ZNACZENIE LASÓW W ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM. Dr inż. Marek Maciantowicz

Transkrypt

1 ZNACZENIE LASÓW W ŚRODOWISKU PRZRODNICZM Dr inż. Marek Maciantowicz

2 Lasy pokrywają 31% lądowej powierzchni Ziemi Lasy na świecie zajmują powierzchnię blisko 4 mld ha. Około 80% zasobów stanowią lasy publiczne. Plany zagospodarowania posiada około 1,6 mld ha lasów (40%). 2

3 Lasy są domem dla 300 mln ludzi na całym świecie, a 1,6 miliarda ludzi na Ziemi utrzymuje się z zasobów leśnych 3 Źródło:

4 W lasach żyje 80% gatunków wszystkich organizmów lądowych na Ziemi Źródło: 4

5 LAS W POLSCE Forests in Poland 9,3 mln ha 29,2% powierzchni 5

6 Lesistość województwa wynosi 49% i jest największa w Polsce. Lesistość Polski według województw - stan na r. (GUS) 6

7 ADMINISTRACJA LEŚNA NA TERENIE RDLP W ZIELONEJ GÓRZE Lasy Skarbu Państwa (98,5%) w województwie lubuskim są zarządzane przez nadleśnictwa znajdujące się na terenie: RDLP Zielona Góra RDLP Szczecin RDLP Poznań RDLP Wrocław Draw ieński PN RDLP SZCZECIN BIERZWNIK Bierzwnik Bar linek Głusko GŁUSKO BARLINE K STRZE LCE KRAJE ŃS KIE SMOLARZ RÓ ŻAŃS KO Strzelce K ra je ńs kie Różańsko Kleśno KŁO DAWA Kłodawa Dębno RDLP PIŁA Dre zde nko G o rzó w W lkp. BO GDANIE C KARWIN DĘ BNO Bogdaniec PN Ujśc ie Wa rty LUBNIEWICE Mię dzy chód Skwie rzy na SKWIERZNA OŚNO LUBUSKIE MIĘ DZ CHÓD Lubniewice MIĘ DZ RZE CZ Sulęc in Oś no Lubuskie SULĘCIN BO LEWICE Mię dzy rze cz RZE PIN TRZCIEL TO RZ M Rzepin Tr zciel Bole wice Torzy m RDLP ŚWIEBODZIN Świebodz in Cybink a RDLP POZNAŃ BABIM OST B TNICA KRO SNO Bytnica C BINKA Babimost Os ie cznic a Wolsztyn Sulec hów WOLSZTN SULECHÓW Brzózk a Gubin BRZÓ ZKA ZIELO NA GÓ RA Zie l o na G ór a Zielona Góra GUBIN Wilkanowo Przy siółe k Rybno PRZTOK RDLP ZIELONA GÓRA SŁAWA Ś LĄS KA Włoszak owice Sła wa Lubsko WŁO SZAKOWICE KRZ STKOWICE NO WA S ÓL Nowogród B obrz ański LUBS KO Nowa Sól GŁOG ÓW Ża ry LIPINKI Głogów Ża ga ń SZPRO TAWA Szpr ota wa Wy miark i WMIARKI ŻAGAŃ Przem ków Świętosz ów PRZEMKÓW ŚWIĘTOS ZÓ W RDLP WROCŁAW 7 POZNAŃ Lasy prywatne stanowią 1,2 % Lasy gminne 0,3%

8 W woj. lubuskim siedliska borowe zajmują 76,1% W Polsce 54,0% 8

9 W woj. lubuskim sosna zwyczajna zajmuje 86,0% W Polsce 68,6% 9

10 ZNACZENIE LASÓW W ŚRODOWISKU PRZRODNICZM Wpływ na stan różnorodności biologicznej Współtworzenie struktury ekologicznej kraju, w tym korytarzy ekologicznych Właściwości retencyjne ochrona przed powodziami Ochrona przed zmianami klimatycznymi - wiązanie CO 2 Ochrona środowiska życia człowieka Ochrona krajobrazu Lasy wpływają w istotny sposób na ochronę środowiska poprzez pełnione przez nie funkcje ochronne i społeczne oraz produkcyjne, realizowane zgodnie z zasadami trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. 10

