STRATEGIA ROZWOJU SPO ECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KO CIERSKIEJ NA LATA

Transkrypt

1 STRATEGIA ROZWOJU SPO ECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KO CIERSKIEJ NA LATA DIAGNOZA SYTUACJI WYJ CIOWEJ Opracowanie: zespó konsultantów firmy Doradztwo i Szkolenia TREK w sk adzie: dr hab. Jacek So tys, Jacek Lendzion, Piotr Stoppa, Jaros aw Marciuk, Katarzyna Jankowska, Jacek Zdrojewski, SIERPIE 2010 r.

2 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 2 Spis tre ci: 1. Podstawowe informacje o Powiecie Ko cierskim Po o enie Powiatu Ko cierskiego na tle województwa pomorskiego i Aglomeracji Trójmiejskiej Rys historyczny Czasy prehistoryczne i okres w drówek ludów Okres od redniowiecza do ko ca XVIII wieku Okres zaborów Okres mi dzywojenny Okres II wojny wiatowej Okres po II wojnie wiatowej Podzia administracyjny Powiatu Ko cierskiego Warunki naturalne i podstawowe cechy przestrzeni Po o enie powiatu na tle regionów fizycznogeograficznych Polski Ukszta towanie powierzchni Klimat Hydrografia Surowce mineralne Struktura przestrzenna u ytkowania gruntów Warunki dla rozwoju rolnictwa i produkcji Warunki ekologiczne oraz krajobrazowe przestrzeni, predyspozycje dla rozwoju turystyki i rekreacji Warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji Lasy Demografia Ludno i jej rozmieszczenie Prognozy demograficzne dla Powiatu Ko cierskiego Dost pno komunikacyjna Powiatu Ko cierskiego Analiza wewn trznej dost pno ci komunikacyjnej powiatu Analiza dost pno ci powiatu w uj ciu regionalnym Infrastruktura techniczna Transport i komunikacja Infrastruktura drogowa Infrastruktura kolejowa Transport lotniczy... 64

3 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rower jako rodek transportu Transport publiczny Gospodarka wodno- ciekowa, gazownictwo oraz energetyka Gospodarka ciekowa Gospodarka wodna Energetyka i energia odnawialna Zbiorcze systemy zaopatrywania w ciep o G ówne potrzeby rozwojowe Gospodarka odpadami Infrastruktura spo eczna i jako ycia miesza ców O wiata i edukacja Ochrona zdrowia Gospodarka mieszkaniowa Kultura, sport, rekreacja Bezpiecze stwo publiczne Opieka spo eczna Gospodarka i rynek pracy Ogólny profil gospodarczy obszaru Zasoby lokalne Struktura rodzajowa gospodarki Podmioty gospodarki narodowej w Powiecie Ko cierskim Struktura zatrudnienia i bezrobocie Zatrudnienie w Powiecie Ko cierskim Bezrobocie: stan, dynamika i struktura Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Popyt na prac Mo liwo ci rozwoju gospodarczego Powiatu Ko cierskiego pod k tem poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy Dzia ania na rzecz rozwoju gospodarczego Wsparcie udzielane przez samorz dy gminne Dzia ania Powiatowego Urz du Pracy w Ko cierzynie Dzia ania Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie Dzia ania Lokalnych Grup Dzia ania Stolem i Chata Kociewia Dzia ania instytucji otoczenia biznesu Podsumowanie i wnioski wynikaj ce z diagnozy stanu gospodarki Ziemi Ko cierskiej Stan rodowiska naturalnego Powietrze atmosferyczne Stan czysto ci wód Rzeki Jeziora

4 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wody podziemne Obszary chronione Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Rezerwaty przyrody Pomniki przyrody Obszary Natura Turystyka Walory i atrakcje turystyczne obszaru Powiatu Ko cierskiego i okolicy Walory przyrodnicze Atrakcje turystyczne Zabytki architektury i pomniki przyrody Imprezy i wydarzenia wizerunkowe Punkty informacji turystycznej Atrakcje turystyczne s siednich regionów Ruch turystyczny Charakterystyka bazy turystycznej i oko oturystycznej Obszary funkcjonalne rozwoju turystyki w Powiecie Ko cierskim Pó nocna i wschodnia cz powiatu Ko cierzyna Po udniowa i zachodnia cz powiatu Obszar Jeziora Wdzydze Dominuj ce formy aktywno ci turystycznej Stan docelowy rozwoju turystyki na Ziemi Ko cierskiej i dzia ania z tym zwi zane System wspó pracy dla rozwoju turystyki Porównanie gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego Powierzchnia i ludno Zró nicowanie pod wzgl dem przestrzeni i warunków naturalnych Rolnictwo Dost pno komunikacyjna Planowanie strategiczne Finanse gmin Powiatu Ko cierskiego Wspó praca lokalna, ponadlokalna i mi dzynarodowa Uwarunkowania zewn trzne rozwoju Powiatu Ko cierskiego Strategia Lizbo ska Wspólna Polityka Rolna w latach Strategia Rozwoju Kraju do roku Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata

5 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony, miasta, obszary wiejskie Przysz o polityki spójno ci po roku Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa onego rozwoju sprzyjaj cego w czeniu spo ecznemu Polityka spójno ci po 2013 r. Po dane kierunki reformy. Dokument problemowy Polityka Spójno ci jako skuteczna, efektywna i terytorialnie zró nicowana odpowied na wyzwania rozwojowe Unii Europejskiej Podsumowanie analizy mo liwo ci przysz ego wsparcia obszaru Ziemi Ko cierskiej po roku

6 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 6 1. Podstawowe informacje o Powiecie Ko cierskim 1.1. Po o enie Powiatu Ko cierskiego na tle województwa pomorskiego i Aglomeracji Trójmiejskiej Powiat Ko cierski po o ony jest na Pojezierzu Kaszubskim, które terytorialnie zajmuje centraln cz województwa pomorskiego. Jest jednym z 16 powiatów ziemskich województwa. Pod wzgl dem wielko ci Powiat Ko cierski zajmuje 8 miejsce w województwie, jego powierzchnia wynosi 1.165,85 km², co stanowi 6,4 % ca ej powierzchni województwa pomorskiego. Po o enie Powiatu na tle województwa przedstawia rysunek 1, wskazuj c jednocze nie na po o enie powiatu wzgl dem zidentyfikowanych w Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego obszarów problemowych. Rysunek 1. Po o enie Powiatu Ko cierskiego na tle województwa pomorskiego i zidentyfikowanych na jego terenie obszarów problemowych ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, UMWP 2009

7 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 7 Od strony po udniowej Powiat Ko cierski graniczy z powiatem starogardzkim i chojnickim, od wschodniej z powiatem starogardzkim i gda skim, od pó nocnej z powiatem kartuskim a od zachodniej z powiatem bytowskim. Granica z Aglomeracj Trójmiejsk zosta a dodatkowo zaznaczona na rysunku kolorem czerwonym. Odleg o ci od stolicy powiatu miasta Ko cierzyny do wa niejszych o rodków regionalnych wynosz odpowiednio: Do Gda ska 56 kilometrów (lotnisko w R biechowie 51 kilometrów); Do Kartuz 30 kilometrów; Do Bytowa 35 kilometrów; Do Starogardu Gda skiego 51 kilometrów; Do Tczewa 66 kilometrów; Do L borka 70 kilometrów. Obszar Powiatu Ko cierskiego w ca o ci nie zosta zakwalifikowany jako obszar strukturalnie s aby, nie wchodzi równie w obszar Aglomeracji Trójmiejskiej. Ponadto na jego terenie nie identyfikuje si regionalnych centrów koncentracji potencja u. Wskazuje to, pomimo centralnego po o enia obszaru powiatu na mapie województwa, na zagro enie potencjaln marginalizacj obszaru powiatu przy kszta towaniu polityki rozwoju województwa. Problem ten dotyczy równie cz ciowo s siednich powiatów po o onych w centralnej cz ci województwa. Miasto Ko cierzyna, podobnie jak Bytów, w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa zosta a zakwalifikowana jako potencjalny o rodek II rz du 1, tj. o rodek, który mo e dysponowa wielko ci i potencja em rozwojowym, o ile dokona integracji odpowiednio rozleg ych obszarów funkcjonalnych, poprzez systemy transportu publicznego, infrastruktury i skoordynowanej polityki przestrzennej. 1 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Woj. Pomorskiego (PZPWP) przyjmuje nast puj c hierarchi o rodków i obszarów obs ugi w ramach systemu osadniczego województwa pomorskiego: A. O RODKI PONADREGIONALNE (1. Centralny o rodek aglomeracji, 2. O rodki uzupe niaj ce aglomeracji a. Regionalne i b. Lokalne, 3. O rodki krystalizuj ce sie osadnicz na obszarach ci g ego zainwestowania), B. O RODKI REGIONALNE równowa enia rozwoju (I rz du, II rz du i potencjalne o rodki II rz du), C. O RODKI PONADGMINNE. ród o: PZPWP 2009, str W tym kontek cie ranga Ko cierzyny w hierarchii o rodków obs ugi jest bardzo niska. Z miast powiatowych równie nisk rang w województwie ma obok Ko cierzyny tylko Bytów.

8 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 8 Wskazuje to na obecn nisk rang o rodka miejskiego Ko cierzyny oraz jego ma e i wy cznie potencjalne znaczenie w skali regionu jako o rodka wzrostu. Powiat Ko cierski nie znajduje si jednocze nie w obecnej i potencjalnej strefie Aglomeracji Trójmiejskiej, okre lonej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, lecz graniczy z tym obszarem od pó nocy (wzd u granicy powiatu ko cierskiego, który w ca o ci wchodzi w potencjalny obszar aglomeracji, oraz granicy z gmin Przywidz w powiecie gda skim), stanowi c tym samym bezpo rednie zaplecze obszaru aglomeracji. Po o enie Powiatu Ko cierskiego w odniesieniu do obecnie zdelimitowanego w PZPWP obszaru Aglomeracji Trójmiejskiej pokazuje rysunek 2. Rysunek 2. Po o enie Powiatu Ko cierskiego na tle obszaru funkcjonalnego Aglomeracji Trójmiejskiej ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, UMWP 2009

9 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 9 Podstawowe dokumenty programowe okre laj ce kierunki rozwoju regionalnego (krajowe, tj. projekt Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz powstaj ce obecnie dokumenty unijne), jak równie Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, koncentruj si na wsparciu obszarów metropolitarnych oraz obszarów strukturalnie s abych. Po o enie Powiatu Ko cierskiego w ca o ci poza obszarem metropolitarnym oraz poza obszarami strukturalnie s abymi mo e mie potencjalne negatywne implikacje przy ustalaniu obszarów interwencji dla celów polityki strukturalnej Polski i Unii Europejskiej po roku Rys historyczny Pojezierze Kaszubskie, na którym le y wi kszo obszaru Ziemi Ko cierskiej, zosta o ukszta towane w stosunkowo niedawnych czasach w okresie ostatniego zlodowacenia, zaledwie kilka tysi cy lat temu. Cz owiek zasiedli te tereny niemal natychmiast po ust pieniu lodowca. Nast pi o to znacznie pó niej ni w pozosta ej cz ci Polski, z uwagi na d ugi czas zalegania na tym obszarze jego pozosta o ci i p atów martwego lodu. Jednak osadnictwo prehistoryczne, od epoki paleolitu do ery w drówek ludów praktycznie nie pozostawi o ladów na tym terenie. Jedynie odkrycia neolityczne s nieco liczniejsze i rozmieszczone s na ca ym obszarze Ziemi Ko cierskiej Czasy prehistoryczne i okres w drówek ludów Wiadomo ci o najstarszych dziejach ludno ci zamieszkuj cej po udniowo-zachodni cz Pojezierza Kaszubskiego a w tym powiat ko cierski s skromne, jest to wynikiem przede wszystkim s abego stanu bada archeologicznych. Cz sto cennych znalezisk dostarczaj przypadkowe odkrycia, zazwyczaj w trakcie prac polowych. Pierwsz kultur, która pozostawi a po sobie znaczniejsze lady jest kultura u ycka, która na tych terenach rozwin a si w epoce br zu (I tysi clecie p.n.e.). Reliktem tej kultury s cmentarzyska kurhanowe z grobami skrzynkowymi, odkryte w kilku miejscowo ciach Ziemi Ko cierskiej. Wi ksza ilo odkry archeologicznych pochodzi z okresu pó nej epoki elaza i okresu w drówek ludów, kiedy na wcze niejsze kultury zamieszkuj ce te tereny na o y y si wp ywy ludno ci celtyckiej i germa skiej Gotów i Gepidów. Na Ziemi Ko cierskiej odkryto pojedyncze stanowiska archeologiczne z tego okresu. Wi ksza ich

10 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 10 koncentracja wyst puje w s siednich powiatach kartuskim (W siory), chojnickim (Odry, Le no), l borskim (Siemirowice), a w regionie w Wielbarku ko o Malborka i Rzucewie ko o Pucka, gdzie s mo liwo ci tworzenia parków tematycznych. Mo liwo ci zagospodarowania odkry archeologicznych pod k tem tworzenia atrakcji turystycznych s na Ziemi Ko cierskiej mniejsze ni w s siednich powiatach. lady dzia alno ci cz owieka w najstarszej epoce kamienia, nazywanej paleolitem s nieliczne, tym bardziej, e Pomorze zosta o zasiedlone znacznie pó niej ani eli tereny le ce w centrum i na po udniu. Po ociepleniu si klimatu czyli 9000 lat p.n.e., przybyli tu pierwsi koczownicy. Odkrycia reliktów broni i narz dzi sprzed 8-9 tys. Lat p.n.e. pozwalaj przypuszcza, e ludno zamieszkuj ca wówczas Pomorze nale a a do kultury widerskiej, nazywanej te kultur owców reniferów 2. Na prze omie VI i V tysi clecia p.n.e. na Pojezierze zacz li nap ywa z ziem naddunajskich nowi osadnicy zwi zani z najm odsz epok kamienia neolitem. Jako pierwsza na Pojezierze przyby a ludno zwi zana z kr giem kultur wst gowych, by y to jednak nieliczne grupy. Zdecydowanie wi cej zabytków pozostawi a ludno kultury pucharów lejkowatych i kultury rzucewskiej, nale cej do ogromnego kr gu kultury ceramiki sznurowej niestety na terenie powiatu nie odnotowano ladów tej kultury jak i kolejnej neolitycznej amfor kulistych. Oko o dwa tysi ce lat p.n.e. pojawi a si na Pomorzu ludno, któr wyró nia a umiej tno zdobienia ceramiki odciskami sznura, st d jej nazwa kultura ceramiki sznurowej. znaleziska z tego okresu wyst pi y w Lory cu, we Wdzydzach na pó wyspie jeziora Go u, Czarlinie nad jeziorem Jele, w Skoczkowie i Gostomku. Wi cej materia ów i odkry znajdziemy dopiero z pocz tkiem V okresu epoki br zu ( p.n.e.) i wczesnej epoki elaza, lady odkryto m.in. w Ow nicach, Gostomiu i, Nowej Wsi, Ludwikowie i Wielkim Klinczu. Natomiast ludno grupy kaszubskiej kultury u yckiej, która grzeba a zmar ych w owalnych b d kulistych kurhanach wzniesionych ze rednich i du ych polnych kamieni zostawi a swe lady w postaci w/w kurhanów w Grabowie. Kurhany cz sto posiada y bruk oraz wieniec kamienny, pojedyncze lub podwójne kr gi kamienne Gapowo, W siory i Grabowo. Grabowo jest przyk adem cmentarzyska, w którym próbowano wznosi kurhany w dwóch regularnych rz dach 3. Do stanowisk z pocz tków epoki 2 ród o: Kostrzewski J. (1966, s. 9.), Pradzieje Pomorza, Wroc aw 3 ród o: uka L.J.(1968, s. 38.), Obrz dek pogrzebowy na Pomorzu Gda skim. Pomorania Antiqua, t. II

11 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 11 elaza, tj. okresu halsztackiego ( p.n.e.), nale stanowiska na terenie Ko cierzyny i dwa inne cmentarzyska w Wielkim Podlesiu i Wielkim Klinczu. Na zabytki kultury wschodniopomorskiej natrafiamy w B dominku, Czarlinie, Cz stkowie, D brówce, Dobrogoszczy, Garczynie, Gostomiu, K obuczynie, Lory cu, ubianie, Niedamowie i Nowej Wsi. Ponadto istotnych odkry dokonano te w Ow nicach, Pucu, Ma ym Podlesiu, Czarninie, Stawiskach, W glikowicach, Wdzydzach Kiszewskich, Wietrznicy i Zieleninie. Kultura u ycka i wschodniopomorska odegra y istotn rol w stabilizacji osadniczej na Pomorzu, stad te przyj to tez, i ludno zamieszkuj c wówczas ziemie polskie mo na okre li mianem Pras owian. Schy kowy okres kultury wschodniopomorskiej przypada na II w p.n.e. czas ten pozostaje pod znakiem Celtów i ich osi gni technicznych. Do stanowisk late skich nale y cmentarzysko w Ko cierzynie o nieustalonej bli ej lokalizacji, grób w W glikowicach w Nowej Wsi, Stawiskach i Ow nicach. Osadnictwo w okresie wp ywów rzymskich, cho sk po po wiadczone wokó Ko cierzyny, mia o ju charakter sta y, wtedy te na pocz tku naszej ery przybyli na te tereny Goci i Gepidzi. lady po nich w postaci pochówków odkryto m.in. W Starych Polaszkach a wi ksze w W siorach i Odrach. Okres od schy ku IV do schy ku VI wieku n.e. nazywany okresem w drówki ludów zostawi nam jedno z wa niejszych odkry, by to skarb br zowy odkryty w 1986r. przez mieszka ca ubiany podczas prac polowych. Ilo i jako skarbu wiadczy o tym, i pochodzi on z V wieku i przypuszczalnie by w asno ci rabusia grobów. We wczesnym redniowieczu od schy ku VI do po owy XIII wieku tereny pomorskie zamieszkiwa a ludno zachodnios owia ska, której osady odkryto w okolicach St ycy i Skórzewa a na lady tej ludno ci natrafiono te w Lory cu, Ow nicach, Stawiskach, Warzynowie we Wdzydzach i Ko cierzynie. Natomiast grody obronne znajdowa y si w Gostomiu, Gostomku, Nowym Barkoczynie i Ko cierzynie. Mo na stwierdzi, i pocz tki osadnictwa obserwujemy w dwóch skupiskach w rejonie Ko cierzyny. Wi ksze z nich wyst puj na obszarze pomi dzy miejscowo ciami Ko cierzyna, Gostomie, Skorzewo, St yca, Wielki Klincz a mniejsze na po udniu Ziemi Ko cierskiej w rejonie Lory ca, Wdzydz i Go ubia. W schy kowej epoce br zu i wczesnej epoce elaza najwi ksze skupiska osadnicze znajdowa y si w okolicach Skorzewa, St ycy i Gostomia, nieco mniejsze kompleksy pojawiaj si ko o Klincza, Podlesia, Stawisk i Niedamowa. Przedstawiony powy ej obraz osadnictwa daje podstawy do przypuszcze o granicznym charakterze tego

12 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 12 terenu. Granica osadnictwa rysuje si na linii Stara Kiszewa Ko cierzyna - W siory. Wzd u po udniowej kraw dzi Pojezierza kaszubskiego ci gn si od pradziejów du y kompleks le ny, po wiadczony zarówno nazwami lokalnymi wymienianymi w ród ach ju w XIII i XIV wieku : Podle, Szumle, Grabowo, Grzybowo, Klonowo itp. 4. Wp yw cz owieka na krajobraz Ziemi Ko cierskiej w epoce prehistorycznej widoczny jest przede wszystkim w szacie ro linnej, gdy w wyniku dzia alno ci osadniczej zmniejszy a si powierzchnia lasów i ich struktura gatunkowa. Z okresu w drówek ludów datuje si dwa g ówne skupiska osadnicze na Ziemi Ko cierskiej. Jedno z nich znajduje si w rejonie na pó noc, zachód i wschód od Ko cierzyny, a drugie, mniejsze, na pó nocnych brzegach jeziora Wdzydze. Pozosta y obszar by praktycznie niezamieszka y a do redniowiecza Okres od redniowiecza do ko ca XVIII wieku Pierwsze historyczne wzmianki na temat Ziemi Ko cierskiej datuje si na czasy ksi t pomorskich, którzy w adali obszarem Pojezierza Kaszubskiego. Jedn z tych wsi, wchodz c w sk ad tzw. Ziemi Pirsna, b d cej w asno ci ksi niczki Gertrudy z rodu ksi t pomorskich, okre lano w a nie aci sk nazw Costerina. Obszar Ziemi Pirsna by nieco wi kszy ni obecny obszar Ziemi Ko cierskiej. G ówne skupiska osadnicze wyst powa y w rejonie ko ciersko-grabowskim, a drugie nad Jeziorami Ostrzyckimi. Ziemie podleg e ksi tom pomorskim w XIV wieku zosta y opanowane przez Brandenburgi a nast pne Zakon Krzy acki. Historyczne uwarunkowania kulturowe i osadnicze, które ukszta towa y si w redniowieczu sprawi y, e dominuj cymi formami osadnictwa na terenie Ziemi Ko cierskiej s w cz ci wschodniej rozproszone kaszubskie osadnictwo jednodworcze oraz, w cz ci zachodniej powiatu, równie redniowieczne wsie kmiece. Te obszary uj te s w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego jako obszary rekomendowane do ochrony i zachowania tradycyjnego uk adu przestrzennego. Cech charakterystyczn osadnictwa na tym terenie jest znaczna ci g o osadnicza, przejawiaj ca si mi dzy innymi zachowaniem z czasów redniowiecznych wielu nazw 4 ród o: Praca zbiorowa pod redakcj M. Kallasa (1994). Ko cierzyna. Zarys dziejów miasta do 1939 roku. Toru.

13 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 13 miejscowo ci, zasi gu krajobrazu kultywowanego i trwa o ci infrastruktury takiej, jak m yny, stawy m y skie, wa y ochronne i przeciwzalewowe. Obszar Ziemi Ko cierskiej w redniowieczu mia znaczenie drugorz dne w stosunku do innych miejscowo ci o walorach militarnych, w których znajdowa y si zamki krzy ackie, tj. Kiszewy, Bytowa, L borka, Cz uchowa, oraz ufortyfikowanych miast, jak Skarszewy, Starogard Gda ski, Chojnice, czy L bork. Z epoki redniowiecza datuje si jedyne zachowane na Ziemi Ko cierskiej za o enie militarne, jakim s pozosta o ci warowni krzy ackiej w Zamku Kiszewskim. Wa niejsze o rodki ycia duchowego równie znajdowa y si poza obszarem Ziemi Ko cierskiej, w s siednich powiatach, jak cysterskie Pogódki w powiecie starogardzkim, klasztor sióstr norbertanek w ukowie. Na terenie Ziemi Ko cierskiej nie powsta y zatem za o enia zakonne. W roku 1284 ksi gda skopomorski M ciwoj II nada swojej stryjecznej siostrze Gertrudzie ziemi zwan Pisn, z wymienionymi z nazw 22 wsiami wraz z Costerin. Ziemia Pirsna obejmowa a tereny mi dzy Ko cierzyn i ubian na po udniu, Kornem i Gostomiem na zachodzie, Starymi Czaplami na pó nocy oraz Grabowem na wschodzie. Wyró ni tu mo na dwa wi ksze skupiska osadnicze: ko ciersko grabowskie oraz nad jeziorem Ostrzyckim i Patulskim. Bezpo rednie rz dy Gertrudy trwa y do roku 1312, kiedy to Pomorzem Gda skim zaw adn li Krzy acy. Charakterystyczn cech pocz tku krzy ackich rz dów na nowo zaj tej ziemi pomorskiej by o likwidowanie przez nich wielkiej wieckiej w asno ci ziemskiej. Czynili to drog wykupu owych dóbr, niew tpliwie jednak stosuj c ró nego rodzaju nieformalne naciski. Mi dzy innymi zakupili oni 14 stycznia 1312 roku od Gertrudy Ziemi Ko ciersk. Gertruda prawdopodobnie do mierci przebywa a u sióstr Norbertanek w ukowie i nie pozostawi a po sobie potomstwa. Od tego czasu ziemiami ko cierskimi rz dzili Krzy acy 5. W Ko cierzynie wchodz cej w sk ad komturstwa gniewskiego znajdowa a si siedziba okr gu s dowego. Okr g ko cierski powsta po reorganizacji administracji kujawskiej w XV wieku, kiedy to Ko cierzyna wchodzi a w sk ad wójtostwa tczewskiego. Zasi g jurysdykcji okr gu ko cierskiego obejmowa wówczas m.in. St yc, Korne, Dziemiany, Lipusz, Barkoczyn, Go ubie, Ma y i Wielki Klincz, Wyczechowo, Borcz, W glikowice, 5 ród o: ibid., s. 42.

14 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 14 K obuczyno. Okr g ko cierski graniczy wówczas z okr giem kiszewskim na po udniu, sztumskim na wschodzie i z komturstwem gda skim na pó nocnym zachodzie. Za czasów krzy ackich obszar ten podlega wójtostwu tczewskiemu. Przywilej lokacyjny uzyska a Ko cierzyna w roku 1346 pod nazw Bern, z której pochodzi pó niejsza niemiecka nazwa Ko cierzyny Berent. Miasto i okolica uleg a zniszczeniom w czasie wojen polsko-krzy ackich w XV wieku. Ziemie w czone do pa stwa polskiego na podstawie aktu inkorporacyjnego z 6 marca 1454 r. oraz drugiego pokoju toru skiego otrzyma y nazw Prus Królewskich. Podzielono je na trzy województwa: malborskie, che mi skie i pomorskie. To ostatnie obejmuj ce ziemie po lewej stronie Wis y sk ada o si z o miu powiatów. Powiat by podstawow jednostk administracyjn dla szlachty. W ramach powiatu odbywa si pobór podatków, zwo ywano sejmiki szlacheckie i s dy ziemskie, a tak e pospolite ruszenie. Dobra nale ce do króla zosta y zorganizowane w ramach starostw. Dzier awc (tenutariusza) owych dóbr nazywano starost. Posiada on uprawnienia s downicze jedynie w stosunku do ludno ci zamieszkuj cej królewszczyzny. Do starostwa ko cierskiego nale a y: Barkoczyn, Dziemiany, Gostomko, Kalisz, Lipusz, ubiana, Radu, Skorzewo oraz St yca. Nowopowsta e starostwo ko cierskie znalaz o si powiecie tczewskim najwi kszym z powiatów województwa pomorskiego. Urz d starosty bardzo cz sto przechodzi z pokolenia na pokolenie a najd u ej ko cierskimi starostami byli Denhofowie (100lat), Kostkowie i Wilkanowscy 6. Od pocz tków XVII wieku znajdowa o si w r kach zas u onego w dziejach Pomorza rodu Wejherów. Cz ciowy awans Ko cierzyny nast pi w XVIII wieku, kiedy to w wyniku reform sejmu konwokacyjnego (1764) do Ko cierzyny przeniesiono z pobliskiego Mirachowa, siedzib sejmiku powiatowego 7. Za czasów panowania polskiego w Prusach Królewskich Ko cierzyna by a jednym z mniejszych miast tego regionu. Stanowi a równie siedzib jednego z o miu starostw województwa pomorskiego. W stosunku do liczby mieszka ców Ko cierzyna, jedno z najmniejszych miast Prus Królewskich, by a jednak stosunkowo zamo na. Ponowne zniszczenia nast pi y w czasie wojen w XVII i XVIII wieku, które opó ni y rozwój regionu. Do czasów zaboru pruskiego na terenie Ziemi Ko cierskiej dominowa ywio polski, z niewielkim udzia em obcokrajowców. W 1747 roku na terenie Ziemi Ko cierskiej, w dworze w B dominie, urodzi si Józef Wybicki, o nierz Legionów 6 ród o: Jaros aw Ellwart (2003). Kaszuby. Przewodnik turystyczny. Gdynia, wyd. III 7 ród o:

15 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 15 Polskich, autor polskiego hymnu narodowego. W jego dworze rodzinnym obecnie znajduje si Muzeum Hymnu Narodowego, kultywuj ce polskie tradycje patriotyczne. Wzmo ona ekspansja cz owieka nast pi a w XIX wieku, kiedy krajobraz uleg znacznemu przeobra eniu. Intensywnie trzebiono lasy, równie na potrzeby hutnictwa szk a i elaza. Jednak niekorzystne warunki agroklimatyczne sprawi y, e znaczne tereny pojezierza zachowa y swój do naturalny krajobraz Okres zaborów Po zawarciu w dniu 13 wrze nia 1772 roku trójstronnej umowy rozbiorowej przez Prusy, Austri i Rosj, Prusy Królewskie (bez Gda ska i Torunia), przesz y pod w adanie króla pruskiego Fryderyka II. W 1772 r. w Kwidzynie zosta a zorganizowana Kamera Wojny i Domen (Kreigs und Domänenkammer) jako naczelna w adza administracyjnopolityczna Prus Zachodnich (tak nazywano od 1773 r. Prusy Królewskie). W obr bie prowincji ni sz jednostk administracyjn stanowi powiat, na czele, którego stan radca ziemia ski (landrat). By to urz dnik powo ywany bezpo rednio przez króla, podlegaj cy kamerze i administruj cy obszarami wiejskim z wy czeniem domen pa stwowych. Domenami obejmuj cymi dawne dobra królewskie i ko cielne, zarz dzali dzier awcy, którzy mogli sprawowa tak e w adz administracyjno-policyjn, która zwykle nale a a do tzw. intendentur. Siedzib domeny utworzono równie w Ko cierzynie, która wesz a w sk ad nowopowsta ego powiatu starogardzkiego. Nowe podzia y administracyjne przeprowadzono po okresie wojen napoleo skich. Ju 25 maja 1818 roku utworzono powiat ko cierski (Kreis Behrendt). Od tej pory Ko cierzyna sta a si siedzib w adz powiatowych i i intendentury urz du maj tków skarbowych. Podzia ten z niewielkim zmianami przetrwa do ko ca zaborów. Rozwój gospodarczy Ziemi Ko cierskiej nast pi w czasach pruskich (XVIII-XIX wiek). Ludno Ko cierzyny wzros a z 400 mieszka ców w ko cu XVIII wieku do ponad mieszka ców w roku Rozwija o si rolnictwo, rzemios o i handel. Pomimo germanizacji, ludno w wi kszo ci (ponad 60%) zachowa a wiar katolick i tradycje oraz j zyk polski i kaszubski. W XX wieku rozpocz to wydawanie prasy kaszubskiej, rozwin o si pi miennictwo. Kaszubscy pisarze ko cierscy (Aleksander Majkowski, Leon Heyke, Franciszek S dzicki) utworzyli rdze literatury kaszubskiej. Dla zachowania tradycji ludowej i odtworzenia tradycyjnego haftu kaszubskiego kluczowa by a dzia alno Izydora i Teodory Gulgowskich. Ich zbiory pos u y y do utworzenia we Wdzydzach Kiszewskich Kaszubskiego Parki Etnograficznego.

16 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Okres mi dzywojenny Przej ty w 1920 r. powiat ko cierski obejmowa ha, nale a do województwa pomorskiego ze stolic w Toruniu. Stoj cy u boku starosty Wydzia Powiatowy sk ada si z 6 osób, za sejmik powiatowy z 33. W wyniku nowych podzia ów administracyjnych w obr bie powiatu znalaz y si dwie gminy miejskie, 101 wiejskich i 39 samodzielnych obszarów dworskich. Rozwój gospodarczy przy pieszy po odzyskaniu niepodleg o ci przez Polsk po I wojnie wiatowej i poprowadzeniu przez Ko cierzyn kluczowej strategicznie dla Polski linii kolejowej, prowadz cej ze l ska do Gdyni z pomini ciem Wolnego Miasta Gda ska. Miasto sta o si wa nym w z em kolejowym i o rodkiem administracyjnym rangi powiatowej. Rozwin y si równie niewielkie zak ady przemys owe (tartaki, warsztaty, stolarnie, zak ady produkcji rolno-spo ywczej). Powiat ko cierski by w okresie mi dzywojennym jednym z powiatów województwa pomorskiego ze stolic w Toruniu. Zajmowa powierzchni 117,7 km 2. W miejscowo ci Garczyn ko o Ko cierzyny powsta jeden z pierwszych w Polsce obozów Przysposobienia Wojskowego Kobiet, na którego terenie i w oparciu o tradycje przedwojenne funkcjonuje Powiatowe Centrum M odzie y im. Marsza ka Pi sudskiego. Do wybuchu II wojny wiatowej liczba ludno ci Ko cierzyny wzros a do osób, niemal wy cznie narodowo ci polskiej. Udzia ludno ci ydowskiej by znikomy Okres II wojny wiatowej Po zaj ciu Ko cierzyny 2 wrze nia 1939 r. nowe rz dy w mie cie obj a partia NSDAP (Narodowosocjalistyczna Partia Robotników Niemieckich). G ówne urz dy przypad y zas u onym dzia aczom partyjnym. W okresie okupacji w wyniku dzia a hitlerowców wymordowano znaczn cz inteligencji kaszubskiej oraz wysiedlono znaczn cz mieszka ców regionu Okres po II wojnie wiatowej Po wyzwoleniu w roku 1945 spod panowania hitlerowskiego, Ko cierzyna sta a si wa nym o rodkiem us ugowym dla okolicznego regionu rolniczego. Rozwin si przemys drzewny i spo ywczy. Powiat Ko cierski, rozci gaj cy si na wschód a do Skarszew by jednym z wi kszych w województwie gda skim i obejmowa gminy Ko cierzyna, Lipusz, Dziemiany, Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Skarszewy.

17 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 17 Powiat ko cierski zosta zlikwidowany na skutek reformy administracyjnej w 1975 roku, mimo tego Ko cierzyna pe ni a nieformalnie funkcj centrum dla mieszka ców okolicznych gmin. Przemiany po 1989 roku doprowadzi y do powstania w Ko cierzynie jednostek administracji pa stwowej (Urz du rejonowego i Urz du Pracy), które sta y si podstaw do budowy systemu powiatowej w adzy samorz dowej od roku W miejscowo ci Lubiana wybudowano jedn z najwi kszych w Polsce fabryk ceramiki sto owej. Rozpocz to równie eksploatacj zasobów kruszywa, znajduj cych si w du ych ilo ciach na po udnie i zachód od Ko cierzyny. Nad jeziorem Wdzydze i w okolicach rozwin a si baza turystyczna, g ównie o rodki wypoczynkowe zak adów pracy oraz indywidualne osadnictwo letniskowe. Miasto Ko cierzyna sta o si wa nym o rodkiem komunikacyjnym, szczególnie dla linii PKS, które obs ugiwa y ca y region i zapewnia y po czenia z Ko cierzyn oraz wi kszymi miastami regionu. Pe ni równie funkcj o rodka us ugowego dla okolicznej ludno ci, znajduje si w nim szereg placówek edukacyjnych, instytucji kultury i o wiaty. Pocz tek lat 90.tych przyniós upadek szeregu zak adów przemys owych oraz podmiotów z bran y przetwórstwa rolno-spo ywczego, jak równie ograniczenie liczby po cze kolejowych realizowanych przez Ko cierzyn. Spad o zatem znaczenie gospodarcze i komunikacyjne miasta. Du inwestycj by o wybudowanie w Ko cierzynie Szpitala Specjalistycznego. Jest to obecnie jeden z wi kszych i bardziej znanych w regionie pomorskim, ciesz cy si bardzo dobr opini szpital. Po roku 2000 w Ko cierzynie powsta o kilka nowych obiektów us ugowych, z których szczególnie warto wymieni hal sportow Sokolnia oraz kryt p ywalni Centralnego O rodka Szkolenia Sportowego Polskiego Zwi zku P etwonurkowania Podzia administracyjny Powiatu Ko cierskiego. Powiat Ko cierski po reformie samorz dowej jest jednym z 16 powiatów ziemskich województwa pomorskiego. Stanowi lokaln wspólnot samorz dow tworzon przez mieszka ców powiatu, na który sk ada si siedem gmin wiejskich: Dziemiany, Karsin, Ko cierzyna, Liniewo, Lipusz, Nowa Karczma i Stara Kiszewa oraz jedna gmina miejska - miasto Ko cierzyna. Podzia administracyjny powiatu przedstawia rysunek numer 3. 8 ród o:

18 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 18 Rysunek 3. Podzia administracyjny Powiatu Ko cierskiego ród o: archiwum Powiatu Ko cierskiego Historycznie obszar Powiatu Ko cierskiego praktycznie w ca o ci (poza gmin Karsin) le y na obszarze krainy historycznej - Ziemi Ko cierskiej. W redniowieczu nosi on nazw Ziemi Pirsna, nast pnie Ziemi Kiszewskiej z o rodkiem w Zamku Kiszewskim. W czasach nowo ytnych dzieli si na cz zachodni, nale c do powiatu mirachowskiego, oraz wschodni, nale c do powiatu tczewskiego. Powstanie w XIX wieku powiatu ko cierskiego zintegrowa o ten subregion. Ziemia Czerska, do której nale y obszar Gminy Karsin, nale a do I rozbioru Polski do powiatu tucholskiego. Obecnie gmina ta stanowi równie cz Powiatu Ko cierskiego. Powierzchnia Powiatu Ko cierskiego wynosi km 2 (6,4% powierzchni województwa pomorskiego) a ludno osoby (wg danych GUS z dnia 31 grudnia 2008 roku), co stanowi 3% populacji województwa pomorskiego. rednia g sto zaludnienia w powiecie wynosi 58 osób/km 2, tj. jedynie 48% redniej g sto ci zaludnienia w województwie pomorskim, wynosz cej 121 osób/km 2. Przeci tnie na 100 m czyzn w powiecie przypada 101 kobiet, to jest minimalnie mniej ni wynosi ta warto dla województwa pomorskiego (106 kobiet na 100 m czyzn). Stolic powiatu i jednocze nie jedynym miastem jest Ko cierzyna, w której mieszka blisko mieszka ców, co stanowi 34% ogólnej liczby mieszka ców powiatu. Pozosta e gminy stanowi obszary wiejskie, co oznacza, e na obszarach wiejskich mieszka pozosta a liczba ok mieszka ców, czyli 66% ogólnej liczby mieszka ców powiatu.

19 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Warunki naturalne i podstawowe cechy przestrzeni 2.1. Po o enie powiatu na tle regionów fizycznogeograficznych Polski Powiat Ko cierski nie jest jednorodny pod wzgl dem warunków naturalnych i cech przestrzeni. Geograficznie jego obszar znajduje si na terenie trzech (a w zasadzie czterech) mezoregionów, ró ni cych si znacznie warunkami naturalnymi: Pojezierza Kaszubskiego, Borów Tucholskich i Równiny Charzykowskiej. Niewielki fragment po udniowo-wschodni wed ug niektórych nowszych klasyfikacji zalicza si do Pojezierza Starogardzkiego. Warunki fizyczno-geograficzne gmin w powiecie s zró niocowane zarówno na poziomie gmin, jak ich cz ci. Po o enie na terenie trzech jednostek jest zwi zane z du ym zró nicowaniem warunków naturalnych w poszczególnych gminach i ich cz ciach. Podzia obszaru powiatu pod wzgl dem cech przestrzeni w odniesieniu do jednostek geograficznych przedstawia rysunek 4. Rysunek 4. Podzia administracyjny Powiatu Ko cierskiego na tle mezoregionów geograficznych (za Kondrackim). ród o: opracowanie w asne na podstawie Aktualizacji opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Gda sk, UMWP 2007

20 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Ukszta towanie powierzchni Rze ba powierzchni powiatu jest zró nicowana, z uwagi na odmienne cechy przestrzeni poszczególnych cz ci powiatu, znajduj ce si na terenie ró nych jednostek fizycznogeograficznych. A 4,7% powierzchni powiatu zajmuj jeziora i rzeki. Ca a rze ba terenu ma swój zwi zek z procesami glacjalnymi, a g ówne formy terenu ukszta towane zosta y zaledwie kilkana cie tysi cy lat temu podczas ostatniego zlodowacenia w epoce pó nego plejstocenu. Wówczas w wyniku nast puj cych po sobie faz stagnacji i regresu lodowca ukszta towany zosta krajobraz pojezierza, z charakterystycznymi wa ami moren czo owych, rynnami jezior, falistym krajobrazem moren dennych oraz nizin sandrowych, utworzonych z piasków wymywanych przez rzeki wyp ywaj ce z czo a l dolodu, urozmaiconych przez jeziora wytopiskowe. Znaczny jest, typowy dla obszarów pojeziernych, udzia terenów bezodp ywowych. Obszar powiatu znajduj cy si na terenie Pojezierza Kaszubskiego jest silnie zró nicowany wewn trznie. Powierzchniowo przewa aj c form ukszta towania s faliste i pagórkowate wysoczyzny morenowe, ni sze ni w s siaduj cym powiecie kartuskim. W pó nocnej cz ci powiatu ró nice wysoko ci s wi ksze (z kulminacj w okolicach Gostomia). Im dalej na po udnie tym krajobraz staje si bardziej wyrównany a wzniesienia ni sze. Specyfika rodowiska przyrodniczego Pojezierza Kaszubskiego i jego du e urozmaicenie sprawia, e wyst puje tu du a wewn trzna ekspozycyjno krajobrazowa oraz nagromadzenie wielu lokalnych wn trz krajobrazowych. Moreny czo owe tworz ci gi wzgórz i pagórków, uk adaj ce si zgodnie z fazami cofania si l dolodu. Charakterystyczne s liczne zag bienia terenu, wype nione cz sto jeziorami, powsta e w wyniku wytapiania si bry martwego lodu, pozosta ego po wycofaniu si lodowca. Cz pó nocna Pojezierza ma wysokie walory przyrodnicze i turystyczne, cz po udniowa i wschodnia pojezierza ma walory umiarkowane i specyfik bardziej rolnicz. Podobny, nieco bardziej wyrównany (moreny denne) charakter ma niewielki fragment po udniowo-wschodni powiatu, znajduj cy si na terenie Pojezierza Starogardzkiego. Obszar Borów Tucholskich, jak równie Równiny Charzykowskiej, cechuje wyst powanie rozleg ych pól sandrowych, urozmaiconych przez rynny jeziorne, doliny rzeczne i liczne jeziora wytopiskowe. Najwa niejszym kompleksem jezior jest zespó Jezior Wdzydzkich, b d cych jednocze nie jednym z najwi kszych i najg bszych akwenów Pojezierza Pomorskiego.

21 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 21 Charakterystyczn cech krajobrazu jest du a jeziorno, stosunkowo niewielkie zró nicowanie oraz du a lesisto, szczególnie wyst powanie du ych obszarów monokulturowych sosny. Cech charakterystyczn jest równie ma y stopie antropizacji rodowiska, co sprawia, e te tereny te maj wysokie walory turystyczne Klimat Ca y obszar Powiatu Ko cierskiego nale y do krainy klimatycznej Pojezierza Pomorskiego, po o onego w strefie klimatu umiarkowanego, którego cech charakterystyczn jest oddzia ywanie sta ych i sezonowych, w druj cych centrów barycznych, z których wynika du a zmienno warunków pogodowych. Na warunki klimatyczne regionu ma równie wp yw blisko Morza Ba tyckiego, agodz cego ró nice temperatury pomi dzy latem i zim. Jednak na teren Ziemi Ko cierskiej wp yw morza jest ograniczony i obszar ten ma klimat o cechach bardziej kontynentalnych ni pó nocna i wschodnia cz województwa, co wynika przede wszystkim z czynników geograficznych. Klimat Pojezierza Pomorskiego w stosunku do klimatu Pobrze a Ba tyckiego odznacza si ni szymi temperaturami powietrza zim, oko o 2 C. ni sze zim ni na obszarach nadmorskich województwa. rednia roczna temperatura wynosi 7 C. przy temperaturze stycznia ok. 3,5 C. a w lipcu 17 C. rednia liczba dni upalnych i gor cych na tym obszarze wynosi dni, natomiast mro nych i bardzo mro nych od 20 do 45 dni. rednia roczna amplituda temperatury powietrza na obszarze Pojezierza Pomorskiego wynosi C. Roczna suma opadów zwi ksza si od ok mm w cz ci wschodniej powiatu do ponad 600 mm w cz ci zachodniej i wi cej na obszarach wysoczyzn morenowych w pó nocnej cz ci powiatu. D ugo zalegania pokrywy niegowej jest wy sza od przeci tnej w regionie o wynosi do 70 dni w cz ci pó nocnej powiatu, co stwarza lepsze ni przeci tna w regionie warunki do rozwoju sportów zimowych. Na obszarze tym równie ryzyko wyst pienia gwa townych burz i gradobi jest wi ksze od przeci tnej w regionie. Wi ksza te od przeci tnej w regionie jest liczba dni z mg, szczególnie o charakterze lokalnym na obszarach bezodp ywowych i w zag bieniach terenu.

22 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 22 W ci gu roku najwi kszy udzia na tym obszarze maj wiatry z sektora zachodniego czyli, wiej ce z kierunku NW, W i SW. rednia d ugo okresu wegetacyjnego trwa od 200 do 225 dni. Cz pó nocna i zachodnia powiatu nale y do cz ci wewn trznej krainy klimatycznej Pojezierza Pomorskiego, b d cej najch odniejszym obszarem w granicach województwa pomorskiego. Wyst puj tutaj najni sze minima absolutne temperatury powietrza, najwi cej dni przymrozkowych i mro nych oraz stosunkowo znaczna liczba dni gor cych. Z agroklimatycznego punktu widzenia e d ugo okresu bezprzymrozkowego jest tutaj stosunkowo krótka, co utrudnia rozwój rolnictwa, szczególnie ro lin podatnych na przymrozki (truskawki, sadownictwo). Wyst puje tutaj najwy sza w województwie liczba dni z cisz i s abym wiatrem oraz najmniejsza liczba dni z wiatrem silnym i bardzo silnym. Sumy roczne opadów s tutaj wysokie, a liczba dni z pokryw nie n najwi ksza. Cz wschodnia i po udniowa nale y do cz ci zewn trznej tej krainy, o klimacie nieco agodniejszym, o cechach przej ciowych i silniejszym, agodz cym klimat oddzia ywaniu morza, st d zmniejszenie amplitud temperatury oraz mniejsza ni w cz ci pó nocnej i zachodniej liczba dni mro nych i gor cych oraz nieco wi ksza suma roczna opadów Hydrografia Sie rzeczna powiatu jest silnie rozwini ta i nale y do Kaszubskiego Systemu Hydrograficznego. Przez teren powiatu przebiega dzia wód oddzielaj cy rzeki wyp ywaj ce z centrum Pojezierza Kaszubskiego na pó noc (Radunia, S upia) od rzek p yn cych na po udnie (Wierzyca, Wda). Na terenie powiatu znajduj si (w okolicy B domina) ród a rzeki Wierzycy, a na zachód od Lipusza ród a Wdy. Górne odcinki tych dwóch rzek wraz z dop ywami tworz podstawow sie hydrologiczn powiatu, uzupe nion w cz ci wschodniej przez dop yw Wierzycy Wietcis, a w po udniowej cz ci powiatu (gminy Karsin i Dziemiany) równie Brdy. Jeziorno powiatu jest znacznie wy sza od przeci tnej w Polsce ( cznie 4% powierzchni powiatu zajmuj jeziora). Najwi ksze jeziora powiatu (o powierzchni ponad 100 ha) to:

23 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 23 Zespó Jezior Wdzydzkich (Wdzydze, Go u, Radolne, Jelenie) o cznej powierzchni ha oraz g boko ci maksymalnej 68 metrów; Jezioro Sudomie o powierzchni 174 ha i g boko ci maksymalnej 13,0 metra; Jezioro Kr g o powierzchni 163 ha i g boko ci maksymalnej 2 metry; Jezioro Wielewskie o powierzchni 156 ha i g boko ci maksymalnej 40,5 metra; Jezioro Zagnanie o powierzchni 152 ha i g boko ci maksymalnej 19,5 metra; Jezioro Sumino o powierzchni 152 ha i g boko ci maksymalnej 15,9 metra; Jezioro Wyrówno o powierzchni 140 ha i g boko ci maksymalnej 5,6 metra; Jezioro Grabowskie o powierzchni 140 ha i g boko ci maksymalnej 28,1 metra; Jezioro Sk pe o powierzchni 132 ha i g boko ci maksymalnej 20,1 metra; Jezioro Hutowe o powierzchni 119 ha i g boko ci maksymalnej 10 metrów; Jezioro Radolne o powierzchni 126 ha; Jezioro Garczyn o powierzchni 114 ha i g boko ci maksymalnej 13,4 metra; 2.5. Surowce mineralne Na terenie Powiatu Ko cierskiego wyst puj g ównie z o a kruszywa naturalnego oraz kredy jeziornej. Kruszywa naturalne dziel si na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmuj ce wiry i pospó ki (kruszywo piaszczysto- wirowe) oraz kruszywa drobne piaszczyste. W Polsce z o a kruszyw s przewa nie wieku czwartorz dowego. W pó nocnej i centralnej Polsce na Ni u Polskim najwa niejsze s z o a o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czo owe) i wodnolodowcowe (sandry, ozy) oraz rzecznej. W pó nocnej cz ci tego obszaru s to z o a wirowo-piaszczyste, zawieraj ce g ównie ska y skandynawskie utwory krystaliczne i wapienne z domieszk kwarcu i piasków. Kreda jeziorna (gytia), nazywana jest równie wapieniem kowym lub wapieniem jeziornym jest osadem wieku czwartorz dowego. Nagromadzenia jej, zwi zane g ównie z osadami pojeziornymi ostatniego zlodowacenia, znajduj si w przewa aj cej mierze w pó nocnej i pó nocno-zachodniej cz ci Polski. Cz sto wyst puje z gyti wapienn i torfem. Kred jeziorn stosuje si w rolnictwie jako nawóz wapniowy. cznie na terenie powiatu udokumentowano 29 z ó kruszywa naturalnego (piasków i wirów), których zasoby wynosz tys. ton, z czego do wykorzystania przemys owego szacuje si e dost pnych jest tys. ton. W wi kszo ci znajduj

24 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 24 si one na terenie gminy Ko cierzyna. Obecnie eksploatowane s 3 z o a piasków i wirów w Gostomiu i Niedamowie, w których czne wydobycie wynosi 858 tys. ton 9. Ponadto udokumentowano 3 z o a kredy jeziornej. Ponadto w miejscowo ci ubiana znajduje si z o e torfu. Z o a te szacuje si odpowiednio na tys. ton oraz 9 tysi cy ton, ale nie s obecnie eksploatowane. We wschodniej i po udniowej cz ci powiatu znajduj si istotne w skali regionalnej, g ówne zbiorniki wód podziemnych (o numerach 116 i 121). Mapa (rys. 5.) przedstawia rozmieszczenie zasobów surowców budowlanych i zbiorników wód podziemnych w powiecie. Rysunek 5. Wybrane zasoby naturalne Powiatu Ko cierskiego ród o: Program Ochrony rodowiska dla Powiatu Ko cierskiego na lata z uwzgl dnieniem perspektywy na lata Za Programem Ochrony rodowiska dla Powiatu Ko cierskiego na lata z uwzgl dnieniem perspektywy na lata

25 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Struktura przestrzenna u ytkowania gruntów W strukturze przestrzennej powiatu ko cierskiego dominuj grunty le ne oraz grunty zadrzewione i zakrzewione zajmuj ce cznie 44% powierzchni powiatu oraz u ytki rolne obejmuj ce 43,3% powierzchni powiatu. Wody zajmuj 4,7% powierzchni powiatu. Za czona mapa przedstawia u ytkowanie gruntów w Powiecie Ko cierskim. Rysunek 6. U ytkowanie gruntów w Powiecie Ko cierskim ród o: Program Ochrony rodowiska dla Powiatu Ko cierskiego na lata z uwzgl dnieniem perspektywy na lata Na podstawie analizy powy szej mapy wyodr bni mo na dwie zasadnicze, ró ne cz ci powiatu: wschodni, bezle n, rolnicz oraz zachodni, silnie zalesion.

