ZESPÓŁ SZKÓŁ W SIENIAWIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII

Transkrypt

1 ZESPÓŁ SZKÓŁ W SIENIAWIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII

2 WYMAGANIA EDUKACYJNE Justyna Kaciuba Rok szkolny 2013/1014

3 1. Podstawa prawna: Statut Zespołu Szkół w Sieniawie obowiązujące rozporządzenie MEN dotyczące zasad oceniania i klasyfikowania uczniów; podstawa programowa z biologii; standardy wymagań egzaminacyjnych z biologii; programy nauczania: - w klasach realizujących treści w zakresie podstawowym i rozszerzonym:dkos /02 (Operon)

4 2. Ogólne wymagania edukacyjne: K wymagania konieczne zapamiętywanie wiadomości P wymagania podstawowe zrozumienie wiadomości R wymagania rozszerzające stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D wymagania dopełniające stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych W wymagania wykraczające stosowanie wiadomości wykraczających poza program Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: Posiada wiadomości i umiejętności wykraczające poza program nauczania. Potrafi korzystać z różnych źródeł informacji wskazanych przez nauczyciela, oraz umie samodzielnie zdobywać wiadomości Systematycznie wzbogaca swoją wiedzę przez czytanie książek i artykułów o treściach ponadprogramowych. Wychodzi z samodzielnymi inicjatywami rozwiązywania konkretnych problemów zarówno w czasie lekcji jak i w pracy pozalekcyjnej. Bierze udział w konkursach przedmiotowych i odnosi w nich sukcesy. Starannie prowadzi zeszyt przedmiotowy, systematycznie odrabia zadania domowe, sumiennie i samodzielnie wykonuje polecenia nauczyciela, jest zawsze przygotowany do lekcji. Potrafi udowodnić swoje zdanie używając argumentacji będącej skutkiem nabytej wiedzy. Sprostał wymaganiom K + P + R + D + W

5 Ocenę bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: Opanował wiadomości i umiejętności określone programem nauczania i wymagania ponadpodstawowe. Sprawnie korzysta ze wszystkich dostępnych i wskazanych przez nauczyciela informacji. Samodzielnie rozwiązuje problemy i zadania postawione przez nauczyciela posługując się nabytymi umiejętnościami. Wykazuje się aktywną postawą w czasie lekcji. Potrafi poprawnie rozumować w kategoriach przyczynowo skutkowych wykorzystując wiedzę przewidzianą programem nauczania. Starannie prowadzi zeszyt przedmiotowy, systematycznie odrabia prace domowe. Jest zawsze przygotowany do lekcji. Sprostał wymaganiom K + P + R + D Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: Potrafi korzystać ze wszystkich poznanych źródeł informacji. Poprawnie rozumuje w kategoriach przyczynowo skutkowych. Jest aktywny na lekcji. Ma estetyczny zeszyt przedmiotowy, brak zadania zdarza mu się rzadko, jest przygotowany do lekcji, pracuje na lekcji zgodnie ze wskazówkami nauczyciela. Sprostał wymaganiom K + P + R. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: Potrafi pod kierunkiem nauczyciela korzystać z podstawowych źródeł informacji W czasie lekcji wykazuje się aktywnością w stopniu zadowalającym Prowadzi zeszyt przedmiotowy, odrabia zadania domowe.

6 Sprostał wymaganiom K + P + R Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: Przy pomocy nauczyciela potrafi wykonać proste polecenia wymagające zastosowań podstawowych wiadomości i umiejętności Stara się prowadzić zeszyt przedmiotowy Sprostał wymaganiom K Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: Nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać prostych poleceń wymagających zastosowania podstawowych umiejętności. Nie wykazuje chęci nadrobienia braków w wiadomościach, nie bierze udziału w lekcji Nie prowadzi zeszytu, nie odrabia zadań domowych Nie przejawia najmniejszego zainteresowania przedmiotem, wagaruje. Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny z każdego działu programowego, zawarte są w Przedmiotowych Zasadach Oceniania z Biologii dostępnych na stronie internetowej szkoły i u nauczyciela przedmiotu. Kryteria wobec ucznia z obniżonym poziomem wymagań Stara się brać aktywny udział w lekcji Przy pomocy nauczyciela potrafi wykonać proste polecenia wymagające zastosowania podstawowych umiejętności Stara się prowadzić zeszyt przedmiotowy, pisze zadania o obniżonym stopniu trudności adekwatnym do jego rozwoju intelektualnego.

7 Wykonuje czynności zalecone przez nauczyciela i dostosowane do jego możliwości i predyspozycji intelektualnych zgodnie z zaleceniami z Poradni Psychologiczno Pedagogicznej. Wykazuje zainteresowanie przerabianymi treściami. 3. Zasady i formy oceniania uczniów a)przygotowanie do zajęć: 1. Uczeń powinien być przygotowany na każdą lekcję. obejmuje go znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji. uzasadniona nieobecność ucznia na ostatniej lekcji lub szczególna sytuacja osobista mogą zwolnić ucznia z ww. powinności lecz uczeń powinien usprawiedliwić się przed lekcją nauczycielowi. uczeń może być w ciągu semestru raz nie przygotowany do lekcji.

