KOMISJA DS. EKONOMICZNYCH (DÓBR KOŚCIELNYCH)

Transkrypt

1 KOMISJA DS. EKONOMICZNYCH (DÓBR KOŚCIELNYCH) I. Aktualna sytuacja w Archidiecezji Poznańskiej 1. Kościół od początku swego istnienia posiadał dobra doczesne, traktowane jako dar BoŜy, które zapewniały mu niezaleŝność, zwalniały od konieczności szukania pomocy u innych. Początkowo były to dobra ruchome, pochodzące z dobrowolnych ofiar wiernych, jak chleb, wino, oliwa, dobra natury z tytułu pierwocin (primitiae) i dziesięcin (decimae). Z czasem Kościół dysponował nieruchomościami, jakimi były miejsca kultu, budynki, cmentarze, grunty. 2. Z misji Kościoła wynika konieczność posiadania środków materialnych do godnego sprawowania kultu BoŜego, do zapewnienia odpowiedniego utrzymania duchowieństwa, jak równieŝ do wykonywania dzieł świętego apostolstwa czy miłości, zwłaszcza wobec potrzebujących (PO nr 17). Celów tych bez odpowiednich zasobów materialnych nie dałoby się zrealizować w sposób właściwy. Kościół, podobnie jak poszczególni ludzie, wykonując swoje zadanie w warunkach ziemskich nie moŝe się obyć bez środków doczesnych. Kościół jednak posługuje się rzeczami doczesnymi w takim stopniu, w jakim wymaga ich właściwe mu posłannictwo. Kościół stosuje wszystkie i wyłącznie te środki, które zgodne są z Ewangelią i dobrem powszechnym według róŝnorodności czasu i warunków (KDK nr 76). 3. Z faktem posiadania dóbr doczesnych łączy się równieŝ troska o majątek kościelny. Troska ta powinna przejawiać się zwłaszcza w dbałości o budynki sakralne, cmentarze grzebalne oraz inne ruchome i nieruchome dobra kościelne. Nie moŝna zapominać, Ŝe gromadzenie dóbr materialnych oraz powiększanie ich zawsze winno być zgodne z ewangeliczną zasadą, która mówi, Ŝe najwaŝniejsze są wartości duchowe (por. Mt 16,26). 4. Podmiotami kościelnych dóbr doczesnych są: Archidiecezja Poznańska, 398 parafii oraz inne kościelne osoby prawne, a w szczególności: Kapituła Metropolitalna czyli Katedralna w Poznaniu, Kapituła Kolegiacka w Poznaniu, Kapituła Kolegiacka w Środzie Wlkp., Kapituła Kolegiacka w Lesznie, Kapituła Kolegiacka w Szamotułach, Arcybiskupie Seminarium Duchowne w Poznaniu, Caritas Archidiecezji Poznańskiej, Zakład Opiekuńczo-Wychowawczy Caritas Poznańska, Akcja Katolicka, Katolickie Stowarzyszenie MłodzieŜy. W Archidiecezji Poznańskiej działa takŝe Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, która jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością i kieruje się obowiązującymi przepisami prawa handlowego. 5. W ramach kaŝdej kościelnej osoby prawnej jest sprawowany zarząd jej dobrami i kaŝda z tych osób ma własny budŝet. 6. Archidiecezja Poznańska posiada osobowość prawną takŝe w rozumieniu prawa cywilnego (zob. Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP ). W rozumieniu tej ustawy ustawy równieŝ kaŝda parafia posiada osobowość prawną. Wszystkie nieruchomości naleŝące do Archidiecezji Poznańskiej i poszczególnych parafii zapisane są w księgach wieczystych właściwych im Sądów Rejonowych. Na mocy tej 1

2 ustawy Archidiecezja Poznańska oraz niektóre parafie odzyskały część nieruchomości zabranych im z naruszeniem prawa przez Państwo Polskie (na podstawie Ustawy z dnia 20 III 1950 roku o dobrach martwej ręki ). Proces rewindykacyjny rozpoczęty w 1990 roku jest jeszcze w toku. Zarządzanie dobrami doczesnymi Archidiecezji Poznańskiej. 7. Zarządzanie dobrami doczesnymi Archidiecezji Poznańskiej naleŝy do Arcybiskupa Metropolity Poznańskiego. W odniesieniu do nieruchomości, przedmiotem troski zarządcy są przede wszystkim katedra, następnie kościoły i kaplice na terenie Archidiecezji Poznańskiej, budynki i budowle archidiecezjalne oraz ruchomości znajdujące się w tych obiektach. Ponadto Arcybiskup Poznański nadzoruje zarząd wszystkich dóbr, naleŝących do podległych mu kościelnych osób prawnych. 8. Arcybiskupowi Metropolicie Poznańskiemu w zarządzaniu dobrami doczesnymi Archidiecezji Poznańskiej pomaga Ekonom Archidiecezjalny, który odpowiada za realizację budŝetu rocznego, uchwalonego przez Radę ds. Ekonomicznych Archidiecezji Poznańskiej i zatwierdzonego do realizacji przez Arcybiskupa Poznańskiego. Ekonom Archidiecezjalny, w imieniu Archidiecezji i na podstawie pełnomocnictwa notarialnego, zawiera stosowne umowy z kontrahentami umoŝliwiające czerpanie poŝytków z nieruchomości naleŝących do Archidiecezji Poznańskiej. Najczęściej zawierane są umowy dzierŝawy gruntów rolnych oraz umowy najmu lokali mieszkalnych i uŝytkowych. 9. Przychody Archidiecezji Poznańskiej stanowią: a) świadczenia nałoŝone na parafie, zgodnie z kan KPK. Wysokość szczegółowych świadczeń w postaci daniny diecezjalnej podawana jest kaŝdego roku w dekrecie Arcybiskupa Poznańskiego, b) przychody z tytułu dzierŝawy i najmu nieruchomości naleŝących do Archidiecezji (grunty, lokale uŝytkowe i mieszkalne), c) przychody z tytułu alienacji nieruchomości: stanowiących własność hipoteczną Archidiecezji w całości, a z naleŝących do parafii i innych kościelnych osób prawnych w określonej części kwoty uzyskanej ze sprzedaŝy, d) subwencje, dotacje, darowizny, spadkobranie, e) inne okazjonalne przychody, jak na przykład zbiórki ogłaszane przez Arcybiskupa Poznańskiego, f) udział w zyskach Drukarni i Księgarni św. Wojciecha Sp. z o. o. 10. Rozchody Archidiecezji Poznańskiej stanowią wydatki na: a) działalność duszpasterską i ewangelizacyjną w Archidiecezji oraz inne ewentualne wydatki związane ze szczególnymi wydarzeniami archidiecezjalnymi, b) pomoc dla kapłanów chorych i znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, c) pomoc dla kapłanów pracujących na misjach d) stypendia dla kapłanów skierowanych na studia specjalistyczne, e) ofiary na rzecz Kościoła powszechnego, f) utrzymanie katedry oraz na prace remontowo-konserwatorskie i modernizacyjne w niej przeprowadzane, g) utrzymanie i prace remontowe Kościołów, kaplic i budynków naleŝących do Archidiecezji, 2