26 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 26 W cz ci zachodniej zwarte kompleksy le ne przedzielone s polanami u ytkowanymi rolniczo, z których najwi ksza znajduje si na po udnie od jeziora Wdzydze w gminie Karsin a mniejsza pomi dzy miejscowo ciami Lipusz a Dziemiany, wzd u drogi wojewódzkiej nr 235. Jeziora rozproszone s po ca ym obszarze powiatu, ale ich najwi ksza koncentracja (z zespo em Jezior Wdzydzkich) znajduje si w centralnej cz ci powiatu Warunki dla rozwoju rolnictwa i produkcji Powiat Ko cierski nale y do grupy powiatów o glebach najs abszych w Polsce. Ca y obszar powiatu, z uwagi na niezbyt korzystne warunki klimatyczne (krótki sezon wegetacyjny, zagro enie gradobiciami, przymrozkami), rednie lub s abe warunki glebowe (nie ma w nim w ogóle gleb zaliczanych do klasy I i II, dominuj gleby lekkie, przewa nie V i VI klasy, w g ównej mierze wytworzone na pod o u piaszczystym i wirowym, o niskiej przydatno ci rolniczej) oraz przeci tne warunki morfologiczne (rze ba terenu, utrudniaj ca wykorzystanie maszyn rolniczych i przy pieszaj ca erozj gleby i jej zwykle kwa ny odczyn) posiada niskie walory agroekologiczne, znacznie s absze ni przeci tna w województwie. Gleby dobre (klasy III) stanowi jedynie 1,54% powierzchni ogólnej u ytków rolnych, natomiast gleby rednie (klasa IV, IVa) to 27,5% powierzchni ogólnej u ytków rolnych, jednak warunki glebowe determinuj ce mo liwo ci rozwoju rolnictwa w powiecie nie rozk adaj si równomierne w poszczególnych gminach. Gleby (grunty orne i u ytki zielone) kategorii od I do IIIa stanowi jedynie ok. 0,5% ca o ci powierzchni zaj tej przez te formy u ytkowania ziemi (4,8% powierzchni liczonej w ha przeliczeniowych). Gleby kategorii IV zajmuj 27,5% powierzchni (54,8% w ha przeliczeniowych). Natomiast gleby kategorii V, VI i VIz stanowi a 70,9% powierzchni (40,4% w ha przeliczeniowych). Klasyfikacja gruntów w powiecie przedstawia si nast puj co:

27 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 27 Klasa gleby Tabela 1. Klasy gleb w Powiecie Ko cierskim Powierzchnia (ha fizycznych) % udzia u Powierzchnia (ha przeliczeniowych) % udzia u Grunty orne 39059,0 80,1% 16785,9 83,6% I 0,0 0,0% 0,0 0,0% II 0,0 0,0% 0,0 0,0% IIIa 9,0 0,0% 14,9 0,1% IIIb 515,0 1,1% 681,7 3,4% IVa 2630,0 5,4% 2788,0 13,9% IVb 8328,0 17,1% 6442,2 32,1% V 14146,0 29,0% 4583,4 22,8% VI 13300,0 27,3% 2275,9 11,3% VIz 131,0 0,3% 0,0 0,0% U ytki zielone 9727,0 19,9% 3286,9 16,4% I 0,0 0,0% 0,0 0,0% II 0,0 0,0% 0,0 0,0% III 225,0 0,5% 265,5 1,3% IV 2470,0 5,1% 1773,2 8,8% V 4215,0 8,6% 843,0 4,2% VI 2702,0 5,5% 405,3 2,0% VI z 115,0 0,2% 0,0 0,0% Razem 48786,0 100,0% 20072,8 100,0% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009) Oznacza to, e nie jest tak predysponowany do rozwoju produkcji rolnej jak wschodnia cze województwa czy obszary po o one pomi dzy S upskiem a Puckiem oraz Ziemia Cz uchowska. Ponadto potencja agroekologiczny w powiecie jest silnie zró nicowany, od bardzo niskiego w cz ci zachodniej województwa (gminy Dziemiany i Lipusz), poprzez s aby w cz ci rodkowej (gminy Ko cierzyna i Karsin) do rednich (pozosta e gminy powiatu). Najlepsze gleby posiada gmina Liniewo (51% powierzchni to gleby kategorii IIIa IVb), a najgorsze gmina Dziemiany i Lipusz (odpowiednio 97,6% i 95,2% ogólnej powierzchni u ytków rolnych w tych gminach zajmuj gleby klasy V i VI oraz VIz).

28 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 28 Regionalizacj rolnicz powiatu przedstawia rysunek 7. Rysunek 7. Regionalizacja rolnicza Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie ekspertyzy Warunki przyrodnicze produkcji rolnej dla województw: bydgoskiego, elbl skiego, gda skiego i s upskiego IUNiG w Pu awach 1987 Cz wschodnia gminy Ko cierzyna wraz z miastem Ko cierzyna, po udniowa cz gmin Nowa Karczma i Liniewo oraz pó nocna cz gminy Stara Kiszewa, nale y do regionu ukowsko-ko cierskiego. W strukturze u ytkowania przewa aj u ytki rolne z udzia em lasów. Rejon charakteryzuje si niskim udzia em trwa ych u ytków zielonych. Warunki klimatyczne s gorsze ni na u awach i Powi lu. Okres wegetacji trwa ok dni. Pokryw glebow tworz w wi kszo ci gleby brunatne wy ugowane i kwa ne, rzadziej pseudobielicowe, wytworzone g ównie z glin lekkich i piasków naglinowych. W obni eniach wyst puj gleby mu owo-torfowe i murszowo-torfowe.

29 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 29 Przewa aj kompleksy ytnie: 5. - ytni dobry i 4. - ytni bardzo dobry ze sporym udzia em (ok.1/3) kompleksów 6. i 7. - ytniego s abego i bardzo s abego. Kompleksy pszenne zajmuj poni ej 10 % gruntów ornych. Rze ba terenu oraz warunki wodne s korzystne, rzadziej rednio korzystne. Jest to g ównie obszar uprawy ro lin mniej wymagaj cych: zbó yta, owsa, mieszanek zbo owych, a tak e ziemniaków i ro lin pastewnych brukwi, mieszanek traw. Rozszerzenie uprawy pszenicy, j czmienia, buraków i koniczyny uzale nione jest g ównie od uregulowania odczynu gleb. Niski udzia naturalnych u ytków zielonych ogranicza hodowl byd a. Jest to tradycyjny obszar hodowli trzody. Pó nocna cz gminy Nowa Karczma, Liniewo i Ko cierzyna, nale ce do regionu Wejherowsko-Miasteckiego posiada znacznie trudniejsze warunki do prowadzenia gospodarki rolnej ni rejon ukowsko-ko cierski. Charakteryzuje go zró nicowana rze ba terenu (falista i pagórkowata, miejscami wzgórzowa) oraz znaczna mozaikowato typów gleb. Pokrywa glebowa rejonu wykazuje najwi ksze zró nicowanie w województwie. Przewa aj gleby brunatne kwa ne surowe, bardzo lekkie, piaszczyste i przepuszczalne, cz sto kamieniste. Poziom próchniczny jest s abo wykszta cony, przez co gleby te s w s abym stopniu kultury, bardzo wra liwe na okresowe susze. S to gleby kwa ne, ubogie w sk adniki pokarmowe, silnie skonfigurowane i nara one na procesy erozyjne. W ród kompleksów glebowych dominuj kompleksy ytnie, w tym kompleksy 6 - ytni s aby i 7 - ytni bardzo s aby, które zajmuj cznie blisko 60 % gruntów ornych. Odsetek kompleksu 5. - ytniego dobrego wynosi ok. 30 % jego udzia maleje w cz ci wschodniej obszaru. Warunki klimatyczne s tu najsurowsze w województwie, co powoduje, e okres wegetacji jest najkrótszy dni. Opady nale miejscowo do najwy szych mm rocznie. Rejon charakteryzuje si wysok lesisto ci, zw aszcza w cz ci zachodniej i rodkowej (ok. 50 % powierzchni). Udzia naturalnych u ytków zielonych jest niski, s to przewa nie u ytki s abej i redniej jako ci. S abe gleby, ich bardzo niekorzystny odczyn oraz najs absze warunki klimatyczne ograniczaj dobór ro lin uprawnych. Najlepiej udaje si tutaj yto, owies ziemniaki, brukiew, seradela, len, koniczyna bia a, truskawki. Panuj tu korzystne warunki do hodowli owiec, a przy u ytkowaniu przemiennym zwi lejszych i skonfigurowanych gruntów ornych, tak e byd a.

30 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 30 Pozosta a, wi ksza cz powiatu, nale ca do regionu Tucholsko-Koczalskiego, to rejon o najni szym w województwie udziale u ytków rolnych i najwy szej lesisto ci (ok. 70 % obszaru). U ytki rolne stanowi enklawy lub pó enklawy ródle ne. Wytworzy y si tu gleby s abe i bardzo s abe, bielicowe, brunatne kwa ne i wy ugowane (rdzawe). S to gleby bardzo kwa ne i ubogie w sk adniki pokarmowe. Kompleksy ytnie s abe i bardzo s abe (6 i 7) zajmuj tu cznie ok. 90 % gruntów ornych. W dolinach rzecznych i licznych obni eniach wyst puj gleby torfowe i murszowo torfowe, u ytkowane jako ki i pastwiska. S one w wi kszo ci redniej i s abej jako ci rolniczej, ale ze wzgl du na ubogie grunty orne stanowi one wa ny element rolniczej przestrzeni produkcyjnej (szczególnie w gminach Ko cierzyna i Karsin). Warunki klimatyczne s tu surowe, opady ponad 600 mm rocznie. Okres wegetacji jest stosunkowo krótki i wynosi dni. Pod wzgl dem przydatno ci do produkcji rolnej obszar nale y do najs abszych w województwie. Gleby piaskowe, pochodzenia wodno-lodowcowego (sandrowe) s bardzo przepuszczalne, a czynnikiem ograniczaj cym jest niedobór wody dla upraw polowych. Urodzajno tych gleb mo na poprawi g ównie poprzez systematyczne nawo enie organiczne (obornik, nawozy zielone) oraz wapnowanie. Produkcja towarowa ro lin uprawnych na przewa aj cej cz ci obszaru jest nieop acalna. Powierzchnia, jak zajmuj grunty orne w poszczególnych gminach jest silnie zró nicowana. Jest ona najwy sza we wschodnich gminach powiatu, tj. w gminie Nowa Karczma (tu odsetek gruntów ornych w powierzchni gminy wynosi a 57,6%) oraz gminie Liniewo (52,2%). Najmniejszy udzia gruntów rolnych w powierzchni gminy odnotowuje si w gminach zachodnich, najbardziej zalesionych (Lipusz jedynie 15,9%) oraz Dziemiany (19,1%). rednia warto dla powiatu wynosi 33,4% i jest znacznie mniejsza od przeci tnej w województwie, jaka wynosi 47,49%. Udzia u ytków rolnych w ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych w powiecie wynosi przeci tnie 41,9%, i jest zró nicowany w poszczególnych gminach, od 25,5% w gminie Dziemiany i 22,2% w gminie Lipusz, po 63-68% w gminach Liniewo i Nowa Karczma. Udzia ten jest wi kszy w gminach s abiej zalesionych, gdy w gminach lesistych znacznie wi kszy jest udzia w powierzchni gospodarstw lasów i gruntów le nych. W odniesieniu do roku 2005 czna powierzchnia gruntów rolnych spad a w powiecie o 121 ha. Zmala a powierzchnia gruntów ornych oraz k, a wzros a powierzchia sadów oraz pastwisk i gruntów le nych.

31 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 31 Zaprezentowane poni ej dane pochodz ze sprawozdania O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie i dotycz roku Powierzchnia pozosta ych u ytków rolnych (sadów, k i pastwisk) w stosunku do ogólnej powierzchni gospodarstw we wszystkich gminach powiatu jest porównywalna i wynosi od 6 do 12% ich powierzchni (przeci tna dla powiatu wynosi 9%. Zbo a w strukturze zasiewów zajmuj rednio 63,6%. Najwy szy udzia upraw zbó jest w gminie Stara Kiszewa (ok. 72,4%) a najmniejszy w gminie Ko cierzyna (54,6%). Uprawa ro lin okopowych rednio zajmuje 9% powierzchni zasiewów, z czego najwi cej w gminie Karsin (11,8%), a najmniej w gminie Ko cierzyna (7,1%). Udzia gruntów od ogowanych wynosi przeci tnie 8,2%, najwi cej 18,5% w gminie Ko cierzyna a najmniej, po 2,3% w gminach Dziemiany i Liniewo. Sadownictwo jest ma o istotnym elementem gospodarki rolnej. czna powierzchnia sadów w powiecie wynosi jedynie 220 ha (poni ej 0,5% powierzchni zasiewów), ale powierzchnia sadów znacznie wzros a w porównaniu do roku 2005 (o 83 ha, tj. ok. 60% w ci gu tych pi ciu lat. Uprawy truskawek zajmuj 160 ha (0,4% ogólnej powierzchni zasiewów), z czego najwi cej (100 ha) w gminie Nowa Karczma. W pozosta ych gminach truskawki uprawia si w gminach: Liniewo (25 ha), Ko cierzyna (20 ha), Stara Kiszewa (10 ha) Karsin (5 ha). Produkcj kwiatów doniczkowych i ozdobnych zajmuje si 9 producentów (4 w gminie Karsin, 3 w gminie Ko cierzyna i po 1 w gminach: Dziemiany i Liniewo). W powiecie jest równie 1 szkó ka le na, a 8 gospodarstw (6 w gminie Ko cierzyna i 2 w gminie Karsin) prowadzi szkó ki drzew i krzewów ozdobnych. Szklarniow produkcj warzyw prowadzi 6 gospodarstw w gminie Karsin. Ponadto 4 gospodarstwa w tej gminie prowadz towarow polow produkcj warzyw. Pog owie byd a wynosi cznie w powiecie sztuk, z tego krów mlecznych. Liczebno krów mlecznych waha si od ok sztuk w gminach Ko cierzyna, Karsin, Nowa Karczma i Stara Kiszewa do w gminach Dziemiany, Liniewo, Lipusz i 20 sztuk w mie cie Ko cierzyna. Pog owie trzody chlewnej wynosi w powiecie sztuk i waha si od blisko szt. w gminie Ko cierzyna, poprzez ok w gminach Karsin, Nowa Karczma i Stara Kiszewa. W pozosta ych gminach pog owie trzody chlewnej jest mniejsze. Dwie fermy (Niedamowo i Stary Wiec) maj po wi cej ni szt. trzody chlewnej. Pog owie drobiu (kur niosek i brojlerów) wynosi sztuk, od do sztuk w ka dej z gmin. Ponadto na terenie powiatu jest 1 producent jaj kurzych oraz 8 producentów brojlerów. Dwa gospodarstwa prowadz produkcj jaj i piskl t g sich, a reprodukcj drobiu kurzego prowadz 3 gospodarstwa. Ponadto w powiecie jest 875 koni

32 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 32 (najwi cej, 380, w gminie Nowa Karczma), i ponad 1200 owiec. W powiecie znajduje si równie 8 producentów ryb (3 w gminie Karsin, po 2 w gminach Stara Kiszewa i Ko cierzyna, 1 w gminie Lipusz). Na terenie powiatu znajduj si ponadto 3 ubojnie zwierz t gospodarskich i 10 lecznic dla zwierz t, 1 wytwórnia pasz, oraz dwa wi ksze zak ady przemys u mi snego (w Ko cierzynie i Górkach), 9 piekarni. Uzupe nieniem produkcji rolniczej jest agroturystyka. Szacuje si e na terenie powiatu dzia a kilkadziesi t (ponad 60) gospodarstw agroturystycznych i ponadto ok. 40 obiektów turystyki wiejskiej, przede wszystkim na terenie gminy Ko cierzyna. Dwa gospodarstwa rolne w gminie Stara Kiszewa posiadaj atest gospodarstwa ekologicznego. W zakresie produkcji przemys owej obszar powiatu posiada potencja w zakresie rozwoju sektora rolno-spo ywczego, drzewnego oraz eksploatacji kruszywa. Potencja dla rozwoju sektora rolno-spo ywczego, pomimo rednich walorów agroekologicznych wynika z racji po o enia Ko cierzyny z dala od innych o rodków. Tym samym miasto to posiada potencja dla rozwoju przetwórstwa spo ywczego, przede wszystkim jako o rodek us ugowy dla okolicy. Natomiast du e zasoby drewna, wynikaj ce ze znacznej powierzchni lasów, predysponuj Ziemi Ko ciersk dla rozwoju bran y drzewnej (przetwórstwa drewna i produkcji mebli). Na terenie powiatu funkcjonuje ok. 20 tartaków i zak adów obróbki drewna, jak równie producenci mebli. Gospodark le n nadzoruj dwa nadle nictwa, maj ce siedzib w Ko cierzynie i Lipuszu. Dodatkowym elementem potencja u gospodarczego jest obecno znacznych z ó kruszywa, którego eksploatacja stanowi uzupe nienie gospodarki powiatu. W tym obszarze funkcjonuj 4 wirownie (w Rybakach, Grzybowie, Niedamowie i Barkoczynie) oraz zak ady produkcyjne wykorzystuj ce ten surowiec do produkcji materia ów budowlanych. Jednak z uwagi na ich po o enie w pobli u obszarów cennych przyrodniczo i predysponowanych do rozwoju turystyki rozwój tej formy aktywno ci gospodarczej pozostaje w niektórych lokalizacjach w konflikcie z rozwojem turystyki i ochron zasobów przyrody. Sektor paliwowy reprezentuje 15 stacji benzynowych, 3 punkty dystrybucji gazu propan-butan, hurtownia paliw i inne podmioty. Najwi kszym zak adem produkcyjnym s Zak ady Porcelany Sto owej Lubiana w ubianie.

33 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Warunki ekologiczne oraz krajobrazowe przestrzeni, predyspozycje dla rozwoju turystyki i rekreacji Obszar Powiatu Ko cierskiego nale y do okr gów przyrodniczych Pojezierza Kaszubskiego (cz wschodnia i pó nocna powiatu) podkr gów: ko cierskiego i garczy skiego, oraz okr gu Borów Tucholskich (cz zachodnia i po udniowa), podokr gu wdzydzkiego. Szczególn warto przyrodnicz maj obszary le ne Borów Tucholskich oraz zespó jezior Wdzydzkich, z endemicznym gatunkiem troci jeziornej. Wyznacznikiem potencja u przyrodniczego jest obj cie 54,8% powierzchni powiatu (a w gminach Dziemiany i Lipusz blisko 100% powierzchni) ró nymi formami ochrony przyrody. Na terenie powiatu znajduj si dwa parki krajobrazowe (Wdzydzki i Kaszubski), które wraz z otulinami zajmuj ponad ha powierzchni, siedem obszarów chronionego krajobrazu (Borów Tucholskich, Doliny Wierzycy, Doliny Wietcisy, Gowidli ski, Lipuski, Polaszkowski i Przywidzki) o cznej powierzchni ha, 63 pomniki przyrody, 5 rezerwatów przyrody (Strzelnica, Czapliniec w Wierzysku, Orle nad Jeziorem Du ym, Brz czek i Krwawe Do y) o cznej powierzchni 46,1 ha, 16 u ytków ekologicznych o cznej powierzchni 15 ha, dwa zespo y przyrodniczokrajobrazowe o powierzchni cznej 72 ha, co daje czn powierzchni chronion 61,3 tys. ha. Ponadto na obszarze powiatu w ca o ci lub cz ci wyznaczono 16 obszarów sieci NATURA Warunki ekologiczne przestrzeni (czyli funkcja potencja u przyrodniczego przestrzeni oraz jej przekszta cenia przez cz owieka) w powiecie s silnie zró nicowane. Cz zachodnia powiatu, silnie zalesiona i s abo przekszta cona przez cz owieka (gminy Karsin, Dziemiany, Lipusz) posiada bardzo wysokie (jedne z najwy szych w województwie) walory ekologiczne przestrzeni. Wysokie walory ekologiczne maj równie gminy Ko cierzyna i Stara Kiszewa. Gminy rolnicze cz ci wschodniej powiatu (Liniewo, Nowa Karczma) maj rednie walory ekologiczne. Natomiast obszar miasta Ko cierzyna zosta zakwalifikowany 10 do obszarów o bardzo niskich walorach ekologicznych przestrzeni, co ma zwi zek z silnym zanieczyszczeniem rodowiska i znaczn degradacj przestrzeni. 10 za: Aktualizacj opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Gda sk, UMWP 2007

34 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 34 Powiat Ko cierski, szczególnie gminy: Nowa Karczma, a tak e cz ciowo gmina Ko cierzyna, Liniewo i Dziemiany, posiadaj atrakcyjne i unikatowe w skali województwa walory krajobrazowe 11. Historyczne uwarunkowania kulturowe sprawi y, e dominuj cymi formami osadnictwa na terenie Ziemi Ko cierskiej s : rozproszone kaszubskie osadnictwo jednodworcze oraz, w cz ci zachodniej powiatu, równie redniowieczne wsie kmiece. W przestrzeni powiatu cechy charakterystyczne zwi zane z tymi formami osadnictwa zachowa y si w bardzo dobrym stanie, co sprawia, e zw aszcza wschodnia cz powiatu posiada wybitne walory krajobrazu kulturowego, stosunkowo ma o przekszta conego od czasów redniowiecza. We wschodniej cz ci powiatu istotnym walorem krajobrazu kulturowego s równie zachowane zespo y dworskie oraz ci gi alei przydro nych. Obszar powiatu jest równie nara ony na niekorzystne zmiany krajobrazu, szczególnie w jego pó nocno-wschodniej cz ci, gdzie najlepiej zachowa si krajobraz kulturowy kaszubskiego osadnictwa jednodworczego. Na ca ym terenie, szczególnie w obszarze Jezior Wdzydzkich, zagro eniem jest równie nadmierne zainwestowanie turystyczne terenów po o onych przy jeziorach oraz niekontrolowany rozwój zabudowy domków letniskowych. Do silnego przekszta cenia walorów estetyczno-wizualnych krajobrazu (jak i jego struktury przyrodniczej), przyczynia si równie odkrywkowa eksploatacja surowców mineralnych. Dysonans w krajobrazie stanowi tak e nieeksploatowane obecnie wyrobiska, które nie zosta y zrekultywowane, albo te rekultywacja ich nie by a dostateczna lub nie przeprowadzono jej w pe ni poprawnie Najwi ksze nieczynne wyrobiska znajduj si w okolicach Ko cierzyny, w Rybakach i Nowym Barkoczynie. Studium Ochrony Krajobrazu Województwa Pomorskiego za priorytetowe obszary ochrony krajobrazu w powiecie ko cierskim uznaje regiony: Wdzydzko-Somi ski w zachodniej cz ci powiatu (gmina Dziemiany); Kiszewski we wschodniej cz ci powiatu (gmina Stara Kiszewa); Po udniowokaszubski w pó nocno-wschodniej cz ci powiatu (gminy Ko cierzyna, Nowa Karczma, Liniewo). 11 Studium Ochrony Krajobrazu Województwa Pomorskiego, UMWP Gda sk 2005

35 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji Obszar powiatu posiada niemal na ca ym terenie bardzo wysoki potencja rozwoju turystyki. Ca a strefa pojezierna oraz obszar Borów Tucholskich, w których znajduje si Ziemia Ko cierska, z uwagi na walory przyrodnicze (jeziora, lasy) oraz dobry stan rodowiska naturalnego posiada bardzo wysoki potencja dla rozwoju turystyki wypoczynkowej, szczególnie wakacyjnej i weekendowej. Rzeki powiatu (Wda i Wierzyca oraz Trzebiocha) posiadaj du y potencja dla rozwoju turystyki kajakowej. Akweny jeziorne, szczególnie zespó Jezior Wdzydzkich, posiadaj bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki wodnej, szczególnie eglarstwa i windsurfingu. Potencja o skali regionalnej posiadaj o rodki turystyki krajoznawczej we Wdzydzach Kiszewskich, Ko cierzynie i B dominie oraz o rodki religijno-pielgrzymkowe we Wielu i Ko cierzynie. D ugi okres zalegania pokrywy nie nej sprawia równie, e niemal ca y obszar powiatu posiada dobre warunku dla rozwoju turystyki zimowej. Dodatkowo baza medyczna w Ko cierzynie (oparta o Szpital Specjalistyczny) stwarza potencjalne warunki dla rozwoju turystyki medycznej i uzdrowiskowej. Po o enie w blisko ci Aglomeracji Trójmiejskiej sprawia, e teren ten mo e sta si w przysz o ci bezpo rednim zapleczem turystycznym i rekreacyjnym (wakacyjnym i weekendowym) obszaru metropolii Lasy Jednym z kluczowych czynników, decyduj cych o potencjale przyrodniczym Powiatu Ko cierskiego, jest du y udzia terenów le nych w powierzchni powiatu. Na koniec roku 2008 lasy zajmowa y 44% powierzchni powiatu, to jest znacznie wi cej, ni wynosi rednia wojewódzka i krajowa. Wed ug regionalizacji przyrodniczo-le nej Polski Powiat Ko cierski po o ony jest w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej III. Obszar ten charakteryzuje si obecno ci g ównie siedlisk borowych, w których udzia sosny w drzewostanach wynosi 93,6%. Po kilka procent zajmuj siedliska lasów mieszanych wie ych i borów suchych. Siedliska wilgotne i bagienne zajmuj oko o 1% Za Programem Ochrony rodowiska dla Powiatu Ko cierskiego na lata z uwzgl dnieniem perspektywy na lata

36 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 36 Dominacja ubogich siedlisk jest g ówn przyczyn niskiej potencjalnej produkcyjno ci lasów. Sosna tworzy tu g ównie drzewostany jednogatunkowe (monokultury) i jednowiekowe, jedynie na siedliskach y niejszych wyst puj domieszki innych gatunków. Bardzo rzadko spotka mo na drzewostany, w których panuj gatunki li ciaste. Takimi miejscami s najcz ciej tereny podmok e (olsy, lasy gowe) wzd u brzegów rzek i jezior, w których dominuje olsza, a tak e drzewostany z dominuj cym bukiem i d bem wyst puj ce na siedliskach lasowych. Przeci tny wiek drzewostanów porastaj cych obszar powiatu ko cierskiego waha si w granicach od 49 do 53 lat. W ka dym z obr bów po o onych na terenie powiatu ko cierskiego najwi ksz powierzchni, ok. 1/3 powierzchni, zajmuj drzewostany w III klasie wieku (41-60 lat). Starodrzewy, drzewostany ogólnie bior c w wieku r bno ci i przesz or bne powy ej 90 lat, zajmuj niewielk powierzchni rz du kilku procent. Przewa aj ca cz lasów na terenie powiatu ko cierskiego pochodzi z sadzenia. Szacuje si, e tylko oko o 20% drzewostanów ro nie na siedliskach wykazuj cych ci g o lasu, pozosta e to zalesienia porolne. Dominuj ca gospodarka zr bowa powoduje, e najwi ksze powierzchnie zajmuj drzewostany jednowiekowe pochodz ce z sadzenia. Jest ona równie przyczyn ma ego udzia u starodrzewów. Drzewostany, które osi gn y wiek r bno ci (np. dla sosny gatunku panuj cego jest to 80 do 100 lat) s systematycznie usuwane najcz ciej zr bem zupe nym. Dla zachowania cennych ekotypów drzew i pozyskania z nich nasion utworzono na terenie Nadle nictwa Ko cierzyna i Nadle nictwa Lipusz wy czone drzewostany nasienne. S to obecnie drzewostany sosnowe w wieku 100 do 150 lat. Dla poprawienia struktury wiekowej, podejmowane s próby wykorzystania odnowienia naturalnego na siedliskach borów wie ych. Na powierzchniach zr bowych pozostawia si oko o 10% drzew starszych jako nasienniki. Lasy na terenie powiatu znajduj si pod nadzorem pi ciu nadle nictw: Nadle nictwa Ko cierzyna Nadle nictwa Lipusz Nadle nictwa Kaliska Nadle nictwa Kartuzy Nadle nictwa Starogard Gda ski

37 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Demografia 3.1. Ludno i jej rozmieszczenie Powiat ko cierski z liczb mieszka ców w ko cu 2008 r. nale y do mniejszych powiatów woj. pomorskiego, cho nie najmniejszych, zajmuj c 9 miejsce pod wzgl dem zaludnienia na 15 powiatów porównywalnych. Jest jednym z 2 powiatów, w których jedynym miastem jest miasto powiatowe. Pod wzgl dem udzia u ludno ci miejskiej (34%) zajmuje ostatnie miejsce w ród powiatów peryferyjnych i 4. od ko ca w zbiorze wszystkich porównywalnych w województwie (najmniej ma kartuski 19%, najwi cej malborski 68%). Udzia ludno ci miejskiej wp ywa na wiele innych wska ników, odmiennie kszta tuj cych si w mie cie i na obszarach wiejskich. Tabela 2 przedstawia porównanie liczby mieszka ców i wska nika urbanizacji Powiatu Ko cierskiego na tle innych powiatów ziemskich województwa pomorskiego. Tabela 2. Ludno powiatu ko cierskiego na tle powiatów porównywalnych woj. pomorskiego (posortowanych wg ludno ci ogó em stan z roku 2008) Powiat Ogó em Miasto Wie % ludno ci miejskiej Powiat wejherowski ,9 Powiat starogardzki ,1 Powiat kartuski ,8 Powiat tczewski ,5 Powiat chojnicki ,4 Powiat gda ski ,2 Powiat kwidzy ski ,2 Powiat pucki ,6 Powiat bytowski ,4 Powiat ko cierski ,9 Powiat l borski ,3 Powiat malborski ,9 Powiat cz uchowski ,3 Powiat sztumski ,7 Powiat nowodworski ,8 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych Regionalnych GUS

38 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 38 Ludno wiejska (ponad dwie trzecie ogó u ludno ci) w powiecie rozmieszczona jest nierównomiernie, czego przyczyn s du e obszary le ne zajmuj ce znaczn cz powiatu. W zachodniej i po udniowo-zachodniej cz ci powiatu wyodr bniaj si w ród lasów cztery enklawy, w tym z najbardziej oddalon gmin Karsin. Zachodnia i po udniowozachodnia cz powiatu to rejon zamieszka y przez 27 tys. ludno ci na obszarze gmin: Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa i wi kszej cz ci gminy wiejskie Ko cierzyna. Oko o 600 osób w gminie Ko cierzyna zamieszkuje wsie po o one w ród lasów poza wyodr bnionymi na rys. 4 enklawami. Model rozmieszczenia ludno ci w Powiecie Ko cierskim przedstawia rysunek 8. Rysunek 8. Model rozmieszczenia ludno ci w Powiecie Ko cierskim 3 tys. 23 tys. 7,5 tys. 27 tys. 1,3 tys. 0,6 tys. 6 tys. ród o: opracowanie w asne Sie osadnicza powiatu jest rozdrobniona, a jej specyfik jest ma a liczba wsi rednich (tylko 11 wsi w przedziale mieszka ców), przy istnieniu kilu wsi du ych (cztery wsie powy ej ludno ci, siedem w przedziale ).

39 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 39 W Ko cierzynie mieszka co trzeci mieszkaniec powiatu (33,9% ogó u ludno ci). Pozosta a cz ludno ci (66,1%) mieszka na wsi. We wsiach powy ej ludno ci mieszka prawie 26% ludno ci powiatu, we wsiach poni ej 500 mieszka ców niemal tyle samo mieszka ców co w mie cie Ko cierzyna, bo 30,8% ludno ci. Wiele wsi jest bardzo ma ych (poni ej 100 mieszka ców). Wp ywa to niew tpliwie na organizacj transportu publicznego, us ug publicznych i dowozu do szkó, a tak e warunki lokalizacji firm o nieco wi kszym zatrudnieniu. Ludno zamieszkuj ca teren Powiatu Ko cierskiego w przewa aj cej wi kszo ci ma charakter osiad y, o silnej to samo ci kaszubskiej. Element nap ywowy stanowi jedynie niewielki odsetek ca o ci populacji. Wykres 1 przedstawia struktur osadnicz Powiatu Ko cierskiego, w zale no ci od wielko ci miejscowo ci. Wykres 1. Udzia ludno ci miejskiej oraz wiejskiej w liczbie mieszka ców Powiatu Miejscowości od 500 do 1000 mieszkańców 9% Miejscowości poniżej 500 mieszkańców 31% Miejscowości powyżej mieszkańców 26% Miasto Kościerzyna (ludność miejska) 34% ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych Regionalnych GUS Tabela 3 przedstawia zestawienie mieszka ców gmin Powiatu Ko cierskiego i najwa niejszych miejscowo ci w tych gminach.

40 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 40 Tabela 3. Ludno gmin i wi kszych wsi pow. ko cierskiego Gmina Ludno Wsie powy ej ludno ci Wsie o zaludnieniu Nazwa Ludno Nazwa Ludno Dziemiany Dziemiany Kalisz 874 Karsin Karsin Osowo 580 Wiele Ko cierzyna ubiana 2119 K obuczyno 540 Wielki Klincz 2062 W glikowice 500 Skorzewo Liniewo Liniewo 1192 G odowo 523 Orle 633 Wysin 536 Lipusz Lipusz 2134 Nowa Karczma Grabowo 1185 Nowa Karczma 796 Luba 1051 Nowy Barkoczyn 601 Stara Kiszewa Stara Kiszewa 1558 Nowe Polaszki 516 Stare Polaszki 501 Razem wie Udzia % 100,0 39,7 13,6 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS W Powiecie Ko cierskim zamieszkuje cznie m czyzn oraz kobiet. Udzia kobiet w liczbie ludno ci ogó em wynosi 50,2%. Tabela 4 przedstawia struktur ludno ci Powiatu Ko cierskiego z podzia em na wiek przedprodukcyjny, produkcyjny i poprodukcyjny. Tabela 4. Struktura wieku ludno ci Powiatu Ko cierskiego wed ug grup ekonomicznych (2008) Grupa wiekowa Ludno Udzia % Dynamika 2002 r Przedprodukcyjny ,2 24,5 89,4 Produkcyjny ,8 62,7 108,1 Poprodukcyjny ,9 12,9 111,2 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

41 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 41 Struktur wieku ludno ci powiatu okre li mo na jako m od. Pod wzgl dem udzia u ludno ci w wieku przedprodukcyjnym powiat zajmuje 2. miejsce (po pow. kartuskim) w województwie, ale równie 2. od ko ca (te po pow. kartuskim) pod wzgl dem udzia u ludno ci w wieku produkcyjnym. Pod wzgl dem udzia u ludno ci w wieku poprodukcyjnym powiat plasuje si w rodku listy, nieco powy ej redniej. Ludno w wieku przedprodukcyjnym maleje i w liczbach bezwzgl dnych, i jej udzia. Rosn i w liczbach bezwzgl dnych, i udzia y ludno ci w pozosta ych grupach wieku. Stosunek liczby ludno ci w wieku nieprodukcyjnym do ludno ci w wieku produkcyjnym w pow. ko cierskim, podobnie jak w ca ym kraju, systematycznie spada. Jest wy szy, ni w powiatach podregionów peryferyjnych i wszystkich porównywalnych, natomiast ni szy, ni wska nik krajowy dla wsi, co atwo t umaczy si wy szym, ni w porównywanych powiatach udzia em ludno ci wiejskiej. Kolejny wska nik, ilustruj cy staro, dla powiatu ko cierskiego jest znacznie ni szy, ni wszystkie rednie krajowe, wynosz c 62% redniej krajowej i 70% redniej dla powiatów porównywalnych. wiadczy to o du ej m odo ci struktury wieku powiatu. Wska nik systematycznie ro nie, czyli struktura wieku zmienia si na coraz to starsz w tempie zbli onym, jak rednia dla obszarów wiejskich kraju Prognozy demograficzne dla Powiatu Ko cierskiego Obszary centralne województwa pomorskiego (g ównie Kaszuby, w mniejszym stopniu fragmenty Kociewia i pó nocnej cz ci Powi la) wykazuj wy sz od redniej wojewódzkiej i krajowej dynamik, zarówno wzrostu demograficznego, jak i rozwoju przestrzennego, w tym inwestycji mieszkaniowych. Widoczny wzrost ludno ciowy zwi zany jest z przyrostem naturalnym, a procesy inwestycyjne dotycz zarówno obszarów us ug i produkcji, jak te zabudowy mieszkaniowej. Rysunek 9 przedstawia prognoz demograficzn dla województwa pomorskiego do roku 2030, sporz dzon przez GUS.

42 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 42 Rysunek 9. Prognoza demograficzna GUS dla województwa pomorskiego do roku 2030 ród o: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, 2009 Powiat Ko cierski jest jednym z czterech powiatów województwa o najwi kszej dynamice wzrostu liczby ludno ci. Jednocze nie jako jedyny z tych czterech powiatów nie s siaduje bezpo rednio z Aglomeracj Trójmiejsk, co oznacza, e wzrost demograficzny jest zwi zany wy cznie z czynnikami wewn trznymi i nie wynika z procesów aglomeryzacji i suburbanizacji okolic metropolii. Oznacza to te, e nie jest on tak silnie powi zany z procesem wyludniania si metropolii i wzrostu liczby ludno ci s siednich powiatów. Tabela 5 przedstawia dynamik wzrostu ludno ci Powiatu Ko cierskiego na tle powiatów ziemskich województwa pomorskiego.

43 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 43 Tabela 5. Dynamika wzrostu ludno ci (2002 r. 100), dane za rok 2008 Powiat Dynamika (2002 r. 1000) ogó em miasto wie Powiat gda ski 113,0 111,9 113,4 Powiat kartuski 109,6 99,5 112,3 Powiat wejherowski 108,4 104,7 114,1 Powiat pucki 106,5 99,3 113,2 Powiat nowodworski 99,9 100,2 99,7 Powy sze powiaty (w ca o ci lub w cz ci w obszarze metropolitalnym) 108,5 103,7 111,9 Powiat ko cierski 103,2 99,0 105,4 Powiat chojnicki 103,0 101,7 104,9 Powiat starogardzki 102,3 99,4 105,5 Powiat kwidzy ski 101,9 101,8 102,0 Powiat tczewski 101,1 99,7 104,1 Powiat bytowski 100,9 97,7 102,9 Powiat l borski 100,4 98,2 103,9 Powiat cz uchowski 99,4 98,7 100,0 Powiat malborski 99,2 99,9 97,8 Powiat sztumski 99,2 95,7 101,3 rednio ww powiaty 101,3 99,6 103,3 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Powiat zajmuje czo owe miejsca w ród peryferyjnych powiatów województwa pod wzgl dem dynamiki wzrostu ludno ci ogó em i ludno ci wiejskiej. Natomiast liczba ludno ci miasta Ko cierzyna w stosunku do roku 2002 spad a o 242, do poziomu 99% liczby ludno ci w roku Wed ug prognoz, do 2015 r. b dzie rosn liczba ludno ci w wieku produkcyjnym ogó em w powiecie, przy czym w mie cie b dzie nast powa systematyczny spadek. Na wsi wzrost b dzie do 2019 r., a kobiet równie i pó niej. W 1015 r. ludno ci w wieku produkcyjnym b dzie o ponad 1000 wi cej, ni obecnie (na wsi o ok wi cej). Im d u szy okres obj ty prognoz, tym wi ksza jej niepewno, ale przyrost ludno ci w wieku produkcyjnym w najbli szych latach, i to przyrost na obszarach wiejskich, nale y uzna za pewny. Tabela 6 przedstawia prognoz demograficzn dla Powiatu Ko cierskiego w latach

44 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 44 Tabela 6. Prognoza demograficzna dla Powiatu Ko cierskiego (ludno w wieku produkcyjnym) Ogó em Miasta Wie Rok razem kobiety razem kobiety razem mężczyźni mężczyźni mężczyźni kobiety 2008 a) b) Przyrost a) Wielko ci rzeczywiste wg Banku Danych Regionalnych GUS b) Wg Prognozy GUS ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS Wed ug prognozy liczba ludno ci w wieku produkcyjnym w powiecie wzro nie w ci gu najbli szych lat o osób (3%). Wi ksza b dzie dynamika wzrostu liczby m czyzn w wieku produkcyjnym (4,3%) w stosunku do 1,3% wzrostu liczby kobiet. Wska nik ten b dzie si inaczej rozk ada w przypadku Miasta Ko cierzyny oraz obszarów wiejskich. W mie cie spadnie liczba osób w wieku produkcyjnym o 1,7%, przy czym liczba kobiet spadnie znacz co, bo o 8,3% a liczba m czyzn wzro nie o 4,7%. Wzrost liczby m czyzn nie zrównowa y wi kszego spadku liczby kobiet w mie cie Ko cierzyna. Na obszarach wiejskich wzrost ten b dzie wynosi 5,6%, odpowiednio 4,2% dla m czyzn i a 7,1% dla kobiet. Oznacza to b dzie w d u szej perspektywie wzrost popytu na prac, szczególnie w ród m czyzn oraz na obszarach wiejskich.

45 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dost pno komunikacyjna Powiatu Ko cierskiego Dost pno komunikacyjn Powiatu Ko cierskiego nale y rozpatrywa w dwóch uj ciach: a) WEWN TRZNYM, analizuj c powi zania w ramach obszaru powiatu, gdzie kluczow kwesti jest powi zanie centralnego o rodka us ug i g ównego obszaru koncentracji miejsc pracy, tj. miasta Ko cierzyny, z pozosta ymi miejscowo ciami Powiatu; b) REGIONALNYM, na tle województwa pomorskiego, gdzie kluczowa jest kwestia dost pno ci mieszka ców powiatu do Aglomeracji Trójmiejskiej, b d cej g ównym zewn trznym o rodkiem us ugowym i obszarem koncentracji miejsc pracy Analiza wewn trznej dost pno ci komunikacyjnej powiatu Dost pno wewn trzn zapewnia przede wszystkim historycznie ukszta towana sie dróg, wi cych Ko cierzyn z pozosta ymi miejscowo ciami powiatu. W wi kszo ci s to drogi utwardzone, z nawierzchni bitumiczn. Ich parametry i stan techniczny s zró nicowane. Cz dróg gminnych, doprowadzaj cych do niektórych wsi, jest drogami gruntowymi. Linie kolejowe i po czenia na nich realizowane maj charakter drugorz dny w stosunku do infrastruktury drogowej. Du a lesisto powiatu powoduje wspomniane ju nierównomierne rozmieszczenie ludno ci, czego elementem s oddalone od Ko cierzyny enklawy ludno ci zw aszcza gmina Karsin i Dziemiany, oraz zwi zane z tym zró nicowanie wewn trzne dost pno ci o rodka centralnego w Ko cierzynie. Rysunek 10 przedstawia uk ad g ównych powi za komunikacyjnych na tle rozmieszczenia ludno ci w powiecie.

46 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 46 Rysunek 10. Model sieci powi za komunikacyjnych na tle rozmieszczenia przestrzennego ludno ci w powiecie ko cierskim 3 tys. 23 tys. 6 tys ,5 tys. 1,3 tys. 0,6 tys. 27 tys tys. 6 7 LEGENDA: 1 Ko cierzyna, 2 rejony osadnicze, 3 liczba ludno ci, 4 koleje, 5 drogi krajowe, 6 drogi wojewódzkie, 7 wa niejsze drogi powiatowe, 8 schematyczna granica powiatu ród o: opracowanie w asne Wschodnia i pó nocna cz powiatu posiada dobre po czenia z o rodkiem centralnym (Ko cierzyn ) zapewniane przez DW 214, 221 i 226 oraz DK 20. cznie te drogi zapewniaj po czenia dla ok mieszka ców (45%). Droga nr 235 oraz droga nr 20 na zachód od Ko cierzyny zapewniaj dost pno do o rodka centralnego dla ok mieszka ców (15% ludno ci). Pozosta a cz ludno ci (ok ), zamieszka a w centralnej i po udniowej cz ci powiatu korzysta musi z dróg lokalnych. Zmiany ustrojowe, skutkiem których by spadek zatrudnienia na pocz tku lat 90-tych, spowodowa y spadek przewozów w transporcie publicznym i jego regres, pog biony przez rozwój motoryzacji i urynkowienie transportu publicznego.

47 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 47 Pogorszy o to dost pno do Ko cierzyny z wielu miejscowo ci, poprzez zmniejszenie liczby kursów autobusowych albo ich likwidacj. W badaniach przeprowadzonych na zlecenie PUP w Ko cierzynie wi kszo respondentów deklarowa a, ze rodkiem transportu wykorzystywanym dla dojazdów do pracy jest samochód osobowy. Liczba pojazdów jest niewiele mniejsza od liczby mieszka ców. cznie w powiecie zarejestrowanych jest ponad ró nego rodzaju pojazdów, co oznacza, e na 1 zarejestrowany w powiecie pojazd przypada rednio 1,29 zameldowanych osób, a przeci tnie rodzina (2-4 osobowa) dysponuje min. 1 pojazdem. Liczby te s w poszczególnych gminach ró ne, najwi ksza liczba pojazdów (w tym równie ci arowych i innych s u bowych ) zarejestrowana jest w mie cie Ko cierzyna (blisko , co daje blisko 55% ogólnej liczby pojazdów,. W pozosta ych gminach zarejestrowanych jest ok pojazdów, co daje rednio 1,88 osoby na pojazd. Lp. Tabela 7. Zestawienie liczby pojazdów zarejestrowanych w gminach Powiatu Ko cierskiego Jednostka administracyjna Liczba mieszka ców (stan na ) Liczba zarejestrowanych pojazdów (stan na ) Liczba osób przypadaj cych na 1 zarejestrowany pojazd 1 Miasto Ko cierzyna ,80 2 Gmina Dziemiany ,03 3 Gmina Karsin ,00 4 Gmina Ko cierzyna ,86 5 Gmina Liniewo ,91 6 Gmina Lipusz ,96 7 Gmina Nowa Karczma ,98 8 Gmina Stara Kiszewa ,60 9 Powiat ko cierski ,29 10 Powiat ko cierski bez miasta Ko cierzyna ,88 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) oraz informacji przekazanych przez Wydzia Komunikacji Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie.