8 Uwaga: Za nieprzygotowanie do lekcji rozumie się nie opanowanie materiału z trzech ostatnich lekcji, brak zadania domowego, brak podręcznika czy zeszytu. 2. Uczeń nieobecny na lekcji ma obowiązek uzupełnienia notatki w zeszycie przedmiotowym a także obowiązkowego zadania domowego. Gdy uczeń nie wykona ww. czynności uznawane jest to jako nieprzygotowanie ucznia do zajęć. b) Odpowiedź ustna : o Wypowiedzi ustne obejmują zakres trzech ostatnich lekcji o Pytania są jasno sformułowane. o Pytania przede wszystkim nie będą wymagały tylko odtwarzania wiadomości ale umiejętności ich stosowania w różnych sytuacjach. Odpowiedzi mogą być połączone z analizą schematów, wykresów, rysunków czy modeli. o Ważna jest samoocena ucznia. o Każdy uczeń powinien mieć od 1 do 3 ocen z pytania w czasie jednego semestru o Ocena z wypowiedzi jest zwięźle uzasadniana o Ocenę niedostateczną uczeń ma prawo poprawić w ciągu dwóch tygodni od jej otrzymania, do klasyfikacji semestralnej i rocznej brany jest pod uwagę wyższy stopień. c) sprawdzian lub praca klasowa zestaw zadań służących do sprawdzenia stopnia opanowania przez ucznia treści działu programowego o Odbywa się po zrealizowaniu działu programowego lub na koniec semestru o Jest zapowiedziany co najmniej tydzień wcześniej i potwierdzony wpisem do dziennika lekcyjnego o Zawiera kryteria uzyskania poszczególnych ocen.

9 o Odpisywanie kończy się dla ucznia otrzymaniem oceny niedostatecznej bez względu na to na jakim etapie został przyłapany na niesamodzielnym pisaniu. o W przypadku nie uczestniczenia w sprawdzianie (bez względu na przyczyny) uczeń ma obowiązek w okresie tygodnia od daty sprawdzianu poddać się tej formie sprawdzenia osiągnięć, w terminie ustalonym przez nauczyciela. Nie poddanie się tej formie skutkuje otrzymaniem oceny niedostatecznej. o Uczeń, który otrzymał ocenę niedostateczną ma prawo ją poprawić w ciągu dwóch tygodni. d) kartkówka: o Niezapowiedziana pisemna forma sprawdzania wiadomości i umiejętności ucznia, pozwalająca na systematyczne sprawdzanie jego postępów o Może obejmować maksymalnie pięć jednostek lekcyjnych i materiał będący pracą domową o Ma krótką formę i przewidziany czas na jej napisanie do 20 minut (przewiduje się również krótsze). o Częstotliwość sprawdzania wiadomości i umiejętności ucznia co najmniej raz w miesiącu o Uczeń, który nie był obecny pisze kartkówkę na najbliższej lekcji. e) zadania domowe forma obowiązkowych zajęć ucznia, której celem jest utrwalenie i pogłębienie wiadomości i umiejętności: o Prace domowe poprawiane są wyrywkowo w formie odpytania, kartkówki lub sprawdzenia. o Przy ocenianiu brana jest również pod uwagę estetyczność wykonania pracy domowej o Brak zadania(brak zeszytu) równoznaczny jest z otrzymaniem oceny niedostatecznej f) aktywność na lekcji uczestnictwo w lekcji, pomysłowość w rozwiązywaniu sytuacji problemowych, praca w grupie, praca indywidualna, twórczość, postawa świadcząca o trosce o środowisko naturalne i przyrodę, przejawianie inicjatywy, zaangażowanie, postawa cechująca się chęcią zdobywania wiedzy, pomoc innym uczniom

10 o Aktywność na lekcji wyraża się za pomocą plusów, brak aktywności np. nie uczestniczenie w pracy zespołowej, niespełnianie poleceń nauczyciela, brak zaangażowania skutkuje otrzymaniem minusów. Za trzy plusy uczeń może otrzymać ocenę bardzo dobry, za trzy minusy ocenę niedostateczną. g) referaty, samodzielne przygotowanie lekcji h) wykonanie pomocy dydaktycznej, napisanie pracy teoretycznej, pracy badawczej, opieka nad hodowlami roślin, nad pracownią biologiczną. i) zeszyt przedmiotowy o Każdy uczeń ma obowiązek prowadzenia zeszytu przedmiotowego, prowadzenia w nim starannych notatek, schematów, wykresów, rozwiązywania zadań i pisania prac domowych. o Brak zeszytu skutkuje otrzymaniem minusa. Za trzy minusy uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. o Zeszyt przedmiotowy podlega wyrywkowemu sprawdzeniu przez nauczyciela. o Niestaranne prowadzenie zeszytu oznacza otrzymanie minusa. o Nauczyciel na bieżąco ocenia zeszyt przedmiotowy j) podręcznik przedmiotowy. o Każdy uczeń ma obowiązek posiadania podręcznika obowiązującego na danym etapie kształcenia. o W czasie lekcji dwóch uczniów może korzystać z jednego podręcznika. k) uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych, olimpiadach i konkursach przedmiotowych, działanie na rzecz środowiska lokalnego, uczestnictwo w akcjach organizowanych przez szkołę. l) KULTURA OSOBISTA, STOSUNEK DO INNYCH UCZNIÓW I DO NAUCZYCIELA, SZACUNEK DLA PRACOWNIKÓW SZKOŁY. m) uczniów obowiązuje zakres materiału obejmujący treści prac domowych Kryteria oceny wypowiedzi pisemnych (sprawdziany i kartkówki): Ocena % uzyskanych punktów