11 Wpływ na stan różnorodności biologicznej Konwencja o różnorodności biologicznej, wypracowana podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r., wniosła nowe elementy do filozofii i praktyki ochrony środowiska. Zobowiązała do działań na rzecz zachowania różnorodności biologicznej również na terenach nie podlegających ochronie, użytkowanych gospodarczo, w tym w lasach. Lasy spełniają szczególną rolę w ochronie różnorodności biologicznej, ponieważ pomimo znaczących przekształceń nadal zachowują duży stopień naturalności, cechują się znacznym zróżnicowaniem siedlisk i są ostoją wielu gatunków roślin, grzybów i zwierząt, a także stanowią ważne ogniwo spajające inne ekosystemy i znacząco wpływają na ich stan. 11

12 Różnorodność biologiczna w Polsce W Polsce żyje około 75 tysięcy gatunków: mikroorganizmy i grzybowce - ponad gat. rośliny naczyniowe - około 2750 gatunków. zwierzęta gatunków. W Polsce zarejestrowano dotychczas gatunków zwierząt, w tym stawonogów. Fauna kręgowców liczy około 620 gatunków. Według szacunkowych ocen specjalistów liczba gatunków występujących u nas wynosi około Ponadto w Polsce stwierdzono: 360 rodzajów ekosystemów 485 zespołów roślinnych 12

13 Według ocen naukowców w polskich lasach występuje około 60-70% wszystkich dotychczas poznanych i opisanych krajowych organizmów dziko żyjących (Zawadzka 2002). 13

14 Ochrona różnorodności biologicznej w lasach: Zachowanie stanowisk chronionych gatunków roślin i grzybów, Ochrona gniazd i miejsc rozrodu gatunków strefowych, Zachowanie drzew dziuplastych, Zachowanie drzew martwych i rozkładających się, Ochrona cennych elementów środowiska przyrodniczego: źródlisk, bagien śródleśnych, itp., Pozostawianie około 5% drzewostanów bez ingerencji gospodarczej Eliminowanie gatunków obcych, Podejmowanie aktywnej ochrony, zwiększającej różnorodność biologiczną poprzez tworzenie nowych oraz rewitalizację zniekształconych siedlisk gatunków, mała retencja, Program Natura 2000 i ochrona leśnych siedlisk Natura 2000, Uczestnictwo właścicieli lasów w programach finansowanych ze środków UE (np. LIFE). 14

15 15 Martwe drewno Deadwood

16 Martwe drewno Wielowymiarowa przestrzeń życiowa dla ogromnej liczby organizmów, w tym wąsko wyspecjalizowanych. 16

17 Na terenie RDLP w Zielonej Górze za ostoje ksylobiontów zostało uznanych tej pory 4297 wydzieleń leśnych o łącznej powierzchni 7649,09 ha, co stanowi 1,74% powierzchni lasów. 17 Źródło: Gutowski i in Drugie życie drzewa. WWF Polska

18 FUNKCJE EKOLOGICZNE MARTWEGO DREWNA Niezależnie od pochodzenia martwego drewna, jego formy i ilości w lesie można wyróżnić cztery główne funkcje spełniane zarówno przez martwe drzewa stojące jak i leżące: a) modyfikacja warunków siedliskowych; b) pośredni i bezpośredni wpływ na różnorodność gatunkową oraz kondycję populacji niektórych gatunków roślin i zwierząt; c) wpływ na warunki siedliskowe i różnorodność biologiczną w ciekach i zbiornikach wodnych położonych w kompleksach leśnych oraz poza nimi; d) modyfikacja krążenia pierwiastków w ekosystemie leśnym. (Solon 2000) 18