48 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 48 Powy sze dane wskazuj, e niemal ka da rodzina w powiecie ko cierskim dysponuje samochodem osobowym, co potwierdza znaczenie tego rodka transportu oraz potrzeby w zakresie zwi kszenia standardu bezpiecze stwa i jako ci dróg publicznych na Ziemi Ko cierskiej, jak równie ograniczenie kongestii transportowej w Ko cierzynie (budowy obwodnicy miasta) i poprawy sieci drogowej cz cej obszar powiatu z Trójmiastem. Liczba pojazdów w kolejnych latach dynamicznie i systematycznie ro nie, a liczba mieszka ców przypadaj cych na 1 pojazd w powiecie systematycznie spada, co pokazuje tabela 8. Tabela 8. zmiana liczby pojazdów zarejestrowanych w Powiecie Ko cierskim w latach Lp. Rok Liczba pojazdów zarejestrowanych w Powiecie Ko cierskim na dzie danego roku Liczba mieszka ców Powiatu Ko cierskiego zameldowanych na dzie danego roku Przeci tna liczba mieszka ców przypadaj cych na 1 pojazd w Powiecie Ko cierskim Dynamika wzrostu liczby pojazdów (w odniesieniu do roku poprzedniego) ,50 1,38 1,31 x +9,5% +5,8% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (Bank Danych Regionalnych) oraz informacji przekazanych przez Wydzia Komunikacji Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie. Potwierdza to rosn ce znaczenie samochodu osobowego jako podstawowego rodka transportu mieszka ców oraz rol infrastruktury drogowej dla jako ci ycia mieszka ców. Nale y jednak uwzgl dni fakt, i mimo dynamicznego rozwoju motoryzacji, cz gospodarstw domowych nie posiada samochodu. Z kilku miejscowo ci powiatu mo na do Ko cierzyny dojecha kolej, ale i w tym rodku transportu publicznego nast pi o ograniczenie liczby po cze. Oznacza to, e mo liwo ci wewn trznej obs ugi komunikacyjnej ludno ci przez kolej, szczególnie w ramach codziennych przejazdów, nie s do ko ca wykorzystane. W ramach bada mo liwe jest w przysz o ci okre lenie, czy wprowadzenie na istniej ce w powiecie linie kolejowe dodatkowych linii, obs ugiwanych przez PKP lub przewo ników prywatnych, nie poprawi oby wewn trznej dost pno ci komunikacyjnej w powiecie, szczególnie dla mieszka ców zachodniej i po udniowej cz ci powiatu.

49 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Analiza dost pno ci powiatu w uj ciu regionalnym W uj ciu regionalnym Ko cierzyna znajduje na skrzy owaniu dwóch korytarzy transportowych: Pojeziernego, przebiegaj cego równole nikowo z Aglomeracji Trójmiejskiej w kierunku zachodnim (Miastko/Szczecinek) oraz Kaszubskiego przebiegaj cego z Chojnic przez Ko cierzyn do eby. Biegn one przez miasto Ko cierzyn oraz zachodni i pó nocn cz powiatu. S to korytarze drugorz dne w skali województwa (regionalne), ale kluczowe dla obs ugi komunikacyjnej centralnej cz ci województwa i stanowi istotne uzupe nienie g ównych korytarzy ponadregionalnych. Ich przebieg odpowiada przebiegowi dróg: DK 20 oraz DW 214 (Ko cierzyna eba) i DW 235, a miasto Ko cierzyna wed ug tego rozk adu korytarzy stanowi kluczowy w rodkowej cz ci województwa w ze transportowy. Ponadto w ich uk ad wpisuje si linia kolejowa 211 (w kierunku na Bytów i Chojnice). Miasto Ko cierzyna w Planie Zagospodarowania... posiada rang miasta w z owego o znaczeniu regionalnym, co jest adekwatne do rangi o rodka i jej po o enia na tle sieci transportowej regionu. Po o enie Ko cierzyny w uk adzie komunikacyjnym w skali regionalnej przedstawia rysunek 11. Podstawowymi strumieniami ruchu w uj ciu regionalnym dla Powiatu Ko cierskiego b d : (1) Mieszka cy Powiatu Ko cierskiego, podró uj cy poza obszar powiatu w celach zawodowych i prywatnych (przede wszystkim dojazdy do pracy, szko y i do placówek us ugowych zlokalizowanych w Aglomeracji Trójmiejskiej). Dla grupy tej najwi ksze znaczenie ma dojazd do Aglomeracji Trójmiejskiej; (2) Podró ni tranzytowi, przeje d aj cy przez teren Powiatu. Dla grupy tej kluczowa jest mo liwo szybkiego przejazdu przez teren powiatu, szczególnie drogami: DK 20, DW 235 i DW 214, z omini ciem lokalnego o rodka kongestii w mie cie Ko cierzyna; (3) Tury ci i odwiedzaj cy jednodniowi, przyje d aj cy na teren Powiatu Ko cierskiego z Aglomeracji Trójmiejskiej i spoza województwa. Dla grupy tej kluczowe znaczenie ma funkcja tranzytowa, zapewniana przez DK 20 i DW 214, 235 oraz dogodny dojazd do kluczowych atrakcji turystycznych Powiatu (m.in. miejscowo ci po o one wokó Jeziora Wdzydze, Wiele, B domin).

50 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 50 Rysunek 11. Po o enie Powiatu Ko cierskiego na tle uk adu korytarzy transportowych w województwie pomorskim ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Z perspektywy Powiatu Ko cierskiego rozwój korytarzy: Kaszubskiego i Pojeziernego jest kluczowy dla zapewnienia odpowiednich po cze tranzytowych przez teren Powiatu w kierunku Aglomeracji Trójmiejskiej, oraz w kierunkach na Chojnice, Bytów/Miastko i L bork. Rozwój tych korytarzy skutkowa b dzie m.in. zwi kszeniem ruchu tranzytowego. Jednocze nie z prognozowanym wzrostem mobilno ci mieszka ców oraz wzrostem liczby pojazdów o 50% do roku przewidywa mo na znaczne zwi kszenie nat enia ruchu na drogach regionu, szczególnie DK 20 (nawet o 90%) i DW Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata

51 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 51 Dalsza analiza dotyczy dost pno ci zewn trznej w odniesieniu do Aglomeracji Trójmiejskiej i podró y mieszka ców Powiatu Ko cierskiego (grupy 1). Aglomeracja Trójmiejska z perspektywy Powiatu Ko cierskiego stanowi najwi kszy zewn trzny o rodek us ugowy oraz zapewnia najwi ksz koncentracj miejsc pracy. Badania przeprowadzone przez PBS DGA w roku 2009 pokazuj, e o rodek ten stanowi g ówny cel migracji wahad owych (w oscylacji dziennej lub tygodniowej), zwi zanych z dojazdami do pracy, szko y i o rodków us ugowych. Spo ród mieszka ców Powiatu Ko cierskiego, doje d aj cych do pracy poza Powiat Ko cierski (ok. 10% ogó u pracuj cych wg bada GUS w roku 2006), celem 32,5% podró y jest Gda sk, a 21,2% celem jest Gdynia. Jednocze nie a 23,2% mieszka ców doje d a do pracy do powiatu gda skiego. Rysunek 12 pokazuje odleg o Ko cierzyny i redni czas dojazdu samochodem osobowym do Gda ska w porównaniu do innych miejscowo ci powiatowych województwa pomorskiego. Rysunek 12. Kartodiagram czasów dojazdu i odleg o ci do Gda ska z miast powiatowych województwa pomorskiego ród o: Rekomendacje dotycz ce polityki transportowej i przestrzennej, w ramach projektu Migracje szans województwa pomorskiego wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy, PBS DGA / Instytut Nauk Spo eczno-ekonomicznych, Sopot / ód 2009

52 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 52 Powy sze zestawienie pokazuje, e Ko cierzyna (po o ona 58 km od centrum Gda ska oraz godzin i kwadrans (75 minut) drogi od Gda ska, ma podobn dost pno do stolicy województwa jak np. Malbork, Wejherowo czy Puck. Jednak stopie obs ugi komunikacyjnej przez komunikacj publiczn jest w przypadku Ko cierzyny mniejszy ni dla wymienionych wy ej o rodków powiatowych. Okre laj c dost pno czasowo-przestrzenn, uwzgl dniono czas jazdy rodkami transportu publicznego i liczb kursów do centrów: Gda ska, Gdyni i Starogardu Gda skiego, a tak e do najbli szej koncentracji miejsc pracy w Gda sku Kokoszek (przewidziany rozwój dzielnicy przemys owej). Tabela 9 przedstawia zestawienie kluczowych relacji w transporcie publicznych cz cych wybrane miejscowo ci Powiatu Ko cierskiego z celami migracji wahad owych. Tabela 9. Relacje w transporcie publicznym istotne dla oceny dost pu do rynku pracy poza Powiatem Ko cierskim ród o ruchu Cel rodek transportu Czas jazdy Liczba kursów Ko cierzyna Gdynia G. kolej 1h20-1h32 Ko cierzyna dworzec autob. Gda sk dw. autob. autobus 1h25; - 1h46 Gda sk-kokoszki autobus 1h05 23 Gdynia dw. autob. autobus 1h46 1h55 Starogard Gd. autobus 50 1h26 13 Stara Kiszewa Starogard Gd. autobus 55 8 Szumle Królewski Gda sk dw. autob. autobus 1h5 18 K obuczyno Gda sk dw. autob. autobus 1h15 23 K obuczyno Gda sk-kokoszki autobus ród o: Opracowanie w asne w oparciu o internetowe rozk ady jazdy Czas dojazdu rodkami transportu publicznego w relacjach przedstawionych w powy szej tablicy przekracza akceptowalny czas dojazdu do pracy (zwykle 60 minut). Najkrótszy, poni ej 1 godziny, jest dojazd do Starogardu Gda skiego oraz do dzielnicy Kokoszki ze skraju gminy. Tabela 10 przedstawia przeci tny czas dojazdu samochodem do Gda ska z ró nych o rodków powiatu

53 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 53 Tabela 10. Czas dojazdu samochodem do Gda ska Gmina / miejscowo Czas dojazdu w minutach (w zale no ci od miejsca rozpocz cia podró y) Ró nica pomi dzy dan miejscowo ci a Ko cierzyn Miasto Ko cierzyna Dziemiany Karsin do Ko cierzyna gm. wiejska Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa ród o: Opracowanie w asne na podstawie Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego W wi kszo ci gmin powiatu, szczególnie po o onych na zachód i po udnie od Ko cierzyny, czas ten jest znacznie d u szy. Najkrótszy czas dojazdu, bo 45 do 60 minut jest z gminy Nowa Karczma. Czas dojazdu samochodem do Gda ska jest oczywi cie krótszy, ni rodkami transportu publicznego, ale równie zbyt d ugi, jak na codzienne dojazdy do pracy. Prawdopodobnie i niektóre d u sze relacje zostan zaakceptowane w niektórych przypadkach odpowiednio atrakcyjnej pracy. rednia odleg o pomi dzy miejscem pracy a miejscem zamieszkania w Powiecie Ko cierskim wynosi, wed ug bada PBS DGA, 9,4 km. Za akceptowaln uznaje si jednocze nie (zgodnie z wynikami bada przeprowadzonych przez PUP w Ko cierzynie) odleg o 30 km. Dla porównania, tabela 8 przedstawia zestawienie odleg o ci drogowych z wybranych miejscowo ci powiatu do istotnych pod wzgl dem poda y miejsc pracy miejscowo ci poza Powiatem Ko cierskim. Dla doje d aj cych do pracy samochodem podano odleg o ci w km do ww. celów oraz do najbli szych w z ów autostradowych (Rusocin, Stanis awie), w rejonie których mo na spodziewa si koncentracji miejsc pracy w przysz o ci.

54 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 54 Tabela 11. Odleg o ci drogowe istotne dla oceny dost pu do rynku pracy poza Powiatem Ko cierskim ród o ruchu Cel Odleg o km Ko cierzyna Gda sk - Centrum 56 Gda sk-kokoszki 49 Gdynia - Centrum 61 Starogard Gda ski 51 Stara Kiszewa Starogard Gda ski 28 Szumle Królewski Gda sk - Centrum 39 K obuczyn Gda sk - Centrum 47 K obuczyn Gda sk-kokoszki 38 Ko cierzyna Rusocin 42 Ko cierzyna Stanis awie 55 Szumle Królewski Rusocin 25 Stara Kiszewa Swaro yn 40 ród o: Opracowanie w asne Wi kszo analizowanych odleg o ci drogowych przekracza odleg o 30 km, wymienian jako akceptowaln. Poni ej 30 km jest jedynie ze Starej Kiszewy do Starogardu Gda skiego i ze skraju gminy (Szumle Królewski) do w z a autostradowego w Rusocinie (w pobli u którego mo na spodziewa si powstanie koncentracji miejsc pracy). Oznacza to, e wi ksza cz Powiatu Ko cierskiego po o ona jest poza izochron akceptowalno ci codziennych dojazdów do pracy do Aglomeracji Trójmiejskiej, przez co prawdopodobnie w ograniczonym stopniu korzysta b dzie z rozwoju nowych miejsc pracy w aglomeracji.

55 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Infrastruktura techniczna 5.1. Transport i komunikacja Infrastruktura drogowa Jak wspomniano wcze niej, przez Powiat Ko cierski przebiegaj dwa drugorz dne (regionalne) korytarze transportowe: Kaszubski i Pojezierny. W z em tych korytarzy w skali regionalnej jest miasto Ko cierzyna, po o one na ich skrzy owaniu. Uk ad sieci drogowej i rang dróg w powiecie na tle województwa przedstawia rysunek 13. Rysunek 13. Po o enie Powiatu Ko cierskiego na tle sieci drogowej województwa Pomorskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Najwy sze parametry ma droga krajowa (nr 20). Niedawno zmodernizowano jej odcinek Ko cierzyn ukowo, usprawniaj c dojazd do Gda ska i Gdyni. Du e znaczenie w regionalnym systemie transportowym maj równie drogi wojewódzkie o numerach: 235 (na Chojnice), 214 oraz drogi 221/224/226 w kierunku zachodnim.

56 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 56 Rang dróg g ównych maj DK20 oraz DW 214 i DW 235. W skali regionu maj one charakter dróg drugorz dnych. Pozosta e drogi wojewódzkie maj charakter dróg zbiorczych i ich rola w regionalnym systemie transportowym jest trzeciorz dna. Oznacza to, e obecnie Ko cierzyna, pomimo w z owego charakteru (krzy uj si tu cznie drogi w sze ciu kierunkach (Gdynia, Gda sk, L bork, Bytów, Chojnice, Tczew, Bytów) stanowi drugorz dny w ze transportowy w skali regionu. W perspektywie roku 2030, analizuj c prognoz nat enia ruchu drogowego w województwie pomorskim, potwierdza si znaczenie drogi krajowej nr 20 oraz drogi wojewódzkiej nr 235. W znacznie mniejszym stopniu zwi kszy si ruch na drogach wojewódzkich nr 214, 221/224/226. Prognoz t prezentuje rysunek 14. Rysunek 14. Kartogram nat e ruchu drogowego dla województwa pomorskiego w roku 2030 (prognoza) ród o: Katedra In ynierii Drogowej Politechniki Gda skiej, za Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Perspektywa roku 2030 w tej prognozie pokazuje, e nat enie ruchu b dzie szczególnie wysokie na drodze krajowej nr 20 od granicy z Powiatem Kartuskim do miejscowo ci Korne. Stosunkowo du y ruch przewidywany jest równie na DW 235 w kierunku Chojnic oraz na drodze 214.

57 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 57 Wszystkie te strumienie ruchu krzy owa si b d w Ko cierzynie, co uzasadnia konieczno wyprowadzenia ruchu, szczególnie tranzytowego, poza miasto (budow obwodnicy). G ówne drogi, maj ce charakter zarówno tranzytowy, jak i wykorzystywane przez mieszka ców w ruchu wewn trz powiatu (codzienne przejazdy), to (patrz c od Ko cierzyny): Droga krajowa nr 20 (d ugo na terenie powiatu 30,793 km): w kierunku wschodnim na ukowo/aglomeracj Trójmiejsk, jest wykorzystywana przede wszystkim jako g ówna arteria tranzytowa cz ca zachodni i rodkow cz województwa (w tym Powiat Ko cierski) z Aglomeracj Trójmiejsk. Korzystaj z niej mieszka cy zachodniej i pó nocnej cz ci Powiatu w celu dojazdu do Trójmiasta, jak równie mieszka cy powiatu bytowskiego. W Powiecie Ko cierskim nie ma wzd u niej wi kszych miejscowo ci; w kierunku zachodnim na Bytów, w pierwszym odcinku (do Kornego) jest wykorzystywana przez mieszka ców zachodniej cz ci województwa i Powiatu Ko cierskiego do dojazdu do Ko cierzyny i dalej w kierunku Trójmiasta. W ruchu lokalnym ma równie znaczenie dla mieszka ców po udniowej cz ci powiatu. W Powiecie Ko cierskim nie ma wzd u niej wi kszych miejscowo ci; Droga wojewódzka nr 235 (w kierunku po udniowym, d ugo na terenie powiatu 22,134 km) na Chojnice, obs uguje znaczn cz ruchu tranzytowego pomi dzy Trójmiastem a Powiatem Chojnickim, jest równie g ówn tras komunikacyjn dla mieszka ców zachodniej i po udniowej cz ci Powiatu Ko cierskiego. Droga ta jest g ównym korytarzem transportowym dla mieszka ców gmin i miejscowo ci Lipusz i Dziemian. W z ow miejscowo ci na tej trasie jest Korne (skrzy owanie z DK20); Droga wojewódzka nr 214 (d ugo na terenie powiatu 38,905 km): (w kierunku po udniowym) na Starogard Gda ski i autostrad A1) ma znaczenie tranzytowe a ponadto jest g ówn arteri komunikacyjn dla mieszka ców miejscowo ci i gminy Stara Kiszewa; w kierunku pó nocnym, na L bork, prowadzi w kierunku kilku du ych miejscowo ci Powiatu Ko cierskiego Sul czyno i Sierakowice, ponadto

58 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 58 wi e ze sob o rodki turystyczne Powiatu Ko cierskiego oraz centraln cz Pojezierza Kaszubskiego. W Powiecie Ko cierskim nie ma wzd u niej wi kszych miejscowo ci; Droga wojewódzka nr 221 (o d ugo ci na terenie powiatu 20,296 km) oraz droga wojewódzka nr 226 (o d ugo ci na terenie powiatu 7,832km), w kierunku wschodnim, na Aglomeracj Trójmiejsk jest drug arteri cz c Powiat Ko cierski z Trójmiastem, ponadto ma du e znaczenie dla obs ugi komunikacyjnej mieszka ców gmin Liniewo i Nowa Karczma. Miejscowo gminna Nowa Karczma jest drugim co do wa no ci po Ko cierzynie w z em transportowym Powiatu Ko cierskiego; Droga wojewódzka nr 224 (o d ugo ci na terenie powiatu 20,912 km) w kierunku po udniowo-wschodnim, na Skarszewy i Tczew, wspólnie z DW 221 i 226 tworzy rdze siatki komunikacyjnej dla wschodniej cz ci powiatu, szczególnie gminy i miejscowo ci Liniewo. Ma równie charakter tranzytowy, jest najkrótsz drog w kierunku na Tczew. Powy sza analiza wskazuje, e dla ruchu samochodowego w Powiecie Kartuskim kluczowe s odcinki dróg: DK 20 od Kornego do granicy z Powiatem Kartuskim oraz DW 235 w kierunku na Chojnice, uzupe nione przez DW 214 oraz DW 221 i 226, a Ko cierzyna w perspektywie 20 lat b dzie drugorz dnym w skali regionu, ale kluczowym dla jego centralnej cz ci, w z em transportowym. cznie w powiecie znajduje si 30,793 km dróg krajowych, 110,072 km dróg wojewódzkich, 248,4 km dróg powiatowych (dane z roku 2003) i 1 132,6 km dróg gminnych. 100% dróg wojewódzkich, 83% dróg powiatowych oraz 20% dróg gminnych posiada nawierzchni tward (najcz ciej bitumiczn ). A 66% dróg gminnych i 5% dróg powiatowych posiada nawierzchni gruntow nieulepszon. Tabela 11 pokazuje d ugo dróg powiatowych i gminnych w poszczególnych gminach powiatu ko cierskiego.

59 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 59 Tabela 11 D ugo dróg gminnych i powiatowych w gminach Powiatu Ko cierskiego Jednostka administracyjna Drogi powiatowe (stan na rok 2003/2004) Drogi gminne (stan za rok 2009) Ogółem Nawierzchnia twarda Nawierzchnia gruntowa ulepszona Nawierzchnia gruntowa nieulepszona Ogółem Nawierzchnia twarda Nawierzchnia gruntowa ulepszona Nawierzchnia gruntowa nieulepszona Miasto Kościerzyna 8,4 7,9 0,5 0,0 55,2 34,5 9,8 10,9 Dziemiany 19,2 12,6 0,0 6,6 139,5 15,3 9,1 115,1 Karsin 34,8 31,3 3,5 0,0 121,7 16,9 10,2 104,8 Kościerzyna 60,6 45,7 12,8 2,1 637,26 82,06 53,6 501,6 Liniewo 33,4 30,1 2,3 1 64,2 2,5 2,0 59,7 Lipusz 14,2 14,2 0,0 0,0 73 3,5 8,7 60,8 Nowa Karczma 16,2 16,2 0,0 0,0 175,6 20,32 37,00 118,28 Stara Kiszewa 61,6 48,7 10,1 2, ,0 13,0 151,0 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS i Zarz du Dróg Powiatowych oraz danych w asnych gmin. W okresie do roku 2020 Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata przewiduje nast puj ce kierunki przekszta ce infrastruktury drogowej w Powiecie Ko cierskim: budow obwodnicy miasta Ko cierzyny w ci gu drogi krajowej nr 20; popraw stanu nawierzchni i likwidacj miejsc niebezpiecznych w ci gu drogi wojewódzkiej nr 235; w kolejnych etapach (po roku 2015) modernizacj dróg wojewódzkich nr 221 oraz drogi wojewódzkiej nr 214 w kierunku na L bork; przekwalifikowanie rangi drogi wojewódzkiej nr 214 na odcinku z Ko cierzyny w kierunku L borka oraz drogi wojewódzkiej nr 235 do rangi dróg krajowych. Dzia ania te pozwol w znacznym stopniu poprawi dost pno komunikacyjn powiatu, zarówno wewn trzn, jak i zewn trzn, oraz zwi kszy bezpiecze stwo transportu drogowego, a za tym równie poprawi jako ycia w powiecie. Przyczyni si to do szczególnie do poprawy dost pno ci wewn trznej powiatu (u atwi mieszka com dojazd do o rodka w Ko cierzynie) oraz usprawni ruch tranzytowy. Nie zmieni jednak radykalnie czasu dost pu do Aglomeracji Trójmiejskiej.

60 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 60 W planowanym uk adzie inwestycji szczególne korzy ci mo e odnie miasto Ko cierzyna, z którego centrum zostanie wyprowadzony ruch tranzytowy. Po rednio poprawi to tak e dost pno komunikacyjn mieszka ców pó nocnej i zachodniej cz ci Powiatu do obszaru Aglomeracji Trójmiejskiej Infrastruktura kolejowa Przez teren Powiatu Ko cierskiego przebiegaj trzy czynne linie kolejowe o znaczeniu regionalnym. Jest to linia nr 201 cz ca Gdyni ze l skiem (przedwojenna magistrala w glowa), linia 211 cz ca Ko cierzyn z Chojnicami i linia 215 B k Czersk. Ponadto nieczynne linie kolejowe przebiegaj w kierunku Bytowa (linia 212 przez Lipusz, mo liwa do rewitalizacji). oraz w kierunku na wschód do Pszczó ek (linia zlikwidowana). Mapk infrastruktury kolejowej na tle regionu pomorskiego przedstawia rysunek 15. Rysunek 15. Sie kolejowa Powiatu Ko cierskiego na tle regionu (stan na ) ród o: Opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego

61 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 61 Ko cierzyna, podobnie jak praktycznie ca y obszar centralny województwa, nie posiada bezpo redniego po czenia kolejowego z Gda skiem pomimo istnienia infrastruktury linii kolejowych. Po czenie kolejowe przez Gdyni wymagaj ok. 2.5 godziny czasu przejazdu (przy akceptowalnym poziomie 1 godziny). Podobny problem w okolicy dotyczy m.in. Bytowa, w którym komunikacja kolejowa w ogóle nie funkcjonuje. Dost pno obszaru Powiatu Ko cierskiego przekracza na ca ym terenie 60 minut, równie w relacji najkrótszej z Ko cierzyny do Gdyni (przedzia minut), co przy po o eniu stacji kolejowej na peryferiach miasta obni a znacznie atrakcyjno tej formy transportu. Dost pno czasow zapewnian przez linie kolejowe dla miejscowo ci w Powiecie Ko cierskim na tle regionu przedstawia rysunek 16. Rysunek 16. Czas dost pno ci transportem kolejowym do Gda ska i Gdyni w roku 2008 ród o: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego

62 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 62 Rozwi zaniem mog oby by utworzenie w ramach Trójmiejskiej Kolei Metropolitarnej i Kolei Kaszubskiej bezpo redniego po czenia z Gda ska przez Ko cierzyn do Bytowa, co znacznie poprawi oby dost pno do Aglomeracji Trójmiejskiej ca ej pó nocnej cz ci powiatu. Du e znaczenie b dzie mie budowa Kolei Metropolitalnej z Gda ska-wrzeszcza do Gdyni przez tzw. górny taras, z cznic do linii Gdyni Ko cierzyna w rejonie R biechowa. Umo liwi ona krótsze po czenie kolejowe Ko cierzyny z Gda skiem, z pomini ciem Gdyni, co skróci znacznie dojazd do stolicy regionu. Rozwini ciem tej linii jest tzw. Kolej Kaszubska w kierunku na Bytów i Chojnice przez Lipusz. Takie zadanie jest zapisane w regionalnych strategiach rozwoju transportu. Plan przebiegu Kolei Kaszubskiej przedstawia rysunek 17. Rysunek 17. Uk ad linii Kolei Metropolitarnej i Kolei Kaszubskiej i jego znaczenie dla poprawy dost pno ci transportowej Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie Regionalnej Strategii Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata

63 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 63 W dniu 15 maja 2010 roku w Bytowie samorz dowcy kaszubscy oraz przedstawiciele w adz regionalnych podpisali list intencyjny w sprawie rozpocz cia prac nad uruchomieniem regularnych po cze komunikacyjnych z Bytowa do Trójmiasta przez Lipusz i Ko cierzyn w czasie poni ej 100 minut. Dzia anie to, stanowi ce element rozwoju Kolei Kaszubskiej, stanowi wa ny dla regionu ko cierskiego element poprawy dost pno ci komunikacyjnej, daj cy znaczne korzy ci miejscowo ciom pó nocnej cz ci Powiatu, szczególnie Ko cierzyny i Lipusza. Ponadto w zrealizowanym przy tej okazji happeningu mieszka cy (ponad 500 osób z powiatów: bytowskiego i ko cierskiego) mieli mo liwo podró owa kolej pomi dzy Bytowem a Lipuszem. Wskazane jest podejmowanie podobnych dzia a na Ziemi Ko cierskiej dla promocji inicjatywy Kolei Kaszubskiej (szczególnie w gminach: miejskiej i wiejskiej Ko cierzyna, a ponadto Lipusz, Dziemiany i Karsin). W okresie do roku 2020 Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w województwie pomorskim na lata przewiduje podj cie szeregu przedsi wzi zwi zanych z popraw dost pno ci komunikacyjnej centralnej cz ci regionu pomorskiego oraz poprawy powi za kolejowych pomi dzy t cz ci województwa a obszarem Aglomeracji Trójmiejskiej poprzez rozwój i rewitalizacj infrastruktury transportu kolejowego. Celami zapisanymi w Strategii s mi dzy innymi: skrócenie czasu przejazdu transportem kolejowym z Gda ska do Ko cierzyny do 70 minut; lepsze zintegrowanie transportu drogowego i kolejowego, poprzez synchronizacj po cze autobusowych i kolejowych oraz budow regionalnych w z ów integracyjnych (m.in. w Ko cierzynie); rewitalizacj odcinków linii kolejowych nr: 201 Ko cierzyna Gdynia, 211 i 212 Ko cierzyna Lipusz Bytow, likwidacj miejscowych ogranicze pr dko ci i dokonanie napraw modernizuj cych na ca ym ci gu od Lipusza do Glincza (dla uzyskania czasu dojazdu do Gda ska z Ko cierzyny w 70 min; Takie rozwi zania przyczyni si mog do znacznej poprawy dost pno ci transportowej Powiatu Ko cierskiego, zarówno w uk adzie wewn trznym jak i regionalnym. Szczególnie istotne s dla mieszka ców pó nocnej i zachodniej cz ci powiatu. Zwi kszaj równie rang Ko cierzyny jako regionalnego w z a transportowego.

64 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Transport lotniczy Powiat Ko cierski posiada na swoim terenie dwa obiekty infrastruktury lotniczej: lotniska w Kornem oraz w Borsku. Wed ug Studium strategicznego rozwoju sieci lotnisk na terenie województwa pomorskiego do roku 2025, opracowanego przez konsorcjum firm PriceWaterHouseCoopers Polska Sp. z o.o. i York Aviation LLP w roku 2008, s one zakwalifikowane do II grupy lotnisk, tj. lotnisk o ograniczonym potencjale (obok np. lotniska w Pruszczu Gda skim czy Redzikowie), co stawia je w do wysokim po o eniu na tle innych obiektów w województwie (w pierwszej grupie s jedynie lotniska w Gda sku-r biechowie i Gdyni-Kosakowie). Wed ug tego dokumentu, l dowisko po o one w miejscowo ci Korne jest ukierunkowanym na d ugofalowy rozwój obiektem dla obs ugi lotnictwa ogólnego, jego charakter sprawia natomiast, e nale y wy czy mo liwo rozwoju na nim innych form aktywno ci lotniczej. Lotnisko w Kornem jest w wietle tej strategii jedynym lotniskiem w centralnej cz ci województwa, które posiada wystarczaj cy potencja dla obs ugi ma ych samolotów. Oznacza to, e ma równie znaczenie gospodarcze jako ma y, regionalny port lotniczy i mo e stanowi interesuj cy element, poprawiaj cy atrakcyjno Powiatu pod wzgl dem dost pno ci transportowej, szczególnie dla biznesu. Rozwój nieczynnego dawnego obiektu wojskowego w Borsku b dzie natomiast zale ny od ostatecznych planów jego w a ciciela. Obiekt ten jest wykorzystywany sporadycznie dla dzia alno ci lotnictwa ogólnego, a jego rola w sieci lotnisk jest ograniczona. Sugerowany jest rozwój tego obiektu w kierunku zachowania infrastruktury dla ma ego lotniska dla celów lotnictwa ogólnego, o ile pozostanie to w zgodzie z planami prywatnego w a ciciela obiektu. Zdaniem mieszka ców gminy Karsin nie jest wskazane rozwijanie funkcji tego obiektu w kierunku sportów samochodowych i motorowych, gdy obni a jako ycia i bezpiecze stwo mieszka ców 14. Na du skal w tym kierunku rozwija si obiekt na by ym lotnisku w Debrznie, i konkurencja z tym o rodkiem, znacznie bardziej zaawansowanym i silniejszym kapita owo, b dzie bardzo trudna dla w a ciciela obiektu. W tym kontek cie jego utrzymania i zachowanie funkcji obs ugi ruchu lotniczego le y w interesie gospodarczym powiatu. Natomiast istniej ca infrastruktura w Borsku mo e s u y rozwojowi przede wszystkim turystyki lotniczej oraz nauce pilota u, co mo e stanowi element oferty turystycznej powiatu. 14 Wnioski z debaty przeprowadzonej w Karsinie w dniu 15 kwietnia 2010 r.

65 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Rower jako rodek transportu Wed ug bada PBS DGA z roku , rower stanowi rodek transportu s u cego dojazdu do pracy dla 1,4% mieszka ców Powiatu Ko cierskiego (dla porównania, kolej 2,1% PKS 12,1% a samochód 30,6%). Jednocze nie pieszo do pracy chodzi 22,7% mieszka ców powiatu. Warto rednia dla województwa wynosi wg tych bada 3,7% a dla mieszka ców wsi przeci tnie 6,7%. Natomiast rednia odleg o dojazdu do pracy w Powiecie Ko cierskim wynosi 6,8 km i jest mniejsza od redniej w województwie, wynosz cej 8,5 km. Obecnie nie istnieje plan rozwoju sieci dróg rowerowych w skali powiatu. Rozwi zania cz ciowe s wdro one w Mie cie Ko cierzyna oraz na ma skal w niektórych miejscowo ciach powiatu. Oznacza to, e rower, (który do 5 km stanowi najszybszy rodek transportu na obszarach miejskich) 16 jest nie do ko ca wykorzystanym elementem systemu transportowego w Powiecie Ko cierskim. Mo e on mie istotne znaczenie dla poprawy wewn trznej dost pno ci komunikacyjnej Powiatu, szczególnie Miasta Ko cierzyny i okolic, jak równie pozosta ych du ych miejscowo ci powiatu. Ponadto jazda rowerem jako forma aktywno ci jest coraz bardziej istotnym elementem oferty turystycznej. Infrastruktura dla turystyki rowerowej ogranicza si obecnie do oznakowania szlaków na terenie Powiatu. W planach na poziomie regionalnym przez teren powiatu przebiegaj nast puj ce trasy rowerowe: Trasa numer 4 (mi dzynarodowa) Tysi ca Jezior : Bia y Bór Bytów Sul czyno St yca Ko cierzyna Stara Kiszewa Kaliska Gniew I awa; Trasa numer 12 (mi dzyregionalna) Zamków Polski Pó nocnej : Bytów Sul czyno St yca Ko cierzyna Stara Kiszewa Skarszewy Tczew Malbork Sztum; 15 Rekomendacje dotycz ce polityki przestrzennej i transportowej oraz aneks do raportu Wyniki Szczegó owe dla Powiatu Ko cierskiego opracowane w ramach projektu Migracje szans województwa pomorskiego wspieranie pozytywnych trendów adaptacyjnych na regionalnym rynku pracy, PBS DGA, Sopot 2009 r. 16 cytowane za Koncepcj Rozwoju Systemu Rowerowego Województwa Pomorskiego "Zielona Ksi ga", Pomorskie Stowarzyszenie Wspólna Europa, Gda sk 2009

66 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 66 Trasa numer 14 (mi dzyregionalna): Ustka S upsk Bytów Brusy Czersk Grudzi dz; Trasa numer 111 (regionalna): Stara Kiszewa Liniewo Nowa Karczma Kartuzy; Trasa numer 116 (regionalna): Dziemiany Lipusz Ko cierzyna Nowa Karczma Przywidz Kolbudy Gda sk; Trasa numer 130 (regionalna): Chojnice - Brusy - Karsin Jezioro Wdzydze Ko cierzyna; Trasa numer 135 (regionalna): Karsin Kaliska Osieczna Osiek Skórcz. Miasto Ko cierzyna wed ug planów jest o rodkiem uzupe niaj cym turystyki rowerowej (s siedni Bytów ma rang kluczow ) a pozosta e miejscowo ci gminne: Dziemiany, Karsin, Nowa Karczma s o rodkami, w których krzy uje si wi cej ni jedna trasa. Planowan sie tras rowerowych w Powiecie Ko cierskim przedstawia rysunek 18. Rysunek 18. Po o enie Powiatu Ko cierskiego w ramach regionalnej sieci szlaków turystyki rowerowej ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego

67 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 67 Powy sza mapa ma charakter jedynie planistyczny i nie odzwierciedla rzeczywistego stanu sieci tras rowerowych, które tworz obecnie znakowane szlaki rowerowe o niskim (niewystarczaj cym dla turystyki d ugodystansowej) standardzie nawierzchni i ograniczonym bezpiecze stwie u ytkowników (na odcinkach przebiegaj cych drogami o du ym ruchu samochodowym, np. trasy nr 4 i 12 po drodze wojewódzkiej 214 czy trasy 14, 116 po drogach: wojewódzkiej 235 i krajowej nr 20. S siedni powiat (np. Powiat Chojnicki) realizuje kompleksowy projekt budowy sieci kilkudziesi ciu kilometrów utwardzonych dróg rowerowych na obszarach le nych, które stan si w najbli szych latach istotnym elementem oferty turystycznej tego regionu i du konkurencj dla Powiatu Ko cierskiego. Równie w powiecie bytowskim zaawansowane s prace z budow drogi rowerowej USB (Ustka S upsk Bytów). W tym kontek cie istotne staje si podj cie kompleksowych dzia a zarówno celu zwi kszenia udzia u rowerów w ruchu codziennym (przejazdy do pracy, szko y), jak równie zagospodarowanie potencja u w zakresie turystyki rowerowej. Niezb dne s inwestycje w drogi rowerowe o nawierzchni twardej i utwardzonej na obszarach miejskich i pozamiejskich (równie le nych), budowa miejsc odpoczynku i rekreacji, utworzenie przy dworcu kolejowym w Ko cierzynie parkingu dla rowerów (jako elementu w z a integracyjnego), a przede wszystkim opracowanie kompleksowych, d ugoletnich planów rozwoju sieci dróg i tras rowerowych uwzgl dniaj cych potrzeby mieszka ców i turystów. W tym celu mo liwe jest w szczególno ci wybudowanie bezpiecznych, atrakcyjnych turystycznie oraz przydatnych mieszka com, oddzielonych od dróg publicznych dróg rowerowych w pasach przeciwpo arowych wzd u dróg na obszarach le nych (w zachodniej i po udniowej cz ci regionu), jak równie na miejscu rozebranych linii kolejowych (szczególnie Ko cierzyna Liniewo Skarszewy - Pszczó ki). Ta ostatnia inwestycja stanowi potencjalnie bardzo atrakcyjne i bezpo rednie po czenie regionu ko cierskiego z aglomeracj trójmiejsk Odcinek drogi rowerowej po linii kolejowej na trasie od drogi krajowej nr 1 (gmina Pszczó ki) do granicy gminy Skarszewy zosta zg oszony do konkursu w ramach dzia ania 6.1. RPO dla woj. Pomorskiego na lata , przeszed pozytywnie ocen wykonalno ci ale nie otrzyma dofinansowania z uwagi na niewystarczaj c skal oddzia ywania projektu. Stanowi to przes ank do dzia ania w tym zakresie w przysz o ci w wi kszej skali (odcinek Ko cierzyna Pszczó ki mia by znacznie wi ksze szanse na realizacj ).

68 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 68 Dzia ania te wymagaj d ugofalowej wspó pracy samorz dów Powiatu oraz podj cia szeregu przedsi wzi inwestycyjnych oraz promocyjnych i edukacji mieszka ców, jak równie wspó pracy z organizacjami rowerowymi i instytucjami ochrony przyrody Transport publiczny Transport miejski ogranicza si w Powiecie Ko cierskim do obszaru Miasta Ko cierzyny, które posiada komunikacj miejsk. Operatorem (przewo nikiem) na liniach miejskich jest PKS Starogard Gda ski. Autobusy na liniach miejskich zapewniaj po czenia pomi dzy dworcem PKP, PKS, centrum i peryferiami miasta oraz Szpitalem Specjalistycznym w Ko cierzynie. W badaniach przeprowadzonych przez PBS DGA w 2009 roku wi kszo (37,6%) respondentów z Powiatu Ko cierskiego deklarowa a, ze rodkiem transportu wykorzystywanym dla dojazdów do pracy jest samochód. Nale y jednak uwzgl dni fakt, i mimo dynamicznego rozwoju motoryzacji, cz gospodarstw domowych nie posiada samochodu. Zmiany ustrojowe, skutkiem których by spadek zatrudnienia na pocz tku lat 90-tych, spowodowa y spadek przewozów w transporcie publicznym i jego regres, pog biony przez rozwój motoryzacji i urynkowienie transportu publicznego. Pogorszy o to dost pno do Ko cierzyny z wielu miejscowo ci, poprzez zmniejszenie liczby kursów autobusowych albo ich likwidacj. Jednak komunikacja autobusowa pe ni wa n rol, szczególnie w kontek cie znacznie wi kszego pogorszenia si obs ugi ludno ci transportem kolejowym. Pomimo znacznego spadku liczby po cze, na tle województwa dost pno do Ko cierzyny transportem autobusowym jest stosunkowo dobra, szczególnie w okresie wakacyjnym. Oznacza to, e Ko cierzyna obecnie (i w dalszej perspektywie równie ) pe ni rol istotnego w skali regionu w z a komunikacji autobusowej. Ca o kursów obs ugiwanych jest przez przewo ników zewn trznych (szczególnie PKS Gda sk, Bytów, Starogard Gda ski). Rysunek 19 przedstawia sie powi za autobusowych w Powiecie Ko cierskim na tle województwa.

69 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 69 Rysunek 19. Liczba i relacje po cze autobusowych w województwie pomorskim (stan na lipiec 2009) ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Oceniaj c dost pno zapewnian transportem kolejowym, nale y zauwa y, e w ci gu ostatnich 20 lat nie tylko zmniejszy a si liczba kursów, ale zlikwidowano tez linie kolejowe z Ko cierzyny do Pszczó ek i z Lipusza do Bytowa. Ta ostatnia ma zosta przywrócona, co stanowi szans dla poprawy dost pno ci zewn trznej Powiatu. Z kilku miejscowo ci mo na do Ko cierzyny dojecha kolej, ale i w tym rodku transportu publicznego nast pi o ograniczenie liczby po cze. Dopiero od roku 2009 dzi ki aktywno ci prywatnego przewo nika PCC ARRIVA wzros a liczba po cze realizowanych z w z a ko cierskiego. Analiza regularnych po cze kolejowych z w z a miasta Ko cierzyna przeprowadzona w maju 2010 roku pozwala okre li liczb po cze z Ko cierzyny na cznie 23 poci gi w dwóch g ównych relacjach (Ko cierzyna Gdynia oraz Ko cierzyna Chojnice) oraz 6 relacjach dodatkowych (Gda sk, W adys awowo, Laskowice Pomorskie, Wierzchucin, Czersk, Bydgoszcz G ówna). Tabela 12 przedstawia zestawienie po cze kolejowych z Ko cierzyny.

70 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 70 Tabela 12. Liczba i relacje po cze kolejowych dla w z a w Ko cierzynie Lp. Relacja Przewoźnik Kościerzyna Gdynia Główna Osobowa Kościerzyna Chojnice Kościerzyna Gdańsk Główny Kościerzyna Laskowice Pomorskie Kościerzyna Bydgoszcz Główna Kościerzyna Czersk Kościerzyna Wierzchucin Kościerzyna Władysławowo (przez Gdynię Gł. Os.) Orientacyjny czas przejazdu Liczba połączeń PKP PR 1h 20 min. 10 (11) PKP PR 1h 18 min. 6 PCC ARRIVA PCC ARRIVA PCC ARRIVA PCC ARRIVA PCC ARRIVA PCC ARRIVA 1h 40 min. 1 2h 12 min. 1 2h 2h 20 min. 1 (2) 0h 38 min 1 Uwagi 6 połączeń codziennych, 3 wakacyjne, 1 w dni powszednie. Dodatkowo 1 połączenie wakacyjne PCC ARRIVA przez Władysławowo. Dogodne pory połączeń (poranne, popołudniowe) zapewniają relację z Gdynią w celach podróży codziennych do szkoły, do pracy. Konieczność przesiadki na SKM w celu podróży do Gdańska 5 połączeń codziennych, dodatkowo 1 wakacyjne. Dogodne godziny połączeń (poranne i popołudniowowieczorne) zapewniają relację z Gdynią w celach podróży codziennych do szkoły, do pracy. Pociągi przejeżdżają przez Lipusz i Lubnię (obsługują potencjalnie zachodnią i południową część powiatu). Atrakcyjne połączenie czas dojazdu krótszy od podróży samochodem w godzinach szczytu komunikacyjnego, bezpośrednia relacja z Gdańskiem Głównym przez Gdynię. Połączenie przez Karsin, w dni robocze. Połączenie przez Olpuch i Bąk lub Karsin, weekendowe. Uzupełnienie siatki połączeń w kierunku południowym. Połączenie przez Karsin, w dni robocze. 1h 37 min. 1 Połączenie przez Karsin. 2h 34 min. 1 Atrakcyjne połączenie wakacyjne nad Morze Bałtyckie przez Gdynię. ród o: opracowanie w asne na podstawie internetowego rozk adu jazdy PKP (

71 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 71 Obecnie atrakcyjnym kierunkiem wydaj si by po czenia rozwijane przez PCC ARRIVA, szczególnie po czenia z Gda skiem G ównym i W adys awowem oraz Bydgoszcz. Zwi kszaj one dost pno komunikacyjn regionu transportem kolejowym oraz podnosz rang w z a kolejowego Gospodarka wodno- ciekowa, gazownictwo oraz energetyka Gospodarka ciekowa W powiecie ko cierskim poziom wyposa enia w infrastruktur techniczn w zakresie gospodarki ciekami komunalnymi jest zró nicowany. Najwi cej, tj. 95% mieszka ców Miasta Ko cierzyna korzysta z sieci kanalizacyjnej. Natomiast stopie skanalizowania poszczególnych gmin jest znacznie ni szy i przedstawia si nast puj co: Lp. Tabela 13. Stopie skanalizowania i wielko odprowadzania cieków komunalnych w gminach Powiatu Ko cierskiego Gmina Długość sieci kanalizacyjnej (stan na 2008 r.) w km Liczba połączeń do budynków mieszkalnych (stan na 2008 r.) szt. Odsetek mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej Stan na Stan na Ścieki odprowadzone (stan na 2008 r.) w dam 3 Miasto 1 Ko cierzyna 75, ,00% 95,00% 860,0 2 Dziemiany 17, ,00% 63,00% 99,7 3 Karsin 31, ,00% 60,00% 63,9 4 Ko cierzyna 34, ,00% 35,00% 138,7 5 Liniewo 32, ,00% 44,00% 62,6 6 Lipusz 10, ,50% 46,60% 24, Nowa Karczma Stara Kiszewa Powiat Ko cierski 32, ,23% 54,64% 68,1 16, ,00% 22,00% 35,6 250, ,85% 61,08% 1 353,2 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych gmin (2010) oraz GUS Z powy szych informacji wynika, e stopie skanalizowania gmin jest wci niski lub redni (z wy czeniem gminy miejskiej Ko cierzyna), jednak w porównaniu do roku lat ubieg ych znacznie wzrós, co przyczyni o si do znacznej poprawy stanu czysto ci wód powierzchniowych na Ziemi Ko cierskiej. Taki stan w dalszym ci gu wp ywa negatywnie na rodowisko, poniewa cieki bytowe przedostaj si przez nieszczelne zbiorniki (szamba) do gleby i wód, lub s wywo one na dzikie wylewiska.

72 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 72 Na obszarze Powiatu Ko cierskiego znajduj si nast puj ce komunalne oczyszczalnie cieków: Lp. 1 Tabela 14. Oczyszczalnie cieków w Powiecie Ko cierskim Gmina Miasto Ko cierzyna 2 Dziemiany 3 Karsin Cisewo Ko cierzyna 5 Liniewo Orle Lipusz 7 Nowa Karczma Garczyn, Orle, Liniewo, Głodowo Lipusz Lipusz Lipusz Rekownica Lubań Stara Kiszewa Stara Kiszewa Zespół Szkół w Lipuszu Grabowo, Rekownica Lubań, Nowy Barkoczyn, Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa ród o: opracowanie w asne na podstawie danych gmin (2010) Gospodarka wodna biologiczna Lokalizacja oczyszczalni Wielko (RLM) Obszar obs ugiwany Rodzaj oczyszczalni Kościerzyna Miasto Kościerzyna Podwyższone usuwanie biogenów Dziemiany Mechanicznobiologiczna Dziemiany Schodno 160 Schodno Hydro-botaniczna Kalisz 300 Kalisz biologiczna Mechaniczno- Obszar gminy biologiczno- chemiczna Karsin Wdzydze 750 Wdzydze Mechanicznobiologiczna Wielki Klincz Wielki/Mały Klincz Mechanicznobiologiczna Łubiana Łubiana Biologiczna Mechanicznobiologiczna Mechanicznobiologiczna Mechanicznobiologiczna Mechanicznobiologiczna Biologiczna Mieszka cy Powiatu Ko cierskiego zaopatrywani s w wod z uj g binowych (wody podziemne). Znajduj si tutaj nast puj ce wiejskie/miejskie uj cia wody: Gmina Dziemiany - Dziemiany, Kalisz, Piechowice, Schodno; Gmina Karsin - Karsin, Kliczkowy, D browa; Gmina Ko cierzyna - Wdzydze Kiszewskie, W glikowice, Grzybowo, ubiana, Gostomie, Skorzewo, Cz stkowo, K obuczyno, Wielki Klincz, Nowy Klincz; Miasto Ko cierzyna Ko cierzyna; Gmina Liniewo - Liniewo, Lubieszyn, Wysin, Chrósty Wysi skie, Stary Wiec, Garczyn;

73 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 73 Gmina Lipusz - Lipusz, Tuszkowy, Lipuska Huta, Gostomko; Gmina Nowa Karczma - Nowa Karczma, Grabowo Ko cierskie, Grabówko, Liniewko, Szatarpy, Szpon; Gmina Stara Kiszewa - Chwarzno, Stara Kiszewa, Stare Polaszki, Kobyle. Stopie zwodoci gowania Powiatu wynosi (2009) 82,73% i jest zró nicowany w poszczególnych gminach. Wysoki odsetek mieszka ców korzystaj cych z wodoci gów jest w gminach: miejskiej Ko cierzyna (99%), Karsin (90%), Liniewo (94%). Natomiast bardzo niski jest w gminie Lipusz (jedynie 36,4%). Szczegó owe informacje znajduj si w tabeli poni ej. Lp. 1 Tabela 15. Wodoci gi i zu ycie wody w gminach Powiatu Ko cierskiego Gmina Miasto Ko cierzyna Długość sieci wodociągowej (stan na 2008 r.) w km Liczba połączeń do budynków mieszkalnych (stan na 2008 r.) szt. Odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej Stan na Stan na Zużycie wody w gospodarstwach domowych (stan na 2008 r.) w dam 3 na 1 mieszk. 64, % 99% 601,0 26,1 2 Dziemiany 21, % 75% 81,5 19,6 3 Karsin 67, % 90% 134,5 22,6 4 Ko cierzyna 164, % 70% 219,3 15,9 5 Liniewo 85, % 94% 138,7 30,6 6 Lipusz 14, ,1% 36,4% 28,9 8, Nowa Karczma Stara Kiszewa Powiat Ko cierski 108, % 94% 150,1 23,4 56, % 56% 87,3 13,7 583, ,81% 82,73% 1 441,3 21,3 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych gmin (2010) oraz GUS Energetyka i energia odnawialna Zasilanie w energi elektryczn do powiatu zapewniaj linie elektroenergetyczne: najwy szego napi cia ( ydowo-gda sk), przebiegaj ca przez pó nocn cz powiatu (na pó noc od miasta Ko cierzyna); wysokiego napi cia: Starogard Gda ski Ko cierzyna; wysokiego napi cia Ko cierzyna Sierakowice;

74 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 74 W skrajnie po udniowej cz ci powiatu przebiega linia Brusy Czersk. Pozosta a cz powiatu zasilana jest liniami redniego i niskiego napi cia. G ówny punkt zasilaj cy (GPZ) zlokalizowany jest w Ko cierzynie. Na terenie powiatu nie ma obecnie zak adów produkuj cych energi elektryczn w czonych w system elektroenergetyczny (elektrowni wodnych, wiatrowych, elektrociep owni i in.). Planowane s lokalizacje elektrowni wiatrowych, w szczególno ci w pó nocnej i wschodniej cz ci Powiatu. Na du ej cz ci powiatu wyst puj ograniczenia lokalizacji elektrowni wiatrowych, zwi zane z ochron rodowiska. S one przedstawione na rysunku 20. Rysunek 20. Ograniczenia lokalizacji elektrowni wiatrowych w Powiecie Ko cierskim ród o: opracowanie w asne na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego (2009) W Powiecie Ko cierskim zewidencjonowano 27,3 tys. odbiorców energii elektrycznej. Zu ycie energii elektrycznej w Powiecie Ko cierskim (wg GUS, 2008 r.) wynios o 55,5 GWh, tj. 819,6 kwh na 1 mieszka ca a 2 344,7 kwh na 1 odbiorc (wi cej ni w województwie, w którym przeci tna wynosi odpowiednio 808,3 kwh i 2 165,6 kwh). Oszcz dno energii zwi kszy mo na poprzez zastosowanie nowoczesnych rozwi za technologicznych i wprowadzenia urz dze o ni szym poborze mocy, jak równie poprzez termomodernizacj budynków prywatnych i publicznych. W tym zakresie szczególnie du e potrzeby wyst puj w stosunku do budynków administracji publicznej urz dów gmin, oraz placówek o wiatowych i placówek ochrony zdrowia.

