazy mitozy rozpoznaje na preparatach mikroskopowych (zdjęciach, schematach) poszczególne fazy mitozy określa rodzaj komórek ulegających podziałom mitotycznym analizuje przebieg kolejnych faz mitozy określa biologiczne skutki podziału mitotycznego definiuje pojęcia: biwalent, tetrada, chromosom homologiczny, crossing-over wymienia kolejne fazy mejozy rozpoznaje na preparatach mikroskopowych (zdjęciach, schematach) poszczególne fazy mejozy określa rodzaj komórek ulegających podziałowi mejotycznemu analizuje przebieg podziału mejotycznego określa biologiczne skutki podziału mejotycznego porównuje przebieg, efekt oraz znaczenie mitozy oraz mejozy ocenia znaczenie zjawiska crossing-over w ewolucji organizmów analizuje wpływ różnych czynników na przebieg cyklu komórkowego i podziałów komórkowych (promieniowanie, leki, np. talidomid)

22 definiuje pojęcia: rozmnażanie się, sporofit, gametofit, diplont, haplont rozróżnia rodzaje cykli życiowych organizmów przedstawia przemianę pokoleń wybranych organizmów analizuje proces namnażania się wirusów analizuje i porównuje cykl życiowy haplonta i diplonta określa miejsce podziału mejotycznego w cyklach życiowych organizmów definiuje pojęcia: allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność przedstawia historię i przebieg prac Mendla podaje treść I i II prawa mendla wyjaśnia znczenie krzyżówki testowej dla ustalania genotypów ustala w zadaniach rodzaje gamet, genotypy i fenotypy organizmów rodzicielskich i potomnych analizuje mechanizm niezależnego dziedziczenia jednej oraz dwóch cech analizuje mechanizm krzyżówki testowej interpretuje I i II prawo Mendla omawia założenia chromosomowej teorii dziedziczności wyjaśnia, na czym polega i kiedy występuje sprzężenie genów podaje współczesną interpretację II prawa Mendla wyjaśnia, na czym polega mapowanie genów analizuje mechanizm determinacji i dziedziczenia płci rozwiązuje zadania genetyczne ocenia rolę crossing-over w procesie dziedziczenia cech ocenia znaczenie mapowania genów dla rozwoju genetyki i medycyny definiuje pojęcia: geny niesprzężone, geny sprzężone, geny dopełniające się, allele wielokrotne, epistatyczne, hipostatyczne, kumulatywne wyjaśnia zjawiska: dominacji niezupełnej, epistazy, hipostazy analizuje działanie genów kumulatywnych rozwiązuje różne rodzaje zadań genetycznych definiuje pojęcia: transkrypcja, translacja opisuje przebieg transkrypcji i translacji ilustruje graficznie mechanizm transkrypcji i translacji ocenia znaczenie transkrypcji i translacji na poziomie pojedynczej komórki i całego organizmu analizuje związek pomiędzy budową genów a procesami obróbki posttranskrypcyjnej analizuje mechanizm translacji białek wirusowych wymienia elementy tworzące operon laktozowy?

23 wymienia systemy kontrolne działania genów w komórce eukariotycznej opisuje i ilustruje model operonu tryptofanowego analizuje model operonu laktozowego określa poziomy regulacji metabolizmu komórkowego ocenia znaczenie wielopoziomowości regulacji metabolizmu komórkowego definiuje pojęcia: mutacja, system naprawczy DNA, transformacja nowotworowa klasyfikuje mutacje wymienia i klasyfikuje czynniki mutagenne przedstawia ogólne mechanizm transformacji nowotworowej analizuje mechanizm powstawania mutacji genowych i genomowych ocenia efekty genotypowe, fenotypowe i populacyjne poszczególnych rodzajów mutacji analizuje mechanizm działania niektórych systemów naprawczych DNA ocenia znaczenie sprawnego działania systemów naprawczych DNA definiuje pojęcie: konflikt serologiczny podaje przykłady cech fizycznych warunkowanych jedno- i wielogenowo wyjaśnia mechanizm dziedziczenia cech fizycznych przedstawia w postaci krzyżówki genetycznej mechanizm dziedziczenia grupy krwi, czynnika Rh, płci i chorób sprzężonych z płcią rozwiązuje różne rodzaje zadań genetycznych wymienia i omawia metody i techniki stosowane w inżynierii genetycznej wyjaśnia, na czym polega terapia genowa wyjaśnia, na czym polega klonowanie organizmów podaje przykłady zastosowania genetyki w medycynie ocenia znaczenie możliwości sekwencjonowania genomów określa swoje stanowisko wobec problemu klonowania ludzi wymienia dziedziny życia (nauki), w których dostrzega wpływ genetyki podaje przykłady przyszłego, prawdopodobnego wykorzystania zdobyczy genetyki w nauce, hodowli i przemyśle ocenia wpływ rozwoju współczesnej genetyki (w tym proteomiki) na rozwój innych nauk przewiduje, jaką rolę mogą odegrać organizmy transgeniczne w rozwiązywaniu problemu głodu na świecie