3 h) utrzymanie centralnych instytucji Archidiecezji: Archiwum Archidiecezjalnego, Muzeum Archidiecezjalnego, Sądu Metropolitalnego, Kurii Metropolitalnej, w tym takŝe na wynagrodzenie pracowników tych instytucji, i) dofinansowanie: Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu, Wydziału Teologicznego UAM w Poznaniu, Domu KsięŜy Emerytów, j) archidiecezjalne inwestycje budowlano-remontowe, k) ubezpieczenie nieruchomości archidiecezjalnych; l) dofinansowanie tych parafii, które wznoszą nowe budowle sakralne lub przeprowadzają kosztowne remonty. 11. Świadczenia finansowe na cele archidiecezjalne, które pochodzą z parafii, przekazywane są do kasy Kurii Metropolitalnej lub na jej konto bankowe. Świadczenia finansowe na cele ogólnokościelne dokonywane są za jej pośrednictwem lub bezpośrednio do beneficjentów. Zarządzanie dobrami doczesnymi parafii 12. Zarządzanie dobrami doczesnymi parafii naleŝy do proboszcza. Przedmiotem troski zarządcy jest przede wszystkim kościół parafialny, kaplice filialne, budynki i budowle parafialne oraz cmentarz grzebalny (lub cmentarze grzebalne). Wszystkie nieruchomości naleŝące do parafii zapisane są w księgach wieczystych. Ruchomości natomiast są zarejestrowane w księdze inwentarzowej parafii. 13. Na mocy Statutu Parafialnej Rady Ekonomicznej zatwierdzonego przez Arcybiskupa Poznańskiego w dniu 25 września 2002 roku w parafiach naleŝących do naszej Archidiecezji są powoływane Parafialne Rady Ekonomiczne. Zadaniem PRE jest pomoc proboszczowi w administrowaniu majątkiem parafialnym. Składa się ona z katolików świeckich, cieszących się dobrą sławą, mieszkających na terenie parafii i zorientowanych w problemach ekonomicznofinansowych. 14. Zarządcy parafii zawierają stosowne umowy z kontrahentami, które umoŝliwiają im czerpanie poŝytków z nieruchomości naleŝących do parafii. Umowy te są zatwierdzane przez Kurię Metropolitalną. Najczęściej zawierane są umowy dzierŝawy gruntów rolnych oraz umowy najmu lokali mieszkalnych i uŝytkowych. 15. Na przychody parafii składają się: a) wszystkie ofiary (kolekty, zbiórki oraz ewentualne nadwyŝki z tzw. daniny diecezjalnej) składane przez wiernych przy kaŝdej okazji (z wyjątkiem stypendiów mszalnych i iura stolae ), b) ofiary kolędowe według ustalonych zasad określonych dekretem Arcybiskupa Poznańskiego, c) subwencje, dotacje, darowizny, spadkobranie, d) zyski z tytułu posiadanych nieruchomości (czynsz dzierŝawny i najmu), e) zyski z działalności gospodarczej, o ile taką działalność parafia prowadzi. 16. Rozchody parafii stanowią wydatki na: a) organizowanie kultu BoŜego, 3

4 b) prowadzenie dzieł apostolskich i charytatywnych, c) płace pracowników świeckich, d) utrzymanie kościoła, kaplic, cmentarza, budynków i budowli parafialnych, e) inwestycje, remonty i konserwacje, f) koszty administracyjne, g) ubezpieczenie majątku parafialnego, h) cele archidiecezjalne i ogólnokościelne. 17. W przypadku powaŝnych trudności finansowych parafie zwracają się do Kurii Metropolitalnej o dofinansowanie ze środków Archidiecezji Poznańskiej. 18. Zarządcy nie mogą w imieniu parafii, bez pisemnej zgody Arcybiskupa Poznańskiego, zaciągać jakichkolwiek poŝyczek czy kredytów. 19. Zarządcom w prowadzeniu rozliczeń finansowych pomocne są konta bankowe, do których załoŝenia zostały zobowiązane parafie liczące ponad 1000 wiernych. Trudności w zarządzie kościelnymi dobrami doczesnymi 20. Archidiecezja Poznańska jako osoba prawna - nie ma jeszcze uporządkowanych wpisów we wszystkich księgach wieczystych. Nie wszystkie teŝ parafie mają uporządkowane wpisy w księgach wieczystych. Dotyczy to zarówno nowych numerów ksiąg wieczystych, jak i wpisów w dziale II określających prawidłową nazwę właściciela. Istnieją zaniedbania polegające na braku spójności dokumentacji geodezyjnej nieruchomości i ksiąg wieczystych. W uporządkowaniu tego stanu rzeczy pomagają wizytacje kanoniczne parafii. 21. Wszystkie ruchomości naleŝące do parafii są zawarte w spisach, tj. księgach inwentarzowych. Spisy te są konieczne i powinny być sporządzone w całości oraz aktualizowane. W 2004 roku została przygotowana i wprowadzona do uŝytku w Archidiecezji Poznańskiej nowa księga inwentarzowa (dekret Arcybiskupa Metropolity Poznańskiego z dnia 1 marca 2004 roku, N. 1332/2004). Nie wszystkie parafie, jak dotąd, wywiązały się z obowiązku dokonania spisu inwentarzowego majątku parafialnego. Taki spis ma duŝe znaczenie. Winno być oczywiste co jest własnością parafii czy diecezji, a co osobistym majątkiem proboszcza. Spis inwentarski ułatwia równieŝ przekazywanie zarządu parafią. SłuŜy takŝe temu, aby rzeczy wartościowe, zabytkowe były właściwie opisane, zarejestrowane, udokumentowane, zabezpieczone i ubezpieczone. 22. Zarządcy działający w imieniu parafii, mający na względzie troskę o jej nieruchomości, a jednocześnie moŝliwość czerpania z nich poŝytków, zawierają stosowne umowy z kontrahentami. Najczęściej zawierane są umowy dzierŝawy gruntów rolnych. W odniesieniu do budynków kościelnych zawierane są umowy najmu lokali mieszkalnych lub uŝytkowych, a takŝe umowy uŝyczenia. Wszystkie te umowy wymagają zatwierdzenia Kurii Metropolitalnej. Zdarza się jednak, Ŝe zarządca udostępnia grunty parafialne czy nieruchomości zabudowane wyłącznie na podstawie umowy ustnej. Taki stan rzeczy powoduje bardzo duŝe ryzyko związane z prawem zasiedzenia przez osoby władające tym dobrem. 23. Zarządzanie parafiami związane jest równieŝ z prowadzeniem prac inwestycyjnych polegających na przeprowadzaniu remontów nieruchomości, takich jak: obiekty sakralne, domy 4

5 katolickie, plebanie, salki duszpasterskie, budynki gospodarcze. Niejednokrotnie są to dość duŝe inwestycje, wymagające środków finansowych przekraczających moŝliwości parafii. Z tego względu, choć dotąd w nielicznych przypadkach, zarządcy decydują się na zaciąganie kredytów bankowych lub poŝyczek, co wymaga pisemnej zgody Kurii Metropolitalnej. 24. Zarządcy dobrami mają niekiedy trudności w przygotowywaniu inwestycji. Najpierw dotyczy to odpowiedniego przygotowania wniosków oraz pozyskania dokumentów wynikających z prawa budowlanego, wymagań i nadzoru konserwatorskiego w przypadku obiektów zabytkowych. 25. Zarząd obejmuje równieŝ czynności związane z nabywaniem i zbywaniem dóbr przez: a) spadkobranie na podstawie testamentu, b) darowizny w formie pienięŝnej i rzeczowej, c) kupno sprzedaŝ, d) ofiary. 26. Aby uniknąć nieprawidłowości przy zbywaniu nieruchomości naleŝących do parafii wymagana jest zgoda Kurii Metropolitalnej. Niekiedy zamiar zbycia nieruchomości jest podyktowany nieuzasadnionymi powodami, takimi jak: a) brak poczucia odpowiedzialności za majątek parafialny, b) przekonanie zarządcy, Ŝe nowy właściciel uporządkuje teren parafialny w zamian za jego pozyskanie, c) niechęć do podejmowania dodatkowych inicjatyw finansowych (np. dodatkowa zbiórka od wiernych lub pozyskanie środków finansowych poza parafialnych) na rzecz przeprowadzenia remontu czy inwestycji, d) uwzględnianie prywatnych powiązań zarządcy z uszczerbkiem dla parafii e) zbyt łatwe uleganie zarządców niezgodnym z prawdą argumentom o charakterze społecznym. 27. Przy zbywaniu nieruchomości nieprawidłowością jest przedwczesne ujawnianie informacji o realnej wartości nieruchomości potencjalnym nabywcom. 28. DuŜą nieprawidłowością w tej dziedzinie jest równieŝ brak znajomości planów zagospodarowania przestrzennego bądź ich studium. Pełniejsza wiedza pośredników w tym zakresie prowadzi do niekorzystnego zbycia danej nieruchomości. 29. Prowadzony przez Kurię Metropolitalną nadzór nad transakcjami kupna-sprzedaŝy nieruchomości, mający na celu zapobieŝenie powyŝszym nieprawidłowościom, postrzegany jest jako utrudnienie i nadmierna ingerencja w działania zarządcy. Opodatkowanie dóbr kościelnych i świadczenia publiczne 30. NaleŜne podatki od dóbr kościelnych i świadczenia publiczne płacone są przez poszczególne kościelne osoby prawne zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi. Ubezpieczenia 31. Majątek kościelnych osób prawnych jest ubezpieczony na podstawie stosownych umów poszczególnych kościelnych osób prawnych z ubezpieczycielami. Na terenie Archidiecezji 5