75 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 75 Zasoby bioenergetyczne (nadwy ki s omy, drewna odpadowego, produkcji biogazu) s przeci tne i porównywalne do redniej wojewódzkiej. Planowane na terenie powiatu jest utworzenie biogazowni i elektrowni na biomas (szczególnie na obszarach o intensywnej produkcji rolnej w gminach Nowa Karczma, Liniewo. Potencja powiatu w zakresie produkcji energii odnawialnej z biogazu (na bazie substratów rolniczych, odpadów z oczyszczalni i sk adowisk odpadów) szacuje si na 336 TJ rocznie, co stanowi wielko przeci tn w skali województwa. Powiat nie jest predysponowany do lokalizacji biogazowni (najlepsze warunki ku temu istniej w powiatach: cz uchowskim, starogardzkim, tczewskim, malborskim i sztumskim 18. Energia odnawialna w Powiecie Ko cierskim rozwijana jest w mie cie Ko cierzyna (wsparcie finansowe z bud etu miasta dla mieszka ców instaluj cych solary i inne ekologiczne formy ogrzewania budynków) oraz promocj budownictwa energooszcz dnego i pasywnego. Ponadto dzia ania w tym zakresie prowadzi równie gmina Liniewo (promocja odnawialnych róde energii) oraz gmina Nowa Karczma Zbiorcze systemy zaopatrywania w ciep o Miasto Ko cierzyna posiada system zbiorczego zaopatrzenia w ciep o, którego operatorem jest spó ka miejska KOSPEC. Wg danych tego podmiotu 40,53% mieszka ców miasta (2009) obs ugiwanych jest w ciep o zbiorczym systemem. Rozwój tego systemu pozwoli na ograniczenie zanieczyszczenia powietrza w mie cie, dzi ki ograniczeniu niskiej emisji przez mieszka ców (piece c.o.). Powiat jest zgazyfikowany w minimalnym stopniu, przede wszystkim z uwagi na znaczne rozproszenie zabudowy. Dostawy gazu s zapewnione przez gazoci g wysokiego ci nienia (Pszczó ki Bytów), przebiegaj cy równole nikowo przez rodkow cz powiatu z gazoportem pod Ko cierzyn. D ugo sieci gazowej w powiecie wynosi 71,8 km. Liczba odbiorców gazu z sieci wynosi poni ej 100 osób i jest najni sza w województwie. Liczba pod czonych do sieci gazowej budynków wynosi 190 i tylko w powiecie cz uchowskim jest mniejsza w skali województwa. Zu ycie gazu na 1 mieszka ca wynosi 1,7 m 3 rocznie i jest najni sza w województwie ( rednia 92,3 m 3 rocznie) wszystkie dane pochodz z GUS (rok 2008). 18 Regionalna Strategii Energetyki Województwa Pomorskiego do roku 2025, Urz d Marsza kowski Województwa Pomorskiego, Gda sk 2010

76 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ G ówne potrzeby rozwojowe W zakresie rozwoju infrastruktury wodno- ciekowej w poszczególnych gminach Powiatu zidentyfikowano znaczne potrzeby inwestycyjne, których realizacja stanowi a podstawow cz nak adów inwestycyjnych samorz dów powiatu, i których realizacja wymaga b dzie równie znacznych rodków w kolejnych latach. Tabela. 16. Potrzeby w zakresie rozwoju infrastruktury wodno- ciekowej w gminach Powiatu Ko cierskiego Lp. Gmina Potrzeby 1 Miasto Kościerzyna Budowa i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na rynku Kościerskim Budowa studni głębinowej w Stacji Uzdatniania Wody Rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej w osiedlach Kościerzyna Zachód, Osiedle Za Lasem, Osiedle Plebanka-Mostowa, Osiedle 1000.Lecia 2 Dziemiany Kanalizacja wsi: Raduń, Kalisz 3 Karsin Kanalizacja wsi: Górki, Przytarnia, Dąbrowa Kanalizacja + wodociąg wsi: Borsk, Wdzydze Tucholskie, Bąk 4 Kościerzyna Rozbudowa oczyszczalni i sieci kanalizacyjnej 5 Liniewo 6 Lipusz 7 Nowa Karczma 8 Stara Kiszewa Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Orlu Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w Lubieszynie, Iłownicy, Płachtach, Wysinie, Starym Wiecu Modernizacja kanalizacji w Orlu Rozbudowa sieci wodociągowej Rozbudowa systemu wodno-ściekowego (Lipusz, Szklana Huta, Tuszkowy), w dalszym etapie Śluza, Lipuska Huta, Płocice Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Rozbudowa sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, modernizacja ujęć wody i budowa kanalizacji deszczowej: Grabówko, Lubań, Nowa Karczma Budowa sieci wodno-kanalizacyjnej w miejscowościach: Konarzyny, Bartoszylas, Wygonin, Chwarzenko, Nowe Polaszki, Stare Polaszki, Wilcze Błota, Stary Bukowiec, Olpuch, Foshuta, Czerniki, Kobyle, Pałubin; Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Starej Kiszewie ród o: opracowanie w asne w oparciu o dane z gmin (2010)

77 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Gospodarka odpadami W oparciu o dane GUS, rocznie (2008) na obszarze Powiatu powstaje rocznie 9,4 tys. ton odpadów, z czego 6,8 tys. ton poddaje si odzyskowi, 0,5 tys. ton unieszkodliwianiu a 2,1 tys. ton jest magazynowane czasowo. Wed ug prognoz zawartych w Programie Ochrony rodowiska dla Powiatu Ko cierskiego, do roku 2015 wzro nie do ok. 13 tys. ton rocznie ilo produkowanych odpadów. cznie na sk adowiskach odpadów w powiecie znajduje si 5,7 tys. ton odpadów a powierzchnia sk adowisk wymagaj cych rekultywacji to 4,5 ha. Wed ug danych z Planu Gospodarki Odpadami (2005 r.) ok. 42% to odpady biodegradowalne (papier, tektura, odpady zielone, odpady z targowisk i odpady pochodz ce z cz ci niesegregowanej odpadów komunalnych) potencjalnie mo liwe do recyklingu, utylizacji i kompostowania z dodatkowo mo liwo ci wytworzenia biogazu i energii elektrycznej. Odpady niebezpieczne nie s obj te systemowo selektywn zbiórk (poza wyznaczeniem stanowisk odbioru sprz tu elektronicznego, baterii i organizowanych zbiórek odpadów niebezpiecznych). Szacuje si ich wielko na 100 Mg rocznie. Odpady przemys owe pochodz z: Produkcji rolnej i przetwórstwa spo ywczego (fermy drobiu, byd a, trzody chlewnej, ubojnie i zak ady mi sne, przetwórstwo rybne), Przetwórstwa drewna oraz produkcji mebli, Produkcji energii cieplnej, spalania paliw i produkcji wyrobów ceramicznych Pudowy, remontu i demonta u obiektów budowlanych i infrastruktury drogowej Oczyszczalni cieków. Pozosta e opady przemys owe to oleje odpadowe, odpady medyczne (kluczowym wytwórc jest Szpital Specjalistyczny). Wg prognoz zawartych w Programie Ochrony rodowiska wielko odpadów z sektora rolno-spo ywczego wzro nie o ok. 10%, ilo ci odpadów przemys u energetycznego pozostan bez zmian. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów przemys owych zlokalizowane s w ubianie (instalacja do odzysku u la i cierniska pomiedziowego) i Ko cierzynie (odzysk komunalnych osadów ciekowych). Obszar nie posiada zintegrowanego w skali powiatu systemu gospodarki odpadami.

78 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 78 Obecnie ka da z gmin powiatu prowadzi polityk we w asnym zakresie, w oparciu o lokalne wyspecjalizowane firmy i sk adowiska odpadów istniej ce na terenie Powiatu i jego pobli u: Liniewskie Góry (gm. Liniewo); Gostomie (gm. Ko cierzyna); Osowo (gm. Karsin); Dziemiany (gm. Dziemiany). Sk adowisko odpadów przemys owych znajduje si w ubianie, gmina Ko cierzyna. Powa nym problemem na obszarze Powiatu Ko cierskiego jest azbest i jego pozosta o ci, szczególnie w postaci eternitu (pokrycia dachowe) i p yt izolacyjnych na budynkach. Tylko w mie cie Ko cierzyna zinwentaryzowano (2002 r. PGO) blisko 61 tys. m 2 azbestu, a w gminie Dziemiany 752 m 2 azbestu i wyrobów zawieraj cych azbest. Rozwija si system selektywnej zbiórki odpadów. Plany dotycz ce gospodarki odpadami zak adaj m.in. zamkni cie sk adowiska w Liniewskich Górach oraz wykorzystanie przez gmin Lipusz sk adowiska w Sier nie (powiat Bytowski), a przez gminy Nowa Karczma, Stara Kiszewa i Liniewo sk adowiska w Starym Lesie (powiat Starogardzki). Gminy Karsin i Dziemiany gospodark prowadzi b d w oparciu o swoje sk adowiska. Sk adowisko w Gostomiu obs uguje gminy: Ko cierzyna i St yca. Powa nym problemem, sygnalizowanym we wszystkich gminach o znacznym ruchu turystycznym, s odpady pozostawiane przez turystów i odwiedzaj cych w okolicach szczególnie atrakcyjnych turystycznie, lasach i nad jeziorami, oraz w pobli u domków letniskowych. Problem ten ma charakter ogólnopolski, lecz ma on wybitnie uci liwy charakter. Lokalnie w niektórych miejscach powiatu sygnalizowane jest wyst powanie dzikich wysypisk. Gminy powiatu ko cierskiego wskazywa y nast puj ce problemy w gospodarce odpadami komunalnymi (za Planem Gospodarki Odpadami): Wzrost kosztów wywozu i unieszkodliwiania odpadów ze wzgl du na podwy szenie op aty za sk adowanie odpadów mo e przyczyni si do tworzenia dzikich wysypisk ; Brak systemu odbioru i zagospodarowania odpadów organicznych i niebezpiecznych; Wyrzucanie odpadów do lasów i rowów przydomowych, systematycznie pojawiaj ce si dzikie wysypiska ;

79 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 79 Brak pe nej kontroli gmin nad strumieniem odpadów wytwarzanych oraz sposobem ich zagospodarowania; Obecne przepisy prawne uniemo liwiaj gminom stworzenie poprawnie dzia aj cego systemu gospodarki odpadami; Wci zbyt s abo rozwini ty system selektywnej zbiórki u ród a; Niska wiadomo mieszka ców na temat selektywnej zbiorki odpadów; Niepe ne obj cie mieszka ców gmin systemem zbiórki odpadów komunalnych.

80 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Infrastruktura spo eczna i jako ycia miesza ców 6.1. O wiata i edukacja W powiecie ko cierskim system placówek kszta cenia sk ada si z (dane GUS, 2008): 41 przedszkoli (1896 dzieci); 36 szkó podstawowych (5364 uczniów); 20 gimnazjów dla dzieci i m odzie y (2934 uczniów); 1 szko y specjalnej przysposabiaj cej do pracy (23 uczniów); 5 szkó zasadniczych zawodowych (839 uczniów); 1 szko y zasadniczej zawodowej specjalnej (56 uczniów); 4 liceów ogólnokszta c cych (922 uczniów); 4 liceów profilowanych (201 uczniów); 4 technikum (1362 uczniów); 7 szkó policealnych (602 uczniów); 8 szkó dla doros ych (542 uczniów). Podstawowym o rodkiem kszta cenia jest miasto Ko cierzyna. Na terenie powiatu nie ma uczelni lub oddzia ów zamiejscowych uczelni wy szych. Podstawowym o rodkiem akademickim dla m odzie y z terenu Powiatu Ko cierskiego, kontynuuj cych nauk na studiach Wy szych, jest Trójmiasto, uzupe nione o S upsk, Bydgoszcz, Koszalin i dalsze o rodki. Struktura placówek szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i przedszkolnego w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela 17. Tabela 17. Placówki edukacyjne (przedszkolne, szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego) w Powiecie Ko cierskim (2008 r.) Placówki Szko y Gimnazja przedszkolne podstawowe Lp. Gmina Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba placówek dzieci placówek uczniów placówek uczniów 1 Miasto Kościerzyna 2 Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Razem ród o: opracowanie w asne w oparciu o dane GUS

81 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 81 W mie cie i w gminie Ko cierzyna uczy si najwi cej uczniów i przedszkolaków. W pozosta ych gminach liczby tych osób s mniejsze, co przedstawia schematycznie wykres 2. Wykres 2. Liczba uczniów i przedszkolaków w gminach Powiatu Ko cierskiego w roku Miasto Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Kościerzyna Karczma Stara Kiszewa Dzieci w przedszkolach Uczniowie w szkołach podstawowych Uczniowie w gimnazjach ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008 r.) Ogólna jako kszta cenia jest wg nauczycieli powy ej przeci tnej, problem le y jednak w strukturze (programie) kszta cenia: zbyt du y udzia ma kszta cenie rednie, zw aszcza z przewag teorii. Brak jest (co potwierdzi y mi dzy innymi opinie pracodawców w trakcie debat prowadzonych w ramach prac nad strategi powiatu w marcu 2010 roku) dobrych elementów kszta cenia praktycznego, np. w postaci o rodków szkoleniowych symuluj cych rzeczywist prac. Dane dotycz ce kszta cenia m odzie y na poziomie ponadgimnazjalnym za rok szkolny 2008/09 i 2009/10 zawieraj poni sze tabele. Rozbie no ci z tab. 18 wynikaj z rozbie no ci w danych GUS i PCO.

82 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 82 Tabela 18. Uczniowie wg typów szkó w powiecie ko cierskim w r. szk. 2008/2009 Szkoły ponadgimnazjalne dla młodzieży Liczba uczniów ogółem w tym spoza powiatu Liczba uczniów w klasie programowo ostatniej Absolwenci w 2008 r. ogółem % ogółem % Licea Ogólnokszta c ce ,2% ,6% Licea Profilowane ,4% ,7% Technika ,7% ,3% rednie ogó em ,3% ,6% rednie. zawodowe ,1% ,0% Zasadnicze Szko y Zawodowe ,7% ,4% Szko y zawodowe ogó em ,8% ,4% Szko y ponadgimnazjalne ogó em ,0% ,0% Szko y Policealne ,0% 120 niepubliczne ,2% publiczne ,8% ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych PCO w Ko cierzynie i US w Gda sku Natomiast dokszta canie dla osób doros ych przedstawia tabela 19. Tabela 19. Dokszta canie doros ych w publicznych i niepublicznych instytucjach o wiaty w roku szkolnym Dokształcanie dorosłych w zakresie Liczba uczniów ogółem w tym spoza powiatu Liczba uczniów w klasie programowo ostatniej ogółem % Liceum Ogólnokszta c cego ,43% Technikum ,52% Wykszta cenie rednie ogó em ,95% Zasadniczej Szko y Zawodowej ,05% Wykszta cenie zawodowe ogó em ,57% Ogó em ,00% ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych PCO w Ko cierzynie Szczególnie dobre s wyniki projektów szkoleniowych realizowanych przez ró ne instytucje na terenie powiatu, w tym w szkolnictwie zawodowym. Zainteresowane wi kszym udzia em w tego typu dzia aniach dokszta cania doros ych s równie

83 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 83 szko y licealne. Pewien problem stanowi kwestia dobrego adresowania szkole nie powinny by skierowane do wszystkich ch tnych osób, lecz przede wszystkim do absolwentów (osoby m ode, wchodz ce na rynek pracy, a nawet uczniów ostatnich klas szkó rednich). Ponadto adresowane powinny by do osób o szczególnych potrzebach i trudno ciach na rynku pracy, np. bezrobotnych / faktycznie bez zatrudnienia, a tak e do nauczycieli, administracji publicznej. Nie ma powodzenia typowe kszta cenie wieczorowe; brak jest równie zapotrzebowania na szkolenia dotycz ce tylko kwalifikacji zawodowych, a jest wi ksza potrzeba tych zapewniaj cych matur, uzupe niona przez egzaminy zawodowe. W CKU prowadzonym przez Powiat konieczna jest reorientacja dzia alno ci, w niepublicznym Vademecum poszerzenie zakresu, potrzeba zró nicowania oferty szkole. Po uko czeniu kszta cenia na poziomie ponadgimnazjalnym m odzi absolwenci szkó z terenu powiatu ko cierskiego na ogó kontynuuj nauk w szko ach policealnych lub wy szych. Cz z nich czy nauk z prac. Naturalnie, na studia trafia najwy szy procent (ok. 90 %) spo ród absolwentów liceum ogólnokszta c cego. Dalsze losy absolwentów liceum profilowanego to w znacznej mierze nauka w szkole policealnej. Po szkole redniej zawodowej drogi yciowe s ju oczywi cie bardzo ró ne. Z wi kszo ci szkó powiatu brak jest jednak dok adnych danych na temat struktury takich losów, monitorowanie tego rodzaju prowadzi tylko jedna szko a Powiatowy Zespó Szkó nr. 1. Wyniki dla absolwentów z roku przedstawia poni sza tablica. Tabela 20. Absolwenci PSZ nr 1 w Ko cierzynie w roku szk. 2007/8 i ich dalsze losy Absolwenci ogó em ,0% Dalej ucz si 85 31,8% Ucz si i pracuj 61 22,8% Obie ww. grupy razem, z tego nauka w: ,7% - szkole wy szej ,6% - szkole policealnej 27 10,1% Podj li prac 75 28,1% S bezrobotni 26 9,7% Wychowuj dziecko 20 7,5% ród o: Dane przekazane przez szko

84 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 84 Brak jest mo liwo ci uzyskania aktualnych i kompletnych informacji o poziomie wykszta cenia ludno ci w skali powiatu. Dane statystyczne z Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. uleg y dezaktualizacji wskutek up ywu czasu, tym bardziej, e by to czas du ej aktywno ci edukacyjnej polskiej m odzie y tzw. boomu edukacyjnego. Informacji o poziomie wykszta cenia dostarczaj badania przeprowadzone w ko cu 2009 r. By y to jednak badania ankietowe obejmuj ce tylko 506 mieszka ców w wieku produkcyjnym, dlatego informacje te, zawarte w poni szej tabeli maj charakter przybli ony. Brak jest te mo liwo ci porówna z innymi powiatami. Tabela 21. Poziom wykszta cenia w Powiecie Ko cierskim w % (dane z grudnia 2009 r.) Poziom wykszta cenia Ogółem Miasto Kościerzyna Gminy wiejskie Pracujący Bezrobotni Bierni zawodowo Podstawowe lub gimnazjalne 25,6 19,9 29,5 13,3 42,4 35,3 Zasadnicze zawodowe 31,5 25,5 35,4 33,2 28,8 30,2 rednie zawodowe lub 21,7 27,6 17,9 24,6 15,2 22,4 policealne rednie ogólnokszta c ce 8,7 11,2 7,0 9,8 9,6 5,2 Wy sze 12,5 15,8 10,3 19,1 4,0 6,9 ród o: Analiza lokalnego rynku pracy w powiecie ko cierskim. Badania aktywno ci zawodowej i potrzeb szkoleniowych mieszka ców powiatu ko cierskiego. Raport z bada. Agencja Komunikacji Marketingowej Interactive na zlecenie PUP w Ko cierzynie, Kraków 2009 Ponad po owa (55%) respondentów mieszkaj cych w Ko cierzynie posiada wykszta cenie co najmniej rednie, natomiast w ród osób zamieszkuj cych gminy wiejskie zdecydowan przewag maj osoby z wykszta ceniem zasadniczym zawodowym lub ni szym (65%). Wykszta cenie wy sze posiada 16% mieszka ców Ko cierzyny i 10% mieszka ców wsi. Osoby najgorzej wykszta cone wyra nie cz ciej ni to wynika oby z ich udzia u w ca ej populacji (26%), wyst puj w grupie osób bezrobotnych (42%) oraz biernych zawodowo (35%) Poziom wykszta cenia zale y od aspiracji edukacyjnych m odzie y (uwarunkowanych statusem i aspiracjami rodziców, rodowiska rówie niczego itp.), cho w kategoriach praktycznych mo na mówi raczej o pewnych utrwalonych cie kach edukacyjnych, w tym umiej tno ciach i schematach korzystania z edukacji formalnej, nieformalnej i pozaformalnej. Dwie pierwsze kategorie mog by scharakteryzowane przez struktur oferty edukacyjnej np. typy szkó i kierunki kszta cenia, przy czym udzia % uczniów w danym roczniku korzystaj cych z tych kierunków pokazuje zró nicowanie aspiracji i

85 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 85 zainteresowa uwarunkowane spo ecznie, m. in. poziomem poinformowania o szansach na rynku pracy i mo liwej przysz ej satysfakcji z aktywno ci zawodowej. Dane dla powiatu ko cierskiego i ca ego województwa do istotnie ró ni si, przede wszystkim stopniem korzystania z oferty na poziomie rednim. M odzie powiatu ok. 1,5 krotnie cz ciej ni rednio w województwie wybiera kszta cenie na poziomie zasadniczym zawodowym, w szczególno ci nie idzie drog wyznaczon przez licea ogólnokszta c ce. Faktycznie, absolwenci tych szkó, je li nie s wystarczaj co dobrze przygotowani do studiów lub nie maj odpowiednio silnych motywacji / aspiracji lub oparcia w rodowisku rodzinnym, jak pokazuje do wiadczenie maj bardzo niskie szanse na rynku pracy. Tabela 22. Struktura kszta cenia formalnego w Powiecie Ko cierskim i woj. pomorskim Uczniowie, którzy w r uko czyli: W powiecie ko cierskim W województwie pomorskim ogó em Licea Ogólnokszta c ce 33,6% 48,4% Licea Profilowane 16,7% 13,4% Technika 23,3% 20,7% Zasadnicze Szko y Zawodowe 26,4% 17,6% ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych US w Gda sku publikowanych /w/ Edukacja i wychowanie w woj. pomorskim w roku szkolnym 2008/2009, Urz d Statystyczny w Gda sku, Gda sk Analiza regionalnej oferty edukacyjnej w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego scharakteryzowanej przez liczb absolwentów wg typów szkó i kierunków kszta cenia zawodowego pokazuje g bokie zmiany strukturalne w ostatnich latach, a tak e spore zró nicowanie, je li chodzi o kierunki / profile kszta ceniowe. Bior c pod uwag wzrost ruchliwo ci i samodzielno ci m odzie y wysnu na tej podstawie mo na wniosek dotycz cy mo liwo ci kszta ceniowych jakie stoj równie przed m odzie z powiatu ko cierskiego. Warunkiem wykorzystania tej szansy jest poprawa bud etów rodzinnych w gospodarstwach domowych, z których m odzie ta wywodzi si, a z drugiej strony poszerzenie form wsparcia dla zamieszkania czasowego lub podró y poza miejsce zamieszkania.

86 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 86 Tabela 23. Absolwenci wg poziomu szkolnictwa zawodowego i kierunków kszta cenia r. Kierunek Zasadnicze szkoły zawodowe Szkoły średnie ogólno zawodowe Liczba % Liczba % O G Ó E M , ,0 Licea profilo wane W tym Technik a Szkoły policealne Liczba % ,0 Artystyczne 50 1, , ,35 Spo eczne i pedagog. (polic.) Ekonomiczne i administracji , , , , ,5 Fizyczne i informatyczne , ,4 In ynieryjno-techniczne , , ,2 Produkcji i przetwórstwa , , Architektury i budownictwa 306 6, , ,1 Ochrony rodowiska i rolnicze 53 1, , ,4 Medyczne i opieki spo , ,0 Us ug dla ludno ci , , ,8 Us ug innych , ,4 Struktura 35,6% 64,4% 20,3 42,8 (69,1%)* ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych US w Gda sku publikowanych /w/ Edukacja i wychowanie w woj. pomorskim w roku szkolnym 2008/2009, Urz d Statystyczny w Gda sku, Gda sk Ochrona zdrowia Ochrona zdrowia w powiecie ko cierskim uleg a znacznej poprawie wraz z otwarciem Szpitala Specjalistycznego w Ko cierzynie, którego marka i zakres us ug wykracza znacznie poza obszar powiatu i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych na zewn trz, pozytywnych symboli Ko cierzyny. Wska nik liczby ó ek w szpitalach na ludno ci dla powiatu ko cierskiego jest wy szy ni przeci tna w województwie i wynosi 52,1 (w porównaniu do przeci tnej w woj. pomorskim 36,5, dane GUS 2008). Na terenie powiatu znajduj si 21 zak adów opieki zdrowotnej i 5 praktyk lekarskich oraz 18 aptek. Liczba mieszka ców na 1 aptek w powiecie wynosi i jest porównywalna ze redni wojewódzk (3 574, dane GUS, 2008).

87 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 87 W po udniowej cz ci powiatu, szczególnie gminie Karsin sygnalizowane jest obni one bezpiecze stwo mieszka ców w sytuacjach zagro enia ycia, z uwagi na s ab dost pno drogow i d ugi czas dojazdu karetek pogotowia Gospodarka mieszkaniowa Zasoby mieszkaniowe Powiatu Ko cierskiego wynosz mieszka, a przeci tna liczba osób na mieszkanie wynosi 3,29 i jest wy sza od przeci tnej w województwie, wynosz cej 2,95 osoby (wska nik ten jest jednak silnie zawy any przez powiaty grodzkie). Powiat Ko cierski, podobnie jak inne powiaty centralnej cz ci województwa (w tym wszystkie powiaty kaszubskie oraz powiaty Powi la, ma z sytuacj mieszkaniow w odniesieniu do wska nika liczby mieszka w stosunku do mieszka ców. Wynika to m.in. z funkcjonowania (chocia w coraz mniejszym zakresie) modelu rodziny wielopokoleniowej, ale równie z niewystarczaj cej dost pno ci mieszka, szczególnie dla m odych rodzin, jak równie bariery finansowej zakupu mieszkania (relacja cen do zarobków). Zestawienie podstawowych danych dot. mieszkalnictwa przedstawia tabela 24. Tabela 24. Zasoby mieszkaniowe w gminach Powiatu Ko cierskiego (2008 r.) Lp. Gmina Mieszkania Izby Liczba izb w mieszkaniu Liczba osób na mieszkanie przeciętna Liczba Powierzchnia osób na mieszkania izbę Powierzchnia mieszkania na 1 osobę 1 Miasto Kościerzyna ,76 3,15 0,84 68,7 21,8 2 Dziemiany ,78 3,61 0,76 99,5 27,5 3 Karsin ,61 3,44 0,75 91,6 26,6 4 Kościerzyna ,63 3,98 0, ,2 5 Liniewo ,16 3,80 0,91 82,9 21,8 6 Lipusz ,69 3,95 0,84 94,2 23,9 7 Nowa Karczma ,42 4,16 0,94 88,8 21,4 8 Stara Kiszewa ,47 3,66 0,82 89,7 24,5 9 Powiat ,25 3,56 0,84 83,3 23,4 10 Województwo ,71 2,95 0,79 68,9 23,4 ród o: opracowanie w asne na podstawie GUS. W powiecie ko cierskim w roku 2008 oddano do u ytkowania 442 budynki, w tym 377 budynków mieszkalnych (375 indywidualnych i 2 wielorodzinne). Zestawienie mieszka oddanych do u ytkowania przedstawia tabela 25.

88 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 88 Tabela 25. Mieszkania i izby oddane do u ytku w Powiecie Ko cierskim (2008 r.) Lp. Gmina Mieszkania Izby Powierzchnia użytkowa Mieszkań Przeciętna 1 mieszkania 1 Miasto Kościerzyna ,1 2 Dziemiany ,5 3 Karsin ,3 4 Kościerzyna ,6 5 Liniewo ,9 6 Lipusz ,4 7 Nowa Karczma ,1 8 Stara Kiszewa ,7 9 Powiat ,5 10 Województwo ,3 ród o: opracowanie w asne na podstawie GUS. Miasto Ko cierzyna w latach planuje budow dwóch budynków wielorodzinnych na 62 mieszkania. W roku 2005 wybudowano 1 budynek na 42 mieszkania (dane UM Ko cierzyna, 2010). Brak jest na terenie powiatu deweloperów i nie powstaj osiedla domów wielorodzinnych, co ogranicza poda ta szych mieszka praktycznie dost pne s one wy cznie z rynku wtórnego. Du dynamik rozwoju odnotowuje budownictwo jednorodzinne, w szczególno ci wokó Ko cierzyny (na terenie gminy Ko cierzyna). W powiecie wydaje si przeci tnie ok. 300 pozwole na budow budynków mieszkalnych, ok. 50 budynków letniskowych i ok. 500 zg osze prowadzenia robót budowlanych oraz zmiany u ytkowania obiektów lub ich cz ci. Szczegó owe zestawienie wydanych pozwole przedstawia tabela 26. Tabela 26. Pozwolenia na budow i zg oszenia w Powiecie Ko cierskim w latach Lp. Rodzaj pozwolenia Budynki mieszkalne Budynki letniskowe Budynki gospodarcze Budynki us ugowo-handlowe Rozbudowy, przebudowy, nadbudowy, remonty oraz modernizacje obiektów 6 Budynki gara owe Obiekty magazynowe Budowa, przebudowa i rozbudowa stacji paliw Przyj te zg oszenia zamiaru prowadzenie robót budowlanych oraz zmiany sposobu u ytkowania obiektów lub ich cz ci ród o: opracowanie w asne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie

89 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Kultura, sport, rekreacja Kultura w Powiecie Ko cierskim zwi zana jest przede wszystkim z tradycjami patriotycznymi (narodowymi) wokó Muzeum Hymnu Narodowego w B dominie oraz j zyka, kultury i obyczajów kaszubskich które kwit y i kwitn nadal w Ko cierzynie oraz spu cizny takich twórców literatury kaszubskiej, jak Aleksandra Majkowskiego, Izydora Gulgowskiego, Franciszka S dzickiego, Hieronima Derdowskiego i Wincentego Rogali. Ziemia Ko cierska u ywa marki i znaku towarowego Serce Kaszub (jako o rodek centralnie po o ony w skali tego regionu kulturowego, a samo miasto Ko cierzyna aspiruje do miana jednej ze stolic Kaszub. Tradycje te kultywuj zespo y ludowe i organizacje spo eczne, jak Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Ponadto Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich jest najwa niejszym i najwi kszym o rodkiem koncentracji cennych obiektów architektury kaszubskiej. Elementy kultury i folkloru regionalnego (kaszubskiego) cechuj imprezy: Festiwal Folkloru, Jarmark Wdzydzki. Elementy patriotyczne widoczne s w imprezach w B dominie Majówka z Józefem Wybickim, Batalia Napoleo ska. Kultur w Powiecie Ko cierskim zajmuj si przede wszystkim instytucje publiczne: gminne o rodki kultury, administruj ce domami kultury, wietlicami wiejskimi i obiektami s u cymi aktywno ci kulturowej mieszka ców. Od roku 2004 samorz dy lokalne zrealizowa y wiele inwestycji w celu modernizacji tych placówek, umo liwienie dost pu do komputerów i Internetu oraz poszerzenie funkcji oraz atrakcyjno ci tych placówek. Od roku 2004 zmodernizowano mi dzy innymi: Centrum Kultury Kaszubskiej w Ko cierzynie; O rodki Kultury w gminie Karsin we Wielu, Osowie i Wdzydzach Tucholskich; Wybudowano i zmodernizowano sale wiejskie w gminie Ko cierzyna w Ko cierskiej Hucie, Kaliskach, Skorzewie, ubianie oraz wykonano na terenie gminy 13 PIAP-ów (publicznych punktów dost pu do Internetu); W gminie Liniewo wybudowano wietlic w Orlu, rozbudowano wietlic w Wysinie oraz zmodernizowano GOKSiR w Liniewie; Zmodernizowano wietlic w Lipuszu. W powiecie ko cierskim funkcjonuje 5 muzeów i placówek muzealnych, które w roku 2008 odwiedzi o 130,7 tys. zwiedzaj cych (w tym 43,2 tys. m odzie y szkolnej dane GUS):

90 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 90 Muzeum Hymnu Narodowego w B dominie (oddzia Muzeum Narodowego w Gda sku); Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego w Lipuszu, prowadzone przez oddzia Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego; Muzeum Ziemi Ko cierskiej w Ko cierzynie; Skansen Parowozownia Ko cierzyna Muzeum Kolejnictwa w Ko cierzynie; Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich. Wa nymi obiektami dziedzictwa kulturowego s ponadto obiekty sakralne (Kalwaria Wielewska, dwa sanktuaria ko cierskie, kilkana cie zabytkowych (w wi kszo ci z XIX/XX w.) ko cio ów, zespo y dworsko-pa acowe, zabytkowe checze kaszubskie i inne obiekty budownictwa u ytkowego dworce kolejowe, le niczówki, m yny, ku nie. Wyj tkowe walory urbanistyczne posiada zabudowa Ko cierzyny, szczególnie w obszarze Rynku. Wybitne walory ruralistyczne posiada natomiast wie Juszki. Oryginalnym i jedynym na skal powiatu zabytkiem s pozosta o ci zespo u zamkowego w Starej Kiszewie w miejscowo ci Zamek Kiszewski. Na terenie powiatu znajduje si 30 obiektów wpisanych do rejestru zabytków, ponadto znajduj si na jego obszarze 62 udokumentowane stanowiska archeologiczne, a ponadto zabytki ruchome wyposa enie ko cio ów ( ród o: Program opieki nad zabytkami Powiatu Ko cierskiego, Ko cierzyna 2006). W powiecie nie ma placówek typu kino, teatr. Zapleczem w tym zakresie dla mieszka ców jest aglomeracje Trójmiejska. Planowana przebudowa Sali Widowiskowej im. L. Szopi skiego w Ko cierzynie, wraz z inwestycjami w innych gminach, zapewni infrastruktur widowiskow i sportow dla mieszka ców na terenie powiatu. Znacz cej poprawie uleg a infrastruktura sportowa i rekreacyjna. W mie cie Ko cierzyna wybudowano Hal Sokolnia. W powiecie zarejestrowano 13 klubów sportowych, maj cych 21 sekcji i 996 cz onków (dane GUS za rok 2008). Najwi ksz inwestycj sportowo-rekreacyjn na na terenie powiatu jest Kaszubskie Centrum Sportowo-Rekreacyjne Centralny O rodek Szkolenia Polskiego Zwi zku P etwnonurkowania (Aqua Centrum), wyposa one w g bokowodny basen i infrastruktur rekreacyjn. W ramach rozbudowy infrastruktury sportowej wybudowano równie sale sportowe w miejscowo ciach: Kalisz (gm. Dziemiany), Skorzewo (gm. Ko cierzyna), Nowa Karczma, Wygonin (gm. Stara Kiszewa), Ko cierzyna, oraz boiska wielofunkcyjne w

91 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 91 ramach programu ORLIK 2012 w miejscowo ciach: Wiele, Ko cierzyna (2 szt.), ubiana, Liniewo, Lipusz, Stara Kiszewa i Garczyn Dla turystyki i eglarstwa, w tym osób niepe nosprawnych, zmodernizowano Powiatowe Centrum M odzie y Garczyn powsta a przysta eglarska i hotelowiec. Rozbudowano równie obiekt Domu Wczasów Dzieci cych w Wygoninie. Sportom lotniczym (lotniarstwo, szybownictwo) s u obiekty w Borsku i Kornem. Elementy sportowe wykorzystuje si niektórych imprezach regaty eglarskie na Jeziorze Wdzydze, Ogólnopolski Sp yw Ceramików i sp yw Z ote Li cie, czy Bieg Mazurka w B dominie. Zaplecze rekreacyjne zapewniaj wy ej opisane obiekty sportowe (sale i hale sportowe, boiska, basen itp.), obiekty kulturowe (domy kultury, hale widowiskowe, wietlice). Natomiast w zakresie rekreacji na wie ym powietrzu zapleczem s przede wszystkim: akweny wodne i k pieliska (strze one i niestrze one) oraz pla e, szlaki wodne, piesze, rowerowe i nordic walking. S one szerzej opisane w dziale turystyka, poniewa s u zarówno rekreacji mieszka ców, jak i wypoczynkowi turystów Bezpiecze stwo publiczne Bezpiecze stwo publiczne okre li mo na w oparciu o dane dotycz ce liczby przest pstw przeciwko mieniu i yciu, statystyki wypadków drogowych oraz inne informacje po rednio dotycz ce bezpiecze stwa mieszka ców i turystów. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa (opracowanie: Samorz d Województwa Pomorskiego, 2009) okre la ogólny poziom ryzyka w Powiecie Ko cierskim na 29%, co jest warto ci nisk (podobny poziom ma np. powiat ko cierski i bytowski, a np. powiat starogardzki czy Trójmiasto ponad dwukrotnie wy szy. Za czynniki ryzyka wskazuje si przede wszystkim zaka enia masowe i wypadki komunikacyjne, przy czym te ostatnie generuj bardzo cz ste zagro enie o bardzo powa nej skali oddzia ywania. Rekomendowane dzia ania w zakresie poprawy bezpiecze stwa dotycz tych dwóch aspektów. W pozosta ym zakresie ryzyko jest akceptowalne, tolerowane lub pomijane. W systemie ratownictwa wskazuje si na kluczow rol Szpitalnego Oddzia u Ratunkowego Szpitala Specjalistycznego w Ko cierzynie, jak równie Centrum Zarz dzania Kryzysowego w Starostwie Powiatowym oraz Komendy Powiatowej PSP.

92 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 92 Za s abe ogniwo systemu ratownictwa na obszarze Powiatu Ko cierskiego Koncepcja okre la brak l dowiska dla mig owców wraz z niezb dn infrastruktur przy Szpitalu Specjalistycznym w Ko cierzynie. Za najwa niejsze dzia ania w zakresie poprawy efektywno ci systemu ratownictwa w powiecie Koncepcja wskazuje wzmocnienie systemu czno ci, powiadamiania i alarmowania, popraw jako ci wyposa enia oraz koordynacj i wspó dzia anie poszczególnych s u b. Porównanie liczby przest pstw w powiecie ko cierskim na tle województwa i s siednich powiatów przedstawia tabela 27. Tabela 27. Przest pczo w powiecie ko cierskim na tle województwa i s siednich powiatów w roku 2008 Lp. Rodzaj przestępstwa Województwo Powiat Powiat Powiat Pomorskie Kartuski Bytowski Kościerski 1 Liczba ogółem Przestępstwa Liczba na ogółem mieszkańców 338,7 221,6 303,1 247,4 % wykrywalności 63,6% 74,3% 84,3% 79,9% Liczba ogółem Liczba na Zabójstwa mieszkańców 0,2 1,8 2,6 0 % wykrywalności 97,9% 100% 100% Uszczerbek na zdrowiu Udział w bójce lub pobiciu Przestępstwa drogowe 6 Kradzież rzeczy Kradzież z włamaniem Rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze Przestępstwa gospodarcze Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 4,4 3,3 5,5 3,0 % wykrywalności 85,4% 92,1% 92,9% 100% Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 3,6 1,6 4,0 2,5 % wykrywalności 73,0% 78,9% 80,0% 94,1% Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 40,9 50,8 62,9 55,2 % wykrywalności 99,1% 98,1% 99,8% 99,5% Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 68,3 39,1 33,6 30,5 % wykrywalności 23,1% 33,6% 51,0% 21,8% Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 37,2 19,2 29,2 22,0 % wykrywalności 25,7% 31,0% 43,5% 34,4% Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 8,4 3,2 1,5 3,7 % wykrywalności 65,7% 78,9% 81,8% 76,0% Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 69,2 16,1 56,3 81,4 % wykrywalności 94,4% 91,9% 98,1% 98,9% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS

93 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 93 Dane te pokazuj, e poziom bezpiecze stwa publicznego w powiecie ko cierskim mierzony ilo ci przest pstw i ich wykrywalno ci jest wy szy od przeci tnej w województwie pomorskim i zdecydowanie wy szy ni w powiecie bytowskim, szczególnie w odniesieniu do powa niejszych przest pstw. Natomiast gorsze s wska niki dotycz ce liczby przest pstw drogowych oraz przest pstw gospodarczych. Szczególnie w tych ostatnich powiat ko cierski zdecydowanie przekracza przeci tn regionaln i s siednich powiatów. Statystyki wydatków drogowych pokazuj bardzo niekorzystne warto ci dla powiatu ko cierskiego, gdzie liczba wypadków, ofiar i rannych jest blisko dwukrotnie wy sza ni rednia w województwie (w odniesieniu do liczby mieszka ców). Szczegó owe dane w tym zakresie pokazuje tabela 28. Tabela 28. Statystyki wypadków drogowych w powiecie ko cierskim w roku 2008 Lp Liczba wypadków drogowych Liczba ofiar wypadków ogółem Liczba ofiar śmiertelnych Liczba rannych Rodzaj wypadku Województwo Pomorskie Powiat Kartuski Powiat Bytowski Powiat Kościerski Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 14,4 23,3 16,0 25,8 Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 20,0 36,0 25,1 42,9 Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 1,2 2,4 1,1 2,2 Liczba ogółem Liczba na mieszkańców 18,8 33,7 24,0 40,7 ród o: dane GUS W porównaniu z województwem pomorskim liczba wypadków drogowych w proporcji do liczby mieszka ców w powiecie ko cierskim jest blisko dwukrotnie wi ksza i wi ksza ni w s siednim powiecie kartuskim. Ponad dwukrotnie wy szy jest równie odsetek rannych w wypadkach drogowych. Natomiast liczba zabitych jest niemal tak wysoka jak w powiecie kartuskim i równie blisko dwukrotnie wy sza ni przeci tna w województwie. W liczbach bezwzgl dnych s to jednak bardzo du e ilo ci rannych i zabitych, bo odpowiednio 291 rannych i 15 zabitych. Oznacza to, e w powiecie przeci tnie w roku 2008 co dwa dni dochodzi do wypadku drogowego, tygodniowo pi sze osób odnosi o obra enia w wyniku wypadku a co trzy tygodnie mia o miejsce zdarzenie ze skutkiem miertelnym.

94 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 94 Przyczynami tak du ej liczby wypadków jest przede wszystkim z y stan techniczny dróg w powiecie oraz du y ruch tranzytowy, jak równie brak chodników i dróg rowerowych przy drogach o du ym nat eniu ruchu. Dane pochodz z roku 2008, wi c nie uwzgl dniaj modernizacji i uspokojenia ruchu na g ównej arterii tranzytowej powiatu, jak jest droga krajowa nr 20 na odcinku ukowo Ko cierzyna. Ratownictwo wodne w Powiecie Ko cierskim koordynowane jest przez ko cierski oddzia WOPR. System ten ma w znacznej cz ci charakter dobrowolny i oparty na wolontariacie. Szczególn uwag przyk ada si do ratownictwa na obszarze najwi kszego akwenu wodnego Powiatu zespo u Jezior Wdzydzkich. Ratownictwo wodne na tym akwenie zorganizowane jest poprzez sie prywatnych jednostek p ywaj cych, motorówki WOPR i Policji oraz statek Stolem. Centrum koordynacji zlokalizowane jest na terenie stanicy wodnej PTTK we Wdzydzach Kiszewskich. Na pozosta ych akwenach bezpiecze stwa k pi cych przestrzegaj ratownicy wodni (na k pieliskach strze onych), finansowani przez samorz dy Opieka spo eczna W powiecie ko cierskim znajduj si 3 domy i zak ady pomocy spo ecznej z 149 miejscami, w których przebywa 158 mieszka ców (dane GUS za rok 2008). Brak jest obków, w oddzia ach obkowych odnotowano 30 miejsc w których przebywa 28 dzieci. Nie ma równie schroniska dla osób bezdomnych. Ponadto znajduje si 1 placówka opieku czo-wychowawcza dla 65 wychowanków. Dla potrzeb identyfikacji zakresu i adresatów koniecznej pomocy spo ecznej skorzystano z informacji miejskiego i gminnych o rodków pomocy spo ecznej. Informacje o liczbach obj tych pomoc spo eczn ogó em zawarte w tabeli 29 nie zawsze s sumami danych cz stkowych, poniewa jedna osoba mo e otrzyma wi cej ni jeden rodzaj zasi ku.

95 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 95 Tabela 29. Rodzaje wiadcze pomocy spo ecznej w gminach Powiatu Ko cierskiego Jednostka ogółem Świadczenia pieniężne w tym zasiłek stały okresowy celowy Świadczenia niepieniężne a) Liczba osób objętych pomocą społeczną M. Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Gminy wiejskie razem Powiat kościerski a) g ównie posi ek, w tym do ywianie dzieci szkolnych ród o: opracowanie w asne na podstawie informacji uzyskanych od Miejskiego O rodka Pomocy Spo ecznej w Ko cierzynie i Gminnych O rodków Pomocy Spo ecznej Wykres 3. Odsetek osób obj tych pomoc spo eczna w gminach Powiatu Ko cierskiego 23,82% 13,38% 9,90% 9,70% 5,82% 8,96% 6,89% 7,31% 9,08% ród o: opracowanie w asne na podstawie informacji uzyskanych od Miejskiego O rodka Pomocy Spo ecznej w Ko cierzynie i Gminnych O rodków Pomocy Spo ecznej

96 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 96 Jednostka Tabela 30. Liczba osób i rodzin obj tych pomoc spo eczn w gminach Powiatu Ko cierskiego Korzystający z pomocy społecznej Udział % w ogólnej liczbie osoby rodziny osób rodzin M. Kościerzyna * * * 12,1 11,8 9,7 * * * Dziemiany ,9 14,1 13,4 19,1 11,5 11,6 Karsin ,7 18,3 23,8 * * * Kościerzyna ,8 6,6 5,8 21,2 20,7 17,9 Liniewo ,4 11,5 9,0 17,0 17,0 15,0 Lipusz ,1 15,9 10,9 49,4 43,4 28,7 Nowa Karczma ,1 8,7 7,3 17,0 16,0 14,0 Stara Kiszewa ,5 10,3 9,1 * * * Gminy wiejskie razem ,9 10,9 10,3 * * * Powiat kościerski ,6 11,2 10,1 * * * Brak danych (niemo liwe obliczenie udzia u % wobec nieznanej liczby rodzin) ród o: Informacje Miejskiego O rodka Pomocy Spo ecznej w Ko cierzynie i Gminnych O rodków Pomocy Spo ecznej Pomoc spo eczn obj tych by o w 2006 r. ok. 12,6 % ludno ci powiatu. Liczba ta spad a do 10%w 2008 r. Najwi kszy udzia osób obj tych pomoc by w gminie Karsin, najmniejszy w gminie Ko cierzyna. Najwi ksza dynamika spadku mia a miejsce w gminach Dziemiany i Lipusz. Najwi kszy udzia rodzin w obj tych pomoc w ogólnej liczbie rodzin mia miejsce w gminie Lipusz.