11 Bardzo dobry 91 i więcej Dobry Dostateczny Dopuszczający Niedostateczny Poniżej 35 Warunki i zasady poprawy pisemnych prac oraz ocen. Sprawdziany i kartkówki oceniane i oddawane są w ciągu dwóch tygodni od terminu napisania. Rodzice mają prawo wglądu do prac pisemnych ucznia, zapoznania się z błędami i uzasadnieniem oceny. Prace są udostępnione do wglądu podczas konsultacji i wywiadówek. Uczeń ma prawo raz w ciągu semestru zgłosić nieprzygotowanie do zajęć. Ocenę otrzymaną na sprawdzianie i w wyniku wypowiedzi ustnej uczeń ma prawo poprawić do dwóch tygodni. Ocena uzyskana podczas poprawy jest wpisywana obok oceny prawidłowej. Przy ustaleniu oceny końcowej pod uwagę brana jest ocena wyższa. Zasady klasyfikacji śródrocznej i rocznej. Podczas ustalania oceny śródrocznej i rocznej uwzględniane są oceny cząstkowe uzyskane przez ucznia, przy czym największą wagę mają oceny ze sprawdzianów, odpowiedzi ustnych, kartkówek, pozostałe oceny są wspomagające. Ocena klasyfikacyjna nie jest średnią ocen cząstkowych. Uczestnictwo w konkursach i olimpiadach przedmiotowych nie jest warunkiem uzyskania oceny celującej. Może ją otrzymać uczeń, który wykazuje się opanowaniem treści pozaprogramowych zawartych szczegółowo w przedmiotowym systemie oceniania z biologii.

12 Uczeń, który otrzymał ocenę śródroczną niedostateczną zobowiązany jest do uzupełnienia braków z zakresu pierwszego półrocza i przystąpienia do sprawdzianu w terminie wyznaczonym przez nauczyciela. Uczeń może uzyskać wyższą od przewidywanej ocenę roczną z przedmiotu, jeśli do 3 dni od uzyskania informacji o przewidywanej ocenie rocznej klasyfikacyjnej zgłosi do nauczyciela prośbę o możliwości podniesienia oceny. Z zainteresowanym uczniem zostają ustalone terminy i zasady poprawy oceny. Niedotrzymanie przez ucznia warunków powoduje ustalenie końcowej oceny jak była przewidziana. Pozostałe informacje Rodzice mogą zapoznać się z wymaganiami edukacyjnymi zawartymi z Przedmiotowym Systemie Oceniania, który jest załącznikiem do Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania. Jest on dostępny w bibliotece szkolnej, na stronie internetowej oraz u nauczyciela przedmiotu. W czasie konsultacji rodzice od nauczyciela mogą dowiedzieć się o postępach swojego dziecka oraz o ewentualnych problemach z tym przedmiotem.

13 Wymagania edukacyjne, biologia klasa III A i IV TI, rok szkolny 2013/2014, zakres podstawowy Gen podstawowa jednostka dziedziczenia podaje współczesną definicję genu definiuje terminy: fenotyp, genotyp, linia czysta, allel, geny podzielone, homozygota dominująca i recesywna, heterozygota wyjaśnia stwierdzenie, że Grzegorz Mendel jest ojcem genetyki wyjaśnia określenie linia czysta" oraz pojęcia: allel dominujący, cecha dominująca, allel recesywny, cecha recesywna porównuje historyczną i współczesną definicję genu konstruje krzyżówki genetyczne ilustrujące dziedziczenie według praw Mendla wyjaśnia dlaczego geny znajdujące się w jednym chromosomie dziedziczą się niezgodnie z II prawem Mendla wyjaśnia, jak zmieniało się rozumienie pojęcia genu analizuje dziedziczenie dwóch cech porównuje budowę genów organizmów prokariotycznych i eukariotycznych analizuje znaczenie faktu występowania genów nakładających się dla biologii wirusów Moduł programowy 16. Informacja zapisana w genie i jej odczytywanie