6 Poznańskiej najczęściej zawierane są tego rodzaju umowy z następującymi firmami ubezpieczającymi: PZU S.A.; WARTA S.A.; COMPENSA S.A.; TUW PROVISIO. Warunki ubezpieczenia ustalają zainteresowane strony. Nie wszystkie parafie były jednak objęte pełnym zakresem ubezpieczeń majątku parafialnego, tj. a) od ognia i innych Ŝywiołów, b) od kradzieŝy z włamaniem i rabunkiem, c) od odpowiedzialności cywilnej. 32. Archidiecezja Poznańska podjęła działania związane z ubezpieczeniem całego majątku kościelnego w ramach tzw. ubezpieczenia zbiorowego w powyŝszych zakresach. W związku z tym, w dniu 25 lipca 2005 roku, Archidiecezja Poznańska podpisała umowę ubezpieczenia zbiorowego całego majątku kościelnego z firmą ALLIANZ S.A. II. NAUCZANIE KOŚCIOŁA 33. Misja, jaką pełni Kościół, ma charakter religijny. Kościół jednak wypełniając swoją misję potrzebuje do jej realizacji równieŝ dóbr doczesnych. Posługuje się rzeczami doczesnymi w takim stopniu, w jakim wymaga tego właściwe mu posłannictwo, stosując tylko te środki, które zgodne są z Ewangelią i dobrem powszechnym. 34. Kościelne dobra doczesne mają ściśle określony cel. Wolno je Kościołowi posiadać, aby zapewnić godne sprawowanie kultu BoŜego, odpowiednie utrzymania duchowieństwa, jak równieŝ wykonywanie dzieł apostolstwa czy miłości, zwłaszcza wobec osób potrzebujących. Celów tych nie dałoby się często zrealizować bez odpowiednich zasobów materialnych. 35. Biblijne wskazanie: napełniajcie ziemię i czyńcie ją sobie poddaną" (Rdz 1,28) przypomina, Ŝe wszystkie rzeczy na świecie zostały stworzone dla człowieka i Ŝe otrzymał on za zadanie poznawać ich wartość swoim umysłem oraz przetwarzać je i doskonalić przez swoją pracę i dla swojego poŝytku. 36. Od samego początku istnienia Kościoła poczucie wspólnoty było w nim tak intensywne, Ŝe kaŝdy oddawał swoje dobra materialne, aby słuŝyły potrzebom wszystkich: śaden nie nazywał swoim tego, co posiadał, ale wszystko mieli wspólne (Dz 4,32). Nie oznacza to odrzucenia własności osobistej (prywatnej), wskazuje tylko na wielką wraŝliwość braterską i odpowiedzialność za drugiego człowieka. Stąd członkowie tej wspólnoty dzielili się wzajemnie posiadanymi dobrami, a zwłaszcza wspomagali ubogich. 37. Charakterystyczna jest postawa pierwszych uczniów Chrystusa: Ci wszyscy, co uwierzyli, przebywali razem i wszystko mieli wspólne. Sprzedawali majątki i dobra i rozdzielali je kaŝdemu według potrzeby (Dz 2,44-45). Dzieci Ojca niebieskiego potrafią dzielić się konkretnie i hojnie dobrami materialnymi z potrzebującymi. Dzielenie się jest obowiązkiem, od którego nie mogą uchylać się ludzie dobrej woli, a szczególnie uczniowie Chrystusa. Formy tego dzielenia się mogą być najrozmaitsze: od dobrowolnej słuŝby pełnionej z godną Ewangelii spontanicznością, od hojnych i nie tylko jednorazowych darów, pochodzących z tego, co nam zbywa, a czasami i z tego, co nam samym potrzebne, aŝ do pracy ofiarowanej bezrobotnemu czy temu, który bliski jest juŝ utraty wszelkiej nadziei. 38. Św. Paweł poucza Koryntian w kwestii wzajemnego obdzielania się dobrami nie tylko duchowymi, ale równieŝ doczesnymi (por. l Kor 12,26). Jest ono rezultatem Komunii Chrystusowej, 6

7 która staje się źródłem komunii wzajemnej. Apostoł zaleca przekazywać dobra doczesne ubogim jako swego rodzaju kompensatę, realizując się poprzez wymianę miłości między zamoŝnymi, którzy przekazują, i potrzebującymi, którzy przyjmują. Obdarowujący są równocześnie obdarowywani duchowo (por. 2 Kor 8,14). Proces ów słuŝy równowadze społeczeństwa oraz budowaniu wspólnoty Ciała - Kościoła, a przez to dwie strony, zespalane i utrzymywane w łączności (...), przyczyniają sobie wzrostu dla budowania siebie w miłości (Ef 4,16). Liczy się przy tym nie tyle wielkość datku, alehojność dającego. KaŜdy niech przeto postąpi tak, jak mu nakazuje jego własne serce, nie Ŝałując i nie czując się przymuszonym, albowiem radosnego dawcę miłuje Bóg (2 Kor 9,7). 39. Wolą Stwórcy jest, aby dobra ziemi słuŝyły wszystkim. Płodność całej ziemi powinna słuŝyć wszystkim (św. AmbroŜy, De Nabothe, VII, 33). 40. Bóg przeznaczył ziemię ze wszystkim, co ona zawiera, na uŝytek wszystkich ludzi i narodów tak, by dobra stworzone dochodziły do wszystkich w słusznej mierze, w duchu sprawiedliwości, której towarzyszy miłość" (KDK 69). 41. Dobrami doczesnymi są dobra materialne, zarówno nieruchome, zwane nieruchomościami, czyli grunty oraz budynki, jak i ruchome, zwane ruchomościami, czyli rzeczy nie stanowiące nieruchomości, np. przedmioty, sprzęty. Dobrami doczesnymi są teŝ dobra niematerialne, tzn. uprawnienia majątkowe, uznawane i chronione prawnie, np. prawo do uŝytkowania rzeczy cudzej na podstawie tytułu prawnego, prawo do świadczeń ze strony osób prawnie zobowiązanych, dobra niematerialne o charakterze intelektualnym. 42. Dobra doczesne określa się kościelnymi, jeśli stanowią własność kościelnej osoby prawnej. 43. Kościelne dobra doczesne dzielą się na: a) rzeczy święte, które przez poświęcenie lub błogosławieństwo zostały wyłączone z uŝytku świeckiego i przeznaczone wyłącznie do kultu religijnego; b) rzeczy zuŝywalne, których zwyczajny, wynikający z przeznaczenia poŝytek jest jednorazowy lub krótkotrwały i dlatego nie moŝe być zachowany po pierwszym uŝyciu (np. środki Ŝywności, opał) oraz rzeczy niezuŝywalne, które mimo uŝywania nadal zachowują swoją wartość ekonomiczną; c) rzeczy zamienne, które w umowach kupna-sprzedaŝy, ze względu na swoją wymierność obiektywną, mogą być wymienione na inne (np. pieniądze, zboŝe) oraz rzeczy niezamienne, których wartość ma charakter raczej indywidualny; d) rzeczy podzielne, które moŝna podzielić na więcej jednorodzajowych rzeczy bez naraŝania ich na utratę wartości (np. grunty nie zabudowane) oraz rzeczy niepodzielne, których podział bez utraty wartości jest niemoŝliwy (np. dzieła sztuki); e) rzeczy główne, które stanowią samoistną całość, oraz rzeczy podrzędne, które stanowią część składową innej rzeczy, dzieląc jej los; podrzędność jednych rzeczy względem drugich niekiedy sprawia, Ŝe mamy do czynienia z rzeczami głównymi i tzw. przynaleŝnościami; np. wyposaŝenie kościoła jest przynaleŝnością w stosunku do samego kościoła; f) rzeczy kosztowne, które mają znaczną wartość ze względów artystycznych lub historycznych bądź są sporządzone z drogiego materiału. 7