97 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Gospodarka i rynek pracy 7.1. Ogólny profil gospodarczy obszaru Zasoby lokalne Najwi kszym walorem powiatu s walory turystyczne, na które sk adaj sie przede wszystkim walory przyrodnicze: jeziora (w tym o wielko ci umo liwiaj cej uprawianie eglarstwa), rozleg e kompleksy le ne i urozmaicona rze ba terenu. Te popularne walory dla powszechnych form turystyki urozmaicone s unikalnymi warto ciami przyrodniczymi (które leg y u podstaw obj cia ich ochron we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym i rezerwatów przyrody) oraz zabytkami kultury ludowej zgromadzonych w Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach. Powiat posiada znaczne powierzchnie obszarów le nych, co oznacza e dysponuje potencja em rozwoju bran y drzewnej i meblarskiej. Walory agroekologiczne s niskie, co sprawia e rozwój rolnictwa ma ograniczone mo liwo ci, zw aszcza w zachodniej i po udniowej cz ci powiatu. Tradycyjnym zaj ciem ludno ci jest równie budownictwo, w du ej mierze nastawione na rynek trójmiejski. Na po udnie od Ko cierzyny na du skal eksploatuje si kruszywo. Eksploatacja ta lokalnie koliduje jednak z warto ciami krajobrazowymi i negatywnie oddzia uje na mo liwo ci rozwoju turystyki i jako ycia mieszka ców. Pewien walor korzystny dla lokalizacji dzia alno ci gospodarczych np. typu przemys owego stanowi droga krajowa nr 20. Jednak w miar powstawania w kraju autostrad i dróg ekspresowych drogi krajowe ni szej klasy prawdopodobnie b d traci na znaczeniu jako czynnik lokalizacji. Przemys to przede wszystkim: produkcja ceramiki (du e Zak ady Ceramiki Sto owej Lubiana SA), przemys przetwórczy i rolno-spo ywczy. Du ym pracodawc jest te Szpital Specjalistyczny w Ko cierzynie, jak równie sektor us ugowy i administracja publiczna w lokalnym o rodku gospodarczym i administracyjnym, jakim jest Miasto Ko cierzyna.

98 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Struktura rodzajowa gospodarki Zestawienie podmiotów gospodarki narodowej z podzia em na sekcje PKD przedstawia tabela 31. Tabela 31. Podmioty gospodarki narodowej wed ug wybranych sekcji PKD ( ) Udzia % Na ludno ci Powiat Handel naprawy Hotele i gastron omia Produkcja przemysłowa Budownictwo Produkcja przemysłowa Budownictwo Handel naprawy Hotele i gastron omia Limanowski 9,4 23,2 25,4 2,6 5,6 13,9 15,2 1,6 Kartuski 13,7 22,6 23,9 2,8 11,4 18,7 19,8 2,3 Brzozowski 11,2 21,8 25,4 1,6 5,7 11,2 13,0 0,8 Gorlicki 11,1 21,2 22,6 2,4 6,6 12,6 13,5 1,4 Obornicki 14,5 21,1 27,6 2,0 15,4 22,4 29,3 2,1 Ko cierski 12,9 20,5 22,2 3,2 9,3 14,8 16,1 2,3 Pyrzycki 11,9 19,6 23,5 2,3 11,1 18,3 21,9 2,2 Kamie ski 5,3 12,8 26,1 18,4 7,6 18,5 37,7 26,5 Podregiony: - z obszarami metropolitalnym 11,7 13,5 31,3 3,5 11,6 13,4 31,0 3,5 i - inne lepiej rozwini te 10,7 12,5 30,6 3,8 8,7 10,2 25,0 3,1 - peryfereryjne 10,2 12,3 31,3 3,4 8,2 9,9 25,1 2,7 Ogó em powiaty porównywalne 10,6 12,7 31,3 3,5 9,0 10,7 26,3 2,9 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Najwi kszy udzia % maj, podobnie jak we wszystkich porównywanych zbiorów powiatów, firmy dzia aj ce w sekcji G (handel i naprawy ). W powiecie ko cierskim udzia ten jest jednak wyj tkowo niski, wynosi 22%, podczas gdy we wszystkich zbiorach rednio 31%. Natomiast w powiecie ko cierskim niewiele ni szy ni w handlu jest udzia firm budowlanych 20,5%. Jest to wyj tkowo du o wobec redniej 12,7 dla wszystkich powiatów porównywalnych. Pod tym wzgl dem powiat ko cierski zajmuje 6. miejsce w kraju. Pod wzgl dem liczby firm budowlanych na 1000 ludno ci jest to ju miejsce dalsze, ale wci do wysokie 24. na 270 powiatów porównywalnych. W produkcji przemys owej udzia % jest wyra nie wy szy ni rednie dla wszystkich porównywanych zbiorów powiatów, wska nik na 1000 ludno ci nieznacznie ni szy.

99 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 99 Struktur podmiotów gospodarki narodowej w powiecie wed ug rodzaju dzia alno ci mo na oceni jako korzystn. Zaznacza si specjalizacja w dzia alno ci budowlanej, dla której rynek w obszarze metropolitalnym mo na uzna za stabilny, wobec du ej popularno ci budownictwa jednorodzinnego w gminach podmiejskich. Ponadto jako sta y mo na uzna popyt na remonty (równie bazy turystycznej). Udzia firm handlowych jest wyra nie ni szy, ni w powiatach porównywanych, a w a nie w handlu mo na spodziewa si zagro e dla ma ych firm ze strony du ych sieci, które rozpocz y ekspansj do miast rednich. Bardziej w a ciwym miernikiem struktury gospodarczej, ni liczebno ci firm, by aby struktura liczby pracuj cych wed ug sekcji PKD, ewentualnie wed ug du ych sektorów gospodarczych. Niestety, brak jest informacji o ca kowitej liczbie pracuj cych, poniewa GUS nie obejmuje sprawozdawczo ci na ten temat ma ych firm o liczbie pracuj cych do 9 osób. Uznano za niezasadne analizowanie struktury na podstawie dost pnych niepe nych danych, a tym bardziej porównywanie jej z innymi powiatami i wi kszymi agregatami, poniewa informacje s nie tylko niepe ne, ale niejednolite: podmioty publiczne wszystkie sk adaj sprawozdania o liczbie pracuj cych, bez wzgl du na swoj wielko. Uznano natomiast za uzasadnione porównywanie wska ników liczby pracuj cych w poszczególnych sektorach na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym. Podmioty o liczbie pracuj cych powy ej 9 stanowi bowiem o sile danego segmentu. Maj wi c warto diagnostyczn w porównaniach. Tabela 32. Pracuj cy w wybranych sektorach na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym Na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym Jednostki sektor przemys owy rynkowych sektor us ug nierynkowych Powiat ko cierski Woj. pomorskie - podregiony peryferyjne Polska - podregiony peryferyjne ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Badany wska nik dla powiatu ko cierskiego dotycz cy sektora przemys owego (przemys i budownictwo) jest na poziomie redniej podregionów peryferyjnych kraju ( redni dla analogicznych powiatów woj. pomorskiego zawy a powiat kwidzy ski ze wska nikiem 230 i tczewski 182). Najlepiej wypada powiat pod wzgl dem us ug nierynkowych, w czym znacz cy udzia ma Szpital Specjalistyczny.

100 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wykres 4. Pracuj cy w sektorze przemys owym na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym (bez podmiotów gosp. < 9 zatrudnionych) Powiat ko cierski Woj.pomorskie - podregiony peryferyjne Polska-podregiony peryferyjne ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Wykres 5. Pracuj cy w us ug rynkowych na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym (bez podmiotów gosp. < 9 zatrudnionych). 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, Powiat kościerski Woj.pomorskie - podregiony peryferyjne Polska-podregiony peryferyjne ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

101 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 101 Wykres 6. Pracuj cy w sektorze us ug nierynkowych na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym (bez podmiotów gosp. < 9 zatrudnionych). 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, Powiat kościerski Woj.pomorskie - podregiony peryferyjne Polska-podregiony peryferyjne ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Dane w uj ciu dynamicznym (na wykresie), dotycz ce sektora przemys owego pozwalaj zauwa y zarówno okres koniunktury w latach , jak i wp yw kryzysu globalnego w r Podmioty gospodarki narodowej w Powiecie Ko cierskim Dane dotycz ce sektora gospodarczego w statystyce publicznej, dost pne na poziomie gmin. s do ograniczone. W analizie podj to prób okre lenia liczby podmiotów prowadz cych dzia alno gospodarcz (zwanych w skrócie firmami). W wyliczeniach stosowano pewne uproszczenia ze wzgl du na dost pno danych. GUS nie publikuje wszystkich typów podmiotów, u ywaj c sformu owania w tym. Dane o liczbie podmiotów gospodarczych w gminach powiatu podane s w tabeli 17. Kolumna Inne w sektorze prywatnym, w tym spó ki cywilne zawiera zbiór podmiotów sektora prywatnego, nie wyszczególnionych wg typów. Zaliczono je wszystkie do podmiotów gospodarczych, co jest pewnym uproszczeniem. Z nielicznych dok adnych publikacji statystycznych dla innych obszarów wiadomo, e najwi kszy udzia w zbiorze podmiotów zawartych w kolumnie 7 maj spó ki cywilne.

102 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 102 Spó ki te, cho nie maj osobowo ci prawnej, maj REGON i uwzgl dniane s w statystyce GUS jako odr bny typ podmiotów gospodarczych, natomiast w rejestrach gmin ka dy wspólnik zarejestrowany jest jako osoba fizyczna. Tabela 33. Podmioty gospodarki narodowej w gminach Powiatu Ko cierskiego (stan na ) Podmioty gospodarcze Jednostka terytorialna Ogółem Ogółem Spółki handlowe Osoby fizyczne Spółdzielnie bez mieszkaniowych Inne w sektorze prywatnym, w tym s.c. Inne podmioty Powiat kościerski Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Najwi kszy jest udzia osób fizycznych, stanowi cych cznie ponad 80% ogó u podmiotów gospodarki narodowej. S to przewa nie mikroprzedsi biorstwa. Wykres 13 przedstawia udzia poszczególnych gmin w liczbie podmiotów gospodarki narodowej, zarejestrowanych w Powiecie Ko cierskim.

103 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 103 Wykres 7. Rozmieszczenie % podmiotów gospodarki narodowej w gminach Powiatu Ko cierskiego (stan na 31.XII.2008) Lipusz 4% Liniewo 5% Nowa Karczma 7% Stara Kiszewa 8% Miasto Kościerzyna 45% Karsin 7% Dziemiany 5% Kościerzyna 19% ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Wykres 8 przedstawia liczb zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na mieszka ców w poszczególnych gminach Powiatu. Wykres 8. Liczna zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na mieszka ców (wg GUS, stan na 31.XII.2008) ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

104 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 104 Z zestawienia wida, e rozmieszczenie podmiotów nie jest równomierne. Najwi ksza liczba podmiotów (ponad podmiotów) jest zarejestrowana w mie cie Ko cierzyna (45% liczby podmiotów. W gminie Ko cierzyna zarejestrowanych jest dalsze 19% podmiotów. cznie te dwie gminy skupiaj wi c blisko 2/3 przedsi biorczo ci w powiecie. Pozosta e gminy maj cznie mniej podmiotów ni jest w mie cie (ok ). Uwzgl dniaj c liczb mieszka ców poszczególnych gmin, w przeliczeniu na ka de mieszka ców w powiecie rednio zarejestrowane s 723 podmioty. Wi cej ni przeci tn warto (959 podmiotów na mieszka ców) odnotowuje si w mie cie Ko cierzyna, co potwierdza, e miasto to jest g ównym o rodkiem gospodarczym Powiatu. W pozosta ych gminach wska nik ten jest porównywalny i nieco ni szy od redniej powiatowej i wynosi od 524 w gminie Nowa Karczma do 671 w gminie Ko cierzyna. Porównanie krajowe dla liczby podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na mieszka ców przedstawia tabela 34. Tabela 34 Podmioty gospodarki narodowej na ludno ci porównania krajowe, w tym w powiatach z maksymalnym i minimalnym wska nikiem ( ) Wyszczególnienie Ogó em W tym o liczbie pracuj cych i wi cej Powiat ko cierski ,2 0,6 Podregion starogardzki ,7 0,8 Podregiony peryferyjne Polski ,4 0,8 Udzia % wska ników powiatu ko cierskiego we wska nikach dla obszaru peryferyjnego Polski Powiaty ze wska nikami maksymalnymi i minimalnymi: Wolszty ski ,7 0,9 K pi ski ,2 1,3 wiebodzi ski ,0 1,8 Moniecki ,8 0,5 osicki ,9 0,6 Przysuski ,2 0,0 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

105 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 105 Wska niki powiatu ko cierskiego tylko dla podmiotów w przedziale pracuj cych s wy sze o 5% od redniej dla podregionu starogardzkiego i wy sze o 11% od redniej dla podregionów peryferyjnych kraju. Dla podmiotów w przedziale pracuj cych wska niki pow. ko cierskiego stanowi 81% redniej podregionów peryferyjnych kraju, dla podmiotów wi kszych tylko 75% wymienionej redniej. Pod wzgl dem wska nika dla firm w przedziale pracuj cych powiat ko cierski zajmuje 60 miejsce na 213 powiatów podregionów peryferyjnych. Pod wzgl dem pozosta ych wska ników s to miejsca w drugiej po owie listy. Wska niki maksymalne i minimalne w zbiorze wszystkich powiatów w podregionach peryferyjnych kraju pozwalaj stwierdzi dystans do powiatów najlepszych, jak te przewag nad najs abszymi. Analogiczne porównanie z powiatami województwa pomorskiego przedstawia tabela 35. Tabela 35. Podmioty gospodarki narodowej na ludno ci porównanie powiatów ziemskich woj. pomorskiego ( , posortowane wg wska nika dla przedzia u 250 i wi cej) Powiat Ogó em W tym o liczbie pracuj cych i wi cej POMORSKIE ogó em ,3 1,2 Powiat l borski ,9 1,3 Powiat chojnicki ,5 1,1 Powiat tczewski ,2 1,1 Powiat cz uchowski ,5 1,1 Powiat malborski ,2 1,0 Powiat kwidzy ski ,2 1,0 Powiat s upski ,1 0,9 Powiat wejherowski ,9 0,7 Powiat starogardzki ,1 0,7 Powiat ko cierski ,2 0,6 Powiat sztumski ,5 0,5 Powiat bytowski ,0 0,5 Powiat kartuski ,0 0,4 Powiat pucki ,2 0,4 Powiat gda ski ,0 0,2 Powiat nowodworski ,1 0,0 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS W województwie pomorskim wska nik dla podmiotów w przedziale pracuj cych stawia powiat ko cierski na miejscu 7. w ród powiatów porównywalnych, dla przedzia u 250 i wi cej na miejscu 10., dla przedzia u na miejscu 15., czyli 2 od ko ca.

106 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 106 Przedsi biorczo mierzona jest najcz ciej przez wska nik liczby osób fizycznych prowadz cych dzia alno gospodarcz na ludno ci. Za bardziej w a ciwe uznano odnoszenie liczby tych osób (ich firm) do liczby ludno ci w wieku produkcyjnym. Wynik przedstawiaj poni sza tabela i wykresy. Tabela 36. Osoby fizyczne prowadz ce dzia alno gospodarcz na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym ( ) Wyszczególnienie Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozosta e powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwini tych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat Ko cierski Udzia pow. ko cierskiego w redniej dla obszarów peryferyjnych 0,9 5 0,9 0 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS 0,8 7 0,8 7 0,8 3 0,8 4 0,8 6 0,9 0 0,9 4 Wykres 9. Osoby fizyczne prowadz ce dzia alno gospodarcz na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym porównanie krajowe Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozostałe powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwiniętych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat kościerski ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

107 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wykres 10. Osoby fizyczne prowadz ce dzia alno gospodarcz na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym porównanie wojewódzkie Powiat kartuski Powiat pucki Powiat bytowski Powiat nowodworski Powiat wejherowski Powiat chojnicki ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS W tabeli i wykresach. uj to te lata wcze niejsze, aby próbowa odpowiedzie na pytanie, czy tak mierzona przedsi biorczo wci ro nie, czy nast pi o ju nasycenie, przynajmniej w niektórych powiatach. Na to pytanie jednoznacznie odpowiedzie jest trudno. Najwy sza dynamika zjawiska na pocz tku lat 90-tych i jeszcze wysoka w ich po owie wynika a st d, e start nast powa z bardzo niskiego poziomu. Oczywisty jest zatem stopniowy spadek tempa. Spadek wska nika mi dzy rokiem 2003 a 2004 na wykresach dla ca ego kraju wynika zapewne z obni enia tempa wzrostu gospodarki krajowej, a nie z nasycenia, gdy potem ma miejsce niewielki wzrost. Bardzo niska dynamika wzrostu, zw aszcza w powiatach peryferyjnych, mimo dobrej koniunktury w latach , wiadczy mo e o tym, e nasycenie tego typu firmami jest bliskie. Oczywiste jest bowiem, i taka granica istnieje, cho w ró nych jednostkach na ró nym poziomie. Wykres wskazuje, e jest to ok. 100 podmiotów osób fizycznych na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym rednio w powiecie ziemskim poza obszarem metropolitalnym. Wska nik dla Ko cierzyny by niedawno wyra nie ni szy od redniego dla powiatów peryferyjnych (tym bardziej w porównaniu z powiatami podregionów lepiej rozwini tych), a tendencja spadkowa zacz a si ju od roku 2000 (ze wzrostem w r. 2003).

108 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 108 Od 2004 r. tempo wzrostu wska nika jest wy sze, ni rednie dla powiatów peryferyjnych i, gdyby nie kryzys, jeszcze nie uwidoczniony na wykresie, mog o by nast pi osi gni cie wska nika redniego tej grupy powiatów. Analizowany wska nik powiatu ko cierskiego nale y do najni szych w województwie pomorskim. Ni szy jest jedynie w pow. sztumskim, a zbli ony w stagnuj cym powicie bytowskim. Wyra nie wy sze wska niki s w powiatach nadmorskich, co powodowane jest bardzo du liczb osób zarejestrowanych w sekcji hotele i restauracje, wiadcz cych us ugi g ównie w sezonie. Jedn z przyczyn niskiej warto ci omawianego wska nika mo e by niski poziom urbanizacji powiatu: brak miast, poza Ko cierzyn, której udzia stanowi 34% ludno ci powiatu. Dlatego trudno jest prognozowa, czy i w jakim stopniu wska nik mo e jeszcze wzrosn, zbli aj c si do wska ników w innych powiatach, czy te jest on bliski poziomu nasycenia. Trzeba tu jednak wyra nie podkre li, e o sile gospodarczej powiatu, a zw aszcza o zdolno ci do tworzenie nowych miejsc pracy, nie decyduje omawiany wska nik i sama liczba firm, w wi kszo ci 1-2 osobowych, lecz liczba i si a firm wi kszych. Bardziej reprezentatywne s dla nich dane o spó kach handlowych. S one ró nej wielko ci, ale nie ma tak du ego udzia u podmiotów bardzo ma ych, jak w zbiorze osób fizycznych prowadz cych dzia alno gospodarcz. Porównanie liczby spó ek handlowych w odniesieniu do danych krajowych przedstawia wykres ,0 15,0 10,0 5,0 Wykres 11. Spó ki handlowe na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym porównanie Powiatu Ko cierskiego z danymi krajowymi 0, Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie Pozostałe powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi Powiaty z innych podregionów lepiej rozwiniętych Powiaty obszarów peryferyjnych Powiat kościerski * Do 2000 r. spó ki prawa handlowego ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

109 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 109 Tabela 37. Spó ki handlowe na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym porównanie krajowe Wyszczególnienie Powiaty grodzkie i ich powiaty ziemskie 10,6 11,6 12,6 13,2 13,9 14,5 15,3 16,4 17,1 Pozosta e powiaty z podregionów z obszarami metropolitalnymi 4,5 5,0 5,7 6,1 6,5 6,8 7,2 7,7 8,1 Powiaty z innych podregionów lepiej rozwini tych 3,5 3,9 4,4 4,7 4,9 5,1 5,3 5,6 5,8 Powiaty obszarów peryferyjnych 2,6 2,9 3,4 3,6 3,8 3,9 4,0 4,2 4,3 Powiat Ko cierski 3,2 3,5 3,7 3,9 3,8 3,7 3,8 3,9 3,9 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Z punktu widzenia spó ek handlowych sytuacja powiatu ko cierskiego jest znacznie mniej korzystna, ni z punktu widzenia osób fizycznych prowadz cych dzia alno gospodarcz. Wska nik liczby spó ek handlowych na 1000 ludno ci w wieku produkcyjnym w pow. ko cierskim do 2004 r. by wy szy, ni rednia dla powiatów obszarów peryferyjnych i wrós w latach o 162%, po czym nast pi niewielki spadek, a od 2005 r. niewielki wzrost. Wska nik redni dla powy szego. zbioru powiatów ca y czas ro nie, cho w tempie znacznie ni szym, ni w podregionach lepiej rozwini tych, a zw aszcza w obszarach metropolitalnych i w powiatach grodzkich. Ww. spadek spowodowa, e powiat w ostatnich latach zajmuje pod wzgl dem analizowanego wska nika ostatnie miejsce w woj. pomorskim. Podobne wska niki (lecz na 1000 ludno ci ogó em) przeanalizowano dla miasta Ko cierzyny, zestawiaj c je z porównywalnymi innymi miastami stolicami powiatów ziemskich województwa pomorskiego (z wyj tkiem S upska). oraz dla gmin wiejskich powiatu, porównuj c je z obszarami wiejskimi województwa i kraju. Tabela 38. Osoby fizyczne prowadz ce dzia alno gospodarcz na 1000 ludno ci porównania wojewódzkie ( ) Wyszczególnienie Ko cierzyna Miasta powiatowe Gminy wiejskie powiatu POMORSKIE - wie ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS

110 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 110 Tabela 39. Spó ki handlowe w mie cie i na wsi porównania wojewódzkie ( ) Wyszczególnienie Ko cierzyna 3,8 4,0 4,0 3,8 3,9 4,0 4,0 Miasta powiatowe 4,5 4,7 4,8 5,0 5,2 5,4 5,6 Gminy wiejskie powiatu 1,3 1,4 1,4 1,5 1,6 1,7 1,7 POMORSKIE - wie 2,3 2,5 2,7 2,8 2,9 3,1 3,2 ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Oba wska niki na 1000 ludno ci: osób fizycznych prowadz cych dzia alno gospodarcz i spó ek handlowych stawiaj Ko cierzyn na 4. miejscu od ko ca (wska niki na poziomie odpowiednio 90 i 70% udzia u we wska niku rednim dla miast powiatowych). Znacznie gorzej wypadaj wska niki spó ek handlowych dla gmin wiejskich powiatu tylko 50% wska nika redniego dla wsi województwa. Analiza wska ników w uj ciu dynamicznym pozwala stwierdzi, e przyczyn bliskiego stagnacji wska nika spó ek na 1000 ludno ci dla ca ego powiatu by spadek tego wska nika w mie cie w latach i stagnacja w gminach wiejskich w 2008 r Struktura zatrudnienia i bezrobocie Zatrudnienie w Powiecie Ko cierskim Struktura zatrudnienia w sektorze publicznym i prywatnym oraz wed ug sektorów gospodarki (w przemy le i us ugach) oraz liczba osób pozostaj cych bez pracy jest w gminach powiatu bardzo zró nicowana. Przedstawia j tabela 40 oraz wykres 12.

111 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 111 Tabela 40. Liczba zatrudnionych w gminach powiatu wed ug sektorów (wed ug GUS za rok 2008) Jednostka administracyjna Powiat Kościerski Miasto Kościerzyna Liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba pracujących wg GUS Zatrudnienie w gospodarce według sektora W tym w sektorze publicznym W tym w sektorze prywatnym W tym w przemyśle W tym w usługach Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa ród o: Opracowanie w asne w oparciu o dane GUS i PUP w Ko cierzynie Analizuj c powy sze dane, nale y zwróci uwag na znaczne rozbie no ci w statystykach dotycz cych liczby osób pracuj cych, które s omówione w rozdziale 5. Wykres 12. Udzia zatrudnienia w sektorze prywatnym i publicznym w gminach Powiatu Ko cierskiego (w %, na podstawie danych GUS z 2008 r.) 100% 80% 60% 40% 20% 0% Pracujący w sektorze publicznym Pracujący w sektorze prywatnym ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS Oko o 1/3 (36%) pracuj cych w powiecie jest zatrudnionych w sektorze publicznym, a 2/3 (64%) w sektorze prywatnym.

112 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 112 Wy sza od przeci tnej jest liczba osób zatrudnionych w sektorze publicznym m.in. w mie cie Ko cierzyna (z uwagi na obecno tam m. in. du ego pracodawcy publicznego jakim jest Szpital Specjalistyczny) i gminie Lipusz (po 50%) oraz gminie Dziemiany (a 65% ogó u zatrudnionych). Niski odsetek pracuj cych w sektorze publicznym jest w gminie Ko cierzyna (jedynie 11%) z uwagi na obecno du ego pracodawcy prywatnego Zak adów Ceramiki Sto owej Lubiana SA., jak równie w gminie Dziemiany (27%). W pozosta ych gminach wspó czynnik ten wynosi od 35 do 47%. Wed ug statystyk GUS w rolnictwie, le nictwie i rybo ówstwie pracuje znikoma liczba osób (1,5% ogó u zatrudnionych), jedynie w gminie Lipusz 12% (siedziba nadle nictwa). Ma to zwi zek z formu prowadzenia statystyk, która nie uwzgl dnia w tej liczbie gospodarstw indywidualnych. W sektorze us ug pracuje w powiecie przeci tnie 62%, a w przemy le 36%. W sektorze us ug dominuj wszystkim us ugi budowlane, turystyczne i handel. W mie cie Ko cierzyna w us ugach zatrudnionych jest najwi cej, bo a 76% ogó u zatrudnionych. Najmniej, bo 20% w gminie Ko cierzyna, co równie zwi zane jest ze zlokalizowaniem na jej terenie zak adu produkcyjnego ceramiki w Lubianie. Równie niewysoki wska nik jest w gminie Dziemiany, bo 34%. W pozosta ych gminach odsetek ten wynosi od 54 do 67%. Wykres 13 przedstawia struktur zatrudnionych w poszczególnych gminach w podziale na produkcj i us ugi. Wykres 13. Udzia zatrudnienia w us ugach i produkcji w gminach Powiatu Ko cierskiego (w %, na podstawie danych GUS z 2008 r.) 80% 60% 40% 20% 0% Pracujący w przemyśle Pracujący w usługach ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS

113 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 113 Jak ju wspominano, z powodu niedostatków systemu sprawozdawczo ci statystycznej brak jest informacji o ca kowitej liczbie pracuj cych. Najwi cej danych jest dla 2002 r. (dane o liczbie aktywnych zawodowo z Narodowego Spisu Powszechnego) oraz dla 2006 r., (informacja o dojazdach do pracy w Banku Danych Regionalnych GUS). Jednak próby szacunków nie prowadz do spójnych wyników, bowiem ró nica mi dzy liczb pracuj cych w powiecie Ko cierskim oszacowan wg zawodowo aktywnych i wyjazdów do pracy, a liczb pracuj cych wg GUS wydaje si zbyt ma a, znacznie mniejsza ni liczba firm, dla których nie podaje si liczby pracuj cych. Dlatego dla 2008 przeprowadzono ró ne szacunki, wychodz c od szacunków liczby zawodowo aktywnych b d miejsc pracy. Tabela 41. Zawodowo aktywni i pracuj cy w powiecie Wyszczególnienie Zawodowo aktywni 27,8 24,0 23,3 26,8 a) Bezrobotni 6,3 5,1 3,3 3,3 Pracuj cy 21,5 18,9 20,0 b) 23,5 a) Saldo wjazdów do pracy 1,5 a,b) 1,5 1,5 1.0 Miejsca pracy (wyliczenia z innych danych) 19,0 a) 17,4 b) 18,5 b) 22,5 a) Miejsca pracy wg sprawozda GUS 10,0 14,7 c) 16,2 16,2 Ró nica mi dzy ww liczbami miejsc pracy czyli pracuj cy nie obj ci statystyk 9,0 2,7 b) 2,3 b) 6,3 a) Liczba podmiotów gosp. do 9 prac. (szacunki) 3,5 4,1 4,2 4,2 Wyliczenia z danych: a) poni szych, b) powy szych c) Wraz z pracuj cymi w rolnictwie indywidualnym ród o: Szacunki i obliczenia w asne w oparciu o szacunki PUP w Ko cierzynie i Bank Danych Regionalnych GUS Jednostka terytorialna Tabela 42. Doje d aj cy do pracy (2006 r. ) liczba osób wyje d aj cych do pracy liczba osób przyje d aj cych do pracy saldo przyjazdów i wyjazdów Powiat ko cierski Ko cierzyna Dziemiany a) -486 Karsin Ko cierzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa a) Z informacji uzyskanych w PUP wynika, e aktualnie liczba ta jest znacznie wy sza ni podana w statystykach ród o: Bank Danych Regionalnych GUS

114 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 114 PUP w Ko cierzynie wyszacowa liczb pracuj cych w Powiecie Ko cierskim na 20 tys. w po owie 2008 r. Na podstawie danych GUS dot. pracuj cych i liczby firm mo na przypuszcza e w ko cu 2008 r. by a to liczba ok ,5 tys. Liczba osób zawodowo aktywnych wynosi aby wówczas 26,8 tys. Powy sza tabela podaje liczby doje d aj cych do pracy wg Banku Danych Regionalnych GUS za 2006 r. pochodz ce z badania przeprowadzonego przez GUS na podstawie informacji pozyskanych z deklaracji PIT. S to dane szacunkowe. Za zgodne z rzeczywisto ci nale y uzna wyjazdy, natomiast przyjazdy mog odbiega od rzeczywistych ze wzgl du na podmioty wielozak adowe Bezrobocie: stan, dynamika i struktura Najwi ksza liczba bezrobotnych w powiecie i najwy sza stopa bezrobocia, podobnie jak w kraju, wyst pi y w ko cu 2003 r. Od tego czasu mia miejsce systematyczny spadek, z wahaniami sezonowymi, co wskazuj tabele i wykresy. Stopa bezrobocia w powiecie jest wy sza ni rednio w kraju i w województwie. W ród 192 powiatów peryferyjnych powiat ko cierski zajmowa w ko cu 2008 r. 99 miejsce. Tabela 43. Stopa bezrobocia porównanie krajowe i wojewódzkie Jednostka terytorialna Powiat ko cierski 24,7 23,7 21,3 16,3 13,8 16,5 Woj. pomorskie 21,4 19,2 15,3 10,7 8,4 12,0 POLSKA 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 11,9 ród o: Bank Danych Regionalnych GUS Tabela 44. Stopa bezrobocia Jednostka terytorialna Powiat ko cierski Woj. pomorskie XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII ,3 20,3 17,4 16,8 16,3 15,5 14,1 13,2 13,8 15,6 14,9 15,3 16,5 15,3 14,7 12,7 11,6 10,7 10,2 8,7 8,0 8,4 10,4 10,0 10,5 12,0 Polska 14,8 14,3 12,3 11,6 11,2 10,9 9,4 8,9 9,5 11,1 10,6 10,9 11,9 ród o: Materia y PUP w Ko cierzynie na podstawie danych PUP i GUS 19 Dla podmiotów, które wykazuj jednostki lokalne w innych gminach, doje d aj cy zostali odpowiednio rozszacowani. Jednak nie wszystkie podmioty zatrudniaj ce pracowników w innych gminach wykazuj jednostki lokalne. Z tego powodu dane GUS nie zawieraj znacz co wi kszej liczby przyje d aj cych do Dziemian.

115 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 115 Zmiana stopy bezrobocia w powiecie ko cierskim nast puje w sposób podobny, jak w województwie pomorskim i kraju. We wszystkich tych jednostkach minimum przypad o na III kwarta 2008 r. Podobnie rysuj si wahania sezonowe. Poziom bezrobocia we wszystkich gminach Powiatu Ko cierskiego jest porównywalny i zbli ony do redniej powiatowej, która w roku 2009 wynosi 15,3%, a na 31 stycznia 2010 roku wzrós do 17,6%. Zestawienie liczby bezrobotnych oraz udzia u w strukturze bezrobotnych kobiet i osób pozbawionych prawa do zasi ku przedstawia tabela 45. Tabela 45. Bezrobocie w gminach Powiatu Ko cierskiego (stan na ) Jednostka administracyjna ogółem w tym kobiety w tym osoby bez prawa do zasiłku Liczba Udział % Ogółem Udział % Powiat Kościerski ,16% ,95% Miasto Kościerzyna ,07% ,22% Dziemiany ,96% ,49% Karsin ,56% ,98% Kościerzyna ,71% ,16% Liniewo ,83% ,41% Lipusz ,75% ,45% Nowa Karczma ,90% ,13% Stara Kiszewa ,07% ,78% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych PUP w Ko cierzynie W powiecie wyst puje powszechna prawid owo niewielkiej przewagi kobiet w ród bezrobotnych. Ich udzia w poszczególnych gminach waha si od 52 % w mie cie Ko cierzyna do 62% w gminie Dziemiany. Wysoki (powy ej 80%) jest udzia bezrobotnych bez prawa do zasi ku, najwy szy 85% w gminie Dziemiany, ale niewiele mniej w wi kszo ci pozosta ych gmin. Jeszcze wy szy jest udzia bezrobotnych bez prawa do zasi ku w ród kobiet. Na prze omie lat 2009 i 2010 odnotowano w ca ym kraju, jak równie w Powiecie Ko cierskim, znaczny wzrost bezrobocia. Ma on charakter wieloczynnikowy, a g ównymi sk adnikami s pogarszaj ca si koniunktura i spadek eksportu (efekt wiatowego kryzysu ekonomicznego) oraz czynniki sezonowe (d uga zima, zastój w budownictwie). W wyniku splotu tych czynników bezrobocie w Powiecie wzros o o 2,3%. Bezrobocie nie ros o jednak równomiernie we wszystkich gminach Powiatu. Tabela 46 przedstawia przyrost bezrobocia w okresie od do w poszczególnych gminach Powiatu.

116 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 116 Jednostka administracyjna Tabela 46. Wzrost bezrobocia w okresie w gminach Powiatu Ko cierskiego Przyrost bezrobocia (w ci gu 4 miesi cy: ) Przyrost bezrobocia ogó em W tym kobiet W tym bez prawa do zasi ku osoby % osoby % osoby % Powiat Ko cierski ,92% ,35% ,65% Dziemiany 35 15,91% 16 11,27% 42 23,86% Karsin 82 22,47% 33 17,10% 98 37,12% Miasto Ko cierzyna ,56% 55 7,60% ,93% Ko cierzyna ,26% 65 16,75% ,74% Liniewo 56 23,83% 12 9,02% 48 25,81% Lipusz 36 19,46% 6 5,22% 40 28,57% Nowa Karczma 84 26,84% 42 25,00% ,35% Stara Kiszewa 80 24,17% 23 12,99% 69 26,24% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych PUP w Ko cierzynie Powy sze zestawienie pokazuje, e liczba bezrobotnych w powiecie wzros a o 18% (tj. blisko 700 osób), z czego wi kszo (blisko 2/3) to m czy ni. Jednocze nie o 735 osób (25%) wzros a liczba osób pozbawionych prawa do zasi ku dla bezrobotnych. Najsilniej bezrobocie wzros o w gminach Nowa Karczma, Karsin, Ko cierzyna, Liniewo i Stara Kiszewa (ponad 20%). Najmniej w mie cie Ko cierzyna bo o nieca e 12%. Jednocze nie w gminie Nowa Karczma wzros a a o ponad 40% liczba bezrobotnych pozbawionych prawa do zasi ku, a w gminie Karsin wspó czynnik ten wynosi 27%. Niekorzystnym zjawiskiem jest du y udzia w ród bezrobotnych ludzi m odych, do 25 roku ycia. Udzia ten w powiecie ko cierskim jest wyra nie wy szy, ni we wszystkich porównywanych agregatach (czyli w woj. pomorskim ogó em i w powiatach porównywalnych, a tak e ni w ogó em w kraju). Wyt umaczy to mo na struktur wieku powiatu roczniki wkraczaj ce w wiek produkcyjny s liczniejsze, ni rednio w zbiorach porównywanych. Ostatnio udzia ten w powiecie wyra nie wzrós, z ok. 30% w ko cu roku 2008 i w I kwartale roku 2009 do 32,5 % w ko cu tego roku, z czego wynika, i powodem wzrostu byli absolwenci szkó ponadgimnazjalnych wkraczaj cy na rynek pracy, którzy pracy nie znale li.

117 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 117 Ni szy jest natomiast w powiecie ko cierskim udzia bezrobotnych w najstarszych wyró nionych grupach wieku, to jest oraz 55 i wi cej lat. Ma to niew tpliwie zwi zek z du ym odsetkiem ludno ci wiejskiej i zatrudnieniem tych osób w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których w powiecie jest blisko (dane PODR za 2009 rok). Tabela 47. Bezrobotni w powiecie ko cierskim wg wieku W liczbach bezwzgl dnych Udzia % Wiek ,8 30,1 30,1 32,1 34,6 32, ,4 28,1 28,2 27,8 27,2 27, ,5 17,6 17,9 17,7 16,5 17, ,4 18,4 17,8 16,2 15,4 16,6 55 i wi cej ,9 5,8 6,0 6,1 6,3 6,4 Ogó em ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 ród o: Materia y Powiatowego Urz du Pracy w Ko cierzynie Tabela 48. Struktura wieku bezrobotnych porównania ( ) Województwo pomorskie Powiat Wiek Powiaty Polska ko cierski Ogó em porównywalne ,5 25,0 23,3 22, ,5 27,2 27,9 28, ,0 18,5 18,4 18, ,6 21,3 21,5 21,4 55 i wi cej 6,4 8,0 8,9 8,9 Ogó em 100,0 100,0 100,0 100,0 ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych GUS

118 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 118 Wykres 12. Struktura wieku bezrobotnych porównanie (stan na ) ród o: Opracowanie w asne w oparciu o Bank Danych regionalnych GUS Najwi kszy udzia w ród bezrobotnych maj osoby z wykszta ceniem zasadniczym zawodowym, najni szy z wykszta ceniem wy szym. Liczba bezrobotnych w wi kszo ci grup wykszta cenia zmienia si podobnie, wykazuj c wahania sezonowe. Wyj tek stanowi bezrobotni z wykszta ceniem wy szym i rednim ogólnokszta c cym, dla których liczebno ro nie bez waha sezonowych. Przyczyn tego upatrywa nale y we wkraczaniu na rynek pracy absolwentów. Szczególnie wyra nie daje sie zauwa y wzrost liczby bezrobotnych z wykszta ceniem rednim ogólnokszta c cym w II kwartale 2009 r.

119 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 119 Tabela 49. Bezrobotni w powiecie ko cierskim wg wykszta cenia W liczbach bezwzgl dnych Udzia % Wykszta cenie Wy sze ,3 4,2 3,8 4,1 4,4 4,4 Policealne i rednie zawodowe ,0 26,4 25,7 23,3 23,5 22,7 rednie ogólnokszta c ce ,7 8,5 8,0 13,9 14,1 12,2 Zasadnicze zawodowe ,9 36,0 38,1 35,8 35,6 36,2 Gimnazjalne i poni ej ,1 25,0 24,4 23,0 22,4 24,5 Ogó em ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 ród o: Materia y Powiatowego Urz du Pracy w Ko cierzynie Najwi kszy udzia maj bezrobotni bez zawodu (co jest oczywiste), natomiast na drugim miejscu (a pierwszym w ród kobiet) plasuj si sprzedawcy. Ta te grupa zawodowa dominuje w ród bezrobotnych powy ej 12 miesi cy (26% bezrobotnych sprzedawców to bezrobotni powy ej 12 miesi cy). Natomiast osoby bez zawodu dominuj w ród bezrobotnych do 12 miesi cy od zako czenia nauki, co ka e przypuszcza, i s to absolwenci liceów ogólnokszta c cych (co pi ty bezrobotny bez zawodu to bezrobotny do 12 miesi cy od zako czenia nauki). Kolejne grupy zawodowe bezrobotnych pod wzgl dem liczebno ci to w obu badanych okresach: stolarze i pokrewni, kucharze wraz z kucharzami ma ej gastronomii, ceramicy i pokrewne zawody. Bezrobotni powy ej 12 miesi cy stanowi ok. ¼ do 1/6 ogó u bezrobotnych w tych zawodach. W ostatnim kwartale 2009 r. liczba bezrobotnych wzros a w wi kszo ci zawodów od. Ok. 6% do prawie 30% (robotnik budowlany). O ok. 7% spad a liczba bezrobotnych stolarzy i pokrewnych zawodów oraz kelnerów i bufetowych, nie wzros a liczba pracowników biurowych, piekarzy i masarzy.

120 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Do bezrobotnych b d cych w szczególnej sytuacji na rynku pracy zalicza si m. in.: Bezrobotnych do 25 roku ycia; Bezrobotnych powy ej 50 roku ycia; D ugotrwale bezrobotnych; Bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych; Bezrobotnych bez do wiadczenia zawodowego; Bezrobotnych bez wykszta cenia redniego; Kobiety, które nie podj y zatrudnienia po urodzeniu dziecka; Samotnie wychowuj cych co najmniej 1 dziecko do 18 roku ycia; Niepe nosprawnych. Liczb i udzia osób bezrobotnych nale cych do tych kategorii ukazuje tabela 50. Tabela 50. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Wyszczególnienie liczba Ogó em M czy ni Kobiety udzia % liczba udzia % liczba udzia % Do 25 roku ycia , , ,0 Powy ej 50 roku ycia , , ,3 D ugotrwale , , ,0 Bez kwalifikacji zawodowych , , ,1 Bez do wiadczenia zawodowego , , ,9 Bez wykszta cenia redniego , , ,2 Samotnie wychowuj cych co najmniej 1 dziecko do 18 roku ycia 265 6,6 31 1, ,9 Którzy po odbyciu kary nie podj li zatrudnienia 49 1,2 47 2,5 2 0,1 Niepe nosprawni 145 3,6 66 3,5 79 3,7 ród o: Dane PUP w Ko cierzynie i obliczenia w asne Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy stanowi du grup bezrobotnych, mimo e niektóre tytu y zaliczenia do tej grupy dotycz cz ciowo tych samych osób. Najliczniejsz podgrup stanowi bezrobotni bez wykszta cenia redniego (60,7%), kolejno: d ugotrwale bezrobotni i osoby do 25 roku ycia. Istot szczególnej sytuacji jest jednak to, e wszyscy powinni by tu traktowani z jednakowa uwag, w tym samotnie wychowuj cy co najmniej 1 dziecko do 18 roku ycia (a 265 osób), niepe nosprawni (145 osób), jak i osoby, które po odbyciu kary nie podj y zatrudnienia (49 osób, mimo i to tylko 1,2%).

121 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Popyt na prac Badanie przeprowadzone w 2007 oraz 2009 roku na zlecenie PUP w Ko cierzynie wskazuje, e im wi ksza firma, tym wi cej nowych pracowników zatrudni a i zamierza zatrudni. Wielko firmy wg liczby pracuj cych Tabela 51. Zale no wzrostu zatrudnienia od wielko ci firmy Udzia % firm, które zwolni y pracowników zatrudni y pracowników Udzia % firm, które zamierzaj : zatrudni nowych pracowników w ramach rotacji stworzy nowe stanowiska pracy 2007 r r r r r r r r. Powy ej 249 0,0 40, ,0 33 0, , ,5 45, ,6 19 6, , ,5 21, ,4 14 0, , ,6 15, ,6 9 1, ,6 do 3 1 8,5 1 5,6 2 0, ,4 ród a: Analiza lokalnego rynku pracy w powiecie ko cierskim. Badanie w ród pracodawców. Raport z bada, Agencja Komunikacji Marketingowej Interactive, Kraków 2007; Analiza lokalnego rynku pracy w powiecie ko cierskim. Badanie w prywatnych przedsi biorstwach funkcjonuj cych na terenie powiatu ko cierskiego. Raport z bada. Agencja Komunikacji Marketingowej Interactive, Kraków 2009 Wed ug ww. bada powody zatrudniania nowych pracowników by y nast puj ce: Zwolnienie etatu w 2007 r. 33 %, w 2009 r. 61%; Zwi kszenie popytu na produkty w 2007 r. 30%, w 2009 r. 24%; Rozszerzenie dzia alno ci w 2007 r. 20%, w 2009 r. 21%. W roku kryzysowym 2009, w porównaniu z r. 2007, znacznie wi kszy by udzia firm, które zwalnia y pracowników, najwi kszy w firmach rednich i du ych. Najwi kszy te w ród nich by udzia firm, które zatrudni y pracowników. Plany zatrudnienia nie s ju tak zró nicowane w zale no ci od wielko ci firmy, cho by y w r Najmniej ruchów kadrowych by o i jest planowanych w obu okresach w firmach najmniejszych. Ogólna prawid owo, e szansa na nowe miejsca pracy jest wi ksza w firmach wi kszych ni bardzo ma ych jest jednak oczywista i atwa do udowodnienia i bez bada w oparciu o proste zale no ci arytmetyczne. Aby firma dwuosobowa zatrudni a jednego pracownika, skala jej dzia alno ci musia aby wzrosn o ok.50%, a w przypadku firmy jednoosobowej o ok. 100%. S to dynamiki

122 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 122 wzrostu osi galne rzadko, cho oczywi cie zdarzaj ce si, gdy inaczej wzrost firm nie by by w ogóle mo liwy. Prawdopodobnie maj miejsce rozwi zania po rednie: zatrudnianie na cz etatu, na umow -zlecenie, a tak e zatrudnianie nielegalne (tzw. szara strefa). Do g ównych barier wzrostu zatrudnienia w najmniejszych firmach, poza omawian tu oczywist zale no ci arytmetyczn, nale y wskazana ju wcze niej bariera popytu w sektorze endogenicznym (tzn. popytu opartego o si nabywcz rynku wewn trz Powiatu Ko cierskiego), w którym dzia a wi kszo najmniejszych firm, co b dzie przedmiotem omówienia w dalszym punkcie. Gdyby sprawdzi y si deklarowane w badaniach liczby co do przyj pracowników, w ci gu roku przyby oby ok. 4% nowych miejsc pracy w stosunku do stanu z ko ca 2009 r. (4,7% przyj na nowo utworzone stanowiska pracy 0,7% zwolnie, dodatkowo przyj cia w ramach rotacji 0,2%) Mo liwo ci rozwoju gospodarczego Powiatu Ko cierskiego pod k tem poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy Z punktu widzenia rynku pracy kluczowe znaczenie ma odpowied na pytanie, jakie s mo liwo ci rozwoju gospodarczego powiatu wynikaj ce z jego zasobów i uwarunkowa otoczenia. Na zasoby obszaru sk adaj si zasoby przyrodnicze, techniczne (zagospodarowanie) i spo eczne (kwalifikacje, kompetencje, postawy i motywacje ludzi), ale równie instytucjonalne (kompetencje firm, instytucji publicznych i innych). Kluczowe znaczenie ma tu potencja firm i ich zdolno do rozwoju (w tym zwi kszania skali dzia alno ci i zatrudnienia) poprzez umiej tno (kompetencje) wykorzystywania zmiennych konfiguracji czynników zewn trznych i wi zania ich z wewn trznymi. Dlatego analiza mo liwo ci rozwoju powiatu uwzgl dnia nie tylko segmenty gospodarki, z ich kluczowym podzia em na sektor endogeniczny (us ugi i niewielka produkcja na rynek lokalny) i egzogeniczny (produkcja i us ugi na rynek zewn trzny), ale i segmenty firm. Te za dla celu dalszych analiz dobrze jest dzieli na: Firmy lokalne istniej ce ró nej wielko ci; Firmy lokalne nowo tworzone; Istniej ce zak ady, oddzia y, filie firm zewn trznych; Zlokalizowane w przysz o ci inwestycje firm zewn trznych. Motorem zmian s firmy, a g ównymi czynnikami ich potencja i korzystna sytuacja rynkowa.