14 definiuje pojęcia: kod genetyczny, kodon, omawia budowę kwasu transkrypcja, translacja rybonukleinowego, budowę i rolę wymienia i omówić podstawowe cechy rybosomów kodu genetycznego ilustruje schematycznym rysunkiem wymienia rodzaje RNA i ich funkcje budowę RNA biologiczne, elementy aparatu wyjaśnia, na czym polega obróbka translacyjnego posttranskrypcyjna RNA porównuje: budowę i funkcje RNA i DNA, posługuje się tabelą kodu genetycznego budowę i funkcje mrna, trna i rrna analizuje na modelach (schematach) budowę kwasu rybonukleinowego, przebieg transkrypcji i translacji wyjaśnia, dlaczego informacja genetyczna jest zakodowana wyjaśnia sposób odczytywania informacji genetycznej ocenia biologiczne znaczenie transkrypcji i translacji dla komórki (organizmu) streszcza zasady realizacji informacji genetycznej przedstawia w postaci schematycznych rysunków chemiczną budowę RNA porównuje przebieg i znaczenie poszczególnych etapów translacji przewiduje konsekwencje zaburzeń przebiegu transkrypcji i translacji określa źródła energii dla procesów transkrypcji i translacji

15

16 Moduł programowy 17. Poznawanie genomu człowieka zdefiniować pojęcia: genom, genotyp opisać kariotyp człowieka wyjaśnić różnicę między genotypem i charakteryzować metody badania ocenić przydatność badań kariotypu kariotyp wyjaśnić, na czym polega badanie genomu kariotypem kariotypu podaje przykłady komórek (organizmów) analizuje wielkość genomu u różnych haploidalnych i diploidalnych organizmów ilustruje budowę chromosomu określa haploidalna i diploidalna liczbę chromosomów w jądrze komórkowym, wielkość genomu człowieka oraz płeć człowieka na podstawie kariotypu rozróżnia autosomy i chromosomy płci na schemacie kariotypu człowieka

17 Moduł programowy 18. Zmiany w DNA i ich skutki definiuje pojęcia: mutacja, choroba genetyczna, badania (testy) prenatalne [E.Z.] wyjaśnia znaczenie terminów: mutacja recesywna, mutacja dominująca, gen sprzężony z płcią, gen autosomalny wymienia i omawia wybrane czynniki mutagenne [E.Z.] wymienia rodzaje testów prenatalnych klasyfikuje mutacje, choroby dziedziczne według kryterium rodzaju mutacji wywołującej chorobę przewiduje skutki oddziaływania wybranych mutagenów zaproponuje sposoby postępowania służące minimalizowaniu wpływu wybranych czynników mutagennych analizuje bezpośrednie przyczyny wybranych chorób dziedzicznych [E.Z.] oraz mechanizm powstawania mutacji genowych chromosomowych ocenia znaczenie testów prenatalnych w medycynie [E.Z.] wyjaśnia znaczenie mutacji w procesie ewolucji opisuje i omawia objawy wybranych chorób dziedzicznych [E.Z.] oraz efekty poszczególnych rodzajów mutacji określa konsekwencje poszczególnych rodzaj ów mutacj i [E.Z. ] przedstawia w postaci schematów poszczególne rodzaje mutacji analizuje proces mutagenezy jako molekularnego podłoża zmian ewolucyjnych ocenia znaczenie poradnictwa i diagnostyki chorób dziedzicznych ocenia wpływ czynników środowiskowych na występowanie chorób wielogenowych [E.Z.] charakteryzuje metody i techniki stosowane w diagnostyce chorób dziedzicznych

18 Moduł programowy 19. Inżynieria genetyczna - czyli jak wyręczyć naturę. definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, enzymy restrykcyjne, wektory, transformacja, geny i organizmy transgeniczne, klonowanie, terapia genowa [E.Z.] określa obiekt badań inżynierii genetycznej charakteryzuje wektory ocenia bezpośrednie znaczenie genetyki dla człowieka [E.Z.] wymienia metody stosowane w inżynierii genetycznej, przykłady zastosowania genetyki i inżynierii genetycznej (w tym w diagnostyce i leczeniu chorób człowieka) [E.Z.] wyjaśnia, co to są lepkie końce i w jaki sposób cecha ta jest wykorzystywana; na czym polega klonowanie; na czym polega terapia genowa [E.Z.] analizuje możliwości wykorzystania genetyki w rolnictwie i hodowli zwierząt opisuje i omawia metody i techniki inżynierii genetycznej, sposoby wykorzystywania genetycznie zmodyfikowanych organizmów do syntezy szczepionek, leków i przeciwciał [E.Z.] określa korzyści i zagrożenia wynikające z ingerencji człowieka w genomy organizmów i z możliwości praktycznego wykorzystania zdobyczy biotechnologii [E.Z], [E.E] ocenia przydatność inżynierii genetycznej analizuje mechanizm powstawania organizmów transgenicznych oraz korzyści wynikające z wykorzystania biotechnologii w procesach syntezy szczepionek i leków [E.Z] przewiduje kierunki rozwoju genetyki w przyszłości