8 III. ZADANIA STOJĄCE PRZED ARCHIDIECEZJĄ POZNAŃSKĄ 44. NaleŜy pogłębiać poczucie odpowiedzialności wszystkich wierzących, zarówno duchownych jak i świeckich za Kościół, takŝe w jego ekonomicznym wymiarze poprzez uświadamianie i przypominanie, Ŝe: a) Kościół posiada wrodzone prawo domagania się od wiernych tego, co jest konieczne do osiągnięcia właściwych mu celów (por. kan oraz Nowe sformułowania przykazań kościelnych i wykładnia dla przykazania I i IV). b) Wierni mają obowiązek zaradzić potrzebom Kościoła, tak aby posiadał środki konieczne do sprawowania kultu BoŜego, prowadzenia dzieł apostolstwa oraz miłości, a takŝe do godziwego utrzymania szafarzy (por. kan. 222, 1). Obowiązek ten jest nałoŝony nie tylko na wiernych świeckich, lecz na wszystkich wiernych, takŝe na duchownych i osoby Ŝycia konsekrowanego, zwłaszcza gdy chodzi o ofiary na prowadzenie dzieł apostolstwa i miłosierdzia, a nawet na cele kultu BoŜego (np. budowa i utrzymanie kościołów). 45. Wszyscy, którzy na podstawie prawnego tytułu mają udział w zarządzie dobrami kościelnymi, nie są ich właścicielami, lecz jedynie ich zarządcami i uŝytkownikami i jako tacy zobowiązani są do szczególnej troski o powierzone im dobra. Mają oni wykonywać swoje obowiązki ze starannością dobrego gospodarza, a mianowicie podejmować wszystkie te czynności, które zmierzają do zachowania dóbr przed zniszczeniem, pomniejszeniem lub utratą, do ich pomnoŝenia, podniesienia wydajności oraz do zbierania dochodów i uŝywania ich według przeznaczenia. 46. Zarządcy kościelnych dóbr materialnych mają obowiązek działania zgodnie z przepisami prawa kościelnego oraz państwowego. 47. Stojące przed Archidiecezją Poznańską szczegółowe zadania dotyczące zarządzania doczesnymi dobrami kościelnymi oraz zasady ich realizacji określa Instrukcja zarządu doczesnymi dobrami kościelnymi stanowiąca Aneks nr 2. Wykaz dokumentów: Arcybiskup Poznański Dekret o obowiązku prowadzenia przez parafie nowej księgi inwentarzowej z dnia 1 marca 2004 roku, N. 1332/2004, Archiwum Kurii Metropolitalnej. GS Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, W: Sobór Watykański II Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 2002 Instrukcja dotycząca zabezpieczenia obiektów sakralnych przed włamaniem i kradzieŝą, a zwłaszcza ochronienia Najświętszego Sakramentu przed profanacją, MK nr 8/2004, s Konferencja Episkopatu Polski Nowe sformułowania przykazań kościelnych i wykładnia dla przykazania I i IV, w: Akta KEP nr 8, s. 33, Warszawa

9 KPK Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallottinum PO Sobór Watykański II, Dekret o posłudze i Ŝyciu prezbiterów Presbyterorum ordinis,w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznań Statut Parafialnej Rady Ekonomicznej w Archidiecezji Poznańskiej z dnia 25 września 2002 roku, N. 5556/2002, MK nr 9/2002, s Konstytucja RP z dnia 2 IV 1997 roku, w: Dz U 78/1997 poz Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28.VII.1993 r., w: Dz U 51/1998, poz Kodeks Cywilny, Kraków Ustawa z dnia 20 III 1950 roku o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego Dz U 9/1950, poz. 87 z późn. zm. Ustawa z dnia 6 VII 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece, Dz U 124/2001 poz Ustawa z dnia 17 V 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania Dz U 26/2000, poz. 319 z późn. zm. Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP z dnia 17 V 1989 roku Dz U 29/1989, poz. 154 z późn. zm. Ustawa z dnia 15 II 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz U 106/1993, poz. 482 z późn. zm. Ustawa z dnia 3 II 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych, Dz U 16/1995 poz. 78 z późn. zm. Ustawa z dnia 21 VI 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, Dz U 31/2005, poz.266. Ustawa z dnia 22 V 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej, Dz U 124/2003, poz Ustawa z dnia 16 IV 2004 roku o ochronie przyrody, Dz U 92/2004, poz Ustawa z dnia 16 IV 2004 roku o zmianie ustawy - prawo budowlane, Dz U 93/2004, poz

10 ANEKS 1 PODSTAWY PRAWNE ZARZĄDZANIA DOCZESNYMI DOBRAMI KOŚCIELNYMI I. Prawodawstwo kościelne. Prawo Kościoła do posiadania dóbr doczesnych. 1. Kościół katolicki na podstawie prawa wrodzonego, niezaleŝnie od władzy świeckiej, jest zdolny do nabywania i posiadania dóbr doczesnych, zarządzania nimi oraz dokonywania alienacji dla osiągnięcia właściwych sobie celów (por. kan ). Przyczyną zdolności majątkowej Kościoła jest nie władza świecka, lecz prawo wrodzone. Zdolność ta bowiem wynika z natury Kościoła ustanowionego przez Chrystusa; jest ona istotnie związana z organizacją i funkcjonowaniem Kościoła. Dzięki tej zdolności Kościół moŝe dobra doczesne nabywać (acquirere), posiadać (retinere), zarządzać nimi (administrare) i dokonywać alienacji (alienare). 2. Podmiotami zdolnymi do nabywania dóbr doczesnych, posiadania ich, zarządzania nimi i dokonywania alienacji zgodnie z prawem są: Kościół powszechny i Stolica Apostolska, Kościoły partykularne oraz kaŝda osoba prawna, zarówno publiczna jak i prywatna (por. kan. 1255). 3. Zdolność (capacitas) wymienionych podmiotów nie jest jednakowa. Zdolność Kościoła powszechnego, Stolicy Apostolskiej i Kościołów partykularnych wynika z prawa BoŜego, któremu zawdzięczają swoje ustanowienie. Natomiast zdolność kościelnych osób prawnych wynika z prawa kanonicznego, mocą którego istnieją. Zdolność tę moŝe regulować prawo powszechne, partykularne i własne, np. konstytucje. 4. Własność dóbr, pod najwyŝszą władzą Biskupa Rzymskiego, naleŝy do tej osoby prawnej, która te dobra nabyła zgodnie z prawem (por. kan oraz kan. 1273). 5. Własność dóbr oznacza prawo do wyłącznego korzystania z rzeczy i rozporządzania nią w sposób prawny i zgodnie z przeznaczeniem. Tego, komu takie prawo przysługuje, nazywa się właścicielem. Właścicielem dóbr doczesnych jest ta osoba prawna, która te dobra prawidłowo nabyła. PapieŜ na mocy najwyŝszej władzy ma nadzór nad doczesnymi dobrami Kościoła. RównieŜ biskup diecezjalny, pozostając pod władzą papieŝa, ma nadzór nad doczesnymi dobrami w Kościele partykularnym. 6. Wszystkie dobra doczesne, które naleŝą do całego Kościoła, Stolicy Apostolskiej bądź innych kościelnych osób prawnych, są dobrami kościelnymi i są zarządzane na podstawie kanonów księgi V Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku oraz własnych statutów (por. kan ). 7. Miano dóbr kościelnych przysługuje tylko dobrom doczesnym naleŝącym do całego Kościoła, Stolicy Apostolskiej i publicznych osób prawnych. Dobrami kościelnymi w ścisłym znaczeniu nie są dobra doczesne prywatnej osoby prawnej, a tym bardziej osób fizycznych. 10