19 19 Jelonek rogacz Lucanus cervus największy chrząszcz Europy

20 Rozmieszczenie jelonka rogacza na podstawie PCKZ (2004) oraz na podstawie inwentaryzacji w Lasach Państwowych w roku

21 Martwe drewno na 438 powierzchniach BioSoil Forest Biodiversity Na 95 % powierzchni było martwe drewno 21

22 PROJEKT AKTWNEJ OCHRON REALIZOWANE PRZEZ LAS PAŃSTWOWE

23 Lasy Państwowe podejmują liczne inicjatywy służące zachowaniu różnorodności biologicznej i odtwarzaniu zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim Program zachowania leśnych zasobów genowych, Program restytucji jodły w Sudetach Zachodnich, Program restytucji cisa Program reintrodukcji głuszca i wiele innych. Bardzo dużo projektów jest realizowanych wspólnie z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami naukowymi. 23

24 Ochrona strefowa Rozmieszczenie bielika Haliaeetus albicilla w Polsce obecnie około 700 par. Źródło: Materiały Komitetu Ochrony Orłów Lasy Państwowe wspólnie z Komitetem Ochrony Orłów rozpoczęły ochronę strefową na terenie RDLP Szczecin, jeszcze przed wejściem rozwiązań prawnych w 1983 r. 24

25 Ochrona rybołowa Pozostawianie pojedynczych sosen w wieku powyżej 150 lat Budowa sztucznych platform gniazdowych 25

26 PROGRAM ODBUDOW POPULACJI ZAJĄCA I KUROPATW W Nadleśnictwie Świebodzin, od 2004 roku, w specjalnie przygotowanych zagrodach, w warunkach zbliżonych do naturalnych, hodowane są zające. Wykorzystując warunki terenowe, uruchomiono dodatkowo program odchowu piskląt kuropatwy. W ciągu 4 lat realizacji przedsięwzięcia udało się wzbogacić krajobraz polny w kilkudziesięciu miejscach w Polsce o ponad 600 zajęcy i prawie 8 tys. kuropatw.

27 Współtworzenie struktury ekologicznej kraju Lasy pełnią istotną rolę w kształtowaniu struktur ekologicznych przestrzeni przyrodniczej, takich m.in. jak strefy ekotonowe oraz korytarze ekologiczne. Strefy ekotonowe to strefy przejściowe między różnymi środowiskami, charakteryzujące się wielowarstwową strukturą, dużym bogactwem gatunkowym i zróżnicowanym strefowym układem pasów roślinnych (w przypadku lasu są to tzw. granice lasu). Korytarze ekologiczne Zalesianie, realizowane w ramach Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, poprzez tworzenie połączeń między kompleksami leśnymi utrzymuje ciągi migracyjne zwierząt i tworzy korytarze ekologiczne (np. pasma lasu w krajobrazie bezleśnym lub połączone liniowo wyspy leśne w krajobrazie rolniczym). 27

28 Natura obszary specjalnej ochrony ptaków 849 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, które w przyszłości będą specjalnymi obszarami ochrony siedlisk. Łącznie obszary Natura 2000 zajmują 19,7% pow. Polski W tym 45% to są LAS Natura 2000 Polska 28

29 ROLA LASÓW W KONTEKŚCIE GLOBALNCH ZMIAN KLIMATCZNCH WPŁW ZJAWISK O CHARAKTERZE KLĘSKOWM NA LAS HURAGAN POŻAR POWODZIE (gwałtowne wezbrania) 29

30 I - Stała powierzchnia próbna zlokalizowana w oddz. 319 na terenie Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego PN. Pow. 0,36 ha o wymiarach 60x60 m II Transekt Paczoskiego Liczebność sosny zmniejszyła się 2x, świerka 3x, wzrosła liczebność grabu 2x i lipy 25x. 30

31 ROLA LASÓW W PROCESIE ZMIAN KLIMATCZNCH PRZCZNA- wylesienia (zmiany form użytkowania) OFIARA - wzrost wrażliwości na czynniki szkodotwórcze, zmiany zasięgów, BENEFICJENT - zwiększony przyrost biomasy, efekt nawożeniowy REMEDIUM na zmiany globalne 31