19 Moduł programowy 20. Rodzaje i źródła zmienności w przyrodzie definiuje pojęcia: różnorodność wymienia i omawia tezy teorii ewolucji porównuje poszczególne rodzaje wyjaśnia zjawisko radiacji adaptatywnej uzasadnia stwierdzeniu, że zmienność jest biologiczna, ewolucja, zmienność, dobór drogą doboru naturalnego zmienności i ich znaczenie w ewolucji podstawową cechą życia naturalny, dobór sztuczny rozróżnia i porównuje rodzaje zmienności określa molekularne podłoże zmian wymienia podłoża zmienności, dowody w przyrodzie ewolucyjnych przebiegu ewolucji charakteryzuje podłoże doboru ocenia zjawisko radiacji adaptacyjnej wyjaśnia przyczyny poszczególnych naturalnego, rodzaje doboru naturalnego rodzaj ów zmienności oraz znaczenie porównuje skutki mikro- i makroewolucji, pojęć: zmienność międzyosobnicza i dobór naturalny i dobór sztuczny presja selekcyjna, a także wyjaśnić co udowodnia tezę, że molekularnym przedstawia drzewo rodowe podłożem zmian ewolucyjnych są mutacje analizuje mechanizm powstawania poszczególnych rodzajów zmienności, drzewa rodowe ilustrujące rozwój ewolucyjny wybranych organizmów

20 Moduł programowy 21. Elementy antropogenezy definiuje pojęcia: antropogeneza, hominizacja wymienia i omawia kolejne etapy antropogenezy, charakterystyczne cechy człowieka; omawia i charakteryzuje rasy ludzkie opisuje przebieg hominizacji; ilustruje rodowód człowieka; charakteryzuje formy przed- i praludzkie analizuje drzewo rodowe hominidów i dowody ewolucji hominidów; ocenia znaczenie rozwoju komunikacji (mowa), technika (ogień, narzędzia) i kultury; Moduł programowy 22. Różnorodność biologiczna

21 definiuje terminy: mejoza post- i pregamiczna, sporofit, gametofit, gametangia, sporangia, gatunek biologiczny, gametofit, sporofit, przemiana pokoleń, plecha, strzępka, strzępka komórczakowa, mikoryza, obojnactwo, rozdzielnopłciowość, metamorfoza, żywiciel pośredni i ostateczny, przeobrażenie niezupełne, przeobrażenie zupełne, linienie, rodzaje przeobrażenia występujące u owadów; wymienia i podaje nazwy głównych taksonów systematycznych w porządku wstępującym i zstępującym; zwierząt, cechy komórki prokariotycznej; podstawowe funkcje życiowe bakterii i protistów; cechy komórki eukariotycznej i charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do królestwa protistów; przykłady chorób wywoływanych przez pierwotniaki; źródła oraz drogi zakażeń [E.Z.]; grupy królestwa roślin; przykłady gospodarczego wykorzystania grzybów; pasożytnicze gatunki płazińców, obleńców i stawonogów; przykłady adaptacji roślin do życia w warunkach środowiska lądowego, ogólną budowę morfologiczną stawonogów oraz wybranych gromad; cykle rozwojowe wybranych pasożytów człowieka [E.Z.]; przykłady gospodarczego wykorzystywania roślin nasiennych; określa pozycję systematyczną człowieka w odpowiednich taksonach systematycznych (królestwo, typ, gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek) omawia i opisuje zadania systematyki i taksonomii; ogólne zasady nomenklatury