STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 STATYSTYCZNY OBRAZ UNII EUROPEJSKIEJ UDZIAŁ KRAJÓW POZAEUROPEJSKICH W EKSPORCIE UNII EUROPEJSKIEJ Wojciech Mroczek* Kraje Europy 1 charakteryzuje najniższy udział handlu ponadregionalnego w porównaniu z innymi regionami świata. Ich handel zagraniczny jest bowiem silnie skoncentrowany na wymianie wewnątrzregionalnej (wykres 1). Jest to wynik długoletniej integracji gospodarczej krajów europejskich, w której kluczową rolę odgrywały od początku obroty handlowe. Do silnej kreacji strumieni handlu w tej części świata przyczyniły się głównie następujące czynniki: swobodny przepływ towarów na jednolitym rynku europejskim, preferencje w handlu między Unią i pozostałymi krajami Europy na mocy licznych umów (strefy wolnego handlu, unie celne, układy o stabilności i stowarzyszeniu), a także porozumienia handlowe między krajami pozostającymi poza UE. Przejawem tego są m.in. wysokie udziały obrotów handlowych w produkcie krajowym brutto (PKB) gospodarek europejskich, a także wyższy udział Europy w światowym handlu w porównaniu z udziałem w światowym PKB. W wyniku intensywnego handlu między krajami europejskimi, Europa stała się największym światowym eksporterem w 2014 r. przypadało na nią blisko 40% światowego eksportu 2. Według szacunków Światowej Organizacji Handlu (WTO), w 2014 r. udział handlu wewnątrzregionalnego 3 w eksporcie krajów europejskich stanowił średnio 72% (a więc kształtował się znacznie powyżej średniego poziomu handlu wewnątrzregionalnego na świecie 52%) 4. Na kraje pozaeuropejskie przypadało więc zaledwie 28% eksportu europejskiego. Taka struktura europejskiego eksportu w pewnej mierze osłabia wpływ zmian koniunktury światowej na gospodarki europejskie. O wysokim udziale handlu wewnątrzregionalnego w Europie decydują między innymi następujące determinanty: wysoki stopień liberalizacji handlu, bliskość geograficzna rynków, międzynarodowe łańcuchy wartości dodanej, znacznie wyższy niż w innych regionach udział małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie europejskim (ich eksport koncentruje się na najbliższych rynkach). Podobne proporcje między handlem wewnątrzi ponadregionalnym charakteryzują eksport Unii Europejskiej. Według danych Eurostatu, w 2015 r. 72% wartości eksportu 5 krajów UE przypadało na kraje Europy (z tego 63% na kraje UE i prawie 9% na pozostałe kraje), a 28% na kraje pozaeuropejskie (wykres 2). W ostatnich latach obserwujemy istotne zmiany strukturalne w eksporcie krajów UE. W pierwszych latach po rozszerzeniu Unii w 2004 r. udział handlu między krajami Europy Zachodniej malał, natomiast wzrastały obroty z nowymi państwami członkowskim (a także z krajami po b. ZSRR), w wyniku czego udział Europy w eksporcie UE zwiększał się (osiągając w 2007 r. poziom 77%). Tendencja ta występowała mimo silnych zmian, jakie w tym czasie następowały w geografii handlu międzynarodowego, polegających przede wszystkim na zwiększaniu się udziału pozaeuropejskich krajów rozwijających się, w tym Chin. Od 2008 r. zarysowała się tendencja malejącego znaczenia obrotów wewnątrzeuropejskich w handlu Unii. W latach eksport do krajów pozaeuropejskiech rósł w tempie 5,7% średnio rocznie, podczas gdy eksport do krajów europejskich zwiększał się zaledwie o 1,8% rocznie. Przyczyniła się do tego stagnacja popytu