123 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 123 Dla analizy tej sytuacji istotny jest podzia dzia alno ci na sektory: egzogeniczne i endogeniczny. O ile rozwój tych pierwszych zale y od czynników zewn trznych bardzo zró nicowanych, zmiennych, zale nych od trendów globalnych i od specyfiki danej bran y (w tym fazy cyklu rozwoju produktów, konkurencji) o tyle dzia alno ci endogeniczne mog rozwija si wsz dzie, je li tylko wzro nie popyt na ich produkty. Ten warunek stanowi g ówne ograniczenie w rozwoju tego sektora, bardzo istotne, gdy w nim funkcjonuje wi kszo lokalnych firm i w nim uruchamiana jest wi kszo nowych firm. Mo na przypuszcza, e 20 lat gospodarki rynkowej spowodowa o, i popyt na us ugi endogeniczne jest w miar zaspokojony. Uruchomienie dzia alno ci w tym sektorze wymaga zatem znalezienia niszy rynkowej, a przede wszystkim wzrostu si y nabywczej ludno ci lub wzrostu popytu ze strony firm i instytucji. Przypuszcza si bowiem, i na obszarze powiatu oszcz dno ci mo liwe do uruchomienia na zakup nowych us ug s niewielkie. Wzrost popytu endogenicznego mog teoretycznie tworzy : Rozwój us ug w sektorze publicznym skutkuj cy wzrostem zatrudnienia i popytu na niektóre us ugi komercyjne (nie ma podstaw, by spodziewa si tego na obszarze powiatu w najbli szych latach); Wzrost realnych p ac w sferze bud etowej oraz rent i emerytur (nast puje w tempie na tyle wolnym, e mo e by pomini te); Wzrost dochodów pracowników i liczby pracuj cych oraz wzrost popytu na us ugi lokalne ze strony firm jako czynniki g ówne. Wzrost, o który mowa w ostatnim punkcie, mo e nast pi przede wszystkim w sektorze egzogenicznym. Trudno jest o taki wzrost sam z siebie w sektorze endogenicznym. Teoretycznie jest to mo liwe w oparciu o wzrost wydajno ci pracy taki i na tyle powszechny, e uwolnione zasoby pracy znajd zatrudnienie w innym segmencie sektora endogenicznego, np. w nowo powsta ych nowych us ugach. Wzrost na tej zasadzie mo e odbywa si jako powolny proces w d ugim okresie i trudno uzna go za sposób aktywizacji obszarów peryferyjnych. Do rozpatrzenia jest rola, jak w aktywizacji obszarów peryferyjnych odegra mo e restrukturyzacja rolnictwa, która w powiecie, podobnie jak w ca ej Polsce, wymaga przede wszystkim zwi kszania wielko ci gospodarstw oraz ich modernizacji organizacyjnej i technicznej. Powodowa to b dzie spadek liczby pracuj cych w gospodarstwach, a wzrost w us ugach na rzecz rolnictwa. S to jednak w coraz wi kszym stopniu us ugi specjalistyczne zlokalizowane w stosunkowo nielicznych wsiach i miastach, a obs uguj cych szersze obszary. Opisany proces to raczej restrukturyzacja ni aktywizacja, zmiana profilu zatrudnienia i wzrost ruchliwo ci

124 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 124 praca nie w ka dej wsi, dojazdy do pracy w obs udze rolnictwa i dojazdy us ugodawców do gospodarstw rolnych. Im wi ksze gospodarstwa, tym w wi kszym stopniu korzysta b d z obs ugi ponadlokalnej (dostawy du ych partii surowców rolnych do du ych i nieraz odleg ych zak adów przetwórczych, naprawa i konserwacja maszyn i urz dze przez serwisy fabryczne). Ogólnie: aktywizuj cy charakter restrukturyzacji rolnictwa przejawia si b dzie we wzro cie efektywno ci, a wi c i wzro cie dochodów, zwi kszaj cym popyt endogeniczny, a tak e w rozwoju ogólnocywilizacyjnym. Przej ciowo silniej b dzie dodatkowo aktywizowa sam proces modernizacji wsi i rolnictwa, m. in. przez wzrost zatrudnienia przy rozbudowie obiektów gospodarczych, modernizacji dróg i rozbudowie infrastruktury, w du ym stopniu dzi ki rodom unijnym. Proces ten mo e by nawet d ugotrwa y, lecz im d u szy, tym si a aktywizuj ca mniejsza. Z powy szego wynika, e pierwszy impuls aktywizuj cy mo e da g ównie rozwój dzia alno ci egzogenicznych. Mo e on by dzie em firm lokalnych albo zewn trznych, po danych zw aszcza w sytuacji s abo ci lokalnych firm, co w du ym stopniu dotyczy powiatu ko cierskiego. Pozyskiwanie inwestorów zewn trznych wymaga oferowania im atrakcyjnych warunków, konkurencyjnych wobec innych ofert. Warto przeanalizowa uwarunkowania ka dego z tych wariantów w podziale na sektor dzia alno ci przewa aj co (albo wy cznie) endogeniczny lub egzogeniczny. Je li ten ostatni mia by zainicjowa rozwój, to w znikomym stopniu mog o by to by dzie em nowo tworzonych firm, gdy podejmuj one dzia alno g ównie w sektorze endogenicznym. Spo ród najcz ciej podejmowanych rodzajów dzia alno ci tylko budownictwo mo e mie charakter egzogeniczny poprzez wiadczenie us ug w zasi gu szerszym ni lokalny, np. na rynku trójmiejskim. Wydaje si, e nowym przedsi biorcom mo e by trudno pokona barier wej cia i wygra w konkurencji z do wiadczonymi ju przedsi biorcami nie tylko na szerokim rynku, ale i na rynku lokalnym. To, e nieraz wygrywaj, jest przejawem rozwoju jako ciowego: lepsze firmy wypieraj gorsze. Ten ci g y proces nie zawsze daje efekty ilo ciowe w postaci przyrostu miejsc pracy. Tworzeniu firm towarzysz likwidacje innych b d spadki zatrudnienia. Na niektórych obszarach nast pi o ju zapewne nasycenie. W wietle powy szego mo na mie w tpliwo ci, czy nie nadmiern wag przywi zuje si do samego tworzenia firm i u atwie ku temu. Tym bardziej tworzenia firm przez bezrobotnych jako sposobu ograniczania bezrobocia. W 2008 r. 9%, a w przez 9 miesi cy % bezrobotnych dokona o tego z wykorzystaniem rodków Funduszu

125 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 125 Pracy. Ma to na pewno walor socjalny, zwi ksza te kapita ludzki dzi ki zdobywaniu do wiadcze, nie jest jednak g ównym sposobem rozwi zywania problemu. Jedn z przyczyn bezrobocia jest niedostatek kwalifikacji lub kwalifikacje niezgodne z potrzebami rynku. Wydaje si ma o prawdopodobne, by by y bezrobotny o niskich kwalifikacjach lub braku umiej tno ci wypromowania siebie na rynku pracy potrafi przygotowa i wypromowa swój produkt. S to jednak informacje tylko o rozpocz ciu dzia alno ci. Interesuj ce by yby: badania dalszych losów tych firm po up ywie roku i d u szym oraz badania, czy utworzenie nowych firm nie zmniejszy o zatrudnienia w firmach istniej cych, a tak e analiza rozk adu przestrzennego podejmowanych dzia alno ci, m. in. w podziale na miasto i wie, w tym: wie gminn lub inn. W podj tych dzia alno ciach najwi kszy udzia ma budownictswo (ok. 30%) i handel (ponad 25%). Tymczasem rosn ca koncentracja handlu czyni ten segment coraz trudniejszym i grozi spadkiem liczby pracuj cych, a zw aszcza firm. Jeden z g ównych problemów w omawianym temacie stanowi niedostatek w powiecie firm na tyle silnych, e skal wzrostu lub liczebno ci by yby w stanie uruchomi mechanizm sta ego, stabilnego rozwoju. Wi kszo firm lokalnych to firmy tzw. Mikro (do 9 pracuj cych, z czego wi kszo 1 lub 2 pracuj cych), z których wi kszo dzia a w sektorze endogenicznym. Zatrudnianie pracowników ro nie wraz z wielko ci firmy, co ju wykazano, powo uj c si na badania i zale no ci arytmetyczne. Warto pami ta, ze ma e firmy, które wraz ze rednimi powszechnie uwa a si za ko o zamachowe gospodarki, licz do 50 pracuj cych, a rednie do 250. W wietle powy szego rysuj si co najmniej dwa nast puj ce kierunki polityki regionalnej na rzecz uruchamiania procesu aktywizacji obszarów peryferyjnych: Wzmacnianie konkurencyjno ci lokalnego sektora egzogenicznego (czyli produkcji i us ug na rynki zewn trzne ponadlokalne), w tym dzia ania (w zakresie dopuszczonym przez prawo UE) na rzecz podnoszenia zdolno ci (kompetencji) i ma ych, i rednich firm, pobudzania innowacji, tworzenia sieci wspó pracy; w tym zaawansowanych form wspó pracy tzw. klastrów. Po danym kierunkiem rozwoju jest przekszta canie si firm ma ych w rednie; Tworzenie warunków dla pozyskania inwestycji z zewn trz. Ze wzgl du na podzia kompetencji b dzie to g ównie wspieranie gmin w przygotowywaniu, w tym uzbrajaniu i promocji terenów inwestycyjnych. Dla tego kierunku dzia a ograniczeniem jest niedostatek korzystnych czynników.

126 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 126 Przeanalizowa nale y te szans Ko cierzyny na rozwój w oparciu o us ugi tzw. podregionalne, czyli takie, które s lub b d tylko w niektórych miastach powiatowych i obs ugiwa b d s siednie powiaty w ca o ci lub w cz ci (np. szpital specjalistyczny, szko y wy sze, centra kultury i sztuki, centra sportu i rekreacji, us ugi komercyjne wy szego rz du). W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego o rodki miejskie: Ko cierzyna i Bytów okre lone zosta y jako potencjalne o rodki regionalne II rz du, co oznacza, e mog dysponowa w przysz o ci wielko ci i potencja em rozwojowym stosownym do tej rangi, o ile dokonaj integracji odpowiednio rozleg ych obszarów funkcjonalnych, poprzez systemy transportu publicznego, infrastruktury i skoordynowanej polityki przestrzennej (cytat z Planu... ). Z tych dwóch wymienionych o rodków nale y rozpatrywa tylko jeden, gdy ich obszary obs ugi nak ada aby si, a ich zaludnienie jest ma e nawet jak na jeden o rodek. Liczba ludno ci w mo liwym maksymalnym zasi gu obs ugi przez Ko cierzyn (przy rezygnacji z Bytowa jako o rodka obs ugi tej rangi) wynios aby ok. 130 tysi cy, co wydaje si za ma o. By mo e powstan nieliczne pojedyncze us ugi rangi podregionalnej, poza istniej cym ju szpitalem. Nale y jeszcze zwróci uwag na kierunek polityki trudny do oprzyrz dowania w sposoby i instrumenty dzia ania, ale po dany nieraz na rzecz utrwalania lokalizacji zak adów firm zewn trznych. Mo liwo ci rozwoju sektora endogenicznego b d ros y w miar rosn cego popytu w sferze endogenicznej na us ugi lokalne cznie z budowlanymi Dzia ania na rzecz rozwoju gospodarczego Spo ród przedsi wzi aktywizuj cych rozwój gospodarczy, mo liwych do realizacji przez samorz dy terytorialne wymieni nale y: Inwestycje infrastrukturalne, wspieraj ce wzrost gospodarczy; Dzia ania w zakresie promocji gospodarczej i inwestycyjnej; Tworzenie klimatu dla rozwoju przedsi biorczo ci poprzez system zach t inwestycyjnych i zwolnie podatkowych; Wsparcie na rzecz instytucji otoczenia biznesu; Wsparcie rozwoju przedsi wzi innowacyjnych; Wsparcie na zak adanie dzia alno ci gospodarczej; Szkolenia i pomoc dla nowych przedsi biorców oraz promocj przedsi biorczo ci.

127 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wsparcie udzielane przez samorz dy gminne Zestawienie wybranych narz dzi wspierania rozwoju gospodarczego, realizowanych przez gminy w Powiecie Ko cierskim, przedstawia tabela 52. Tabela52. Wybrane narz dzia wsparcia rozwoju gospodarczego, stosowane przez gminy Powiatu Ko cierskiego (2010) Działania w zakresie Realizowane inwestycje Stosowane środki promocji Lp. Gmina wspierające rozwój prawne i zachęty gospodarczej i gospodarczy dla inwestorów wizerunku obszaru 1 Miasto Kościerzyna BRAK BRAK 2 Dziemiany Uzbrajanie terenów BRAK 3 Karsin BRAK BRAK 4 Kościerzyna Budowa kanalizacji 5 Liniewo Budowa kanalizacji 6 Lipusz 7 8 Nowa Karczma Stara Kiszewa Budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągów Planowana budowa infrastruktury komunikacyjnej (sieć GSM) Budowa sieci kanalizacyjnej i wodociągów Opracowanie planów miejscowych Budowa kanalizacji sanitarnej i wodociągów w miejscowościach Zamek Kiszewski i Chwarzno, Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w Górze Kościerski Fundusz Poręczeń Kredytowych Oferta inwestycyjna, wyznaczenie terenów pod inwestycje Spotkania przedsiębiorców z ARP oraz Centrum Transferu Technologicznego Ogłoszenia o sprzedaży gruntów pod działalność gospodarczą Reklama w prasie BRAK Zwolnienia z podatku od nieruchomości dla nowych inwestycji do 3 lat Zwolnienia z podatku od nieruchomości dla firm zatrudniających bezrobotnych Zwolnienia i ulgi podatkowe Ulgi na tworzenie nowych miejsc pracy Zwolnienie z podatku od nieruchomości dla firm tworzących nowe miejsca pracy Obniżanie podatków lokalnych NIE Zwolnienia związane z tworzeniem miejsc pracy Wsparcie na rzecz instytucji otoczenia biznesu BRAK BRAK BRAK Nie wskazano Inwestycje proekologiczne: fermy wiatrowe, pompy ciepła, solary; spotkania informacyjne dla mieszkańców, pomoc dla inwestorów W ramach LGD Stolem działania w partnerstwie z podmiotami prywatnymi Spotkania informacyje nt. pozyskiwania funduszy na rozwój przedsiębiorczości Targi Rolno Przemysłowe w Lubaniu BRAK BRAK BRAK ród o: opracowanie w asne na podstawie informacji przekazanych przez gminy Powiatu Ko cierskiego (2010).

128 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 128 Powy sze zestawienie pokazuje, e podstawowymi dzia aniami samorz dów s inwestycje w infrastruktur (kanalizacj, drogi), pozwalaj ce uzbroi tereny pod dzia alno gospodarcz. Brak (poza gmin Ko cierzyna) planów i strategii pozyskiwania i obs ugi inwestorów zewn trznych oraz kompleksowych dzia a w zakresie promocji gospodarczej. Dzia ania te nie s skoordynowane na poziomie powiatowym. Nie ma wspólnej bazy gruntów pod inwestycje itp. katalogów, wspólnej promocji i spotka z potencjalnymi inwestorami ani projektów w tym zakresie. Stosowane ulgi i zwolnienia (g ównie podatek od nieruchomo ci) nie ciesz si zbytni skuteczno ci. Gmina Liniewo d y do wyznaczenia na swoim terenie bardziej efektywnej, specjalnej strefy ekonomicznej (podstrefy dla S upskiej SSE). W zakresie wsparcia instytucji otoczenia biznesu wyró ni nale y dofinansowanie Ko cierskiego Funduszu Por cze Kredytowych, maj cego zapewni atwiejszy dost p do kapita u dla przedsi biorców, wsparcie imprezy targowo-wystawienniczej (Targów Rolnych w Lubaniu) przez gmin Nowa Karczma. Interesuj ce s inicjatywy gmin: miasta Ko cierzyna, Liniewo i Nowa Karczma w zakresie wsparcia technologii ekologicznych i innowacji rodowiskowych (solarów, biogazowni, elektrowni wiatrowych, budownictwa pasywnego itp). Równoleg ym do dzia a inwestycyjnych s dzia ania planistyczne. Tabela 53. przedstawia powierzchnie gmin obj tych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Tabela 53. Powierzchnia gmin Powiatu Ko cierskiego obj ta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (MPZP) Lp. Gmina Stan na Stan na Miasto Ko cierzyna 22,15% 28,90% 2 Dziemiany 0,00% 0% 3 Karsin 0,34% 0,34% 4 Ko cierzyna - 97% 5 Liniewo 3,90% 4,0% 6 Lipusz 0,55% 0,55% 7 Nowa Karczma 0,40% 10,22% 8 Stara Kiszewa 6,00% 6,00% ród o: opracowanie w asne na podstawie informacji przekazanych przez gminy Wyró ni tu nale y gmin Ko cierzyna, która blisko 100% powierzchni gminy obj a miejscowym planami zagospodarowania przestrzennego, u atwiaj c lokalizacj nowych inwestycji.

129 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dzia ania Powiatowego Urz du Pracy w Ko cierzynie Dzia ania gmin uzupe niane s na poziomie powiatu poprzez dzia ania Powiatowego Urz du Pracy w Ko cierzynie w ramach aktywnego przeciwdzia ania bezrobociu (powa ne rodki na zak adanie dzia alno ci gospodarczej przez bezrobotnych, szkolenia i refundacja kosztów na tworzenie stanowisk pracy dla osób bezrobotnych). Zestawienie tych dzia a przedstawia tabela 54. Tabela 54. Realizacja form przeciwdzia ania bezrobociu w powiecie ko cierskim w latach r r. Zmiana 2008/2006 L.p. Rodzaj aktywizacji Liczba osób poddanych aktywizacji Wydatki w tys. z Liczba osób poddanych aktywizacji Wydatki w tys. z Liczba osób Wydatki 1. Szkolenia ,3 109,7% 174,8% 2. Prace interwencyjne , ,1 68,5% 93,5% 3. Roboty publiczne ,0% 0,0% 4. Prace spo ecznie u yteczne , ,2% 146,8% 5. Sta e , ,0% 161,1% Przygotowanie 6. zawodowe w miejscu , ,8 74,8% 123,4% pracy 7. Stypendia z tytu u nauki 9 8,8 5 18,2 55,6% 206,8% 8. Dotacje dla osób bezrobotnych na podj cie dzia alno ci , ,2 168,6% 198,0% gospodarczej 9. Refundacje kosztów wyposa enia miejsca , ,6 244,6% 303,6% pracy OGÓ EM , ,2 102,1% 178,5% ród o: Opracowanie w asne w oparciu o dane PUP w Ko cierzynie W sytuacji roku 2008 (ostatnie porównywalne dane roczne), kiedy to nast pi spadek liczby osób bezrobotnych, skutkowa o to wi kszym jednostkowym funduszem aktywizacji, a tak e wzrostem bardziej kapita och onnych i efektywnych form aktywizacji. Udost pnione (praktycznie od 2008 r.) znaczne rodki EFS w ramach POKL umo liwiaj dalszy wzrost jednostkowych nak adów na aktywizacj osób bezrobotnych, jednak sytuacja pogorszy si w najbli szym roku z powodu powi kszenia liczby klientów PUP, w tym zw aszcza m odych, wymagaj cych i zainteresowanych szybk aktywizacj.

130 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dzia ania Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie rodki Europejskiego Funduszu Spo ecznego, jak równie rodki Funduszu Pracy wykorzystuje równie Starostwo Powiatu Ko cierskiego we wspó pracy z Powiatowym Urz dem Pracy, realizuj c projekty szkoleniowe i doradcze oraz wsparcie dla nowych przedsi biorców oraz uczniów szkó z obszaru Powiatu Ko cierskiego, pozwalaj c na lepsze dostosowanie kadr regionu dla potrzeb gospodarki oraz promuj c postawy przedsi biorcze i wspieraj c tworzenie nowych przedsi biorstw na obszarze Powiatu Ko cierskiego. S to projekty takie, jak: Edukacja kluczem do sukcesu Dzia anie 9.5 PO KL, projekt informacyjnodoradczy dla uczniów szkó gimnazjalnych i ponadgmnazjalnych (rok 2008, bud et z ); Z zawodówk bli ej do wiedzy i pracy Dzia anie 9.2 PO KL, projekt szkoleniowo-doradczy dla uczniów szkó ponadgimnazjalnych, oferuj cy szkolenia podnosz ce kwalifikacje i doradztwo zawodowe (lata , bud et z ); Obrotny Kaszeba - Dzia anie 6.2 PO KL, projekt szkoleniowo-dotacyjny, dot. udzielania dotacji dla osób chc cych rozpocz dzia alno gosp., szkole z ABC przedsi biorczo ci (lata , bud et z ); Miasteczko otwartych serc to w a nie MY Dzia anie 7.3 PO KL, projekt informacyjno-integracyjny promuj cy organizacje pozarz dowe Powiatu Ko cierskiego (lata , bud et z ); Mój potencja Moja szansa na samodzielne ycie Dzia anie 7.1.2, projekt doradczo-szkoleniowy dla osób niepe nosprawnych oraz wychowanków Zespo u Opieku czo-wychowawczego (lata , bud et z ); Jestem samodzielny Dzia anie 1.2 SPO RZL projekt skierowany do bezrobotnej m odzie y. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak: poradnictwo zawodowe, po rednictwo pracy, szkolenia, sta e, prace interwencyjne, dotacje (lata , bud et z ); Moje nowa Ja - Dzia anie 1.3 SPO RZL projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku ycia, zarejestrowanych w PUP przez okres d u szy ni 24 miesi ce. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak: poradnictwo zawodowe, po rednictwo pracy, szkolenia, sta e, prace interwencyjne, dotacje (lata , bud et z ); mia o ku przysz o ci Dzia anie 1.2 SPO RZL projekt skierowany do bezrobotnej m odzie y. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak:

131 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 131 poradnictwo zawodowe, po rednictwo pracy, szkolenia, sta e, prace interwencyjne, dotacje (lata , bud et z ); Od bezradno ci do aktywno ci Dzia anie 1.3 SPO RZL projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku ycia, zarejestrowanych w PUP przez okres d u szy ni 24 miesi ce. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak: poradnictwo zawodowe, po rednictwo pracy, szkolenia, sta e, prace interwencyjne, dotacje (lata , bud et z ); Na w asnym garnuszku Dzia anie 1.3 SPO RZL projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku ycia, zarejestrowanych w PUP przez okres d u szy ni 24 miesi ce. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak szkolenia oraz dotacje (lata , bud et z ); Drzwi do kariery Dzia anie 1.2 SPO RZL projekt skierowany do bezrobotnej m odzie y. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak: poradnictwo zawodowe, po rednictwo pracy, szkolenia, sta e, dotacje (lata , bud et z ); Bezczynno moim wrogiem zia anie 1.3 SPO RZL projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 25 roku ycia, zarejestrowanych w PUP przez okres d u szy ni 24 miesi ce. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak: poradnictwo zawodowe, po rednictwo pracy, szkolenia, sta e, dotacje (lata , bud et z ); Aktywni na rynku pracy, poddzia anie PO KL - projekt skierowany do osób bezrobotnych. W ramach projektu realizujemy takie dzia ania jak: sta e, szkolenia dotacje, a tak e w 2008 roku równie przygotowanie zawodowe (lata , bud et w latach blisko 9 milionów z ); Aktywny 45-latek poddzia anie PO KL; projekt skierowany do osób bezrobotnych pow. 45 roku ycia. W ramach projektu realizowano takie dzia ania jak: IPD, szkolenie psychologiczne, szkolenia zawodowe oraz sta e (lata , bud et z ). Dzia ania te, w po czeniu z podobnymi inicjatywami gmin podejmowanymi na mniejsz skal, przyczyniaj si do ograniczenia bezrobocia, tworzenia nowych miejsc pracy i s szczególnie istotne dla osób w gorszej sytuacji na rynku pracy. Buduj te postawy przedsi biorcze w ród mieszka ców.

132 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dzia ania Lokalnych Grup Dzia ania Stolem i Chata Kociewia Od roku 2009 dost pne s tak e wsparcie doradcze i rodki dla przedsi biorców oraz samorz dów na obszarach wiejskich w ramach wdra ania Lokalnych Strategii Rozwoju LGD Stolem oraz Chata Kociewia. S to rodki Europejskiego Funduszu Rolnego w ramach osi 4 LIDER w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dzia ania instytucji otoczenia biznesu W procesie opracowania diagnozy nie zidentyfikowano narz dzi wsparcia przedsi biorców, stosowanych przez instytucje otoczenia biznesu z obszaru Powiatu Ko cierskiego. Dzia ania takie s wiadczone m.in. w zakresie us ug informacyjnych dla przedsi biorców (punkt w Ko cierzynie) przy wspó pracy z Agencj Rozwoju Pomorza S.A Podsumowanie i wnioski wynikaj ce z diagnozy stanu gospodarki Ziemi Ko cierskiej Powiat ko cierski z liczb mieszka ców w ko cu 2008 r. nale y do mniejszych powiatów województwa pomorskiego, cho nie najmniejszych, zajmuj c 10 miejsce pod wzgl dem zaludnienia na 15 powiatów porównywalnych. Ludno powiatu nale y do najm odszych w województwie pomorskich (drugie. miejsce po powiecie kartuskim pod wzgl dem udzia u ludno ci w wieku przedprodukcyjnym). Ludno w wieku przedprodukcyjnym stopniowo maleje i w liczbach bezwzgl dnych, i jej udzia. Rosn i w liczbach bezwzgl dnych, i udzia y ludno ci w pozosta ych grupach wieku. Za najtrudniejszy dla powiatowego rynku pracy nale y uzna okres do W tym czasie b dzie rosn liczba ludno ci w wieku produkcyjnym ogó em w powiecie, przy czym w mie cie b dzie nast powa systematyczny spadek, na wsi wzrost b dzie do 2019 r., a kobiet równie i pó niej. W 2015 r. ludno ci w wieku produkcyjnym b dzie o ponad wi cej, ni obecnie (na wsi o oko o osób wi cej). Im d u szy okres obj ty prognoz, tym wi ksza jej niepewno, ale przyrost ludno ci w wieku produkcyjnym w najbli szych latach, i to przyrost na obszarach wiejskich, nale y uzna za pewny. Bardzo trudno b dzie zapewni przyrost miejsc pracy w powiecie odpowiedni do zapotrzebowania wynikaj cego z ww. zmian demograficznych, poniewa :

133 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 133 W powiecie jest stosunkowo ma o rednich i du ych firm, a to one mog da najwi ksze zapotrzebowania na nowe miejsca pracy; Tworzenie nowych firm, dzia aj cych g ównie na rynku lokalnym, jest szko przedsi biorczo ci, ale raczej nie da znacz cych przyrostów miejsc pracy, gdy prawdopodobnie napotka na barier popytu lokalnego; Rozwój turystyki, dla której s walory przyrodnicze i kulturowe, daje niewielki efekt bezpo redni dla rynku pracy ze wzgl du na sezonowo. Us ugi turystyczne warto jednak rozwija ze wzgl du na jej wp yw po redni na rynek pracy, poprzez tworzenie dochodów zwi kszaj cych popyt na us ugi lokalne. Rozwój dzia alno ci w us ugach turystycznych (w tym gastronomii) nie powinien napotka bariery popytu, gdy wiadczone s one klientom z zewn trz. Rozwój zale y tu w du ym stopniu od tworzenia dobrych, kompleksowych produktów turystycznych i ich promocji, wymaga zatem wspó dzia ania wielu podmiotów. Drug dziedzin przedsi biorczo ci, która powinna mie zapewniony zbyt us ug, zw aszcza dzi ki obszarowi metropolitalnemu (a w pewnym stopniu dzi ki rozbudowie, modernizacji i konserwacji bazy turystycznej), jest budownictwo - jedna ze specjalno ci powiatu w skali krajowej (du a liczba firm budowlanych oraz bran y drzewnej). Najbardziej znacz cy przyrost nowych miejsc pracy mo e da pozyskanie inwestycji zewn trznych, np. w nieuci liwym przemy le, ku czemu nale a oby stworzy odpowiednie warunki (atrakcyjne tereny inwestycyjne, dobrze skomunikowane, w pe ni uzbrojone). Najdogodniejszym miejscem lokalizacji jest Ko cierzyna (jako uk ad osadniczy, czyli wraz z najbli szym otoczeniem) ze wzgl du na dost p z ró nych kierunków, kadr na miejscu i infrastruktur. Lokalizacja nowych ga zi przemys u jest te po dana dla wzbogacenia struktury bran owej. W obecnej strukturze przemys u du y udzia ma przemys ceramiczny, drzewnomeblarski i spo ywczy taka struktura jest niekorzystna, oznaczaj ca zbyt du podatno na dekoniunktur lub inne trudno ci której z tych bran. Mo na te rozpatrywa tworzenie dodatkowych (mniejszych, uzupe niaj cych) terenów inwestycyjnych poza Ko cierzyn w celu aktywizacji poszczególnych cz ci powiatu, np. w oparciu o drog krajow w zachodniej cz ci powiatu albo w jego wschodniej cz ci, z wykorzystaniem dla dojazdów do pracy m. in. drogi Stara Kiszewa Egiertowo (a wi c lokalizacja w rejonie jej skrzy owania z drog krajow.lub inna wa n drog, np. w Starej Kiszewie lub Nowej Karczmie). Dobra dost pno do

134 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 134 Ko cierzyny powoduje jednak, e rozpraszanie rodków na dodatkowe tereny mo e okaza si nieefektywne (tzn. mo e nie przyci gn zewn trznych inwestycji z powodu ma ej atrakcyjno ci miejsca). Ko cierzyna ma pewne, cho niewielkie szanse na rozwój w oparciu o us ugi tzw. podregionalne, czyli takie, które s lub b d tylko w niektórych miastach powiatowych i obs ugiwa b d s siednie powiaty w ca o ci lub w cz ci. Tak us ug jest Szpital Specjalistyczny. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Ko cierzyna i Bytów okre lone zosta y jako potencjalne o rodki regionalne II rz du, co oznacza, e w przysz o ci mog sta si o rodkami o ww. charakterze obs ugi, o ile dokonaj integracji odpowiednio rozleg ych obszarów funkcjonalnych poprzez systemy transportu publicznego, infrastruktury i skoordynowanej polityki przestrzennej. Za ma a jest bowiem liczba ludno ci (do 130 tys.). w mo liwym maksymalnym zasi gu obs ugi przez Ko cierzyn (nawet przy rezygnacji z Bytowa jako o rodka obs ugi tej rangi). By mo e powstan nieliczne pojedyncze us ugi rangi podregionalnej, poza istniej cym ju szpitalem. W wietle powy szego nale y uwa a za zjawisko normalne, e do podstawowych sposobów uzyskiwania pracy nale e b dzie emigracja do obszaru metropolitalnego. Nale y to bra pod uwag w programowaniu profili szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Po dane jest jednak przeciwdzia anie nadmiernej emigracji osób wykszta conych i przedsi biorczych. Stopa bezrobocia w powiecie jest wy sza ni rednio w kraju i w województwie. Ró nica od kilku lat wynosi ok. 4-6 punktów %. Spora cz niewykorzystanych zasobów to ludzie bez kwalifikacji, cz sto o niskiej zdolno ci do szybkiego podnoszenia swoich kompetencji zawodowych i ogólnych. Niepokoj ce jest na tle ogólnych tendencji w ostatnim roku pog bianie si problemu wysokiego bezrobocia w ród ludzi m odych do 25 roku ycia. Niekorzystnym zjawiskiem jest relatywnie du y udzia w ród osób bez zatrudnienia ró nych kategorii osób o szczególnym charakterze na rynku pracy, których d ugotrwa y status grozi trwa ym wykluczeniem spo ecznym. Badania ankietowe przeprowadzone przez AKM Interactive wskazuj na ograniczon mobilno przestrzenn ludno ci. Respondenci najch tniej pracowaliby w swojej miejscowo ci, gotowo dojazdów w obr bie powiatu ko cierskiego jest ju mniejsza, a jeszcze mniejsza gotowo emigracji, cho to w obszarach metropolitalnych s szanse na najwi ksze przyrosty miejsc pracy.

135 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 135 Badania wskazuj te e najwi ksz motywacj do udzia u w formach doskonalenia doros ych wykazuj ankietowani o relatywnie wysokich kwalifikacjach, osoby m odsze i zamieszkuj ce w mie cie, a tak e m czy ni, a wi c osoby, które dysponuj relatywnie lepsz sytuacj na rynku pracy. Natomiast najmniejsz mobilno edukacyjn, wbrew obiektywnym potrzebom, wykazuj osoby o niskich kwalifikacjach, raczej starsi i mieszka cy obszarów wiejskich. Brak jest systemu tzw. kszta cenia ustawicznego osób pracuj cych w postaci niezbyt d ugo trwaj cych szkole (kursów, warsztatów), podnosz cych kwalifikacje, daj cych nowe kwalifikacje i uprawnienia, ewentualnie nowy zawód. Brak zw aszcza systemu finansowania takich szkole. Obecne formy kszta cenia doros ych to system szkolny i szkolenia dla bezrobotnych.

136 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Stan rodowiska naturalnego 8.1. Powietrze atmosferyczne Diagnoz stanu powietrza atmosferycznego sporz dzono w oparciu o dane zawarte w Ocenie rocznej jako ci powietrza w województwie pomorskim za rok 2007 opracowanej przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony rodowiska w Gda sku. Oceny takiej dokonuje si ze wzgl du na kryteria ochrony zdrowia i ochrony ro lin, przy czym oceny ze wzgl du na ochron ro lin nie wykonuje si w strefach miejskich. W opracowaniu tym uj to warto ci skumulowane dla strefy ko ciersko-kartuskiej. Emisja substancji, które przekroczy y warto ci dopuszczalne, do powietrza atmosferycznego: py zawieszony PM 10 jego ród em jest przemys energetyczny, procesy produkcyjne, ruch drogowy, roz adunek materia ów sypkich oraz pylenie wtórne z pod o a. Jego obecno stwierdzono w strefie kartusko-ko cierskiej (dwie stacje SANEPID w Ko cierzynie. W porównaniu z rokiem 2008 uleg a nieznacznemu pogorszeniu. G ównym ród em tego zanieczyszczenia w rejonie przekrocze s paleniska domowe wchodz ce w sk ad niskiej emisji. Obni enie emisji tego czynnika wi za o si ze zmniejszeniem emisji py u z wszelkich róde energetycznych. Benzopiren zagro one jest osi gni cie poziomu docelowego, z terminem jego osi gni cia w 2013 r., w strefie kartusko-ko cierskiej (stacja SANEPID w Ko cierzynie). Z uwagi na wysoki poziom tej substancji w powietrzu konieczne jest wzmocnienie monitoringu dla tego wska nika. Benzopiren wykrywalny jest w powietrzu w okresie grzewczym (latem praktycznie spadaj do zera), a jego g ównym ród em s niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami sta ymi. Ozon - zachowane s poziomy docelowe za o one do osi gni cia w 2010 r. w ca ym województwie, jednak zagro one s poziomy celów d ugoterminowych dla ozonu ustalonych na rok Nie s dotrzymane standardy emisji tej substancji. W zanieczyszczeniu powietrza atmosferycznego najwi kszy udzia ma spalanie paliw w celach energetycznych oraz w komunikacji. Komunikacja jest jednym z najwi kszych róde zanieczyszczenia powietrza, szczególnie w dolnych warstwach atmosfery. Zanieczyszczenie powietrza powodowane przez komunikacj najbardziej uci liwe jest wzd u ulic o du ym nat eniu ruchu pojazdów w g stej zabudowie miejskiej, a tak e wzd u dróg.

137 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Stan czysto ci wód Rzeki Przez Powiat Ko cierski przep ywaj trzy wraz ze swoimi dop ywami Wda, Wierzyca i Brdy. Du a cz tych rzek i jezior po o ona jest w ród lasów, co znacznie powi ksza ich malowniczo i warto wypoczynkow. Analiza czysto ci wód powierzchniowych oparta zosta a o dane opracowane w Raporcie o stanie rodowiska w województwie pomorskim w 2006 r. Wody zlewni rzeki Wierzycy Rzeka Wierzyca wyp ywa na Pojezierzu Kaszubskim, ko o wsi Piotrowo, oko o 13 km na pó nocny-wschód od Ko cierzyny, wpada do rzeki Wis y na jej 876,7 km biegu jako lewostronny dop yw w okolicach miasta Gniewu. D ugo rzeki wynosi 151,4 km, powierzchnia zlewni 1602,6 km 2. G ówne dop ywy rzeki Wierzycy: lewostronne Kacinka i Wietcisa, prawostronne Piesienica, W giermuca i Janka. Na obszarze zlewni wyst puj przewa nie jeziora rynnowe o wyd u onym kszta cie. Do wi kszych jezior wyst puj cych na tym obszarze zaliczy mo na jezioro: Borzechowskie Wielkie, Kr g, Zagnanie, Grabowskie i Przywidzkie. Jak wynika z bada prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Gda sku w 2008 r. w wi kszo ci punktów kontrolnych wody Wierzycy by y zadowalaj cej jako ci - III klasa, jedynie w Sarnowach ich jako odpowiada a IV klasie. Charakteryzowa y si one wysokim natlenieniem (70-80%), niskim poziomem rozpuszczonych substancji mineralnych, fosforu, zwi zków azotu, fluorków, metali i zawiesiny ogólnej. Okresowy spadek natlenienia wody notowano powy ej Grabowa (do 48%) i w Sarnowach (do 33%). W wodach rzeki nie wykryto chromu, wolnych cyjanków, pestycydów chloroorganicznych. Niewielkie ilo ci wielopier cieniowych w glowodorów aromatycznych oznaczono tylko w Zapowiedniku i Sarnowach. Poziom fenoli lotnych wiadczy o dobrej jako ci wód. O jako ci wód Wierzycy decydowa najcz ciej poziom substancji organicznych, fosforanów, azotu ogólnego Kjeldahla, azotynów, selenu, baru, bakterii coli typu fekalnego oraz sk ad organizmów fitoplanktonu i peryfitonu. W cz ci punktów kontrolnych na ocen mia y wp yw równie pojedyncze st enia kadmu, arsenu i manganu. Niezadowalaj cy poziom materii organicznej wyst powa najcz ciej poni ej

138 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 138 Gniewu (33% st e ), a wi c poza granicami Powiatu Ko cierskiego. Wysokie st enia fosforanów utrzymywa y si najd u ej w Sarnowach (32%) i Nowej Kiszewie (25%). Wysoka zawarto chlorofilu a cechowa a wody powy ej i poni ej Jeziora Wierzysko. Niezadowalaj c jako ci sanitarn odznacza y si wody powy ej Jeziora Wierzysko i dolnego odcinka rzeki: od punktu powy ej Starogardu Gda skiego do uj cia. Udzia wyników IV-klasowych wynosi tu od 17 do 67%. Najgorsz jako ci wyró nia y si wody poni ej Starogardu Gda skiego i poni ej Gniewu. Sk ad makrobezkr gowców bentosowych oznaczony powy ej Jeziora Wierzysko potwierdzi zadowalaj c jako wód. Przekroje uj ciowe dop ywów Wierzycy: m.in. Ma ej Wierzycy i Wietcisy charakteryzowa y si zadowalaj c jako ci - III klasa. Niezadowalaj c jako prezentowa y natomiast wody dop ywu spod Lubania. By y one wysoko obci one azotanami (42% st e ) i fosforanami (42% st e ). Odnotowano tu tak e niezadowalaj ce st enie fenoli lotnych. Przez znaczn cz roku stan sanitarny wód utrzymywa si tu na zadowalaj cym poziomie (58% oznacze ), o niezadowalaj cej jako ci wód przes dzi o jednak 17% oznacze liczby bakterii grupy coli typu fekalnego. Wody zlewni rzeki Wdy Rzeka Wda wyp ywa z jeziora Wieckiego, a wpada do rzeki Wis y na jej 813,5 km biegu jako lewostronny dop yw w okolicach miejscowo ci wiecie. D ugo rzeki wynosi 198 km, powierzchnia zlewni 2325,2 km 2. G ówne dop ywy rzeki Wdy: lewostronne Trzebiocha, Zelgoszczówka, Sobina, prawostronne Wieprzyk, Prusina. Górny odcinek dorzecza Wdy jest usytuowany w obr bie Pojezierza Kaszubskiego, na po udniowych zboczach wa u moren czo owych, ukszta towanych pod wp ywem procesów zwi zanych g ównie z ostatnim zlodowaceniem epoki plejstocenu (Vistulian), oraz z pó niejszymi przekszta ceniami. Powierzchni dorzecza stanowi g ównie przepuszczalne, piaszczyste i wirowe utwory sandrowe, pokrywaj ce warstw o zró nicowanej grubo ci g bsze utwory ilaste i gliny moreny dennej starszego zlodowacenia. Dolin rzeki Wdy utworzy y wody topniej cego lodowca, sp ywaj ce w kierunku po udniowo - wschodnim, ku pradolinie toru sko - eberswaldzkiej. Charakterystyczne elementy terenowe tej zlewni, to zalesione sandry oraz liczne cieki, jeziora - rynnowe i wytopiskowe.

139 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 139 Jak wynika z bada prowadzonych przez Inspekcj Ochrony rodowiska w Gda sku w 2005 r. wody rzeki Wdy by y zadowalaj cej jako ci - III klasa. Odznacza y si one wysokim natlenieniem, nisk ilo ci zawiesiny ogólnej, substancji biogennych, rozpuszczonych substancji nieorganicznych i metali. Nie wykryto w nich rt ci, wolnych cyjanków, fenoli lotnych, pestycydów chloroorganicznych ani te wielopier cieniowych w glowodorów aromatycznych. Sk ad i stopie zró nicowania makrobezkr gowców bentosowych wskazywa na dobr jako wód. O ogólnej jako ci wód decydowa natomiast poziom st e substancji organicznych i arsenu oraz liczba bakterii grupy coli typu fekalnego, jak równie sk ad organizmów fitoplanktonowych i peryfitonowych. Wody zlewni rzeki Brdy Rzeka Brda wyp ywa z jeziora Smo owego na Pojezierzu Bytowskim, a wpada do rzeki Wis y na jej 772 km biegu jako lewostronny dop yw. D ugo rzeki wynosi 238 km, powierzchnia zlewni 4639 km 2. Zlewnia rzeki Brdy po o ona jest g ównie na terenie powiatów: cz uchowskiego, chojnickiego, tucholskiego i bydgoskiego. Na terenie Powiatu Ko cierskiego obejmuje cz gminy Karsin i Dziemiany. Obszar zlewni zosta ukszta towany w okresie zlodowace czwartorz dowych a zw aszcza w ich stadiale pozna skim oraz pomorskim. Ten ostatni formowa jedynie moreny czo owe, po o one w ród owym odcinku rzeki Brdy, które tworz dzi szerokie szlaki sandrowe z licznymi terasami. Charakterystyczne elementy rze by terenu, to liczne jeziora rynnowe i wytopiskowe oraz obszary wydmowe. Typow jednostk morfologiczn tworz sandry, jako efekt akumulacyjnej dzia alno ci wód lodowcowych. Wody Brdy by y zadowalaj cej jako ci - III klasa. Charakteryzowa y si one dobrym stanem sanitarnym, wysokim natlenieniem (71-104%), niskim poziomem zawiesiny ogólnej oraz rozpuszczonych substancji nieorganicznych i materii organicznej. Wi kszo st e metali odpowiada a zakresowi I klasy. Nie wykryto w wodzie wolnych cyjanków, pestycydów chloroorganicznych ani wielopier cieniowych w glowodorów aromatycznych. Poziom fenoli lotnych wskazywa na bardzo dobr jako wód. O ich zadowalaj cej jako ci przes dzi y natomiast pojawiaj ce si okresowo III-klasowe st enia azotu ogólnego Kjeldahla (17%) i fosforanów (16%), pojedyncze st enia arsenu i

140 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 140 selenu oraz sk ad organizmów fitoplanktonowych, peryfitonowych i stopie ró norodno ci taksonomicznej makrobezkr gowców Jeziora Na terenie Powiatu Ko cierskiego znajduje si 240 jezior, z czego najwi ksze to: Wdzydze Pó nocne i Po udniowe, Polaszkowice, Sob ckie, Gatno, Hutowo. Tabela 55 przedstawia charakterystyk najwi kszych jezior Powiatu Ko cierskiego. Tabela 55. Zestawienie najwi kszych jezior Powiatu Ko cierskiego. Jezioro Gmina Dorzecze Całkowita pow. zlewni [km 2 ] Wdzydze Północne: - Jelenie - Gołuń - Radolne Wdzydze Południowe Polaszkowskie Kościerzyna Dziemiany Kościerzyna Dziemiany Karsin Stara Kiszewa Nowa Karczma Wda (Czarna Woda) Wda (Czarna Woda) Kacinka, Mała Wierzyca, Wierzyca Sobąckie Nowa Karczma Kacinka, Mała Wierzyca, Wierzyca Gatno Kościerzyna Kamionka, Kacina, Mała Wierzyca Wierzyca Hutowo Stara Kiszewa Kamionka, Kacina, Mała Wierzyca Wierzyca Formy ochrony 491,7 Wdzydzki Park Krajobrazowy 545,7 Wdzydzki Park Krajobrazowy 88,0 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 78,3 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 34,7 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy 43,1 Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy Powierzch nia jeziora [ha] ród o: Ocena oddzia ywania na rodowisko projektu Strategii Rozwoju Spo eczno- Gospodarczego Ziemi Ko cierskiej na lata (2010 r.) Objętość jeziora [tys. m 3 ] 536, , , , ,6 72, ,8 105, ,5

141 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Wody podziemne W granicach zlewni rzeki Wierzycy znajduje si fragment (ponad 90 % powierzchni) G ównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 116 zbiornika mi dzymorenowego Go biewo. Dla zbiornika tego opracowano w 1997 r. dokumentacj okre laj c warunki hydrogeologiczne w zwi zku z ustanowieniem obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych zatwierdzon nast pnie przez MO ZNiL decyzj DG kdh/bjk/ a/98 z dnia Zbiornik Go biewo obejmuje wody pierwszego mi dzynarodowego poziomu czwartorz dowego pi tra wodono nego (poziom górno czwartorz dowy). Ma on powierzchni 170 km 2 i charakteryzuje si redni i wysok, a w cz ci nisk odporno ci na zanieczyszczenia. W obszarze niskiej odporno ci na zanieczyszczenia wyznaczono obszar ochronny o powierzchni 53,8 km 2, w tym obszar o powierzchni 7,4 km 2 o zaostrzonych rygorach. rednia g boko uj zlokalizowanych w obr bie GZWP Go biewo wynosi 100 m, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz 30 tys m 3 /d. Jako wód jest wysoka i rednia, wody nieznacznie lub rednio zanieczyszczone, lokalnie wymagaj uzdatniania. W granicach zlewni rzeki Wdy znajduje si G ówny Zbiornik Wód Podziemnych nr 121 zbiornik mi dzymorenowy Czersk o powierzchni 142 km 2, wieku czwartorz dowego. rednia g boko uj wynosi m, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz 50 tys. m 3 /d. Jako wód jest wysoka i rednia, wody nieznacznie lub rednio zanieczyszczone, lokalnie wymagaj uzdatnienia Obszary chronione Znaczna cz Powiatu Ko cierski obj ta jest systemem obszarów chronionych, które tworzone s na podstawie przepisów Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. System ten obejmuje: rezerwaty przyrody (5), parki krajobrazowe (2), obszary chronionego krajobrazu (7), obszary Natura 2000 (17). Tak wiele form ochrony powoduje mniejsz antropopresj na te obszar, a tym samym zachowanie stanu pierwotnego rodowiska naturalnego. Pod k tem rozwoju spo eczno-gospodarczego istniej wady i zalety tylu obszarów chronionych. Niew tpliw zalet jest dynamiczny rozwój produktów turystycznych, co prowadzi do promocji regionu bez wi kszej ingerencji w rodowisko, natomiast wad mo e by utrudnienie w pozyskaniu atrakcyjnych lokalizacji pod inwestycje.