11 8. Publicznymi osobami prawnymi są zespoły osób lub rzeczy, ustanowione przez właściwą władzę kościelną w tym celu, aby w imieniu Kościoła, zgodnie z przepisami prawa, wykonywały zlecone im zadania dla dobra publicznego. Pozostałe osoby prawne są osobami prywatnymi (zob. kan. 116). Zarządzanie dobrami. 9. Dobra kościelne są zarządzane na podstawie kanonicznego prawa majątkowego, zarówno powszechnego jak i partykularnego, oraz własnego, jakim są statuty. Ta niezaleŝność nie wyklucza w praktyce stosowania obowiązującego prawa cywilnego w celu zapewnienia niektórym czynnościom prawnym koniecznych skutków cywilnych. 10. Dobra doczesne prywatnej osoby prawnej są zarządzane na podstawie własnych statutów, nie zaś wspomnianych kanonów, chyba Ŝe wyraźnie inaczej postanowiono (por. kan ). 11. Majątek prywatnej osoby prawnej z zasady rządzi się własnym statutem. W związku z tym statut prywatnej osoby prawnej musi zawierać odpowiednio rozbudowane postanowienia dotyczące dóbr doczesnych. Kościół takŝe w stosunku do prywatnych osób prawnych jest kompetentny z racji celu religijnego, jednakŝe kompetencja ta jest ograniczona ze względu na to, iŝ osoba ta nie realizuje swoich celów w imieniu Kościoła. 12. W kanonach księgi V KPK przez Kościół rozumie się nie tylko cały Kościół i Stolicę Apostolską, lecz takŝe kaŝdą publiczną osobę prawną w Kościele, chyba Ŝe z kontekstu lub natury rzeczy wynika co innego (por. kan. 1258). 13. W dziedzinie kanonicznego prawa majątkowego miano Kościoła nie przysługuje prywatnej osobie prawnej, gdyŝ osoba ta nie ma mandatu występowania w imieniu Kościoła. Obowiązki zarządcy. 14. Przez zarząd naleŝy rozumieć te wszystkie czynności, które zmierzają do zachowania dóbr przed zniszczeniem, pomniejszeniem lub utratą, do ich pomnoŝenia, podniesienia wydajności oraz do zbierania dochodów i uŝywania ich według przeznaczenia. 15. RozróŜnia się czynności administracyjne zwyczajne, tj. takie, które z reguły są potrzebne, jak zapłata za robociznę, kupno narzędzi, prowadzenie ksiąg przychodu i rozchodu itp., oraz nadzwyczajne, tzn. przekraczające zakres zwykłego zarządu, czyli wyjątkowe i waŝniejsze, jak alienacje, zaciąganie poŝyczek, lokowanie pieniędzy na nowych warunkach. 16. Do ordynariusza naleŝy pilne nadzorowanie zarządu wszystkich dóbr, naleŝących do podległych mu publicznych osób prawnych, z zachowaniem prawnych tytułów przyznających mu większe uprawnienia (por. kan ). Zadania te moŝe zlecić ekonomowi (por. kan. 1278). 11

12 17. Uwzględniając uprawnienia, prawne zwyczaje oraz okoliczności, ordynariusze powinni przez wydanie szczegółowych instrukcji, w granicach prawa powszechnego i partykularnego, starać się o uregulowanie całego zarządu dóbr kościelnych (por. kan. 1276, 2) Biskup diecezjalny przed podjęciem aktów dotyczących zarządu o większym znaczeniu ze względu na materialny stan diecezji, powinien wysłuchać zdania Rady do spraw ekonomicznych (por. kan ) i kolegium konsultorów (por. kan. 502). Winien zaś uzyskać zgodę tej Rady oraz kolegium konsultorów - oprócz wypadków szczegółowo wyliczonych w prawie powszechnym oraz w prawie fundacyjnym - równieŝ dla podjęcia aktów nadzwyczajnego zarządzania. Konferencja Biskupów powinna określić, które akty naleŝy zaliczyć do nadzwyczajnego zarządzania (por. kan. 1277). 19. W kaŝdej diecezji naleŝy ustanowić Radę do spraw ekonomicznych, na czele której stoi sam biskup lub jego delegat, składającą się przynajmniej z trzech wiernych, biegłych w sprawach ekonomicznych, znających dobrze prawo świeckie i odznaczających się prawością (por. kan ). 20. KaŜda osoba prawna powinna mieć własną Radę do spraw ekonomicznych lub przynajmniej dwóch doradców, którzy mają wspierać zarządcę w wypełnianiu jego zadań, zgodnie ze statutami (por. kan. 1280). 21. Uprawnienia zarządców kościelnych dóbr doczesnych określa prawo powszechne, partykularne i statuty poszczególnych osób prawnych. 22. Zarządcy nie powinni w imieniu publicznej osoby prawnej ani wszczynać sprawy, ani zawiązywać sporu w sądzie świeckim, dopóki nie uzyskają pisemnego zezwolenia własnego ordynariusza (por. kan. 1288). 23. Zarządcy nie mogą samowolnie porzucać przyjętej funkcji. Gdyby jednak z takiego samowolnego porzucenia wynikła szkoda dla Kościoła, obowiązani są do restytucji (por. kan. 1289). 24. Zarządcy niewaŝnie wykonują czynności, które przekraczają granice i sposób zwyczajnego zarządzania, jeśli nie uzyskali wcześniej pisemnego upowaŝnienia od ordynariusza (por. kan. 1281, 1). 25. Kościelna osoba prawna nie odpowiada za czynności niewaŝnie podjęte przez zarządców, chyba tylko wtedy i o tyle, o ile odniosła z nich korzyść. Odpowiada natomiast za czynności, niezgodne z prawem, ale waŝnie przez zarządców podjęte, z zachowaniem jednak prawa do skargi lub rekursu przeciw zarządcom, którzy wyrządzili jej szkody (por. 1281, 3). 26. Prawodawca określa ogólne obowiązki zarządcy: a) wszyscy, tak duchowni, jak świeccy, którzy na podstawie prawnego tytułu mają udział w zarządzie dobrami kościelnymi, zobowiązani są wykonywać swoje funkcje w imieniu Kościoła, zgodnie z przepisami prawa (por. kan. 1282), 1 W kan jest mowa ogólnie o ordynariuszach. NaleŜy mieć tu na uwadze takŝe wyŝszych przełoŝonych zakonów kleryckich, zgodnie z przepisem kan

13 b) wszyscy zarządcy mają wypełniać swoje zadanie ze starannością dobrego gospodarza (por. kan ). 26. Zarządcy mają wypełniać swoje zadanie ze starannością dobrego gospodarza, tzn. Ŝe powinni: a) czuwać, by powierzone im w zarząd dobra nie przepadły lub nie doznały uszczerbku, zawierając w tym celu w razie potrzeby odpowiednie umowy zabezpieczające; b) troszczyć się, Ŝeby własność dóbr kościelnych była zabezpieczona środkami waŝnymi według prawa państwowego; c) przestrzegać przepisów zarówno prawa kanonicznego, jak i państwowego, albo wydanych przez fundatora, ofiarodawcę lub uprawnioną władzę, a zwłaszcza starać się, by Kościół nie poniósł szkody, na skutek nieprzestrzegania ustaw państwowych; d) pobierać skrupulatnie i we właściwym czasie dochody z dóbr i naleŝności, pobrane zaś przechowywać bezpiecznie i uŝywać ich zgodnie z wolą fundatora albo normami prawnymi; e) wypłacać w ustalonych terminach procenty, naleŝne z tytułu poŝyczki lub zastawu, czuwając nad odpowiednim zwrotem głównej sumy długu; f) pieniądze pozostałe po pokryciu wydatków, które mogą być korzystnie ulokowane, ulokować za zgodą ordynariusza na korzyść osoby prawnej; g) naleŝycie prowadzić księgi przychodów oraz rozchodów; h) pod koniec kaŝdego roku sporządzić sprawozdanie z zarządu; i) dokumenty i dowody, na których opierają się prawa Kościoła lub instytucji do majątku, naleŝycie porządkować i przechowywać w odpowiednim archiwum oraz strzec ich; a ich autentyczne odpisy, gdy się to da łatwo uczynić, złoŝyć w archiwum Kurii (kan ). 27. Zarządca winien równieŝ wykazać troskę o tych, którzy są zatrudnieni w Kościele, choćby tylko przejściowo. Dlatego zarządcy dóbr doczesnych w umowach o pracę powinni dokładnie przestrzegać równieŝ przepisów państwowych, dotyczących pracy i Ŝycia społecznego, zgodnie z zasadami podawanymi przez Kościół (wypłacać sprawiedliwe i słuszne wynagrodzenie, tak aby mogli odpowiednio zaspokoić potrzeby własne i swojej rodziny). NaleŜy mieć tu na uwadze zasady i normy zawarte w społecznej nauce Kościoła. 28. Ponadto usilnie zaleca się, aby zarządcy co roku sporządzali zestawienia przewidywanych przychodów i wydatków. Natomiast prawo partykularne moŝe je nakazać i określić dokładniej sposoby, jak mają być prowadzone (kan ). 29. Zarządcy jakichkolwiek dóbr kościelnych, które nie zostały zgodnie z prawem wyjęte spod władzy rządzenia biskupa diecezjalnego, zobowiązani są przedkładać kaŝdego roku sprawozdanie ordynariuszowi miejsca, który przesyła je Radzie do spraw ekonomicznych celem sprawdzenia. Zwyczaj przeciwny jest odrzucony (kan ). 30. Zarządcy powinni przedstawiać wiernym odpowiednie sprawozdania z dóbr ofiarowanych na rzecz Kościoła. Nabywanie i zbywanie dóbr. 31. Przez alienację w ścisłym znaczeniu naleŝy rozumieć taki akt prawny, mocą którego prawo własności przechodzi z jednego podmiotu na drugi czy to tytułem darmowym (np. darowizna), czy obciąŝającym (np. sprzedaŝ, zamiana). Przez alienację w szerszym znaczeniu 13