binominalnej; środowiska życia, formy morfologiczne i rozmnażanie bakterii; wybranych przedstawicieli protistów; budowę i biologiczną rolę nasion; sposoby rozmnażania się grzybów; budowę morfologiczną i wybrane cechy budowy anatomicznej zwierząt; tryb życia wybranych typów królestwa zwierząt; środowisko i tryb życia stawonogów; ogólną budowę; wymienia i omawia lub opisuje środowiska życia oraz wymagania życiowe zwierząt; specyficzne cechy królestwa grzybów; charakterystyczne cechy stawonogów; swoiste cechy strunowców i kręgowców (w tym także gromad); rolę organów wegetatywnych i generatywnych roślin; wymienia i rozróżnia elementy strukturalne kwiatu; gatunki grzybów trujących i prawnie chronionych [E.E] wylicza typy królestwa grzybów i zwierząt oraz ogólnie je charakteryzuje; wyjaśnia technikę oznaczania gatunków oraz konstrukcji kluczy i przewodników; rolę endospor; znaczenie wiedzy o biologii rozmnażania wybranych protistów [E.Z.]; znaczenie biologiczne mszaków i rolę paprotników w powstawaniu złóż węgla; zasady prawidłowego zbioru grzybów [E.E.; E.Z.]; identyfikuje pospolite gatunki należące do protistów oraz pospolite i chronione identyfikuje i rozpoznaje gatunki grzybów, roślin i zwierząt; określa pozycję systematyczną wybranych organizmów; porównuje sposoby oddychania bakterii ocenia znaczenie bakterii dla środowiska i gospodarki człowieka; analizuje zróżnicowanie morfologiczne bakterii, zróżnicowanie morfologiczne i funkcjonalne protistów, cykle rozwojowe wybranych grup roślinnych, drzewo rodowe ilustrujące ewolucję zwierząt; projektuje prosty klucz do oznaczania pospolitych organizmów; ocenia znaczenie różnych sposobów odżywiania się bakterii dla środowiska oraz znaczenie biologiczne protistów; uzasadnia, dlaczego lancetnika można uważać za pierwowzór strunowca; omawia podstawowy model przemiany pokoleń i systematykę stawonogów; klasyfikuje podstawowe gatunki protistów według przynależności systematycznej wyjaśnia przebieg cykli rozwojowych roślin nago- i okrytozalążkowych charakteryzuje grupy organizmów zaliczanych do poszczególnych królestw i typów porównuje kryteria taksonomiczne zastosowane przez Linneusza z kryteriami stosowanymi obecnie, sposoby odżywiania i rozmnażania protistów, budowę gametofitu oraz sporofitu różnych grup roślin, cykl rozwojowy roślin nago- i okrytozalążkowych. budowę oraz realizację podstawowych funkcji życiowych u pajęczaków, skorupiaków i owadów, rozmnażanie i rozwój organizmów różnych gromad stawonogów planuje i wykonuje doświadczenie obrazujące przebieg fermentacji alkoholowej zakłada, prowadzi oraz dokumentuje hodowlę grzybów pleśniowych planuje, zakłada i prowadzi hodowle wybranych zwierząt (dżdżownic, ślimaków, patyczaków, świerszczy, ryb akwariowych i ssaków: świnek morskich, białych myszy) oraz dokumentuje jej przebieg uzasadnia podział organizmów na pięć królestw oraz słuszność wyodrębnienia królestwa grzybów stosuje klucze i przewodniki do identyfikacji wybranych rodzajów i gatunków roślin i zwierząt