142 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 142 Znaczna ilo obszarów chronionych na terenie powiatu przyczynia si do utrzymania pierwotnych warto ci przyrodniczych, prawnie uregulowany ograniczony dost p cz owieka i jego dzia alno ci do terenów o cennych zasobów przyrodniczych. Taki stan rzeczy przyczynia si do utrzymania walorów, z których znana jest Ziemia Ko cierska. Na terenie powiatu utworzono 5 rezerwatów przyrody. T form ochrony obejmuje si obszary zachowane w stanie naturalnym lub ma o zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a tak e siedliska ro lin, zwierz t i grzybów oraz twory i sk adniki przyrody nieo ywionej, wyró niaj ce si szczególnymi warto ciami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Zajmuj powierzchni ,2 [ha] i stanowi ok. 55 % powierzchni powiatu. Najcz ciej wyst puj cym problemem na terenie obszarów chronionych jest lokalizacja nowej zabudowy, w tym zabudowy turystycznej i rekreacyjnej. Istotnym ograniczeniem jest zatem zakaz lokalizacji nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ci 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych. Zapewnia to ochron ekosystemów wodnych najbardziej wra liwych na degradacj. Istotne jest to, e na terenie wszystkich parków krajobrazowych obowi zuje zakaz realizacji przedsi wzi mog cych znacz co oddzia ywa na rodowisko. Wyeliminowano w ten sposób mo liwo lokalizacji na terenach parków krajobrazowych inwestycji szczególnie szkodliwych dla przyrody i krajobrazu. Powszechnie obserwowanym zjawiskiem na terenie parków jest post puj ca antropopresja. Parki krajobrazowe jako tereny o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych s bardzo atrakcyjnym miejscem dla wypoczynku jak i dla turystyki. W rejonach koncentracji zabudowy turystycznej wyst puj nasilone zagro enia praktycznie dla wszystkich komponentów oraz ca o ci przyrody. Nieuporz dkowana jest gospodarka ciekowa oraz gospodarka odpadami, notuje si wysokie poziomy ha asu. Istotnym narz dziem w tym zakresie reguluj cym szczegó owo zasady u ytkowania i zagospodarowania parków s tzw. plany ochrony. Plany te zawieraj precyzyjne zapisy odno nie mo liwo ci i zasad u ytkowania i zagospodarowania obszaru chronionego, w tym koncepcj ochrony zasobów, tworów i sk adników przyrody oraz warto ci kulturowych, a tak e eliminacji lub ograniczania istniej cych i potencjalnych zagro e wewn trznych i zewn trznych. Z dniem 3 czerwca 2010 r. Bory Tucholskie zosta y uznane przez agend UNESCO, dziesi tym wiatowym Rezerwatem Biosfery w Polsce. Jest to najwi kszy tego typu obiekt w Polsce. Wyst puje tu wiele naturalnych ekosystemów wodnych

143 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 143 torfowiskowych i le nych, z których najwarto ciowsze utworz jedn ze stref RB, a mianowicie stref rdzenn. Obszar ten na terenie Powiatu Ko cierskiego zajmuje Gminy: Dziemiany, Karsin, Ko cierzyna, Lipusz, Stara Kiszewa. Cech mo liw do porównania dla okre lenia jako ci i potencja u rodowiska przyrodniczego jest równie udzia obszarów chronionych w stosunku do powierzchni gminy. W przypadku Powiatu Ko cierskiego pomi dzy gminami wyst puje bardzo du a rozpi to tego parametru, od 0,2 % w przypadku Miasta Ko cierzyny do 100% w przypadku gminy Lipusz i 97,9% w przypadku gminy Dziemiany. Tabela 56 oraz wykres 13 przedstawiaj rozk ad udzia u powierzchni obszarów chronionych w ogólnej powierzchni gmin. Jednostka administracyjna Tabela 56. Udzia obszarów chronionych w powierzchni gminy Powierzchni a w km 2 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Z powy szego zestawienia zauwa y mo na, e w Powiecie Ko cierskim udzia obszarów chronionych jest znacznie wy szy od przeci tnej w województwie (54,8% do 32,6%). Jednocze nie w przypadku gmin: Dziemiany oraz Lipusz ca a lub niemal ca a powierzchnia stanowi obszary chronione. Ponadprzeci tny udzia obszarów chronionych maj te gmina Stara Kiszewa, Karsin oraz Ko cierzyna. Poni ej przeci tnej udzia u obszarów chronionych w ogólnej powierzchni gminy jest jedynie gmina Nowa Karczma oraz Miasto Ko cierzyna. To ostatnie jest typowe dla obszarów silnie zurbanizowanych. Ogółem Powierzchnia obszarów chronionych w ha Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczokrajobrazowe Woj. pomorskie , , , , , ,90 Powiat kościerski ,982 45, , ,00 71,3 72 Miasto Kościerzyna 16 0,036 3, Gmina Dziemiany , , ,00 10,3 0 Gmina Karsin , , ,00 8,2 0 Gmina Kościerzyna ,812 10, , ,00 33,2 0 Gmina Liniewo , , Gmina Lipusz , , Gmina Nowa Karczma , ,00 6,4 0 Gmina Stara Kiszewa , ,00 13,2 0

144 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 144 Wykres 13 przedstawia udzia obszarów chronionych w powierzchni poszczególnych gmin Powiat Ko cierskiego. Wykres 13. Udzia powierzchni obszarów chronionych w ogólnej powierzchni gmin Powiatu Ko cierskiego 97,9% 99,9% 54,8% 51,2% 66,3% 32,6% 39,9% 31,6% 18,5% 0,2% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Parki krajobrazowe Na terenie Powiatu Ko cierskiego znajduj si dwa parki krajobrazowe. Tabela 57 przedstawia ich podstawowe parametry. Gmina Tabela 57. Parki krajobrazowe na terenie Powiatu Ko cierskiego Wdzydzki Park Krajobrazowy Otulina Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego Park krajobrazowy Kaszubski Park Krajobrazowy Powierzchnia [ha] Dziemiany Karsin Ko cierzyna Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa ród o: opracowanie w asne na podstawie danych RDO Otulina Kaszubskiego Parku Krajobrazowego

145 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Obszary chronionego krajobrazu Na terenie Powiatu Ko cierskiego znajduje si siedem obszarów chronionego krajobrazu. Tabela 58 przedstawia ich podstawowe parametry. Tabela 58. Obszary Chronionego Krajobrazu na terenie Powiatu Ko cierskiego Gmina Nazwa obszaru chronionego krajobrazu Borów Doliny Doliny Gowidli s Lipuski Polasz Przywidz cznie Tucholskich Wierzycy Wietcisy ki kowski ki powierzchnia [ha] Dziemiany Karsin Ko cierzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa cznie: ród o: opracowanie w asne na podstawie danych RDO Rezerwaty przyrody Na terenie Powiatu Ko cierskiego znajduje si pi obszarów chronionego krajobrazu. Tabela 59 przedstawia ich podstawowe parametry. l.p Tabela 59. Rezerwaty przyrody na terenie Powiatu Ko cierskiego Nazwa rezerwatu Orle nad Jeziorem Du ym Czapliniec w Wierzysku Rok utworzenia , ,33 3. Strzelnica ,12 4. Brz czek ,3 5. Krwawe Do y ,02 Powierzchnia Opis Grupa ok. 200 letnich d bów na siedlisku gr du na brzegu jeziora. Przedmiot ochrony prawdopodobnie pochodzenia antropologicznego. Kolonia czapli siwej nad Jeziorem Ksi e. Fragmenty boru mieszanego i kwa nej buczyny z ok. 200 letnim drzewostanem. Grupa d bów o parametrach pomników przyrody na siedliska kwa nej buczyny i prawdopodobnie gr du. Zbiorowisko yznej i kwa nej buczyny z okaza ym ok. 150 letnim drzewostanem. Stanowisko rzadkich i chronionych gatunków ro lin. Fragment boru wie ego z drzewostanem ok. 130 lat. Stanowisko szeregu gatunków porostów, w tym kilku gatunków chronionych i rzadkich. ród o: opracowanie w asne na podstawie danych RDO

146 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Pomniki przyrody Pomniki przyrody s najcz ciej spotykan form indywidualnej ochrony przyrody o ywionej i nieo ywionej. Najcz ciej s to pojedyncze stare drzewa, aleje, g azy narzutowe, ród a i inne unikatowe obiekty. Na terenie Powiatu Ko cierskiego wyst puj 63 pomniki przyrody 20, z których wi kszo to drzewa. W ród pomnikowych drzew li ciastych na terenie powiatu przewa aj stare d by osi gaj ce obwód pnia nawet ponad 5 m Obszary Natura 2000 Obszary Natura 2000 to forma ochrony przyrody, za które uznaje si tereny najwa niejsze dla zachowania zagro onych lub bardzo rzadkich gatunków ro lin i zwierz t czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, maj cych znaczenie dla ochrony warto ci przyrodniczych Europy. Na terenie Powiatu Ko cierskiego wyst puje 17 takich obszarów: Dolina rodkowej Wietcisy (PLH220009); Leniec nad Wierzyc (PLH220073); Wielki Klincz (PLH220083); Stary Bukowiec (PLH220082); Szumle (PLH22086); Rynna D u nicy (PLH ); D brówka (PLH220088); Wilcze B ota (PLH220093); Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego (PLH220095); Jeziora Wdzydzkie (PLH220034); Lubieszynek (PLH220074); M osino Lubnie (PLH220077); Dolina Wierzycy (PLH220094); Jezioro Kr g (PLH220070); Nowa Sikorska Huta (PLH220090); Piotrowo (PLH220091); Bory Tucholskie (PLB220009). 20 ród o: Program Ochrony rodowiska dla Powiatu Ko cierskiego z uwzgl dnieniem perspektywy na lata

147 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Turystyka 9.1. Walory i atrakcje turystyczne obszaru Powiatu Ko cierskiego i okolicy Walory przyrodnicze Przez teren powiatu ko cierskiego przep ywa 5 wi kszych i znacz cych rzek: Czarna Woda, Trzebiocha, Wda, Wietcisa oraz Wierzyca. Wszystkie wykorzystywane s do celów turystycznych poprzez organizowanie sp ywów kajakowych. Najcz ciej jednak tury ci sp ywaj Wd z Lipusza do Jeziora Radolnego i Wdzydzkiego, poniewa w Lipuszu funkcjonuje praktycznie non stop czynna wypo yczalnia kajaków. Jak wynika z bada przeprowadzonych w sezonie letnim 2004, 2005 i 2007 wci jeszcze zg aszany jest przez turystów niedobór wypo yczalni, przystani i innej infrastruktury wodnej takiej jak np. miejsca na postoje w czasie sp ywu kajakowego. Na terenie Powiatu Ko cierskiego znajduje si ponad 240 jezior, z których cz wykorzystywana jest turystycznie. Znajduj si na nich publiczne, strze one i niestrze one oraz dzikie k pieliska i pla e, w tym równie przy o rodkach wypoczynkowych. By stworzy optymalne warunki do podziwiania unikatowych warto ci krajobrazowych zagospodarowano 6 punktów widokowych, w tym 4 przy szlakach turystycznych: W miejscowo ci Wyrówno - Platforma z widokiem na jezioro Wyrówno i wiat mo liwo obserwacji krajobrazu wodno-le nego W miejscowo ci Czarlina - Na Krzy u oraz we Wdzydzach Kiszewskich (Tawerna PTTK) - Platformy widokowe na skrzy owanie jezior: Radolne, Jelenie, Go u i Wdzydze Po udniowe Na pó nocnym brzegu jeziora Lipno - Wie a widokowa obserwacja ptactwa wodnego. Zachodni brzeg jeziora Wdzydze na wysoko ci wyspy Ma y Ostrów - Platforma widokowa. Wdzydze Tucholskie na wysoko ci wyspy Sorka - Platforma widokowa. Na pó nocnym brzegu jeziora Schodno - Wie a widokowa obserwacja ptactwa wodnego.

148 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Atrakcje turystyczne Na terenie powiatu znajduje si szereg muzeów, obiektów i innych miejsc atrakcyjnych dla turystów. Zestawienie wybranych obiektów przedstawia tabela 60. Tabela 60. Atrakcje turystyczne gmin Powiatu Ko cierskiego Lp. Gmina Atrakcje turystyczne 1 Miasto Ko cierzyna 2 Gmina Dziemiany 3 Gmina Karsin 4 Gmina Ko cierzyna 1. Ekspozycja Muzealna Polskiego Czerwonego Krzy a 2. Muzeum Ziemi Ko cierskiej 3. Skansen "Parowozownia Ko cierzyna" 4. Sala Edukacyjna w Zarz dzie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego 5. Wystawa przyrodnicza 6. Sanktuarium Matki Bo ej Królowej Rodzin. 7. Sanktuarium Matki Bo ej Bolesnej 1. Pomnik ku czci poleg ych i zamordowanych o nierzy w walce o wolno polski w latach , Dziemiany. 1. Kalwaria Wielewska, Wiele 2. Muzeum Ziemi Zaborskiej, Wiele. 3. Pomnik H. Derdowskiego,Wiele. 4. Popiersie Wincentego Rogali, Wiele. 5. Punkt Widokowy - Bia a Góra, Wiele. 6. Rezerwat Przyrody "Kregi kamienne" w Odrach. 7. Izba Pami ci, Karsin. 1. Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich Wdzydze Kiszewskie. 2. Zak ad porcelany sto owej "Lubiana", ubiana. 5 Gmina Liniewo 6 Gmina Lipusz 1. Ferma strusi Afrykańskich Agrostruś - Garczyn 1. Buczyna le na w le nictwie G uchy Bór 2. Diabelski Kamie, Lipusz. 3. Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego, Lipusz. 4. Tuszkowska Matka Tuszkowy. 5. Zabytkowy m yn, Lipusz 7 Gmina Nowa Karczma 8 Gmina Stara Kiszewa 1. Muzeum Hymnu Narodowego B domin, 1. Dworek Czarli skich w Starym Bukowcu Dworek Czerli skich w Chwarznie 2. Dworek My liwski w Czernikach. 3. Dwór Skorzewskich - Stare Polaszki. 4. M yn Stary Bukowiec - Stary Bukowiec. 5. Zamek krzy acki - Zamek Kiszewski ród o: Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Ko cierskiej wersja robocza, 2008 r.

149 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Zabytki architektury i pomniki przyrody Na terenie Ziemi Ko cierskiej znajduj si liczne zabytki architektury. Wykaz ich liczby oraz zestawienie najwa niejszych przedstawia tabela 61. Lp. Tabela 61. Najciekawsze Zabytki architektury i pomniki przyrody Powiatu Ko cierskiego Gmina 1 Miasto Ko cierzyna Liczba zabytków architektury 15 3 Liczba pomników przyrody Najciekawsze zabytki i pomniki przyrody Zespó urbanistyczny Starego Miasta z rynkiem Ko ció parafialny p.w. w. Trójcy Ko ció parafialny p.w. Zmartwychwstania Pa skiego Pomnik Józefa Wybickiego 2 Gmina Dziemiany Gmina Karsin Ko ció p.w. w. Antoniego w Dziemianach Kalwaria Wielewska Ko ció p.w. w. Miko aja w Wielu Ko ció p.w. Matki Boskiej Ró a cowej 4 Gmina Ko cierzyna 9 4 Zespó ruralistyczny wsi Juszki Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich 5 Gmina Liniewo Gmina Lipusz 2 2 Ko ció parafialny pod wezwaniem wi tego Andrzeja Aposto a Garczyn Groby skrzynkowe z popielnicami Garczyn Epitafium - obraz trumienny Garczyn Stary m yn w Lipuszu Ko ció poewangelicki w Lipuszu 7 Gmina Nowa Karczma 8 8 Dwór i park w B dominie 8 Gmina Stara Kiszewa 8 7 Zamek krzy acki w Zamku Kiszewskim ród o: Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Ko cierskiej wersja robocza, 2008 r.

150 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Imprezy i wydarzenia wizerunkowe W Powiecie Ko cierskim organizowane s liczne imprezy i wydarzenia, mog ce przyci ga uwag i zainteresowanie turystów, a w efekcie przek ada si na wzrost ruchu turystycznego i zwi kszenie przychodów z turystyki. Wi kszo imprez ma charakter lokalny, ale niektóre maj potencja dla przyci gni cia wi kszej liczby turystów i wpisa si w regionalny kalendarz imprez. Zestawienie wybranych imprez w poszczególnych gminach powiatu przedstawia tabela 62. Tabela 62. Imprezy i wydarzenia w gminach Powiatu Ko cierskiego Lp. Gmina Imprezy Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Festiwal Folkowy Festiwal Muzyki Kameralnej Międzynarodowy Festiwal Folkloru Noc Świętojańska Dni Kościerzyny Przyjaźń miast: Bytowa, Kościerzyny, Kartuz Kościerskie Targi Książki, Literatury Kaszubskiej i Pomorskiej Konkurs babek i mazurków wielkanocnych Festiwal nalewek Majówka Turniej sołectw Turniej piłki nożnej Pokaz hodowlany koni i psów Mistrzostwa Powiatu Kościerskiego w piłce plażowej Mistrzostwa Kaszub Siłaczy Dni Dziemian Turniej Gawędziarzy Ludowych - Wiele Międzynarodowy Festiwal Folkloru - Wiele Piękna Wieś - Karsin Odpust kalwaryjny Wiele Pikniki, festyny, turnieje sportowo-rekreacyjne: Karsin, Osowo, Wiele Rajd rowerowy (Kaszebe Runda) Zawody jeździeckie (Wdzydze) Błękitna Wstęga regaty żeglarskie Szkolne Igrzyska Młodzieżowe Halowa Piłka Nożna Mistrzostwa Polski w Podnoszeniu Ciężarów Festyny wiejskie, piknik strażacki, turniej piłkarski, spartakiada seniorów, dożynki gminne 5 Liniewo Festyn Książąt Pomorskich 6 7 Lipusz Nowa Karczma 8 Stara Kiszewa 9 Dni Lipusza Turniej Lipuskich Zakładów Pracy Festyn Dożynkowy Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego w Lipuszu Kaszubska Biesiada Agroturystyczno-Ekologiczna Bieg Mazurka Będomin Batalia Napoleońska Będomin Targi Rolno Przemysłowe Lubań Rajdy kolarskie Festyny gminne Majówka z Józefem Wybickim Dni Powiatu Kościerskiego Powiat Ogólnopolskie Letnie Spotkania z Teatrem i Filmem Zanim zagrasz Hamleta Dożynki Powiatowe ród o: opracowanie w asne na podstawie danych przekazanych przez gminy (2010 r.)

151 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 151 Nale y zauwa y, e trudne jest wskazanie imprezy sztandarowej, kluczowej dla ca ego obszaru Ziemi Ko cierskiej. Równie gminy maj tendencj do wskazywania jedynie imprez i wydarze organizowanych przez siebie. Brak na przyk ad w zestawieniu jednego z wi kszych wydarze przyci gaj cych turystów, jak Jarmark Wdzydzki organizowanego w Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich na terenie Gminy Ko cierzyna. Brak równie imprez organizowanych wspólnie przez wszystkie samorz dy, cyklicznie we wszystkich lub cz ci gmin powiatu (taki charakter cz ciowo ma Festiwal Folkloru). Najbardziej znanymi poza terenem powiatu s wydarzenia organizowane w kluczowych atrakcjach Powiatu skansenie we Wdzydzach (Jarmark Wdzydzki), Muzeum Hymnu Narodowego w B dominie (np. Batalia Napoleo ska), czy Targi Rolne w Lubaniu Punkty informacji turystycznej Informacja turystyczna w Powiecie Ko cierskim prowadzona jest przez poszczególne samorz dy i ich jednostki (np. OKSiR-y). Punkty te zlokalizowane s w nast puj cych miejscach (dane Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie z roku 2008): Miasto Ko cierzyna: Ko cierskie Centrum Informacji (Rynek), informacja turystyczna na dworcu PKP i PKS; Gmina Dziemiany: O rodek Kultury w Dziemianach; Gmina Ko cierzyna: Miejskie Informatory Multimedialne (PIAP) w ubianie, Kaliskach, Kornem, Grzybowie, Wdzydzach Kiszewskich, Wielkim Podlesiu, Nowym Klinczu i Skorzewie; Gmina Liniewo: Miejskie Informatory Multimedialne (PIAP) w Liniewie i Wysinie; Gmina Lipusz: Gminne Centrum Informacji w Lipuszu, PKP i PKS Lipusz; Gmina Nowa Karczma: GOKSiR w Nowej Karczmie; Gmina Stara Kiszewa: Informacja Turystyczna w Starej Kiszewie. Sie tych punktów b dzie uzupe niona przez budowane w roku 2010 Bramy Kaszubskiego Pier cienia w Garczynie (Powiatowe Centrum M odzie y) i w Starej Kiszewie. Nale y zauwa y, e w skali powiatowej i ponadlokalnej (obszaru Kaszub) punkty te nie s po czone w spójny system, podobnie do sytuacji w ca ym regionie pomorskim. Zmienia si to od roku 2010 w zwi zku z realizacj przez Samorz d Województwa Pomorskiego projektu Zintegrowany System Informacji Turystycznej Województwa Pomorskiego.

152 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Atrakcje turystyczne s siednich regionów Powiat Ko cierski Serce Kaszub. Takie has o stosowane jest przy promocji tego obszaru i dobrze odzwierciedla miejsce regionu na tle rodkowej cz ci Kaszub. Jednocze nie ziemia ko cierska znajduje si w centrum regionu pomorskiego. Turystyka rozwija si jednak nie w oparciu o granice administracyjne, ale zgodnie z warunkami naturalnymi, istniej cymi produktami turystycznymi oraz po czeniami komunikacyjnymi. Maj c to na uwadze, nale y wskaza kluczowe relacje turystyczne z s siednimi regionami: Powiat Kartuski (Szwajcaria Kaszubska) i zachodnia cz powiatu gda skiego: region o porównywalnej atrakcyjno ci z uwagi na zasoby kulturowe (kultur kaszubsk : Muzeum Kaszubskie w Kartuzach, ceramika Neclów w Chmielnie, CEPR w Szymbarku) i walory przyrodnicze (Kó ko Jezior Radu skich, Z ota Góra, Wie yca). Wyst puj silne powi zania turystyczne ziemi ko cierskiej z tym obszarem. Tury ci traktuj obszar jako ca o (Kaszuby). Pó nocna cz powiatu ko cierskiego stanowi zaplecze noclegowe. Wskazane po czenia szlakami pieszymi i rowerowymi. Atutem powiatu kartuskiego jest mniejsza odleg o od Trójmiasta i od morza. Przez ten teren przebiegaj drogi dojazdowe do Trójmiasta i nad Morze; Powiat Starogardzki i Tczewski (Kociewie): obecnie uznawane za mniej atrakcyjne od Kaszub (analizuj c liczb turystów) region posiada w swojej zachodniej cz ci podobny krajobraz le no-rolniczy. Przez region przebiegaj drogi dojazdowe do dróg nr 1 ( ód ), 7 (Warszawa) i 22 (Pi a) oraz autostrady A1; Powiat Chojnicki (Zabory): obszar silnie powi zany poprzez wyst powanie kompleksu le nego Borów Tucholskich, w bezpo redniej blisko ci granic powiatu ko cierskiego znajduj si kr gi kamienne w Odrach, Brusy. cznikiem s te szlaki wodne, w tym Wda oraz kultura kaszubska; Powiat Bytowski: cznikiem s podobne walory przyrodnicze (kompleksy le ne, jeziora). Ponadto atrakcj obszaru jest zamek w Bytowie, najciekawszy zabytek architektury Kaszub; Strefa Wybrze a Ba tyku: alternatywne miejsce wypoczynku i wycieczek w sezonie letnim; ziemia ko cierska mo e s u y jako zaplecze noclegowe i alternatywa na niepogod (mniejsze zag szczenie turystów, ni sze ceny w sezonie s atutami);

153 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 153 Trójmiasto: cel wycieczek i wyjazdów turystycznych. Ziemia ko cierska mo e s u y jako zaplecze noclegowe, przewag jest przyroda regionu (mniejsze zag szczenie turystów, ni sze ceny w sezonie s atutami) Zwiedzaj Trójmiasto, wypoczywaj w Sercu Kaszub Ruch turystyczny Badania ruchu turystycznego prowadzi Informacja Turystyczna w Ko cierzynie. Wynika z nich, e w miesi cach lipiec sierpie koncentruje si oko o 75% przyjazdów zarówno turystów krajowych, jak i zagranicznych, a liczba go ci zagranicznych odwiedzaj cych informacj turystyczn to oko o 12% ca ej liczby odwiedzaj cych. Wskazuje to na bardzo siln sezonowo ruchu turystycznego i dominacj klienta krajowego. Obecnie nie s prowadzone inne dzia ania zwi zane z monitoringiem ruchu turystycznego. Wskazane by oby prowadzenie takich bada w miejscach gdzie mo na dok adnie zmierzy liczb turystów, np. Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich, Muzeum Hymnu Narodowego w B dominie, Skansen Parowozownia w Ko cierzynie. Przy prowadzeniu takich statystyk warto prowadzi je z podzia em na poszczególne dni, z zaznaczeniem czy dzie nale a do pogodnych / s onecznych / ciep ych czy pochmurnych / deszczowych / zimnych gdy ma to znaczenie przy okre laniu zachowa turystów (muzea, skanseny s zwykle bardziej odwiedzane w dni brzydkie). Podobnie porównywa nale y dni robocze i weekendy aby szczegó owo zmierzy rozk ad odwiedzaj cych. Mo liwe jest jednoczesne prowadzenie bada ankietowych odwiedzaj cych (z zachowaniem próby losowej). Statystyki rozszerzy mo na równie o wypo yczalnie sprz tu wodnego itp. Ogólne dane o ruchu turystycznym na Ziemi Ko cierskiej prowadzone s w oparciu o sprawozdawczo GUS. S to dane pochodz ce wy cznie od obiektów zbiorowego zakwaterowania uj tych w GUS (hotele, o rodki wypoczynkowe) bez np. kwater agroturystycznych czy pensjonatów i pokoi go cinnych. Wed ug tych danych, w roku 2008 Powiat Ko cierski odwiedzi o turystów, którym udzielono noclegów. Realna liczba odwiedzaj cych i turystów jest znacznie (kilkukrotnie) wy sza, gdy nale y uwzgl dni równie m.in. osoby przebywaj ce w domkach letniskowych i kwaterach prywatnych.

154 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Charakterystyka bazy turystycznej i oko oturystycznej Dane GUS za rok 2008 podaj liczb 40 obiektów noclegowych na Ziemi Ko cierskiej, dysponuj cych cznie miejscami noclegowymi, w tym 918 ca orocznymi. Wi kszo z nich (25) zlokalizowana jest w gminie Ko cierzyna. W gminach Stara Kiszewa, Lipusz i Liniewo wg tych danych obiekty takie nie wyst puj. Jest to zwi zane ze specyfik sprawozdawczo ci GUS. Badania w asne, przeprowadzone przez Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie w roku 2008 podczas prac nad Strategi Rozwoju Turystyki Ziemi Ko cierskiej wykaza y znacznie wi ksz liczb obiektów turystycznych sze hoteli (ich liczba wzros a po roku 2008), 15 o rodków wypoczynkowych, 36 innych obiektów turystycznych, 65 kwater agroturystycznych i 7 campingów i pól biwakowych. Dane te przedstawione s w tabeli 63. Lp. 1 Tabela 63. Baza noclegowa w gminach Powiatu Ko cierskiego (2008 r.) Gmina Miasto Kościerzyna Hotele i motele Ośrodki wypoczynkowe i szkoleniowe Pensjonaty, zajazdy i kwatery prywatne, inne obiekty Kwatery agroturystyczne Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Razem ród o: dane Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie Kempingi i pola biwakowe Dodatkowo po weryfikacji danych przez gminy w roku 2010 okre li mo na szczegó owo liczb kwater agroturystycznych na 93 obiekty dysponuj ce cznie blisko 1000 miejsc noclegowych. Dane te przedstawia tabela 64.

155 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 155 Tabela 64. Agroturystyka w Powiecie Ko cierskim stan na rok 2010 Lp. Gmina Liczba kwater Liczba miejsc noclegowych 1 Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa 9 80 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych z gmin (2010) Wi kszo kwater agroturystycznych z terenu powiatu zrzeszonych jest w Stowarzyszeniu Agroturystycznym Ko cierska Chata, które dzia a na ich rzecz promuj c obiekty na targach turystycznych, wydaje informatory turystyczne, wspiera tworzenie produktów regionalnych i tradycyjnych Obszary funkcjonalne rozwoju turystyki w Powiecie Ko cierskim Bior c pod uwag zró nicowanie przestrzeniu powiatu wynikaj ce z uwarunkowa geograficznych, przyrodniczych i kulturowych, analizuj c turystyk w powiecie ko cierskim i jego najbli szej okolicy wyodr bni mo emy nast puj ce, w miar jednolite obszary funkcjonalne: Pó nocna i wschodnia cz powiatu Obszar po o ony na pó noc i wschód od drogi nr 214. Cechuje go krajobraz rolniczy, brak wi kszych miejscowo ci, teren falisty i pagórkowaty, wyst powanie jezior i oczek polodowcowych z licznymi obszarami le nymi. Atutem jest g sta sie dróg i dobre skomunikowanie z Trójmiastem, Starogardem Gda skim, rejonem Jezior Radu skich i Ko cierzyn. Teren do atrakcyjny krajobrazowo, z dobrymi uwarunkowaniami rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej. Znajduj si tu równie zabytki kultury materialnej (B domin, Stara Kiszewa). Teren ten stanowi potencjalne zaplecze noclegowe (kwatery agroturystyczne) dla pozosta ej cz ci powiatu oraz rejonu Szwajcarii Kaszubskiej. Podobne cechy krajobrazowe i atrakcyjno turystyczn posiada region Kociewia.

156 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Ko cierzyna Miasto Ko cierzyna stanowi g ówny o rodek gospodarczy i administracyjny oraz us ugowy dla ludno ci regionu. Z uwagi na dogodne po o enie na szlakach komunikacyjnych jest regionalnym w z em ruchu turystycznego. Stanowi o rodek us ugowy dla terenu powiatu jednocze nie ma du e znaczenie dla turystyki z uwagi na funkcje us ugowe (sklepy, gastronomia, rekreacja, tranzyt, inne us ugi banki, zdrowie). Szczególne, potencjalne znaczenie dla turystyki posiada mo liwo rozwoju us ug zdrowotnych w oparciu o infrastruktur szpitala w Ko cierzynie (turystyka medyczna, zdrowotna). Warunkiem rozwoju w tym zakresie jest wspó praca pomi dzy samorz dami miasta i gminy, z uwagi na ograniczenia przestrzenne rozwoju miasta oraz rozwój edukacji w zakresie zawodów ochrony zdrowia. Dodatkowo wa nymi atrakcjami turystycznymi s skansen Muzeum Kolejnictwa oraz dwa sanktuaria Po udniowa i zachodnia cz powiatu Obszar po o ony na po udnie i zachód od drogi nr 214 to obszar le cy na obszarze Borów Tucholskich i zdominowany przez du e, zwarte kompleksy le ne. Na wi kszych polanach znajduj si niedu e miejscowo ci. Liczne jeziora oraz lasy sprawiaj e obszar ma znakomite uwarunkowania do rozwoju turystyki wypoczynkowej i aktywnej oraz agroturystyki. Wymaga równie planowej gospodarki przestrzennej i ochrony przyrody, z zachowaniem zasad zrównowa onego rozwoju. Dost pno komunikacyjna jest mniejsza ni w przypadku pozosta ej cz ci powiatu. Region ten posiada podobn atrakcyjno jak s siaduj ce obszary Borów Tucholskich Obszar Jeziora Wdzydze Obszar ten zas uguje na wyró nienie jako najbardziej atrakcyjna turystycznie cz powiatu, jednocze nie najwi kszy akwen Pojezierza Kaszubskiego. Posiada doskona e warunki do rozwoju turystyki wypoczynkowej, a zw aszcza turystyki wodnej w tym eglarstwa i kajakarstwa. Obok Jeziora Charzykowskiego, Wdzydze stanowi najlepszy akwen eglarski Pomorza, porównywalny z jeziorami Mazur. Dost pne w pobli u s równie szlaki kajakowe (Wda) oraz kompleksy le ne. Uzupe nieniem s walory kulturowe w postaci parku etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich, zabudowy wsi Wiele, Kalwarii Wielewskiej i tradycyjnego budownictwa kaszubskiego. Z uwagi na warto rodowiska przyrodniczego, rozwój turystyki przebiega musi w sposób zrównowa ony i z zachowaniem zasad ochrony i planowego udost pniania rodowiska przyrodniczego.

157 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Dominuj ce formy aktywno ci turystycznej Z uwagi na du ró norodno form krajobrazowych na terenie powiatu, mo liwe jest rozwijanie ró nych form turystyki. Analizuj c poszczególne formy turystyki, predyspozycje te, ich mo liwo ci rozwoju i ograniczenia przedstawi mo na w postaci tabeli. Tabela 65. Formy turystyki dominuj ce w Powiecie Ko cierskim i ich wsparcie oraz zagro enia rozwoju Lp. Forma Dzia ania wspieraj ce rozwój danej Zagro enia i ograniczenia turystyki formy turystyki zwi zane z rozwojem Agroturystyka Turystyka wypoczynkowa Turystyka aktywna Turystyka kulturowa Turystyka zdrowotna Wsparcie tworzenia nowych i modernizacja istniej cych gospodarstw agroturystycznych Rozwój produktów i us ug tradycyjnych Podnoszenie kwalifikacji kwaterodawców Wydzielenie terenów pod planow zabudow letniskow Zachowanie adu przestrzennego i krajobrazu Uzbrojenie terenu (woda, kanalizacja) Planowe lokalizowanie terenów inwestycyjnych pod zabudow letniskow, obiekty hotelarskie i inn infrastruktur Zachowanie odpowiedniego standardu infrastruktury i jej modernizacja Zagospodarowanie miejsc rekreacji w tym bezpiecze stwo) Wytyczenie, oznakowanie i utrzymywanie szlaków turystycznych (konnych, rowerowych, itp.) Zagospodarowanie miejsc wypoczynku i rekreacji Utworzenie sieci wypo yczalni sprz tu, stadnin itp. Utworzenie systemu bezpiecze stwa (ratownictwo wodne) Utworzenie sieci wypo yczalni sprz tu, stadnin itp. Promocja obiektów dziedzictwa kulturowego Wykreowanie imprez o randze regionalnej na bazie istniej cego dziedzictwa Organizacja imprez tematycznych (targi rolne itp.) Wsparcie rozwoju i modernizacji istniej cych obiektów (w zakresie udost pnienia turystycznego) Rozwój oferty medycznej w oparciu o szpital w kierunku turystyki medycznej i lecznictwa sanatoryjnego Wspó praca z s siednimi gminami w zakresie zakwaterowania pacjentów i rekreacji dla osób niepe nosprawnych Zanikanie tradycyjnego rolnictwa i hodowli Modernizacja wsi i jej urbanizacja Ryzyko dzikiej zabudowy i zniszczenia krajobrazu Zanieczyszczenie wód ciekami z domków i o rodków wypoczynkowych Zmiany struktury spo ecznej (nap yw mieszka ców miasta) Ryzyko degradacji przestrzeni w przypadku nieplanowanej zabudowy Ryzyko zanieczyszczenia wód przy braku oczyszczalni cieków i kanalizacji Nadmierna antropopresja Przy braku zaplanowania szlaków mo liwo lokalnych konfliktów (ko rower) Ograniczenia zwi zane z dost pem na prywatne jeziora i lasy Zagro enia ycia i zdrowia turystów przy braku s u b ratowniczych Nadmierna antropopresja i ryzyko degradacji rodowiska naturalnego Ochrona i udost pnianie przyrody Koordynacja terminów imprez i wspólna ich promocja Brak miejsc noclegowych w pobli u w czasie du ych imprez Ograniczenia przestrzenne zwi zane z rozwojem miasta i granicami administracyjnymi ród o: Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Ko cierskiej wersja robocza, 2008 r.

158 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Stan docelowy rozwoju turystyki na Ziemi Ko cierskiej i dzia ania z tym zwi zane W ramach prac nad Strategia Rozwoju Turystyki Ziemi Ko cierskiej w roku 2008 okre lono szereg elementów wizji docelowego stanu rozwoju turystyki na Ziemi Ko cierskiej. Postulaty te brzmi nast puj co: 1) Ziemia Ko cierska w 2013 roku to obszar o atrakcyjnej, zró nicowanej ofercie turystycznej, bazuj cej na potencjale przyrodniczym i kulturowym regionu. 2) Zagospodarowanie turystyczne, rozwijane zgodnie z zasadami zrównowa onego rozwoju sprawia, e region jest dost pny i przyjazny tury cie. 3) Mo liwy jest rozwój wielu form aktywno ci turystycznej, pozwalaj cy zarówno na spokojny wypoczynek na onie natury, jak i uprawianie sportów wodnych i innych form aktywno ci turystycznej. 4) Region przyjazny turystom rodzinnym, m odzie y i osobom starszym, gdzie ka da z tych grup spo ecznych znajdzie dla siebie atrakcyjne warunki wypoczynku i rekreacji. 5) Obszar o rozpoznawalnej marce w skali Polski, znany jako Serce Kaszub. 6) Wspólne dzia ania promocyjne i wspó praca samorz dów, organizacji turystycznych i przedsi biorców turystycznych sprawiaj, e region cieszy si zainteresowaniem ze strony turystów zagranicznych i krajowych. 7) Pe na informacja na stronach internetowych oraz innych no nikach multimedialnych sprawia, e uzyskanie informacji o regionie nie stanowi najmniejszego problemu dla potencjalnego turysty 8) Standard i jako dróg i szlaków oraz oznakowanie obiektów i atrakcji turystycznych, szlaków i miejsc wypoczynku sprawia, e poruszanie si po regionie jest przyjemno ci. 9) Znajomo j zyków obcych, kwalifikacje przewodników, kultura obs ugi turystów i go cinno stanowi istotny element marki regionu. 10) Baz noclegow i gastronomiczn cechuje wysoki standard, w ka dej grupie obiektów od kwater prywatnych i gospodarstw agroturystycznych po hotele biznesowe i pensjonaty. 11) Turysta ma do wyboru szereg markowych produktów turystycznych, jak Jezioro Wdzydze Kaszubskie Morze, Uzdrowisko w Sercu Kaszub, Szlify Patriotyczne i wiele innych. 12) Kategoryzacja bazy noclegowej sprawia, e atwo rozpozna standard i klas ka dego obiektu hotelarskiego. S one równie dost pne w systemach rezerwacyjnych. 13) Bogaty kalendarz imprez i wydarze kulturalnych sprawia, e turysta sp dzaj cy czas na tym terenie nie mo e si nudzi.

159 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 159 Postulaty te s obecnie nadal aktualne, co potwierdzi y m.in. debaty w trakcie prac nad Strategi w roku Jednocze nie przeprowadzono analiz dzia a w zakresie rozwoju oferty turystycznej, realizowanych obecnie przez samorz dy Powiatu Ko cierskiego w zakresie inwestycji, promocji, wizerunku i pozosta ych dzia a zwi zanych z rozwojem oferty turystycznej Ziemi Ko cierskiej. Zestawienie tych dzia a przedstawia tabela 66. Tabela 66. Dzia ania podejmowane przez samorz dy Powiatu Ko cierskiego w zakresie rozwoju turystyki Lp. Gmina Inwestycje Promocja i wizerunek Pozostałe działania 1 Promocja na targach, Promocja atrakcji przeglądach i festiwalach turystycznych miasta Kalendarz imprez miejskich (Muzeum Ziemi Miasto (PL, EN, DE) Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Budowa Aqua Centrum Powstanie Centrum Kultury Kaszubskiej Strzelnica Powstanie Stadionu Miejskiego Rozbudowa Sali im. L. Szopińskiego Rewitalizacja Rynku Miasta Modernizacja kąpieliska w Dziemianach Rozbudowa infrastruktury turystycznej w Wielu Budowa centrum informacji turystycznej w Wielu Budowa obiektu sportowego Orlik 2012 Rozbudowa i remont hali sportowej w Skorzewie z zapleczem noclegowym Budowa szlaków turystycznych pieszych i rowerowych Budowa pomostów - - Imprezy o randze regionalnej i międzynarodowej Gminny kalendarz imprez Ustawianie tablic promocyjnych Wydawanie folderów, ulotek, promocja w prasie i Internecie Konkursy regionalne Udział w targach turystycznych Wydanie mapy, folderów, gadżetów, opracowanie informacji o miejscowościach Łubiana, Korne, Wielki Klincz - Oferta inwestycyjna gminy (CD, Internet), tablice informacyjne, witacze, wyświetlacz Budowa infrastruktury turystyki Uruchomienie strony masowej na Wdzie; Budowa internetowej gminy infrastruktury turystycznej nad Reklama w prasie jeziorami Ostronko, Skrzynki Duże, Wydanie materiałów Wieckie Rozbudowa sieci szlaków promocyjnych i tablic pieszych, rowerowych, przygotowanie informacyjnych tras narciarstwa biegowego Kościerskiej, Skansen Parowozownia Kościerzyna, sanktuaria maryjne) Współdziałanie z organizacjami pozarządowymi Członkowstwo w LGD Stolem Członkowstwo w LGD Morenka Współpraca z organizacjami i wspieranie inicjatyw mieszkańców gminy Kościerzyna Współpraca samorządami powiatu Kościerskiego: opracowanie z miastem Kościerzyna dokumentacji na budowę ścieżki pieszorowerowej z Kościerzyny do Kalisk - Działania PR

160 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Nowa Karczma 8 9 Stara Kiszewa Powiat Witacze Ścieżki rowerowo przyrodnicze Budowa Centrum Informacji Turystycznej Bramy Kaszubskiego Pierścienia Budowa infrastruktury wspierającej ruch turystyczny i poprawiającej bezpieczeństwo w Starej Kiszewie Budowa Centrum Informacji Turystycznej w Garczynie w ramach projektu Zintegrowany System Informacji Turystycznej: Budowa Centrum Informacji Turystycznej - Bramy Kaszubskiego Pierścienia wraz z kampanią promocyjną współfinansowane w Unii Europejskiej w ramach EFRR Przebudowa przystani wodnej w PCM Garczyn, przystosowanej do obsługi osób niepełnosprawnych oraz ścieżka pieszo-rowerowa wraz z punktami przystankowymi realizowane w ramach projektu Zwiększenie dostępności i efektywnego wykorzystania potencjału turystycznego Powiatu Kościerskiego poprzez przebudowę przystani wodnej w Garczynie z dojściem pieszo-rowerowym z Kościerzyny do Garczyna, współfinansowane w Unii Europejskiej w ramach EFRR Budowa mini hotelowca w PCM Garczyn, przystosowanego do obsługi osób niepełnosprawnych Imprezy Wydawnictwa promocyjne Ulotki promocyjne Strona internetowa Wydawnictwa akcydensowe, w tym foldery, mapy, ulotki i plakaty, Materiały promocyjne: długopisy z herbem i logo, brelok serduszko z herbem i logo. smyczy z herbem i logo, torebki na upominki z wizerunkiem Starostwa, worki na otwarcie basenu, piłki z logiem, mini latarki diodowe, parasole z logiem powiatu, walizki podróżne z herbem i logo powiatu, kalendarze z wizerunkiem Powiatu Kościerskiego, Stworzenie turystycznej reklamy o charakterze promocyjno-informacyjnym na ekranie diodowym Kaszuby LED, Informacje turystyczne w Biuletynie Informacyjnym Powiatu Kościerskiego, Reklamy najbliższych imprez w lokalnym radiu i telewizji, Strona internetowa informująca o atrakcjach turystycznych powiatu, Umieszczenie loga Powiatu Kościerskiego na inwestycjach powiatowych Targi w Lubaniu ród o: opracowanie w asne na podstawie danych przekazanych przez gminy (2010 r.) - Zakup mobilnej sceny, wykorzystywanej w czasie imprez masowych, z dofinansowaniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Dodatkowo Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie zg osi o szereg propozycji, maj cych na celu rozwój oferty turystycznej Ziemi Ko cierskiej. Przedstawia je tabela 67.

161 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 161 Tabela 67. Propozycje Starostwa Powiatowego w Ko cierzynie w zakres dzia a na rzecz rozwoju turystyki na Ziemi Ko cierskiej Lp. Nazwa / rodzaj wydarzenia 1. Za o enie Stowarzyszenia - LOT na rzecz rozwoju turystyki i promocji Powiatu Ko cierskiego. 2. Wycieczki zabytkow kolejk Costerina 3. Przy czenie si do organizacji Jarmarku Wdzydzkiego. 4. Stworzenie bazy rekreacyjnej do Nordic-Walking 5. Kampania wizerunkowa z Public Relations 6. Kampania promocyjna poza obszarem Powiatu Ko cierskiego 7. Udzia w Festiwalu Promocji Miast i Regionów 8. Zaproszenie grupy studentów z wybranych uczelni turystycznych. Miejsce termin organizator Ko cierzyna Miejsce: Skansen Parowozownia. Termin: Sierpie. Organizatorzy: Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie, Skansen Parowozownia Miejsce: Wdzydze Kiszewskie Termin: Sierpie Organizatorzy: Muzeum Etnograficzne we Wdzydzach Kiszewskich, Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie Miejsce: Powiat Ko cierski Termin: ca y rok Organizator: Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie Miejsce: np. Trójmiasto Organizator: Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie Miejsce: Warszawa Termin: Kwiecie Organizator: Grupa Ströer Miejsce: Powiat Ko cierski Organizator: Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie Krótki (1-2 zdania) opis przedsi wzi cia Zadaniem stowarzyszenia by oby promowanie i rozwój turystykipowiatu Ko cierskiego poprzez organizowanie imprez i kampanii promocyjnych oraz pozyskiwanie rodków na ten cel. Stworzenie trasy kolejowej i organizowanie wycieczek turystycznych zabytkow kolej przez Powiat Ko cierski. Jarmark Wdzydzki jest imprez mi dzynarodow. Ma szczególne znaczenie w promocji regionu oraz kultury kaszubskiej. Wytyczenie cie ek zdrowia, organizacja rajdów Nordic-Walking oraz profesjonalny instrukta. Kreowanie w a ciwego wizerunku Powiatu, w tym zaufania do naszej organizacji i do w adz ni kieruj cych. Reklama powiatu jako miejsca idealnego do aktywnego wypoczynku i kontaktu z przyrod. Promocja powiatu poza jego terenem, b dzie przynosi korzy ci zwi zane z nap ywem turystów nie tylko z okolicznej aglomeracji miejskiej jak jest Trójmiasto, ale tak e z ca ej Polski. Najwi ksze w Polsce, a tak e w Europie uznane i presti owe wydarzenie stanowi ce symbol integracji rodowiska samorz dowego i biznesu oraz promowania najwy szych standardów pracy, kreatywno ci, rzetelno ci i zaanga owania w procesie budowania wizerunku oraz promowania miast i regionów. Zapoznanie si z atrakcjami i infrastruktur turystyczn powiatu, spotkanie studentów ze Starost oraz dyskusja na temat promocji i rozwoju Powiatu Ko cierskiego. ród o: opracowanie w asne na podstawie danych przekazanych przez Starostwo Powiatowe w Ko cierzynie (2010 r.)

162 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ System wspó pracy dla rozwoju turystyki Warunkiem rozwoju turystyki jest zbudowanie systemu strategicznej kooperacji i przyj cie wspó odpowiedzialno ci za jej realizacj przez wszystkie wa ne dla rozwoju turystyki w regionie podmioty: Samorz d szczebla powiatowego; Samorz dy gminne regionu; Jednostki organizacyjne im podleg e; Organizacje pozarz dowe, w tym stowarzyszenia turystyczne i agroturystyczne; Organizacje otoczenia przedsi biorczo ci; Podmioty prywatne, prowadz ce dzia alno turystyczn i oko o turystyczn. Wskazane jest nawi zanie formalnego partnerstwa poprzez zbudowanie wspólnej platformy dzia a i kooperacji. Najlepszym mechanizmem takiej wspó pracy jest lokalna organizacja turystyczna (LOT). Ustawa o Polskiej Organizacji Turystycznej wskazuje LOT jako formu wspó pracy lokalnej w zakresie rozwoju i promocji turystyki. Atuty Lokalnej Organizacji Turystycznej: Mo liwo cz onkowstwa wszystkich podmiotów, niezale nie od ich formy prawnej i sposobu finansowania (samorz dy, organizacje pozarz dowe, firmy i osoby prywatne); Specjalna funkcja w systemie zarz dzania turystyk w Polsce (system preferencji w zakresie promocji i mo liwo ci pozyskiwania rodków na dzia alno ); Niski koszt funkcjonowania (brak op at rejestracyjnych, jak w przypadku stowarzysze ); Przedmiotowe zwolnienie z podatków CIT w przypadku przeznaczania dochodów na cele statutowe; Mo liwo podzia u kosztów funkcjonowania organizacji proporcjonalnie do wielko ci i zamo no ci tworz cych go podmiotów. W celu utworzenia LOT nale y: Powo a (najlepiej na szczeblu powiatowym) pe nomocnika ds. powo ania LOT; Przygotowa stosowne uchwa y gmin i powiatu; Ustali wysoko sk adek ze strony gmin (proporcjonalnie do ich bud etów) oraz powiatu (rekomendowane aby powiat finansowa koszty biura i personelu, do

163 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 163 czasu realizacji przez LOT pierwszych projektów), a rodki gmin i pozosta ych podmiotów przeznaczone zosta y na dzia alno ; Przeprowadzi odpowiedni kampani spo eczn w celu zg oszenia podmiotów prywatnych i organizacji pozarz dowych w poczet LOT; Przeprowadzi zebranie za o ycielskie i wybra w adze LOT. Z uwagi na fakt, i w pierwszym etapie organizacja finansowana b dzie ze rodków g ównie publicznych, nie potrzeba przewagi samorz dów we w adzach aby osi gn dany efekt. Obecno jednego przedstawiciela gmin sprawia e wszystkie gminy s reprezentowane na równych zasadach inaczej nale a oby oddelegowa do zarz du po jednym przedstawicielu ka dego samorz du, co sprawia oby e zarz d by by nieefektywny (ma a frekwencja na posiedzeniach, problemy z decyzyjno ci ). Aby zapewni wp yw wszystkich podmiotów na decyzje, najlepiej przy zarz dzie powo a sta e zespo y konsultacyjne (samorz dowy, NGO i podmiotów prywatnych) aby wa niejsze decyzje by y w ten sposób konsultowane. Finansowanie LOT mo na wzmocni dzi ki udziale w projektach finansowanych ze rodków publicznych (granty, dotacje samorz du województwa, PROT i innych instytucji), oraz projekty wdra ane na poziomie powiatu (o 9 EFS), ponadto podwykonawstwo dzia a w ramach PROW i inne zadania zlecone, np. przez WUP (GRYF) i in. Kluczowe dzia ania LOT to: Prowadzenie informacji turystycznej; Dba o o aktualn informacj i pozycjonowanie strony www; Prowadzenie dzia alno ci promocyjnej (wydawnictwa, targi, imprezy); Wydawanie materia ów informacyjnych (gazetka wakacyjna, kalendarz imprez, informatory regionalne); Realizacja projektów szkoleniowych i doradczych; Tworzenie pakietów turystycznych oferowanych turystom; Po rednictwo w sprzeda y pakietów i rezerwacji noclegów; Opracowanie i nadzór nad stosowaniem logo i innych atrybutów marki regionu; Kreowanie i promocja produktów turystycznych; Wspó praca z innymi podmiotami turystycznymi szczebla regionalnego i krajowego; Integracja podmiotów skupionych w LOT (wspólne spotkania, imprezy).