24 Ewolucja definiuje pojęcia: ewolucja, ewolucjonizm wymienia nazwiska uczonych związanych z teorią ewolucji omawia przeddarwinowskie teorie przyrody porównuje założenia teorii ewolucji Linneusza i Lamarcka ocenia znaczenie prac Cuviera dla rozwoju myśli ewolucyjnej definiuje pojęcie: ewolucja biologiczna omawia historyczne podstawy teorii ewolucji przedstawia genezę teorii doboru naturalnego Darwina wymienia opisane przez Darwina przesłanki działania doboru naturalnego omawia założenia syntetycznej teorii ewolucji określa podstawowe cechy zmiany ewolucyjnej analizuje główne założenia teorii ewolucji drogą doboru naturalnego porównuje założenia teorii ewolucji Darwina-Wallace`a z założeniami syntetycznej teorii ewolucji ocenia współzależność rozwoju genetyki i ewolucjonizmu ocenia naukowe znaczenie teorii ewolucji klasyfikuje i rozróżnia dowody ewolucji podaje przykłady i omawia bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji ocenia i porównuje naukową przydatność bezpośrednich i pośrednich dowodów ewolucji analizuje i porównuje ważniejsze metody datowania znalezisk paleontologicznych ocenia znaczenie dowodów ewolucji dla rozwoju nauk biologicznych definiuje pojęcia: dobór naturalny, dobór płciowy, dryft genetyczny wymienia i omawia rodzaje doboru naturalnego wyjaśnia, dlaczego populacja nigdy nie znajduje się w stanie równowagi genetycznej, a więc ewoluuje przedstawia matematyczny zapis prawa Hardy`ego-Weinberga analizuje mechanizmy sprawcze ewolucji wynikające z prawa Hardy`ego-Weinberga analizuje na podstawie wykresów, porównuje mechanizm działania i efekty doboru naturalnego stabilizującego, kierunkowego i różnicującego analizuje rolę przypadku (dryft genetyczny) w procesach ewolucji określa przyczyny, dla których populację należy traktować jako

25 podstawową jednostkę ewolucyjną analizuje przebieg ewolucji genów definiuje pojęcia: izolacja, specjacja, filetyzm wymienia i klasyfikuje mechanizmy izolacyjne wymienia i rozróżnia rodzaje specjacji analizuje i porównuje poszczególne rodzaje izolacji ocenia skuteczność poszczególnych rodzajów izolacji jako barier uniemożliwiających przepływ genów między populacjami analizuje i porównuje mechanizmy powstawania nowych gatunków w wyniku ewolucji filetycznej i specjacji porównuje mechanizm specjacji sympatrycznej i allopatrycznej określa uwarunkowania i prawidłowości wymierania szczepów definiuje pojęcia: makroewolucja, mikroewolucja, konwergencja, dywergencja, radiacja adaptatywna podaje przykłady mikro- i makroewolucji podaje i omawia przykłady konwergencji i dywergencji podaje przykłady radiacji adaptatywnej ocenia znaczenie radiacji adaptatywnej dla przebiegu procesów ewolucyjnych ustosunkowuje się do twierdzenia, że ewolucja jest postępowa omawia historyczne koncepcje powstania życia na Ziemi przedstawia koncepcję Oparina dotyczącą powstania życia na Ziemi przedstawia współczesną koncepcję biogenezy wyjaśnia pochodzenie pierwszej komórki eukariotycznej analizuje przebieg i ocenia naukowe znaczenie doświadczenia Millera analizuje przebieg doświadczenia Oparina określa okoliczności powstania i cechy pierwszej komórki porównuje autogenną i endosymbiotyczną teorię powstania komórki eukariotycznej analizuje przebieg ewolucji roślin i zwierząt analizuje pochodzenie grzybów ocenia naukowe znaczenie skamieniałości przewodnich definiuje pojęcie: antropogeneza omawia charakterystyczne cechy rzędu naczelnych omawia specyficzne cechy gatunkowe człowieka wymienia etapy antropogenezy opisuje społeczny charakter życia hominidów określa warunki, czas i miejsce antropogenezy analizuje przebieg ewolucji naczelnych analizuje przebieg antropogenezy analizuje i porównuje kierunki zmian ewolucyjnych naczelnych,

26 form przedludzkich, praludzkich i ludzkich Elementy ochrony środowiska (dział opracowany w standardach dla zakresu podstawowego). Biologia stosowana definiuje pojęcia: biotechnologia, genomika, proteomika, markery nowotworowe wymienia i omawia techniki stosowane w biotechnologii omawia zalety i zagrożenia stosowania biotechnologii przedstawia swoje zdanie na temat poglądu, że wiek I stanie się erą rozwoju biotechnologii analizuje i ocenia znaczenie markerów nowotworowych i przeciwciał monoklonalnych w diagnozowaniu chorób człowieka omawia podstawowe typy fermentacji stosowanych na skalę przemysłową przedstawia zapis chemiczny reakcji fermentacji wyjaśnia, na czym polega immobilizacja enzymów i jakie czerpiemy z niej korzyści analizuje i porównuje sposoby uzyskiwania niektórych hormonów, antybiotyków i witamin podaje przykłady zastosowania biotechnologii w rolnictwie analizuje korzyści wynikające z wprowadzania genów wpływających na podniesienie walorów użytkowych roślin i zwierząt przewiduje skutki wprowadzania do środowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych definiuje pojęcia: plazmid, nukleza restrykcyjna, wektor podaje sposoby wykorzystania plazmidów analizuje podstawowe kierunki badań inżynierii genetycznej określa cechy dobrego wektora analizuje rolę enzymów restrykcyjnych i ligaz przedstawia w postaci rysunku zasadę tworzenia i łączenia się fragmentów DNA wymienia korzyści obecne i przyszłe płynące z rozwoju genetyki i biotechnologii analizuje problemy etyczne i moralne związane z rozwojem genetyki określa konieczne warunki bezpieczeństwa w zakresie prac inżynierii genetycznej

27 przewiduje możliwe kierunki rozwoju biotechnologii analizuje postanowienia i regulacje prawne w Polsce i na świecie związane z rozwojem inżynierii genetycznej STANDARDY OPRACOWANE PRZEZ NAUCZYCIELA BIOLOGII W ZS NR 1 W MILANÓWKU CEZAREGO KACZMARSKIEGO NA PODSTAWIE PROGRAMU NAUCZANIA NR DKOS / 02.

28