22 oraz pozycję systematyczną wybranych organizmów; wykonuje preparat mikroskopowy i prowadzić obserwację mikroskopową, na przykład drożdż gatunki roślin [E.E.] porównuje budowę bakterii cudzo- i samożywnej; budowę komórki pro- i eukariotycznej; budowę wybranych typów zwierząt bezkręgowych i strunowców; bezkręgowce ze strunowcami charakteryzuje główne grupy protistów, środowisko życia, wymagania życiowe i budowę mszaków, paprotników i nasiennych; charakteryzuje oraz porównuje sposoby odżywiania się bakterii; klasyfikuje kręgowce według różnych kryteriów; analizuje cechy komórki prokariotycznej i komórki eukariotycznej, czynności życiowe bakterii, protistów, mechanizm podwójnego zapłodnienia, mechanizm powstawania nasienia i owocu, budowę nasienia i owocu, potrzebę ochrony gatunkowej roślin, rolę grzybów w procesie krążenia materii w przyrodzie [E.E.], sposoby rozmnażania grzybów, budowę morfologiczną przedstawicieli stawonogów, morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne przystosowania zwierząt do pasożytnictwa, warunki panujące na lądzie i porównuje je z warunkami środowiska wodnego;

23 Moduł programowy 23. Ekologia - nauka o życiu Moduł programowy 24. Biogeografia - rozmieszczenie organizmów i jego przyczyny Moduł programowy 25. Ochrona środowiska - wpływ człowieka na różnorodność biologiczną definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, biotop, ekosystem, ekologia, autekologia, synekologia; opisuje ogólna strukturę i funkcjonowanie ekosystemu; klasyfikuje ekosystemy; podaje kryteria wyróżnienia autekologii i synekologii; wymienia czynniki środowiskowe; definiuje pojęcia: nisza ekologiczna, zakres tolerancji ekologicznej, minimum, maksimum życiowe; podaje treść i interpretuje podstawowe prawa ekologiczne: prawo tolerancji ekologicznej i prawo minimum; rozróżnia abiotyczne i biotyczne czynniki środowiska; wyjaśnia, które organizmy należą do gatunków wskaźnikowych; klasyfikuje rośliny pod względem wymagań środowiskowych (np.: wilgotności, oświetlenia); definiuje pojęcia: populacja, pojemność i opór środowiska, rozrodczość, śmiertelność; wymienia cechy grupowe populacji biologicznej; definiuje pojęcia: biocenoza, konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, komensalizm, protokooperacja, mutualizm; wymienia typy oddziaływań międzypopulacyjnych; analizuje zmiany liczebności populacji w analizuje możliwości praktycznego wykorzystania badań ekologii; udowodnia związek ekologii z innymi działami biologii i gałęziami przemysłu; przedstawić w postaci wykresów zakresy tolerancji gatunków eurybiotycznych i stenobiotycznych; analizuje wykresy zakresu tolerancji ekologicznej różnych organizmów; omawia czynniki wpływające na liczebność populacji; omawia zjawisko terytorializmu; przedstawia dane liczbowe ludności Polski oraz wybranych krajów świata w postaci piramid wieku; charakteryzuje poszczególne parametry grupowe populacji; przeprowadzić badania rozmieszczenia osobników populacji i oblicza ich zagęszczenie; analizuje strukturę przestrzenną, ilościową, wiekową, płciową i socjalną populacji; rozróżnia i omawia rodzaje zależności troficznych w biocenozie; dobiera odpowiednie przykłady populacji ilustrujących zależności antagonistyczne lub protekcjonistyczne; charakteryzuje i porównuje stosunki antagonistyczne i nieantagonistyczne; omawia przepływ energii przez ekosystem; rozróżnia i klasyfikuje organizmy według ich przynależności do odpowiedniego określa przyczyny sukcesu ewolucyjnego ssaków; wyjaśnia znaczenie pojęć: produktywność, produktywność pierwotna i wtórna; netto, brutto; omawia krążenie węgla, azotu, siarki i fosforu w przyrodzie; definiuje pojęcia: sukcesja, sukcesja pierwotna i wtórna, sukcesja auto- i heterotroficzna, klimaks, antropopresja; wyjaśnia znaczenie terminów: rozrodczość maksymalna i rzeczywista, śmiertelność minimalna i ekologiczna; wymienia i omawia konieczne warunki zachowania równowagi biocenotycznej; klasyfikuje cykle biogeochemiczne; charakteryzuje państwa roślinne i zwierzęce; wybiera wskaźniki zanieczyszczeń wód potrzebne do samodzielnego wykonania analiz; podaje przykłady synantropów i organizmów zawleczonych; wyjaśnia związek między intensyfikacją, chemizacją, melioracją, mechanizacją rolnictwa oraz stosowaniem nowych odmian w produkcji rolnej a różnorodnością biologiczną; wyjaśnia związek między promieniowaniem a możliwością wystąpienia chorób nowotworowych; uzasadnia słuszność wyboru produktów spożywczych nie zawierających konserwantów, barwników, analizuje cykle biogeochemiczne węgla, azotu, siarki; dobiera odpowiednie materiały źródłowe potrzebne do nauki ekologii; wyjaśnia, na czym polega zjawisko synergizmu; porównuje znaczenie pojęć: optimum fizjologiczne, optimum ekologiczne; przeprowadza badania wybranych czynników abiotycznych i na ich podstawie ocenia stan środowiska [E.E]; analizować wieloaspektowość pojęcia: nisza ekologiczna; omawia populacyjne mechanizmy regulacji liczebności; wyjaśnia zasadę Alleego; analizuje wykresy ilustrujące rodzaje krzywych przeżywania i wzrostu populacji; analizuje przyczyny zróżnicowania struktury i dynamiki rozrodczej populacji ludzkiej w różnych rejonach świata; analizuje zależność między niszą ekologiczną a zjawiskiem konkurencji; ocenia rolę zależności międzygatunkowych w przyrodzie i w życiu człowieka; przewiduje możliwości wykorzystania allelopatii w rolnictwie ekologicznym; ilustruje funkcjonowanie różnych ekosystemów; wyjaśnia, dlaczego nawet niewielkie stężenie środków ochrony roślin i metali ciężkich w środowisku jest poważnym