164 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 164 LOT powinien aktywnie w czy si w struktury organizacyjne turystyki w regionie: Stowarzyszenie Turystyczne Kaszuby (reprezentuj c podmioty w nim zrzeszone), która w sposób nadrz dny powinna zrzesza organizacje i podmioty turystyczne w regionie Kaszub; Pomorsk Regionaln Organizacj Turystyczn ; Grup LGD inicjatywy LEADER; Podpisa porozumienie o wspó pracy z innymi LOTami Kaszubskimi. Ponadto LOT mo e prowadzi powiatowy punkt informacji turystycznej (cz sto stosowane rozwi zanie, pozwalaj ce w bardziej elastyczny sposób obs ugiwa ruch turystyczny, oraz pozwalaj c finansowa dzia alno, lokal itp. dzi ki zleceniu zadania publicznego). LOT mo e prowadzi dzia alno gospodarcz wi c prowadz c informacj turystyczn mo e zarabia na po rednictwu za noclegi, za sprzeda pakietów i ofert turystycznych, sprzeda y pami tek, reklamie itp. Bezwzgl dnie powinien by stosowany system zni ek i preferencji dla cz onków LOT. Wysoko sk adek powinna zosta ustalona w oparciu o mo liwo ci poszczególnych podmiotów. Przy ustalaniu sk adki mo na wzi pod uwag wielko podmiotu: Dla gmin: liczb mieszka ców lub bud et na mieszka ca; Dla podmiotów prywatnych: zró nicowa sk adki dla firm mikro, ma ych, rednich i du ych oraz osób nie prowadz cych dzia alno ci gospodarczej (jak mikro); Dla organizacji pozarz dowych najlepiej przyj kwot analogiczn do sk adki dla ma ych lub rednich podmiotów Podmioty skupione w LOT i nie zrzeszone w nim powinny uzna nadrz dn rol tej organizacji w zakresie rozwoju turystyki: Przekazuj c mu zadania w asne i rodki na ten cel zwi zane z promocj i informacj (np. wydawanie materia ów promocyjnych, zlecaj c prowadzenie informacji turystycznej, obs ug imprez targowych) Zlecaj c dzia ania systemowe, jak gromadzenie informacji turystycznej, aktualizacj turystycznej strony internetowej regionu, prowadzenie kalendarium imprez Deleguj c podmiot do reprezentacji na forum regionalnym w zakresie turystyki Dokonywa monta y finansowych na wspólne przedsi wzi cia

165 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 165 Zarz dza mark (markami) produktów turystycznych wypracowanych wspólnie (w tym logo i innymi elementami wizerunkowymi, nadzorowaniem systemu certyfikacji us ug itp.) Takie dzia ania pozwol osi gn efekty synergii i spójno ci w polityce rozwoju turystyki, oraz znacznie obni y koszty wspólnych dzia a. Najcz stsze b dy pope niane przy organizacji i funkcjonowaniu LOT to: Powierzenie nadmiernych wp ywów w zarz dzie instytucjom publicznym samorz dom, co opó nia proces decyzyjny i prowadzi do dyskusji pomi dzy poszczególnymi podmiotami zamiast efektywnych dzia a ; Brak zabezpieczenia rodków na funkcjonowanie (biuro, personel, dzia ania operacyjne) co sprawia e organizacja nie ma mo liwo ci funkcjonowania; Dublowanie dzia a LOT przez samorz dy (wyjazdy na targi turystyczne, wydawnictwa promocyjne) co jest marnotrawieniem rodków i obni a efekty dzia alno ci; Brak zaanga owania w przedsi wzi cia podmiotów prywatnych i organizacji pozarz dowych na zasadach barterów, wiadcze rzeczowych i wolontariatu; Zatrudnienie do LOT osób nie znaj cych specyfiki wspó pracy w turystyce lub nieprzygotowanych do pracy w zawodzie (np. sta y ci bez do wiadczenia zawodowego) Brak monitorowania skuteczno ci dzia a Cz zada zwi zanych z rozwojem turystyki powinna by realizowana samodzielnie przez podmioty zainteresowane rozwojem turystyki w regionie lub we wspó pracy wzajemnej: Inwestycje w infrastruktur turystyczn Zlecenie us ug takich jak ratownictwo wodne (najlepiej poprzez monta finansowy) Stosowanie standardów w zakresie informacji i promocji Prowadzenie polityki planowania przestrzennego Ochron rodowiska i dba o o estetyk przestrzeni publicznych i prywatnych W obszarze agroturystyki dzia alno LOT powinna by uzupe niona przez wyspecjalizowane w tym zakresie stowarzyszenie agroturystyczne (jak obecnie funkcjonuj ce stowarzyszenie Ko cierska Chata.

166 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Porównanie gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego W sk ad Powiatu Ko cierskiego wchodzi osiem gmin: siedem gmin wiejskich i jedna gmina miejska. Ró ni si one do znacznie od siebie. Dla porównania gmin ze sob zastosowano obiektywne dane (GUS), oraz informacje o jednolitym wzgl dem wszystkich gmin charakterze, dotycz ce analizowanych ró nic Powierzchnia i ludno Powierzchnia Powiatu Ko cierskiego wynosi km 2, a ludno osoby (wg danych GUS z dnia 31 grudnia 2008 roku). rednia g sto zaludnienia w powiecie wynosi 58 osób/km 2. W mie cie Ko cierzyna mieszka 34% ludno ci, a na obszarach wiejskich pozosta e 66% mieszka ców powiatu. cznie w powiecie znajduj si 244 miejscowo ci i 112 so ectw (dane GUS za rok 2006), odpowiednio w poszczególnych gminach: W mie cie Ko cierzyna 0 so ectw i 1 miejscowo ; W gminie Ko cierzyna 35 so ectw i 54 miejscowo ci; W gminie Dziemiany 8 so ectw i 38 miejscowo ci; W gminie Karsin 11 so ectw i 37 miejscowo ci; W gminie Liniewo 14 so ectw i 25 miejscowo ci; W gminie Lipusz 7 so ectw i 28 miejscowo ci; W gminie Nowa Karczma 17 so ectw i 25 miejscowo ci; W gminie Stara Kiszewa 20 so ectw i 36 miejscowo ci. Podstawowe informacje o powierzchni i ludno ci gmin, wchodz cych w sk ad powiatu, przedstawia tabela 68.

167 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 167 Tabela 68. Podstawowe informacje o powierzchni i ludno ci gmin, wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego Jednostka administracyjna ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (stan na 31 grudnia 2008 r.) W oparciu o powy sze dane dokona mo na ogólnego porównania ze sob poszczególnych gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego. Spo ród gmin Powiatu Ko cierskiego najwi ksz powierzchni posiada gmina Ko cierzyna 311 km 2, co stanowi 27% powierzchni powiatu. Drug co do wielko ci gmin jest Stara Kiszewa, o powierzchni 213 km 2, co stanowi 18% powierzchni powiatu. Trzecia co do wielko ci jest gmina Karsin o powierzchni 169 km 2, co stanowi 15% powierzchni powiatu. Najmniejsz gmin powiatu jest gmina Miasto Ko cierzyna, o powierzchni 16 km 2, co stanowi zaledwie 1% powierzchni powiatu. Pozosta e gminy Powiatu Ko cierskiego (Dziemiany, Liniewo, Lipusz i Nowa Karczma) s podobnej wielko ci i maj od 109 do 125 km 2 powierzchni i zajmuj od 9 do 11% powierzchni powiatu. Powierzchnia w km 2 Ludność (stan na 31 grudnia 2008 roku) ogółem mężczyźni kobiety na 1 km 2 Zestawienie wielko ci gmin powiatu przedstawiaj wykresy 14 oraz 15. Kobiety na 100 mężczyzn Przyrost naturalny (na 1000 m-k) Województwo pomorskie ,6 Powiat kościerski ,2 Miasto Kościerzyna ,9 Gmina Dziemiany ,6 Gmina Karsin ,0 Gmina Kościerzyna ,2 Gmina Liniewo ,0 Gmina Lipusz ,9 Gmina Nowa Karczma ,9 Gmina Stara Kiszewa ,2

168 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 168 Wykres 14. Porównanie powierzchni gmin powiatu ko cierskiego (w km 2 ) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS Spo ród gmin wiejskich najwi cej osób, bo a (21% ludno ci powiatu) zamieszkuje w gminie Ko cierzyna. W pozosta ych gminach powiatu mieszka mniej, bo od osób (gmina Lipusz) do osób (gmina Nowa Karczma). Odpowiednio w gminie Lipusz mieszka 5% mieszka ców, w gminie Dziemiany 6%, w gminie Liniewo 7% mieszka ców powiatu, a w gminach Karsin, Nowa Karczma i Stara Kiszewa po 9% mieszka ców powiatu. Wykres 15. Udzia procentowy poszczególnych gmin w powierzchni powiatu Stara Miasto Kiszewa Kościerzyna 18% 1% Nowa Karczma 10% Lipusz 9% Liniewo 9% Dziemiany 11% Karsin 15% Kościerzyna 27% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS

169 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 169 Liczba ludno ci gmin powiatu rozk ada si odmiennie ni ma to miejsce w przypadku ich wielko ci. Najwi cej, bo a 34% ( osób) zamieszkuje Miasto Ko cierzyn. Sprawia to, e g sto zaludnienia dla tej gminy wynosi a os/km 2. Jest to jedyna gmina miejska w powiecie, st d wysoki parametr g sto ci zaludnienia, typowy dla obszarów miejskich. Pozosta e gminy powiatu ko cierskiego to typowe gminy wiejskie o g sto ci zaludnienia pomi dzy 33 a 56 os/km 2. Wykresy 16 oraz 17 przedstawiaj liczb mieszka ców w poszczególnych gminach powiatu oraz ich udzia w ogólnej ludno ci powiatu. Wykres 16. Liczba ludno ci w gminach powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (stan na 31.XII.2008) Wykres 17. Udzia procentowy liczby mieszka ców gmin w ludno ci powiatu Nowa Karczma 9% Lipusz 5% Stara Kiszewa 9% Miasto Kościerzyna 34% Liniewo 7% Kościerzyna 21% Karsin 9% Dziemiany 6% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (stan na 31.XII.2008)

170 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 170 W dwóch gminach Powiatu Ko cierskiego (gminie i mie cie Ko cierzyna) mieszka cznie ponad po owa ludno ci, tj. 55% mieszka ców powiatu ( osób). W pozosta ych sze ciu gminach zamieszkuje jedynie 45% ludno ci powiatu. Wykres 18 pokazuje zró nicowanie przyrostu naturalnego w poszczególnych gminach Powiatu. Kolorem pomara czowym zaznaczono gminy o przyro cie ni szym ni przeci tna w powiecie, a kolorem zielonym gminy, które ten przyrost maj wi kszy ni przeci tny. Wykres 18. Przyrost naturalny w gminach Powiatu Ko cierskiego 3,6 6,2 5,9 7,6 4,0 7,2 5,0 2,9 8,9 6,2 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Przyrost naturalny w Powiecie Ko cierskim, podobnie jak w ca ym regionie Kaszub, jest dwukrotnie wy szy ni wynosi przeci tna w województwie pomorskim (6,2 osoby na 1000 mieszka ców w porównaniu do redniej w regionie 3,6). W poszczególnych gminach jest on silnie zró nicowany, waha si od 2,9 w gminie Lipusz do 8,2 w gminie Nowa Karczma. Struktura p ci jest w skali powiatu zrównowa ona, ale w poszczególnych gminach zró nicowana. Najwi kszy niedobór kobiet jest w gminie Lipusz i Stara Kiszewa, najwi ksza nadwy ka w mie cie Ko cierzyna. Zestawienie grup ekonomicznych ludno ci w Powiecie Ko cierskim z podzia em na gminy przedstawia tabela 69.

171 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 171 Jednostka administracyjna Miasto Kościerzyna Gmina Kościerzyna Gmina Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa Gmina Liniewo Tabela 69. Struktura wieku mieszka ców gmin Powiatu Ko cierskiego wed ug grup ekonomicznych (2008) Stan ludności ogółem Stan ludności w wieku przedprodukcyjnym Stan ludności w wieku produkcyjnym Stan ludności w wieku poprodukcyjnym ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety Gmina Lipusz Gmina Dziemiany Gmina Karsin Powiat kościerski Województwo pomorskie ,20% 63,90% 13,90% ,30% 62,80% 10,90% ,30% 60,90% 11,80% ,90% 62,40% 12,70% ,20% 63,50% 13,30% ,00% 61,40% 12,60% ,80% 62,70% 11,50% ,80% 60,00% 15,20% ,50% 62,70% 12,90% ,60% ,60% ,80% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS Najwi cej mieszka ców w wieku produkcyjnym zamieszkuje w Mie cie Ko cierzyna (ponad 14,5 tysi ca). Drugim ród em pracowników w powiecie jest gmina Ko cierzyna (8,7 tys. mieszka ców w wieku produkcyjnym). W pozosta ych gminach cznie zamieszkuje mieszka ców w wieku produkcyjnym (przeci tnie ok. 3,1 tys. dla ka dej gminy). Struktura ekonomiczna ludno ci jest we wszystkich gminach porównywalna (od 20,6 do 27,3% ludno ci w wieku przedprodukcyjnym, 60,9 do 63,7% ludno ci w wieku produkcyjnym i od 10,9 do 13,9 % ludno ci w wieku poprodukcyjnym, co jest do podobne do warto ci przeci tnych w województwie.

172 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ Zró nicowanie pod wzgl dem przestrzeni i warunków naturalnych Wszystkie gminy powiatu nale do regionu historyczno-kulturowego Kaszub i czy je wspólny mianownik, jakim jest kultura i j zyk kaszubski. Jednocze nie wszystkie gminy powiatu poza gmin Karsin nale do regionu historyczno-kulturowego Ziemi Ko cierskiej, b d cego cz ci regionu Kaszub. Jedynie gmina Karsin nale y do jednostki jak jest Ziemia Czerska, powi zana z regionem kulturowym Zaborów (za Kostarczykiem, 2002). Powiat le y cznie na obszarze trzech ró nych jednostek fizycznogeograficznych: Pojezierza Kaszubskiego, Borów Tucholskich i Równiny Charzykowskiej. Pod wzgl dem podzia u fizyczno-geograficznego struktura ta jest bardziej ró norodna. Gminy: Nowa Karczma, Liniewo, miasto Ko cierzyna oraz pó nocna i wschodnia cz gminy Ko cierzyna nale do jednostki Pojezierze Kaszubskie. Tereny te cechuje pagórkowaty i falisty krajobraz pojezierny, ma a lub rednia lesisto oraz wyst powanie znacznej liczby jezior. rodkowa cze gminy Ko cierzyna, gmina Stara Kiszewa oraz cz ciowo gminy Lipusz i Dziemiany, jak równie wschodnia i pó nocna cz gminy Karsin nale do jednostki Bory Tucholskie. S to tereny p askie lub lekko faliste, przewa nie bardzo mocno zalesione. Natomiast zachodnia cz gmin: Lipusz i Dziemiany oraz po udniowo-zachodnia cz gminy Karsin znajduj si na terenie Równiny Charzykowskiej. S to tereny p askie, silnie lub rednio zalesione. Obiektywnym wska nikiem, mog cym s u y porównaniu warunków ekologicznych poszczególnych gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego mo e by syntetyczna ocena warunków ekologicznych przestrzeni. Okre la ona skal zmian rodowiska naturalnego, spowodowan przez dzia alno osadnicz i gospodarcz, w odniesieniu do potencja u i zasobów naturalnych danego obszaru. W dokumencie Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego wykonanym przez Urz d Marsza kowski Województwa Pomorskiego w roku 2007, dokonano oceny gmin w woj. pomorskim pod k tem ich warunków ekologicznych. Rysunek 21 przedstawia ocen warunków ekologicznych gmin powiatów.

173 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 173 Rysunek 21. Ocena warunków ekologicznych gmin w Powiecie Ko cierskim ród o: opracowanie w asne na podstawie Aktualizacji opracowania ekofizjograficznego do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Gda sk, UMWP 2007 Najwy sze warunki ekologiczne maj gminy zachodniej cz ci powiatu, które jednocze nie maj bardzo wysoki potencja rodowiska (lasy, jeziora), jak równie stosunkowo najmniej przekszta cony przez przemys i osadnictwo krajobraz. Wysokie walory ekologiczne maj tak e gminy w rodkowej i po udniowej cz ci powiatu, tj. gmina Ko cierzyna i Stara Kiszewa. rednie walory ekologiczne, zwi zane z mniejszym potencja em przyrodniczym oraz silniejszym u ytkowaniem gospodarczym maj gminy wschodnie tj. gmina Nowa Karczma oraz gmina Liniewo. Najgorsze wska niki, wynikaj ce ze znacznej urbanizacji i antropopresji oraz wysokiego zanieczyszenia rodowiska posiada miasto Ko cierzyna, co jednak jest typowe dla obszarów zurbanizowanych. Kolejn warto ci porównywan jest lesisto gmin, wchodz cych w sk ad powiatu ko cierskiego. Wynosi ona od niespe na 5% w przypadku miasta Ko cierzyna do ponad

174 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ % w przypadku gminy Lipusz (dane za rok 2008). rednia warto dla powiatu wynosi ok. 44% i jest wy sza od warto ci przeci tnej dla województwa pomorskiego. Najwy szy odsetek lasów w powierzchni gminy posiada gmina Lipusz (67%). Wysoki jest tak e wska nik dla gminy Dziemiany (59%), Karsin (51%), Stara Kiszewa (42%). Dla gmin: Liniewo (24%), Nowa Karczma (19%) i Miasta Ko cierzyny (5%) wska niki zalesienia s ni sze ni przeci tna w powiecie i województwie. Jest to zwi zane z rolniczym charakterem gmin Liniewo i Nowa Karczma oraz silnym zurbanizowaniem w przypadku miasta Ko cierzyny. Z za czonej mapy (rysunek 22) wida, e poza miastem Ko cierzyna mniejszy odsetek lasów znajduje si we wschodniej cz ci powiatu (w gminach Liniewo i Nowa Karczma), a im dalej na zachód i po udnie tym lesisto jest wi ksza. Jest to zwi zane z po o eniem po udniowej i zachodniej cz ci powiatu na terenie Borów Tucholskich. Rysunek 22. Lesisto gmin Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Gminy Powiatu Ko cierskiego znajduj si w regionie Pojezierza Pomorskiego. Cech charakterystyczn jest du a jeziorno tego terenu, jednak ró na w poszczególnych cz ciach powiatu.

175 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 175 Czynnikiem mo liwym do porównania w tym zakresie jest powierzchnia wód (stoj cych i p yn cych) w poszczególnych gminach powiatu. Przedstawia j (w porównaniu do powierzchni ca kowitej gmin) tabela 70. Tabela 70. Odsetek wód w powierzchni gmin Powiatu Ko cierskiego Jednostka administracyjna Powierzchnia w ha Powierzchnia pod wodami % powierzchni zajętych przez wody Miasto Kościerzyna ,9% Gmina Dziemiany ,0% Gmina Karsin ,8% Gmina Kościerzyna ,5% Gmina Liniewo ,2% Gmina Lipusz ,1% Gmina Nowa Karczma ,2% Gmina Stara Kiszewa ,0% Razem Powiat Kościerski ,2% ród o: opracowanie w asne w oparciu o dane GUS Jeziorno gmin powiatu jest znaczna, równie w skali kraju. Najwi ksza jest w gminach: Dziemiany (8% powierzchni gminy zajmuj wody), Karsin, Ko cierzyna (akwen Jezior Wdzydzkich), a w pozosta ych nieco mniejsza (Liniewo, Lipusz, Stara Kiszewa). Najmniejsza jest w mie cie Ko cierzyna (poni ej 1%) Rolnictwo W gminach Powiatu Ko cierskiego rolnictwo odgrywa do znaczn rol. cznie na terenie powiatu w roku 2002 znajdowa o si (wg danych GUS) gospodarstw rolnych, tj. 6,6% ogólnej liczby gospodarstw w województwie pomorskim (przy jedynie 3% udziale ludno ci powiatu w ogólnej liczbie mieszka ców województwa). W roku 2009 liczba gospodarstw spad a o 68, oko o 1,3% w stosunku do roku 2002, do liczby gospodarst rolnych (dane O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie z roku 2009). Jednocze nie gospodarstwa w Powiecie Ko cierskim zajmuj 5,9% powierzchni rolnej u ytkowanej w województwie pomorskim. Powierzchnia gospodarstwa przeci tnie wynosi 12,09 ha, czyli ok. 1,3 ha mniej ni przeci tna w województwie. Zestawienie struktury u ytkowania gruntów w poszczególnych gminach powiatu w latach 2005 oraz 2009 wraz ze zmianami w tym okresie przedstawia tabela 71.

176 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 176 Tabela 71. Zmiany struktury u ytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych w gminach Powiatu Ko cierskiego w roku 2005 i 2009 (ha) Jednostka administracyjna Powiat Kościerski Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Rok Powierzchnia ogólna Ogółem Grunty orne Użytki rolne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty zmiana zmiana zmiana zmiana zmiana zmiana zmiana zmiana zmiana ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2005) oraz danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009) Gminy powiatu posiadaj rednie lub niekorzystne warunki dla rozwoju rolnictwa, zwi zane z wyst powaniem niezbyt sprzyjaj cego rolnictwu klimatowi oraz s abych, bardzo s abych lub rednich gleb. Porównanie warunków dla rozwoju rolnictwa w poszczególnych gminach na podstawie przeprowadzonej przez Instytut Uprawy, Nawo enia i Gleboznawstwa z Pu aw (1987 r.) oceny punktowej warunków agroekologicznych upraw przedstawia rysunek 23.

177 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 177 Rysunek 23. Waloryzacja rolnicza przestrzeni produkcji rolniczej dla gmin Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie ekspertyzy Warunki przyrodnicze produkcji rolnej dla województw: bydgoskiego, elbl skiego, gda skiego i s upskiego IUNiG w Pu awach 1987 Najgorsze (i najni sze w województwie) warunki dla rozwoju produkcji rolniczej posiada gmina Dziemiany, z a jest równie sytuacja w tej sferze dla gminy Lipusz. S abe warunki wyst puj równie w gminach Karsin, Ko cierzyna i mie cie Ko cierzyna. Gminy zachodnie Liniewo, Nowa Karczma i Stara Kiszewa posiadaj rednie predyspozycje dla produkcji rolniczej, które dodatkowo s wewn trznie zró nicowane w poszczególnych cz ciach gmin. Zestawienie liczby gospodarstw rolnych pod wzgl dem grup obszarowych u ytków rolnych z podzia em na gminy przedstawia tabela 72.

178 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 178 Tabela 72. Liczba gospodarstw rolnych w podziale na grupy obszarowe w Powiecie Ko cierskim Jednostka administracyjna Ogółem 1-2 ha 2-5 ha 5-10 ha W tym gospodarstwa rolne o powierzchni: ha ha ha ha >300 ha Powiat Kościerski % 23,3% 22,3% 18,3% 25% 9,8% 0,9% 0,2% 0,1% Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa 75 (1,5%) 331 (6,7%) 580 (11,7%) (23,2%) 659 (13,3%) 220 (4,4%) 842 (17,0%) (22,3%) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (stan na koniec 2009 r.) Liczba gospodarstw (z uwagi na wielko gmin, powierzchni i warunki naturalne) w powiecie nie jest równomiernie roz o ona. W trzech gminach: Ko cierzyna, Nowa Karczma i Stara Kiszewa znajduje si gospodarstw, co daje ponad 62% ich ogólnej liczby. Co pi te gospodarstwo w powiecie (23,3%) ma powierzchni poni ej 2 ha. Jest ich ,6% gospodarstw ma powierzchni od 2 do 10 ha. Takich gospodarstw jest w powiecie Gospodarstwa od 10 do 50 ha stanowi oko o 1/3 ogólnej liczby gospodarstw (dok adnie 34,8%) i jest takich gospodarstw Gospodarstwa powy ej 50 ha stanowi niewielki odsetek ogólnej liczby gospodarstw rolnych (1,3%). W powiecie znajduj si acznie 63 takie gospodarstwa, z czego 46 o powierzchni od 50 do 100 ha, 12 o powierzchni 100 do 300 ha oraz 5 gospodarstw o powierzchni powy ej 300 ha.

179 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 179 Najwi kszy odsetek gospodarstw o powierzchni od 1 do 2 ha posiada gmina Liniewo (27,9%). Najwy szy odsetek najwi kszych obszarowo gospodarstw (powy ej 50%) posiada gmina Stara Kiszewa (1,9%). W gminie tej znajduj si 2 gospodarstwa o powierzchni powy ej 300 ha. W gminach Ko cierzyna, Liniewo i Nowa Karczma znajduje si po 1 takim gospodarstwie. Powierzchnia u ytków rolnych w poszczególnych gminach przedstawiona jest na wykresie 19. Wykres 19. Powierzchnia u ytków rolnych w gminach Powiatu Ko cierskiego (ha) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych ODR w Ko cierzynie (2009) Wykres 20 przedstawia udzia poszczególnych gmin w ogólnej powierzchni u ytków rolnych na terenie Powiatu Ko cierskiego. Najwi ksza cz powierzchni u ytków rolnych znajduje si w gminie Ko cierzyna (ponad 24% wszystkich gruntów u ytkowanych rolniczo). Udzia pozosta ych gmin w powierzchni gospodarstw rolnych (bez miasta Ko cierzyna) wynosi od 7 do 20%,a na miasto Ko cierzyn przypada poni ej 2% ca kowitej powierzchni gospodarstw.

180 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 180 Wykres 20. Udzia % poszczególnych gmin w powierzchni gospodarstw rolnych w Powiecie Ko cierskim Miasto Kościerzyna 2% Dziemiany 7% Stara Kiszewa 20% Karsin 13% Nowa Karczma 16% Kościerzyna 24% Liniewo 14% Lipusz 5% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (Powszechny Spis Rolny 2002) Porównanie udzia u u ytków rolnych ogó em (tj. gruntów ornych, sadów, k i pastwisk) oraz gruntów le nych i lasów w poszczególnych gminach powiatu przedstawia wykres 21. Wykres 21. Udzia % u ytków rolnych oraz obszarów le nych w powierzchni gospodarstw rolnych w gminach Powiatu Ko cierskiego 45% 42% 52% 59% 51% 36% 37% 48% 64% 67% 69% 54% 43% 26% 24% 22% 19% 5% u ytki rolne lasy i grunty le ne ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS i ODR (2009)

181 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 181 Najwy szy udzia gruntów le nych w powierzchni gospodarstw rolnych wyst puje w gminach zachodnich, najbardziej zalesionych Lipusz (67%), Dziemiany (59%) i Stara Kiszewa (43%). Najni szy jest w gminach wschodnich (Nowa Karczma 19% i Liniewo - 24%) oraz w mie cie Ko cierzyna (5%). Przeci tna powierzchnia lasów i obszarów w powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych wynosi 45%. Struktura zasiewów i u ytkowania gruntów jest we wszystkich gminach powiatu stosunkowo jednolita. Przedstawia j tabela 73. Tabela 73. Struktura zasiewów i u ytkowania gruntów rolnych w gminach Powiatu Ko cierskiego w roku Miasto Kościerzyna Gmina Dziemiany Gmina Karsin Gmina Kościerzyna Gmina Liniewo Gmina Lipusz Gmina Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa Powierzchnia zasiewów % zasiewów w strukturze użytków rolnych Zboża ogółem Okopowe ogółem Strączkowe ogółem Pastewne ogółem Przemysłowe ogółem Pozostałe ogółem W tym truskawki W tym warzywa gruntowe 84,0% 74,8% 75,4% 80,1% 81,9% 71,4% 83,7% 80,2% ilość ha % zasiewów 35,3% 63,5% 60,3% 54,6% 71,8% 69,9% 62,5% 72,4% ilość ha % zasiewów 4,3% 11,3% 11,8% 7,1% 10,7% 7,8% 10,0% 7,6% ilość ha % zasiewów 0,0% 0,8% 2,8% 1,4% 1,6% 0,6% 0,8% 0,4% ilość ha % zasiewów 7,2% 12,6% 9,9% 7,8% 5,9% 9,2% 5,3% 4,5% ilość ha % zasiewów 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 4,0% 0,0% 0,0% 0,0% ilość ha % zasiewów 53,2% 11,8% 15,1% 29,1% 6,0% 12,5% 21,4% 15,1% ilość ha % zasiewów 0,0% 0,0% 0,1% 0,2% 0,4% 0,0% 1,5% 0,1% ilość ha % zasiewów 0,0% 0,6% 0,2% 0,1% 0,3% 0,3% 0,5% 0,0% Łąki % łąk w strukturze użytków rolnych 6,2% 17,6% 18,6% 8,8% 10,5% 19,5% 6,3% 12,8% Pastwiska % pastwisk w strukturze użytków rolnych 8,0% 7,0% 5,1% 10,7% 7,2% 9,0% 9,4% 6,7% Sady % sadów w strukturze użytków rolnych 1,8% 0,6% 0,9% 0,4% 0,4% 0,1% 0,3% 0,3% Użytki rolne ogółem ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie

182 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 182 Zbo a zajmuj wi kszo, bo od 54,6% do 72,4% ca o ci powierzchni zasiewów (63,6% powierzchni zasiewów w powiecie, tj. prawie ha). Jedynie w gminie Ko cierzyna udzia zbó w powierzchni zasiewów jest mniejszy i wynosi 35,3% powierzchni zasiewów. Dominuje uprawa yta (19,5% powierzchni zasiewów), uzupe niona przez mieszanki zbo owe (15,5% powierzchni zasiewów). Pozosta e zbo a (pszenica, j czmie, owies, pszen yto, gryka) nie przekraczaj 10% powierzchni zasiewów. Uzupe nieniem s uprawy ro lin okopowych (ziemniaków, buraków cukrowych i pastewnych, brukwi), zajmuj ce w powiecie 9% powierzchni upraw, tj ha, od 7,1% do 11,3% powierzchni upraw w poszczególnych gminach (jedynie w mie cie Ko cierzyna mniej, bo 4,3% powierzchni zasiewów). Analogicznie ro liny pastewne (motylkowe drobnonasienne, str czkowe na zielonk, kukurydza) zajmuj od 4,5% do 12,6% powierzchni zasiewów w poszczególnych gminach (7% powierzchni zasiewów w powiecie, tj ha). Ro liny str czkowe (peluszka, ubin, bobik, groch i inne) s uprawiane na znikomej cz ci powierzchni upraw (460 ha, tj. 1,1% powierzchni upraw), w poszczególnych gminach od 0% do 2,8%. Uprawa ro lin przemys owych praktycznie nie wyst puje. Jedynym wyj tkiem jest uprawa rzepaku (230 ha) w gminie Liniewo. Warzywa gruntowe zajmuj powierzchni 94 ha upraw, w poszczególnych gminach: w gminie Nowa Karczma 35 ha; w gminie Liniewo 20 ha; w gminie Dziemiany - 15 ha; w gminie Karsin 10 ha; w gminie Ko cierzyna 7 ha; w gminie Lipusz 5 ha; w gminie Stara Kiszewa 2 ha. Z upraw innych ro lin na uwag zas uguj truskawki, których powiat jest znacz cym producentem ( cznie 160 ha, stanowi ce 0,33 powierzchni u ytków rolnych i 0,41% powierzchni zasiewów). Powierzchnia upraw w poszczególnych gminach powiatu wynosi odpowiednio:

183 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 183 w gminie Nowa Karczma 100 ha (63% upraw w powiecie); w gminie Liniewo 25 ha (16% upraw w powiecie); w gminie Ko cierzyna 20 ha (13% upraw w powiecie); w gminie Stara Kiszewa 10 ha (6% upraw w powiecie); w gminie Karsin 5 ha (3% upraw w powiecie). Statystyki dotycz ce produkcji truskawek w skali województwa wskazuj na znaczny wzrost produkcji, przy jej jednoczesnym rozdrobnieniu (przeci tna powierzchnia plantacji w skali województwa wynosi a w roku ,83 ha). W mie cie Ko cierzyna zdecydowanie wy szy jest odsetek upraw pozosta ych, wynikaj cy z du ej ilo ci gruntów od ogowanych (270 ha, stanowi cych 38,8% powierzchni ca kowitej upraw). ki stanowi od 6,2% do 19,5% powierzchni u ytków rolnych, w skali powiatu, zajmuj c ha powierzchni u ytków rolnych. Najwi cej % udzia u k jest w gminach: Dziemiany, Karsin, Lipusz (17,6 19,5%), a najmniej w gminach: Ko cierzyna (miasto i gmina) oraz Nowa Karczma (od 6,2% do 8,8%). Pastwiska zajmuj w powiecie ha, tj. 8% powierzchni u ytków rolnych. Ich udzia w poszczególnych gminach jest do wyrównany, od 5,1% w gminie Karsin do 10,7% w gminie Ko cierzyna. Sady zajmuj znikom powierzchni 220 ha (nieca e 0,5% powierzchni u ytków rolnych). W poszczególnych gminach ich udzia kszta tuje si od 1,8% (miasto Ko cierzyna) do 0,1% (gmina Lipusz) i wynosi od 2 do 54 ha na gmin. Pod wzgl dem pog owia zwierz t gospodarskich Powiat Ko cierski przewy sza redni wojewódzk pod wzgl dem liczby byd a i koni w stosunku do powierzchni u ytków rolnych. Pog owie trzody chlewnej jest podobne do przeci tnej w województwie, a liczba drobiu jest ni sza od przeci tnej (dane z roku 2002). Tabela 74 przedstawia liczb zwierz t gospodarskich w poszczególnych gminach Powiatu.

184 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 184 Tabela 74. Pog owie zwierz t gospodarskich w gminach Powiatu Ko cierskiego Miasto Kościerzyna Gmina Dziemiany Gmina Karsin Gmina Kościerzyna Gmina Liniewo Gmina Lipusz Gmina Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa Razem Bydło W tym krowy mleczne Trzoda chlewna Drób liczba sztuk % pogłowia 0,4% 7,2% 23,9% 15,5% 8,2% 5,9% 16,3% 22,5% 100% liczba sztuk % pogłowia 0,3% 10,1% 18,5% 17,2% 6,7% 7,1% 20,8% 19,3% 100% liczba sztuk % pogłowia 0,3% 5,0% 16,6% 37,7% 6,6% 1,1% 18,1% 14,5% 100% liczba sztuk % pogłowia 6,3% 5,7% 23,0% 17,2% 20,7% 4,6% 11,5% 10,9% 100% liczba sztuk Konie % pogłowia 1,1% 9,1% 13,7% 5,1% 12,6% 1,1% 43,4% 13,7% 100% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009). Wykresy przedstawiaj pog owie poszczególnych grup zwierz t gospodarskich w gminach Powiatu Ko cierskiego. Wykres 23. pog owie byd a w gminach Powiatu Ko cierskiego Miasto Kościerzyna Gmina Dziemiany Gmina Karsin Gmina Kościerzyna Gmina Liniewo Gmina Lipusz Gmina Nowa Karczma Gmina Stara Kiszewa byd o w tym krowy mleczne ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009).

185 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 185 Najwi ksze pog owie byd a znajduje si w gminach: Karsin i Stara Kiszewa (odpowiednio sztuk i sztuk). Wi ksze stada znajduj si równie w gminach Ko cierzyna i Nowa Karczma (po ok sztuk). W gminach: Liniewo, Dziemiany i Lipusz stada licza po ok szt. Liczba krów mlecznych wynosi we wszystkich gminach oko o 15-30% ogólnej liczby sztuk byd a. Wykres 24. pog owie trzody chlewnej w gminach Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009). Najwi ksze pog owie trzody chlewnej znajduje si w gminie Ko cierzyna (ponad sztuk, tj. blisko 40% ca ego pog owia trzody chlewnej w powiecie). Od oko o do sztuk jest hodowanych w gminach: Nowa Karczma, Karsin i Stara Kiszewa. W gminie Liniewo i Dziemiany znajduj si znacznie mniejsze ilo ci trzody chlewnej, a w gminie Lipusz tylko nieca e 750 sztuk.

186 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 186 Wykres 25. pog owie drobiu w gminach Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009). Drób hodowany jest na terenie ca ego powiatu. Najwi cej ok sztuk w gminie Karsin, a wi ksze ilo ci 15 do tak e w gminach Ko cierzyna i Liniewo. W gminach Nowa Karczma i Stara Kiszewa jest po ok szt. drobiu, a najmniej, po 4 5 tysi cy, mie cie Ko cierzyna, gminach Dziemiany i Lipusz. Wykres 26. pog owie koni w gminach Powiatu Ko cierskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie danych O rodka Doradztwa Rolniczego w Ko cierzynie (2009).

187 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 187 Pog owie koni jest nawi ksze w gminie Nowa Karczma (43% ogólnej liczby w powiecie). W pozosta ych gminach liczba koni jest mniejsza, od 10 w mie cie Ko cierzyna i gminie Lipusz po sztuk w pozosta ych gminach powiatu Dost pno komunikacyjna Dost pno komunikacyjna gmin powiatu zosta a szczegó owo omówiona w rozdziale 3. Przeanalizowany zosta m.in. redni czas dojazdu do Ko cierzyny oraz aglomeracji Trójmiejskiej samochodem osobowym oraz komunikacj publiczn autobusem i poci giem. Z przeprowadzonej analizy wynika, e najlepsz dost pno do o rodka regionalnego (miasta Ko cierzyna) maj gminy pó nocnej cz ci powiatu. Najgorsza pod tym wzgl dem jest sytuacja gminy Karsin. Dost pno zewn trzna (do Aglomeracji Trójmiejskiej) uwarunkowana jest przede wszystkim odleg o ci. Ogólna dost pno jest rednia, przy czym najlepsza sytuacja pod tym wzgl dem jest w gminach Nowa Karczma, Liniewo i Ko cierzyna oraz dla Miasta Ko cierzyna, które po o one s bli ej aglomeracji, znajduj si tu dogodne po czenia drogowe oraz liczne kursy autobusów. Znacznie gorsza w tym wzgl dzie jest sytuacja gmin Lipusz i Dziemiany, a najgorsza gminy Karsin, której wyra nie zagra a marginalizacja pod wzgl dem dost pno ci transportowej w relacjach z aglomeracj. Po czenia kolejowe nie s wystarczaj ce praktycznie dla ca ego powiatu z uwagi na du y czas dojazdu do Trójmiasta i brak po czenia z Gdyni. Jednocze nie potencja linii kolejowych nie jest wykorzystany, a jej rozwój ma du e znaczenie m.in. dla s abiej dost pnych gmin po udniowych i zachodnich (Karsin, Dziemiany, Lipusz) Planowanie strategiczne Planowanie strategiczne w gminach powiatu dotyczy szeregu dokumentów ogólnych i szczegó owych, których posiadanie jest obowi zkowe i wynika z przepisów prawa, lub nieobowi zkowe i wynika z wizji dzia ania samorz du. Analiza istniej cych dokumentów planistycznych pokazuje zró nicowany stan posiadania dokumentów przez gminy powiatu, przedstawiony w tabeli 75.

188 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 188 Lp. Gmina Tabela 75. Dokumenty planistyczne posiadane przez gminy Powiatu Ko cierskiego (w nawiasie rok obowi zywania) Miasto Kościerzyna Dziemiany Karsin Kościerzyna Liniewo Lipusz Nowa Karczma Stara Kiszewa Strategia Rozwoju Gminy Plan Rozwoju Lokalnego Plan Gosp. Odpadami Program Ochrony rodowiska Gminny Program Ochrony Zabytków TAK (2010) WPI TAK (2015) TAK (2013) TAK (2011) TAK (2011) TAK (2012) NIE TAK TAK TAK (2015) NIE TAK (2015) (2012) NIE TAK TAK TAK NIE TAK (2008) (2011) (2013) NIE TAK TAK TAK (2011) NIE TAK (2013) (2011) (2013) TAK TAK TAK TAK (2015) NIE TAK (2020) (2013) (2015) (2013) NIE TAK NIE NIE NIE TAK (2013) (2013) NIE NIE TAK TAK (2011) NIE TAK (2011) (2012) NIE TAK (-) TAK TAK (2013) NIE TAK (2011) (2012) ród o: opracowanie w asne w oparciu o dane przekazane przez gminy (2010 r.) Spo ród gmin powiatu jedynie gmina Liniewo i miasto Ko cierzyna posiadaj strategi rozwoju. Wszystkie gminy, poza gmin Nowa Karczma, posiadaj Plany Rozwoju Lokalnego. Dokumenty zwi zane z gospodark odpadami posiadaj wszystkie gminy poza gmin Lipusz. Natomiast program ochrony zabytków posiada jedynie miasto Ko cierzyna, lecz jego horyzont czasowy ko czy si w roku Wszystkie gminy posiadaj wieloletnie plany inwestycyjne, przewa nie o horyzoncie czasowym Finanse gmin Powiatu Ko cierskiego Podstawowymi warto ciami s u cymi porównaniu stanu finansów publicznych gmin, wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego, s : dochody i wydatki bud etów gmin oraz wydatki inwestycyjne ogó em i w przeliczeniu na 1 mieszka ca, uzupe nione o wysoko wska ników zad u enia poszczególnych gmin w roku 2009 oraz prognoz zad u enia w roku Powy sze wska nki obrazuj przysz e mo liwo ci inwestycyjne gmin oraz wzgl dny i bezwzgl dny poziom dochodów i wydatków.

189 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 189 Za rok odniesienia przyj to rok 2008, za który dost pne s najnowsze dane GUS dotycz ce finansów publicznych. wska ników finansowych gmin. Tabela 76 prezentuje zestawienie podstawowych Tabela 76. Zestawienie podstawowych danych dotycz cych finansów gmin Powiatu Ko cierskiego Jednostka administracyjna Powiat kościerski (suma / średnia) Ogółem (tys. zł) Miasto Kościerzyna Dochody W tym dochody własne Na 1 mieszkańca (zł) w tym własne Wydatki (ogółem) Ogółem (tys. zł) Na 1 mieszkańca (zł) Wydatki W tym wydatki inwestycyjne Ogółem (tys. zł) (39%) (1 067) (47%) (1 212) Na 1 mieszkańca (zł) 458 (17,92%) 477 (20,68%) Gmina Dziemiany (27%) (771) Gmina Karsin (31%) (843) Gmina Kościerzyna (51%) (1 389) Gmina Liniewo (28%) (747) Gmina Lipusz (29%) (890) Gmina Nowa Karczma (28%) (797) Gmina Stara Kiszewa (30%) (850) (20,92%) 345 (12,23%) 385 (15,96%) 234 (8,94%) 903 (28,99%) 492 (17,02%) 459 (16,90%) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (dane za rok 2008) oraz informacji uzyskanych w poszczególnych gminach (wysoko i prognoza wska ników zad u enia) Dochody poszczególnych gmin w przeliczeniu na mieszka ca s w gminach powiatu ko cierskiego do porównywalne i przeci tnie wynosz (w odniesieniu do roku 2008) z / osob, co stanowi minimalnie wi cej ni rednia w województwie pomorskim. S one równie do porównywalne w poszczególnych gminach, poniewa rozpi to mi dzy najbogatsz a najbiedniejsz pod wzgl dem dochodów na 1 mieszka ca gmin wynosi 520 z (ok. 20%). Najni sze dochody w przeliczeniu na jednego mieszka ca osi ga Miasto Ko cierzyna (2 562 z /os) ale jednocze nie s to najwy sze dochody w kwotach bezwzgl dnych (ponad 59 milionów z otych).

190 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 190 Natomiast najwy sze dochody na jednego mieszka ca ma gmina Lipusz (3 082 z /os), ale jednocze nie s to w liczbach bezwzgl dnych z uwagi na ma liczb mieszka ców gminy dochody najni sze, bo tylko 10,7 miliona z otych. Wykresy 27 oraz 28 pokazuj rozpi to dochodów w poszczególnych gminach w przeliczeniu na 1 mieszka ca oraz w warto ciach bezwzgl dnych (z ). Wykres 27. Zestawienie dochodów gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Po cierskiego (w tysi cach z, za rok 2008) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Wykres 28. Zestawienie dochodów gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Po cierskiego w przeliczeniu na 1 mieszka ca (w z za rok 2008) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008)

191 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 191 W porównaniu do redniej w województwie pomorskim (2 692 z / osob ), dochody w powiecie ko cierskim w przeliczeniu na 1 osob s nieco wy sze (2 709 z / osob ). Dochody gmin b d jednak rozk ada si odmiennie, je eli uwzgl dni si ich struktur, szczególnie udzia dochodów w asnych w ca o ci dochodów gminy. Dochody w asne pochodz z podatków, op at i cz ci podatku PIT i CIT p aconego przez mieszka ców i firmy dzia aj ce na terenie gminy i stanowi jeden z wyznaczników rozwoju gospodarczego i rzeczywistej zamo no ci gminy. Wykres 29 przedstawia udzia dochodów w asnych w dochodach gmin Powiatu Ko cierskiego oraz bezwzgl dn wysoko dochodów w asnych poszczególnych gmin. Wykres 29. Zestawienie proporcji dochodów w asnych w dochodach gminy ogó em dla gmin Powiatu Ko cierskiego (w % dla roku 2008) 47% 51% 27% 31% 28% 29% 28% 30% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Najwy szy udzia dochodów w asnych w bud ecie gminy (odpowiednio 51% oraz 47%) maj gminy: Ko cierzyna i Miasto Ko cierzyna. Jednocze nie jest to wska nik równy lub wy szy od przeci tnej w województwie pomorskim, jaka wynosi 47%. Natomiast w przypadku pozosta ych sze ciu gmin powiatu te wska niki s znacznie ni sze od warto ci przeci tnej w województwie i jednocze nie porównywalne ze sob. Wynosz od 27% w przypadku gminy Dziemiany do 31% w przypadki gminy Karsin. W przeliczeniu na warto ci bezwzgl dne warto dochodów w asnych poszczególnych gmin przedstawia si nast puj co (wykres 30).

192 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 192 Wykres 30. Porównanie wysoko ci dochodów w asnych dla gmin Powiatu Ko cierskiego (tys. z ) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Najwy sze dochody w asne (blisko 28 milionów z rocznie) osi ga Miasto Ko cierzyna. Gmina Ko cierzyna osi ga pona 19 milionów z otych. Pozosta e gminy osi gaj znacznie ni sze dochody w asne, od 3 mln w przypadku gminy Lipusz do 5,4 miliona w przypadku gminy Stara Kiszewa. Pokazuje to du dysproporcje pomi dzy zamo no ci gmin: Ko cierzyna i Miasto Ko cierzyna a pozosta ymi gminami. Porównanie dochodów w asnych w przeliczeniu na 1 mieszka ca daje odmienne wyniki ni zestawienie ogólnych dochodów gmin. Przeci tna dla powiatu ko cierskiego wynosi z i jest znacznie wy sza ni przeci tna w województwie, tj. 790 z na mieszka ca. Podobnie jak przy poprzednim porównaniu, najwy sze dochody w asne osi gaj w przeliczeniu na 1 mieszka ca gmina Ko cierzyna (1 389 z /os.), czyli blisko dwukrotnie wi cej ni przeci tna w województwie, oraz Miasto Ko cierzyna (1 212 z /os.). Pozosta e gminy osi gaj od 771 do 850 z dochodów w asnych na osob, czyli s to dochody podobnej wysoko ci lub minimalnie wy sze ni rednia w województwie pomorskim. Zestawienie tych dochodów znajduje si na wykresie 31.

193 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 193 Wykres 31. Zestawienie dochodów w asnych wchodz cych w sk ad Powiatu Po cierskiego w przeliczeniu na 1 mieszka ca (w z ) ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Wydatki gmin s zbli one do poziomu ich dochodów, co oznacza, e bud ety gmin s stosunkowo zbilansowane. W roku 2008 pi gmin Powiatu Ko cierskiego odnotowa y nadwy k bud etow (najwi ksz, bo odpowiednio 12,81% oraz 10,96% gmina i miasto Ko cierzyna). Niewielki deficyt odnotowa y trzy gminy, odpowiednio Nowa Karczma (2,48%), Karsin (1,98%) oraz Lipusz (1,07%). Wykres 32. Zestawienie wydatków gmin wchodz cych w sk ad Powiatu Ko cierskiego z podzia em na wydatki inwestycyjne i pozosta e (w tysi cach z ) Wydatki inwestycyjne Wydatki pozostałe ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008)

194 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 194 Wydatki porównywanych gmin wynosz przeci tnie z / osob i s bardziej zró nicowane od dochodów, poniewa ró nica pomi dzy wydatkami na 1 mieszka ca dla gminy, która wydaje w przeliczeniu na 1 mieszka ca najmniej pieni dzy (Miasto Ko cierzyna, z / osob ) w porównaniu do gminy o najwy szych wydatkach (gmina Lipusz, z / osob ) wynosi 807 z. Wydatki te s ni sze o 173 z na osob ni wynosi przeci tna w w województwie pomorskim (2 729 z / osob ). Wykres 33. Porównanie wydatków oraz wydatków inwestycyjnych gmin Powiatu Ko cierskiego (w z / osob ) Wydatki inwestycyjne Wydatki pozostałe ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Najbardziej aktywn polityk inwestycyjn prowadzi gmina Lipusz, która w roku 2008 przeznaczy a cznie blisko 29% swoich wydatków na inwestycje. Najmniej inwestuj gminy: Liniewo oraz Karsin, bo odpowiednio 8,94 oraz 12,23% wydatków z roku 2008 zosta o przeznaczonych na inwestycje.

195 STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ZIEMI KOŚCIERSKIEJ NA LATA CZĘŚĆ I. DIAGNOZA SYTUACJI WYJŚCIOWEJ 195 Wykres 34. Porównanie % wydatków inwestycyjnych do ca o ci wydatków w roku 2008 w gminach Powiatu Ko cierskiego 28,99% 20,68% 20,92% 17,92% 15,96% 12,23% 8,94% 17,02% 16,90% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS (2008) Dodatkowym wska nikiem, jaki zosta wzi ty pod uwag przy analizie finansów publicznych gmin, jest wska nik zad u enia, pokazuj cy, w jakim stopniu samorz d korzysta z finansowania zewn trznego (kredytów, po yczek i obligacji), w celu sfinansowania swoich wydatków. Tabela 77 pokazuje warto ci wska ników zad u enia poszczególnych gmin na koniec roku 2009 oraz prognoz zad u enia w roku 2013, mierzon jako % bud etu gminy. Lp. Tabela 77. Zad u enie w roku 2009 i prognoza zad u enia gmin Powiatu Ko cierskiego na rok 2013 Jednostka administracyjna Wskaźnik zadłużenia budżetu gminy Wskaźnik spłaty zadłużenia gminy Miasto Kościerzyna 36,14% 30,59% 2,88% 8,36% 2 Gmina Dziemiany 24,87% 13,33% 3,61% 4,00% 3 Gmina Karsin 22,31% 5,66% 5,41% 5,76% 4 Gmina Kościerzyna - 11,00% Gmina Liniewo 29,88% 18,42% 1,72% 2,10% 6 Gmina Lipusz 10,26% 4,83% 2,63% 2,74$ 7 Gmina Nowa Karczma 24,79% 9,14% 5,33% 5,61% 8 Gmina Stara Kiszewa 16,31% 4,27% 10,12% 3,60% 9 Powiat Kościerski 51,38% 32,94% 7,23% 6,81% ród o: opracowanie w asne na podstawie danych otrzymanych z gmin