32 ROLA LASÓW W PROCESIE ZMIAN KLIMATCZNCH Wiązanie węgla Łagodzenie zjawisk o charakterze klęskowym - głównie gwałtownych wezbrań (mała retencja) Łagodzenie klimatu lokalnego Zachowanie przestrzeni życiowej dla ginących gatunków 32

33 Właściwości retencyjne lasów Lasy oddziałują na obieg wody w zlewni rzecznej, wpływając na zmniejszenie zagrożeń powodziowych i łagodzenie skutków suszy dzięki większej, w porównaniu z gruntami rolnymi, zdolności retencjonowania wód opadowych, a także wpływając na poprawę jakości wód przepływających przez ekosystem. Gleba leśna zawdzięcza swoją porowatość nagromadzeniu próchnicy w ściółce, korzeniom wchodzącym głęboko w grunt oraz faunie glebowej. Mała retencja stosowana w lasach odnosi się do działań związanych z zatrzymaniem jak największej ilości wody w jej powierzchniowym i przypowierzchniowym obiegu. Dzieje się to przy zastosowaniu zabiegów, które dzielą się na: techniczne: budowa małych zbiorników wodnych, zastawek, jazów, nietechniczne: zalesienia, zadrzewienia, roślinne pasy ochronne, zachowanie oczek wodnych i mokradeł. 33

34 Wiązanie CO 2 Zgodnie z Ramową Konwencją o Zmianach Klimatycznych ratyfikowaną przez Polskę, gospodarka leśna jest szansą redukcji koncentracji CO 2 w atmosferze, co w efekcie powinno wpłynąć na łagodzenie zmian klimatu. Wśród priorytetów Polityki Klimatycznej Polski strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2020, wymieniona jest redukcja emisji gazów cieplarnianych poprzez m.in. działania w zakresie leśnictwa. Wyróżniane są dwa kierunki działań pomocne w redukcji przez lasy CO 2 : 1. Magazynowanie węgla w lesie Lasy część pobranego węgla magazynują w postaci materii organicznej. Szacuje się że w Polsce ilość węgla związanego w biomasie drzewnej wynosi 736 mln ton. 34

35 2. Substytucja paliw kopalnych bioenergią wyprodukowaną z dendromasy W wyniku spalania biomasy do atmosfery wraca CO 2, który był pochłaniany w trakcie wzrostu spalanej rośliny. Inaczej jest w przypadku spalania paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej i gazu), ponieważ uwalniany jest CO 2, który był usunięty z atmosfery wiele milionów lat temu. W wyniku spalania biomasy, jeśli procesy jej wzrostu i użytkowania są zrównoważone, nie następuje przyrost netto (emisja minus pochłanianie) CO 2. Biomasa może być produkowana w sposób celowy (plantacje energetyczne) lub jej źródłem mogą być sortymenty drzewne, odpady powstające w trakcie operacji wykonywanych w ramach gospodarki leśnej i przemysłowego przerobu drewna. Biomasa może być wykorzystywana bezpośrednio jako źródło energii cieplnej lub zamieniana na gaz, energię elektryczną lub paliwa płynne. 35

36 Trwale zrównoważona gospodarka leśna Trwale zrównoważona gospodarka leśna pełni ważną rolę w ochronie środowiska, gdyż wspiera realizację przez lasy ich funkcji ekologicznych oraz przyczynia się do zachowania trwałości lasu. Prowadzi się ją z uwzględnieniem w szczególności następujących celów: zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą; ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody; ochrony gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie; ochrony wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni, w szczególności na obszarach wododziałów; produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu. 36

37 Lasów w Polsce przybywa Od zakończenia II wojny światowej przybyło w Polsce 2,5 mln ha lasów. W 1945 r. lasy pokrywały jedynie 21% naszego kraju, obecnie jest to 29,2%. Zwiększają się również zasoby drewna Obecnie są to 2,3 mld m3. Ale w roku 1967 zasoby drzewne wynosiły tylko 1 mld m3.

38 Dziękuję za uwagę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej Górze ul. Kazimierza Wielkiego 24a Zielona Góra rdlp@zielonagora.lasy.gov.pl tel , fax