14 naleŝy rozumieć te wszystkie czynności prawne, przez które połoŝenie kościelnej osoby prawnej odnośnie do własności posiadania lub uŝytkowania dóbr kościelnych ulega pogorszeniu. 32. Przedmiotem alienacji mogą być rzeczy będące własnością kościelnej osoby prawnej, tak ruchome, jak nieruchome (por. kan. 1254). 33. Przy alienacji dóbr kościelnych muszą być zachowane przepisy prawa kanonicznego. 34. Warunkiem ad validitatem dla dokonania alienacji dóbr doczesnych kościelnej osoby prawnej, których wartość przekracza określoną w prawie sumę, jest wymagane zezwolenie kompetentnej władzy zgodnie z przepisami prawa. 35. Przez kompetentną władzę naleŝy rozumieć (por. kan. 1292): a) władzę ustaloną własnymi statutami - jeśli idzie o osoby prawne nie podlegające biskupowi diecezjalnemu, a wartość dóbr, których alienacja jest zamierzona, mieści się w ramach między najniŝszą i najwyŝszą sumą, określoną dla danego kraju przez Konferencję Biskupów 2. W wypadku instytutu zakonnego naleŝy zachować przepis kan b) biskupa diecezjalnego w odniesieniu do publicznych osób prawnych, gdy chodzi o pozostałe wypadki oraz w razie alienacji dóbr diecezjalnych. Biskup musi jednak uzyskać zgodę Rady do spraw ekonomicznych i kolegium konsultorów, jak równieŝ zainteresowanych osób (por. kan ). c) Stolicę Świętą - jeśli chodzi o rzeczy, których wartość przekracza najwyŝszą sumę określoną przez Konferencję Biskupów albo o rzeczy darowane Kościołowi na podstawie ślubu, a takŝe o rzeczy kosztowne z racji artystycznych lub historycznych (por. kan ). 36. Ponadto przy alienacji rzeczy podzielnej, w prośbie o zezwolenie na alienację, trzeba wyszczególnić części wcześniej juŝ alienowane. W przeciwnym razie zezwolenie jest niewaŝne (por. kan ). 37. Ci, którzy winni mieć udział w alienowaniu dóbr przez wyraŝenie zdania lub zgody, nie powinni wyraŝać zdania lub zgody, dopóki nie zapoznają się dokładnie ze stanem materialnym osoby prawnej, której dobra mają być alienowane, jak równieŝ z alienacjami juŝ dokonanymi (por. kan ). 38. Dla dokonania alienacji, której wartość przekracza najniŝszą określoną sumę, wymaga się ponadto: a) słusznej przyczyny, jak nagląca potrzeba, wyraźna korzyść, poboŝność, miłość lub inna powaŝna racja pasterska; b) wyceny rzeczy alienowanej dokonanej na piśmie przez rzeczoznawców. 39. Zarządca nie powinien dokonywać alienacji za sumę niŝszą od tej, która została określona w wycenie (por. kan ). Pieniądze uzyskane z alienacji naleŝy bezpiecznie ulokować na korzyść kościelnej osoby prawnej lub roztropnie je wydatkować (por. kan ). 2 Konferencja Episkopatu Polski określiła, Ŝe najniŝsza suma wartości dóbr przeznaczonych do alienacji wynosi USD, a najwyŝsza USD; zob. Akta KEP nr 1, Warszawa 1998, s

15 40. PowyŜsze wymogi powinny być zachowane nie tylko przy alienacji, ale równieŝ przy podejmowaniu jakiejkolwiek transakcji, na skutek której majątek kościelnej osoby prawnej moŝe się znaleźć w gorszej sytuacji (por. kan. 1295). 41. W przypadku alienacji dóbr kościelnych, dokonanej bez zachowania formalności przepisanych prawem kościelnym, lecz waŝnej w świetle prawa państwowego, do kompetentnej władzy kościelnej naleŝy decyzja - po dokładnym rozwaŝeniu wszystkiego - czy i jaką skargę, mianowicie osobową lub rzeczową, przez kogo i przeciw komu, naleŝy wnieść dla odzyskania praw kościelnej osoby prawnej (por. kan. 1296). 42. Poza przypadkami dotyczącymi rzeczy o bardzo małej wartości, nie wolno bez specjalnego pisemnego zezwolenia kompetentnej władzy kościelnej sprzedać lub wydzierŝawiać dóbr kościelnych ich zarządcom albo krewnym i powinowatym zarządców, aŝ do czwartego stopnia (por. kan. 1298). Darowizny i ofiary. 43. Kościół posiada wrodzone prawo domagania się od wiernych tego, co jest konieczne do osiągnięcia właściwych mu celów (por. kan. 1260) 3. Wierni mają obowiązek zaradzić potrzebom Kościoła, aby posiadał środki konieczne do sprawowania kultu BoŜego, prowadzenia dzieł apostolstwa oraz miłości, a takŝe do godziwego utrzymania szafarzy (por. kan. 222, 1). Obowiązek ten jest nałoŝony nie tylko na wiernych świeckich, lecz na wszystkich wiernych, takŝe na duchownych i osoby Ŝycia konsekrowanego, zwłaszcza gdy chodzi o ofiary na prowadzenie dzieł apostolstwa i miłości, a nawet na cele kultu BoŜego (np. budowa i utrzymanie kościołów). 44. Biskup diecezjalny powinien przypominać wiernym o tym obowiązku i w odpowiedni sposób domagać się jego wykonania (por. kan ). Wierni mają prawo przekazywać dobra doczesne na rzecz Kościoła (por. kan ). 45. Biskup diecezjalny, po wysłuchaniu zdania Rady do spraw ekonomicznych (por. kan ), oraz Rady Kapłańskiej, ma prawo dla pokrycia potrzeb diecezjalnych nałoŝyć na publiczne osoby prawne podległe jego władzy umiarkowany podatek, proporcjonalny do ich dochodów. Na pozostałe osoby fizyczne i prawne moŝe - tylko w wypadku powaŝnej konieczności i przy zachowaniu tych samych warunków, o których była wyŝej mowa - nałoŝyć nadzwyczajny i umiarkowany podatek, z zachowaniem ustaw i zwyczajów partykularnych, które przyznają mu większe uprawnienia (kan. 1263) Biskupi, z racji więzi jedności i miłości, uwzględniając moŝliwości własnej diecezji, powinni dostarczać środków finansowych na rzecz Stolicy Apostolskiej, aby mogła naleŝycie pełnić słuŝbę wobec całego Kościoła (por. kan. 1271). 3 Nowe sformułowania przykazań kościelnych i wykładnia dla przykazania I i IV, w: Akta KEP nr 8, s. 33, Warszawa Uprawnienie to przysługuje tylko biskupowi diecezjalnemu. Jednak ordynariusz miejsca moŝe nakazać we wszystkich kościołach i kaplicach, nawet naleŝących do zakonnych instytutów, które faktycznie na sposób stały są dostępne dla wiernych, przeprowadzenie specjalnej zbiórki na określone cele parafialne, diecezjalne, krajowe lub powszechne, które naleŝy następnie starannie przesłać do kurii diecezjalnej (por. kan. 1266). 15