24 układzie drapieżnik - ofiara; poziomu troficznego; antyutleniaczy, emulgatorów i zagrożeniem dla zdrowia człowieka [E.Z.; definiuje pojęcia: biocenoza,: biotop, przedstawia zależności troficzne w zmiękczaczy; E.E.]; ekoton, ekosystem, zależności troficzne, biocenozach w postaci łańcuchów i sieci omawia Nową Kartę Ziemi ustaloną na porównuje pokarmowe łańcuchy spasania i producent, konsument, reducent, łańcuch i pokarmowych; Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro; łańcuchy detrytusowe; sieć troficzna, równowaga biocenotyczna, analizuje strukturę troficzną wybranych przedstawia szczegółowe zalecenia i porównuje produktywność pierwotną i produktywność, produkcja pierwotna i biocenoz lądowych i wodnych; zasady zrównoważonego rozwoju ustalone wtórną; wtórna; omawia rolę organizmów w cyklach na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro; uzasadnia stwierdzenie, że analizuje przepływ energii, krążenie biogeochemicznych; charakteryzuje wybrane parki narodowe; funkcjonowanie agrocenozy wymaga materii (powiązania pomiędzy biocenozą i podaje sposoby przeciwdziałania lokalizuje na mapie Polski poszczególne nakładów energii; jej biotopem); zakłóceniom w przebiegu cykli parki narodowe; analizuje funkcjonowanie ekosystemów wymienia pierwiastki biogenne i omawia biogeochemicznych; podaje przykłady rezerwatów przyrody, pozbawionych producentów; ich rolę; ocenia wpływ człowieka na przebieg cykli parków krajobrazowych, pomników udowodnia, że skrócenie łańcuchów wyjaśnia podłoże efektu cieplarnianego i biogeochemicznych; przyrody, obszarów chronionego pokarmowych może być potencjalnym przewiduje jego konsekwencje; wyjaśnia i porównuje przebieg sukcesji krajobrazu najbliższej okolicy; źródłem ograniczenia kosztów produkcji wyjaśnia znaczenie terminów: cykl pierwotnej i wtórnej; podaje przykłady roślin, zwierząt, żywności; biogeochemiczny, pula zasobów, pula analizuje wpływ działalności człowieka na grzybów i porostów chronionych w porównuje cykl biogeochemiczny węgla i wymienna, amonifikacja, nitryfikacja; przebieg sukcesji; Polsce; azotu; podaje przykłady sukcesji pierwotnej i wymienia gatunki roślin i zwierząt analizuje osiągnięcia genetyki w planuje i przeprowadza doświadczenie wtórnej; charakterystyczne dla poszczególnych kontekście rozwoju innych dziedzin nauki, ilustrujące przebieg sukcesji; określa przyczyny oraz kierunki sukcesji biomów; w tym medycyny. ocenia znaczenie procesu sukcesji w pierwotnej; analizuje strukturę oraz funkcjonowanie przyrodzie; definiuje pojęcia: biom, biosfera; wybranych ekosystemów lądowych; określa przyczyny zróżnicowania państw podaje przykłady organizmów przedstawia czynniki wpływające na roślinnych i zwierzęcych; występujących w różnych obszarach środowisko przyrodnicze; analizuje przyczyny i skutki eutrofizacji, biosfery; podaje przykłady krajobrazów zakwaszania i zasalania zbiorników wymienia rodzaje biomów lądowych i kulturowych i przyrodniczych; wodnych; omawia ich rozmieszczenie geograficzne; określa przyczyny zanieczyszczeń wody, przedstawia powstawanie kwaśnych przedstawia podział elementów gleby, powietrza; deszczy w postaci reakcji chemicznych; środowiska przyrodniczego; wymienia wskaźniki fizykochemiczne i analizuje związek między spadkiem dzieli zasoby przyrody na odnawialne i biologiczne służące do określania stanu różnorodności biologicznej a nieodnawialne; czystości wód; oddziaływaniem człowieka na środowisko; przyporządkowuje przykłady zasobów wymienia rodzaje zanieczyszczeń ocenia skutki stosowania chemicznych przyrody do odnawialnych i powietrza i gleby; środków ochrony roślin na środowisko nieodnawialnych; porównuje smog kwaśny z przyrodnicze; przedstawia podział krajobrazu; fotochemicznym; przedstawia alternatywne rozwiązania, wymienia przykładowe zanieczyszczenia omawia powstawanie kwaśnych deszczy, które stosowane w rolnictwie ograniczą wody, gleby, powietrza; smogu, dziury ozonowej i efektu jego negatywny wpływ na środowisko wyjaśnia pojęcia: kwaśne deszcze, smog, cieplarnianego; przyrodnicze; efekt cieplarniany, dziura ozonowa, przedstawia bezpośrednie i pośrednie analizuje związek między pojawieniem się zmęczenie gleby, erozja, degradacja, oddziaływanie człowieka na środowisko chorób a spożywaniem pokarmów introdukcja, organizm zawleczony, oraz jego skutki; zawierających szkodliwe dodatki do urbanizacja, organizm synantropijny, podaje przykłady chemicznych środków żywności; industrializacja; ochrony roślin; argumentuje twierdzenie, że ochrona określa przyczyny erozji i degradacji wymienia przykłady zanieczyszczeń środowiska jest koniecznością; gleby; środowiska wpływających niekorzystnie omawia etapy oczyszczania ścieków; podaje podstawowe źródła i rodzaje na zdrowie człowieka; ocenia znaczenie stosowania rolnictwa promieniowania; przedstawia przykłady szkodliwych zintegrowanego i ekologicznego pod wyjaśnia pojęcia: schorzenie somatyczne, konserwantów i związków chemicznych kątem ochrony środowiska choroba zawodowa; dodawanych do żywności; przyrodniczego; omawia zasadę zrównoważonego rozwoju; omawia wpływ hałasu i wibracji na analizuje rozporządzenia zawierające wymienia międzynarodowe organizacje zdrowie człowieka; regulacje prawne ochrony przyrody i działające na rzecz ochrony środowiska; środowiska; proponuje alternatywne sposoby wykorzystuje różne źródła informacji w oszczędzania zużycia surowców aktualizowaniu aktów prawnych

25 przedstawia różnorodne działania na rzecz ochrony krajobrazu oraz przyrody; podaje przykłady czynnej i biernej ochrony przyrody; wymienia parki narodowe w Polsce; wyjaśnia pojęcia: reintrodukcja, bank genów, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo zintegrowane; wymienia nadrzędne akty prawne regulujące ochronę przyrody i środowiska w Polsce podaje przykłady organizacji zajmujących się w Polsce ochroną przyrody oraz edukacja ekologiczną. ocenia potrzebę rozwoju biotechnologii w kontekście działań praktycznych, które mogą być wykorzystane w różnych dziedzinach życia.

26