16 47. Zbieranie ofiar na jakikolwiek poboŝny cel lub kościelny instytut, przy zachowaniu prawa zakonników Ŝebrzących, moŝe być dokonywane przez osoby prywatne - fizyczne czy prawne - jedynie po uzyskaniu pisemnego zezwolenia własnego ordynariusza oraz ordynariusza miejsca (por. kan ) 5. 2). 48. Konferencja Biskupów moŝe wydać normy dotyczące zbierania ofiar (por. kan Jeśli prawo czego innego nie zastrzega, do zebrania biskupów prowincji naleŝy: a) określić opłaty za róŝne akty wykonawczej władzy dobrowolnej lub za wykonywanie reskryptów Stolicy Apostolskiej; wymagają one potwierdzenia Stolicy Apostolskiej; b) określić ofiary składane z okazji udzielania sakramentów i sakramentaliów Domniemywa się, Ŝe ofiary składane na ręce przełoŝonych lub zarządców jakiejkolwiek osoby prawnej, nawet prywatnej, zostały złoŝone na rzecz tej osoby prawnej (por. kan ). 51. Nie moŝna odmówić przyjęcia ofiar, o których wyŝej, chyba Ŝe dla słusznej przyczyny i w sprawach większej wagi za zezwoleniem ordynariusza. 52. Na przyjęcie ofiar z obciąŝeniem określającym sposób korzystania lub stawiającym warunek, z zachowaniem jednak w mocy przepisu kan. 1295, jest wymagane zezwolenie ordynariusza (por. kan. 1267, 2) Ofiary złoŝone przez wiernych na określony cel mogą być przeznaczone jedynie na ten cel (por. kan ). Nikomu nie wolno zmieniać woli ofiarodawcy. II. Prawodawstwo państwowe 54. Władza świecka uznając publicznoprawną osobowość Kościoła katolickiego oraz cywilnoprawną osobowość kościelnych osób prawnych, tym samym uznaje zdolność majątkową tegoŝ Kościoła. 55. Sprawa własności jako dobra Kościoła katolickiego jest uregulowana szeregiem przepisów prawa cywilnego, które w zarysie przedstawiają podstawowe prawa i obowiązki w tym względzie. 5 Ordynariuszem własnym dla członków kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim i kleryckich stowarzyszeń Ŝycia apostolskiego jest ich wyŝszy przełoŝony (por. kan ). W pozostałych wypadkach naleŝy mieć na uwadze ordynariusza miejsca. Gdy zakonnicy" mają zbierać na terenie diecezji, w której posiadają dom, powinni mieć takŝe zezwolenie miejscowego ordynariusza. We wszystkich wypadkach chodzi o ofiary zbierane poza obrębem kościoła. 6 W Polsce dotąd nie ogłoszono takich norm. 7 Pojęcie ordynariusza podaje kan

17 56. Podstawowym aktem prawnym jest ustawa zasadnicza czyli Konstytucja RP z dnia 2 IV 1997 roku 8. Stanowi ona w art. 64, Ŝe kaŝdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych, a własność moŝe być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty praw własności. W art. 25 zawiera postanowienia dotyczące Kościoła i innych związków wyznaniowych, zaznaczając wyraźnie w pkt. 4 wspomnianego artykułu, Ŝe stosunki między RP a Kościołem Katolickim są określone umową międzynarodową zawartą ze Stolicą Apostolską. Z postanowień Konstytucji wynika niewątpliwie, Ŝe Kościół Katolicki ma prawo do posiadania własności 9, a więc takŝe do własności nieruchomości. 57. Umowa konkordatowa między Stolicą Apostolską i RP z 1993 roku 10 uznaje m. in. osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych, co pozwala Kościołowi Katolickiemu działać w granicach obowiązujących praw, a w szczególności prawa cywilnego i administracyjnego. 58. Art. 23 Konkordatu stwierdza, Ŝe kościelne osoby prawne mogą zgodnie z przepisami prawa polskiego nabywać, posiadać, uŝytkować i zbywać mienie nieruchome, ruchome oraz nabywać i zbywać prawa majątkowe. Natomiast art. 28 ust. 1 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania 11 mówi, Ŝe w sprawach majątkowych Kościół działa przez swoje osoby prawne. 59. Szczegółowe określenia kościelnych osób prawnych zawarte są w ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP 12 w art. 7, 8 i 9, które zgodnie z uprawnieniami wynikającymi z art. 25 Konstytucji mogą być właścicielami nieruchomości i nimi rozporządzać przez swoje organy, określone w art. 7 ust. 3 oraz art. 8 ust. 2 ww. ustawy. 60. Art. 54 ust. 1 wspomnianej ustawy stanowi, Ŝe w obrocie nieruchomościami między kościelnymi osobami prawnymi nie stosuje się prawa pierwokupu na rzecz Skarbu Państwa. 61. Określenie pojęcia nieruchomości zawarte jest w art. 46 kodeksu cywilnego, według którego nieruchomość jest to część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot własności. Tak określona nieruchomość moŝe być przedmiotem czynności prawnych jak zbycie, nabycie, najem, dzierŝawa, uŝytkowanie, itd. Te czynności regulują przepisy kodeksu cywilnego, a uprawnionymi do działania w ich zakresie są kościelne osoby prawne reprezentowane przez ich organy (np. Archidiecezja Poznańska, a jej organem jest Arcybiskup Poznański; parafia, a jej organem jest ksiądz proboszcz) określone we wspomnianej ustawie z dnia 17 V 1989 roku. 62. Wynikająca z przepisów prawa cywilnego swoboda dysponowania majątkiem kościelnym moŝe jednak podlegać ograniczeniom przez kompetentne władze kościelne. 8 Dz U 78/1997, poz Art. 140 kc określa co to jest własność i na czym polega. Kodeks cywilny stanowi, Ŝe w granicach określonych przez ustawę i zasady współŝycia społecznego właściciel moŝe z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności moŝe pobierać poŝytki i inne dochody z rzeczy i w tych granicach moŝe rozporządzać rzeczą. 10 Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. - Dz U 51/1998, poz Ustawa z dnia 17 V 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - Dz U 26/2000, poz. 319 z późn. zm. 12 Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP z dnia 17 V 1989 roku - Dz U 29/1989, poz. 154 z późn. zm. 17

18 63. Z posiadaniem nieruchomości, poza wykonywaniem praw i obowiązków właścicielskich, wiąŝą się moŝliwości dysponowania nią przez oddanie w najem, dzierŝawę lub uŝyczenie. 64. Czynności te wymagają zawierania stosownych umów, określających istotne prawa i obowiązki stron tych umów, przy uwzględnieniu przepisów kodeksu cywilnego, które regulują treść tych praw. Na szczególną uwagę zasługują umowy dotyczące dzierŝawy gruntów rolnych oraz umowy najmu lokali mieszkalnych. Te ostatnie podlegają przepisom ustawy o ochronie praw lokatorów Zawieranie jakichkolwiek umów cywilno-prawnych dotyczących nieruchomości wymaga ustalenia ich wartości, a takŝe danych dotyczących osoby fizycznej lub prawnej, która ma być stroną umowy, w szczególności co do jej sytuacji materialnej. W tego typu umowach naleŝy formułować postanowienia w taki sposób, aby wykluczyć ewentualne konflikty oraz ustalić sposób regulacji świadczeń finansowych z tym związanych. 66. Zgodnie z przepisem prawa polskiego dla wszystkich nieruchomości prowadzone są księgi wieczyste, w których wpisane są wszystkie dane dotyczące określonej nieruchomości jak: jej powierzchnia, kto jest zapisanym właścicielem, a takŝe ewentualne jej obciąŝenia np. hipoteka Kościelna osoba prawna jako właściciel nieruchomości winna zadbać o to, aby jej wpis własności był zgodny z aktualnym stanem prawnym Ustawa z dnia 17 V 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP 16 dała moŝliwość zwrotu Kościołowi bezprawnie zabranych gruntów przez Państwo Polskie na rzecz Skarbu Państwa, a w szczególności na podstawie ustawy z dnia 20 III 1950 roku o dobrach martwej ręki 17, w postępowaniu regulacyjnym przed Komisją Majątkową przy Urzędzie Rady Ministrów 18. Termin składania wniosków o zwrot takich gruntów upłynął z dniem 31 XII 1992 roku i obecnie składanie takich wniosków juŝ nie jest moŝliwe. MoŜliwe jest natomiast nadal postępowanie przed wojewodą zmierzające do stwierdzenia praw własności nieruchomości na rzecz kościelnej osoby prawnej, jeŝeli nieruchomość taka pozostawała we władaniu tej osoby w dniu wejścia w Ŝycie ww. ustawy, tj. w dniu 23 V 1989 roku. 19 Poza przypadkami określonymi w art. 60 ust. 1 pkt 1-5 kościelne osoby prawne mogą takŝe zasiedzieć cudzą nieruchomość i w ten sposób nabyć ją na własność. Jest to regulowane przepisami kodeksu cywilnego (art ). Następuje to wówczas kiedy jest się samoistnym posiadaczem danej nieruchomości (nie moŝe to 13 Ustawa z dnia 21 VI 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego - Dz U 31/2005, poz Ustawa z dnia 6 VII 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece Dz U 124/2001, poz NaleŜy zwrócić uwagę na prawidłowy zapis nieruchomości w tzw. rejestrze gruntów prowadzonym przez Wydział Geodezji w Starostwie Powiatowym. 16 Ustawa z dnia 17 V 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP - Dz U 29/1989, poz. 154 z późn. zm. 17 Ustawa z dnia 20 III 1950 roku o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego Dz U 9/1950, poz. 87 z późn. zm. 18 Zob. art. 61 ww. ustawy. 19 Zob. art. 60 ww. ustawy. 18

19 być dzierŝawca lub najemca) i posiada się tę nieruchomość nieprzerwanie przez 20 lat (w dobrej wierze) lub przez 30 lat (w złej wierze). 69. Nieruchomości kościelne mogą być obciąŝone słuŝebnością gruntową lub osobistą. Taka słuŝebność to np. prawo przechodu lub przejazdu przez teren kościelny (słuŝebność gruntowa) lub np. uprawnienie do doŝywotniego zamieszkiwania jakiejś osoby na tej nieruchomości (słuŝebność osobista). Istnienie takiej słuŝebności moŝe być wpisane do księgi wieczystej. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe kościelna osoba moŝe korzystać takŝe np. ze słuŝebności drogi koniecznej ustalonej na gruncie sąsiada, jeŝeli istnieje taka konieczność. 70. Kościelna osoba prawna moŝe posiadać nieruchomość jako uŝytkownik wieczysty. Zgodnie z art. 233 kc, uŝytkownik na podstawie umowy o oddaniu gruntu przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego w uŝytkowanie wieczyste moŝe korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób; w tych samych granicach uŝytkownik moŝe swym prawem rozporządzać 20. Zgodnie z art. 235 kc budynki i inne urządzenia umieszczone na gruncie oddanym w wieczyste uŝytkowanie przez wieczystego uŝytkownika stanowią jego własność (np. pobudowany kościół stanowi własność parafii). Oddanie gruntu w wieczyste uŝytkowanie następuje na okres 99 lat i moŝe być przedłuŝone 21. Za uŝytkowanie wieczyste naleŝy uiszczać opłaty Odrębnymi przepisami regulującymi sprawy nieruchomości są przepisy administracyjne, a w szczególności ustawa o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 VIII 1997 roku 23. Ustawa ta zawiera bardzo istotne postanowienia dotyczące wywłaszczenia nieruchomości i zwrotu nieruchomości wywłaszczonych. W art. 112 ww. ustawy określa się, na czym polega wywłaszczenie, tj. na pozbawieniu albo ograniczeniu w drodze decyzji właściwej władzy administracyjnej prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Wywłaszczenie takie moŝe być dokonane tylko za odszkodowaniem odpowiadającym wartości praw wywłaszczonych. 72. W zarządzie nieruchomościami mają zastosowanie i duŝe znaczenie przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych 24 oraz o ochronie przyrody W zarządzaniu dobrami kościelnej osoby prawnej waŝne są plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalone przez władze samorządowe. Zarządcy winni znać treść tych planów dla stwierdzenia czy nie mają one wpływu na sposób i zakres uŝytkowania nieruchomości kościelnych. 74. Do rozstrzygania ewentualnych sporów dotyczących nieruchomości właściwe są Sądy powszechne, na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Najczęściej są to sprawy 20 Ustalone umową uŝytkowanie wieczyste podlega jednak wpisowi do księgi wieczystej. 21 Przepisy Unii Europejskiej mówią jedynie o prawie własności i nie przewidują moŝliwości uŝytkowania wieczystego. Dotąd w Polsce nie ukazało się Ŝadne rozporządzenie regulujące tę sprawę. 22 Wysokość tych opłat ustala się na podstawie art. 67 i art. 72 ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz U 261/2004, poz. 2603). 23 Tekst jednolity Dz U 261/2004, poz Ustawa z dnia 3 II 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych - Dz U 16/1995 poz. 78 z późn. zm. 25 Ustawa z dnia 16 IV 2004 roku o ochronie przyrody Dz U 92/2004, poz

20 o wydanie części lub całości nieruchomości, o naruszenie posiadania i inne, związane z umowami dotyczącymi nieruchomości (np. o zapłatę dzierŝawy, najmu, itd.). 75. Natomiast w przypadkach działania władz administracyjnych (np. odwołań od decyzji administracyjnych) właściwe jest stosowanie kodeksu postępowania administracyjnego. Spory takie rozstrzygają ostatecznie Sądy administracyjne. 76. Sprawy nieruchomości lub związane z własnością nieruchomości regulowane są szeregiem przepisów jak np. przepisy budowlane 26, dotyczące gruntów leśnych, rolnych, jezior i rzek. 77. Zarząd dobrami doczesnymi kościelnych osób prawnych obejmuje takie czynności jak nabywanie i zbywanie dóbr. Wszelkie czynności prawne dotyczące nabycia i zbycia nieruchomości mogą nastąpić tylko w formie aktu notarialnego. 78. Jedną z form nabycia nieruchomości przez kościelną osobę prawną jest darowizna i spadkobranie. Darowizna nieruchomości moŝe nastąpić tylko w formie aktu notarialnego pomiędzy darczyńcą a np. parafią. Nikt nie ma obowiązku przyjmować darowizny i dlatego przed dopełnieniem formalności prawnych naleŝy zapoznać się co ma być przedmiotem darowizny i czy nie będzie ona stanowiła obciąŝenia dla kościelnej osoby prawnej (np. stary dom mieszkalny). Kościelne osoby prawne mogą takŝe nabywać nieruchomości w drodze spadkobrania (na mocy testamentu). JeŜeli taki spadek stanowiłby nadmierne obciąŝenie dla kościelnej osoby prawnej (np. nieruchomość obciąŝona długami) lub obowiązek zachowku, czyli spłata na rzecz ustawowych spadkobierców (art. 991 kc) moŝna taki spadek odrzucić (art kc). Opodatkowanie dóbr kościelnych i świadczenia publiczne 79. Osoby prawne i fizyczne prowadząc określoną prawem działalność bądź znajdując się w określonej sytuacji, zobowiązane są do świadczeń na rzecz Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Najogólniej biorąc obciąŝenia publiczno-prawne mogą być następujące: a) podatek dochodowy, b) podatek od towarów i usług, c) podatek od spadków i darowizn, d) podatek rolny i leśny, e) podatek od czynności cywilnoprawnych, f) podatki lokalne: - od nieruchomości, - od środków transportowych, - od posiadania psów, - opłata targowa, - opłata miejscowa, - opłata administracyjna oraz opłaty: 26 Ustawa z dnia 16 IV 2004 o zmianie ustawy - prawo budowlane Dz U 93/2004, poz. 888; Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 XI 2003 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy Prawo budowlane Dz U 207/2003 poz