w Europie Zachodniej w latach oraz kryzys w europejskich krajach po b. ZSRR w latach Tak więc wyższy popyt w gospodarkach pozaeuropejskich wpłynął na wzrost udziału tej grupy krajów w eksporcie UE do 28%. W latach eksport do pozaeuropejskich krajów rozwijających się zwiększał się o 6,6% średnio rocznie (na co wpłynął relatywnie wysoki wzrost eksportu do krajów azjatyckich), a eksport do krajów rozwiniętych o 4,3% rocznie (dzięki wysokiej dynamice eksportu do Stanów Zjednoczonych w 2015 r., związanej ze znaczną deprecjacją dolara amerykańskiego). W wyniku tych zmian udział krajów rozwijających się zwiększył się do ponad 17%, a udział krajów rozwiniętych powrócił do poziomu z połowy dekady Udział krajów pozaeuropejskich w eksporcie poszczególnych krajów unijnych jest bardzo zróżnicowany (wykres 3). Ogólnie największe znaczenie mają one w eksporcie dużych gospodarek, takich jak Wielka Brytania, Francja, Włochy czy Niemcy (w 2015 r. udział rynków pozaeuropejskich wyniósł w nich średnio 35%). Stosunkowo duża zdolność tych gospodarek do kreowania eksportu do krajów pozaeuropejskich związana jest ze znacznym udziałem w handlu zagranicznym koncernów o zasięgu globalnym (wykres 4). W średnich i mniejszych gospodarkach Europy Zachodniej znaczenie krajów pozaeuropejskich kształtowało się na poziomie 24%; najniższym udziałem niespełna 11% charakteryzowały się kraje Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW). Największy wkład w eksport UE na rynki pozaeuropejskie ma niemiecki przemysł motoryzacyjny. W 2015 r. wartość eksportu wyrobów tego przemysłu do krajów pozaeuropejskich wyniosła 95 mld euro, co stanowiło 8% eksportu UE do krajów pozaeuropejskich ogółem i blisko 60% unijnego eksportu przemysłu motoryzacyjnego poza Europę. Znaczenie rynków pozaeuropejskich w eksporcie niemieckiej branży motoryzacyjnej silnie wzrosło w ostatnich kilku latach. Jest to skutek nie tylko rozszerzania rynków eksportowych dla gotowych samochodów, ale także rozbudowy sieci produkcji (wzrost znaczenia zagranicznych filii), co 3

2 4

3 znalazło odzwierciedlenie w dużej dywersyfikacji struktury eksportu części i podzespołów. Znaczenie krajów pozaeuropejskich w polskim eksporcie jest znacznie mniejsze niż przeciętnie w UE. W 2015 r. na kraje te przypadało niespełna 10% polskiego eksportu, podczas gdy średnio w krajach Unii udział rynków pozaeuropejskich kształtował się na poziomie blisko 28%. W Polsce, podobnie jak w większości krajów UE, udział rynków pozaeuropejskich w eksporcie zwiększał się od 2008 r., jednak wzrost ten przebiegał w wolniejszym tempie. W latach udział krajów pozaeuropejskich w polskim eksporcie wzrastał w tempie 0,5 pkt. proc. średnio rocznie, w latach praktycznie nie zmienił się. Wysoka koncentracja eksportu na rynkach najbliższych (w danym regionie), a więc niski stopień dywersyfikacji struktury geograficznej w eksporcie Polski i pozostałych nowych państw członkowskich z Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW), może sygnalizować stosunkowo niską konkurencyjność pozacenową eksportu tej grupy krajów. O niskim udziale rynków pozaeuropejskich w eksporcie Polski i pozostałych krajów EŚW decydują głównie strategie korporacji międzynarodowych. Wpływ ich strategii był dwojaki. Po pierwsze, korporacje włączając przedsiębiorstwa z EŚW do międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej przesunęły do tego regionu przede wszystkim produkcję dóbr przeznaczonych na niższe segmenty najbliższych rynków, tj. Europy Zachodniej, EŚW oraz krajów po b. ZSRR, w celu obniżenia kosztów produkcji oferowanych towarów. Po drugie, ekspansja korporacji międzynarodowych zintensyfikowała handel częściami i podzespołami oraz przetworzonymi towarami zaopatrzeniowymi między krajami Unii Europejskiej, przede wszystkim między krajami EŚW. W przypadku dóbr finalnych stosunkowo duże znaczenie kosztów transportu do krajów pozaeuropejskich powoduje, że są one niekonkurencyjne wobec swoich bliskich substytutów produkowanych w Azji czy w Ameryce Południowej. Jednocześnie przedsiębiorstwa w krajach macierzystych, a więc Tabela 1 Struktura towarowa polskiego eksportu do krajów pozaeuropejskich w latach , w % Grupy towarowe Ogółem 8,6 7,3 7,7 8,1 8,9 9,7 9,6 9,8 Produkty rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa, rybactwa 4,5 3,9 4,7 4,1 5,5 11,6 18,1 20,8 Produkty górnictwa i wydobywania 7,0 5,9 3,4 3,9 7,4 6,3 12,3 10,3 Wyroby przetwórstwa przemysłowego 8,7 7,4 7,8 8,3 9,0 9,7 9,4 9,5 Artykuły spożywcze 16,8 9,7 8,5 9,6 10,9 10,2 11,5 11,3 Napoje 44,9 24,5 21,6 20,0 19,5 18,7 16,2 18,0 Wyroby tytoniowe 13,9 26,8 3,6 4,9 3,8 4,3 4,1 2,8 Wyroby tekstylne 4,2 3,2 3,8 4,0 4,5 4,5 4,8 5,5 Odzież 2,3 2,3 2,4 2,3 3,2 3,5 3,4 3,5 Skóry i wyroby ze skór wyprawionych 2,5 1,2 1,7 2,0 2,2 2,3 2,5 3,4 Drewno i wyroby z drewna i korka, z wyłączeniem mebli 3,0 5,0 3,0 2,7 2,8 2,9 2,8 2,9 Papier i wyroby z papieru 5,2 5,9 6,1 6,0 6,4 7,2 6,8 7,4 Koks, brykiety i podobne paliwa stałe z węgla i torfu oraz produkty rafinacji ropy naft. 1,3 6,6 7,0 11,9 8,6 14,0 8,8 5,8 Chemikalia i wyroby chemiczne 9,8 11,4 11,2 11,0 12,0 10,4 9,6 10,0 Podstawowe substancje farmaceutyczne, leki i pozostałe wyroby farmaceutyczne 16,9 9,7 6,7 9,9 11,6 12,1 11,6 12,1 Wyroby z gumy i tworzyw sztucznych 5,6 3,9 4,5 5,0 5,3 5,4 5,7 5,9 Wyroby z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 14,4 10,4 10,0 10,3 9,5 9,6 9,3 10,1 Metale 16,9 14,3 12,2 12,1 7,9 8,8 9,5 11,4 Wyroby metalowe gotowe, z wyłączeniem maszyn i urządzeń 6,1 5,6 8,0 7,9 8,9 10,2 9,5 10,6 Komputery, wyroby elektroniczne i optyczne 7,6 7,2 4,5 5,7 8,2 9,6 9,2 8,9 Urządzenia elektryczne i nieelektryczny sprzęt 8,6 6,1 8,0 8,5 9,4 9,2 9,9 10,8 Maszyny i urządzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane 14,8 12,8 13,6 11,9 15,0 15,2 17,1 17,6 Pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy 1,3 3,0 3,4 3,6 5,0 5,4 4,8 3,9 Pozostały sprzęt transportowy 46,7 32,6 47,9 46,2 47,2 49,9 41,0 45,3 Meble 5,4 5,7 7,0 7,3 6,9 7,7 7,9 8,2 Pozostałe wyroby 20,5 12,1 9,8 10,8 11,6 12,4 12,3 12,3 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu. 5

4 głównie w największych krajach Europy Zachodniej, mogły w większym stopniu wykorzystywać moce wytwórcze w produkcji i tym samym w eksporcie dóbr o wyżej wartości dodanej (co odzwierciedlają różnice w wartościach jednostkowych eksportu). Dlatego największe różnice w udziałach rynków pozaeuropejskich w eksporcie dużych gospodarek UE i krajów EŚW występują właśnie w branżach, w których handel zagraniczny zdominowany jest przez duże korporacje. Na przykład w Niemczech 42% eksportu branży motoryzacyjnej trafiło w 2015 r. do odbiorców spoza Europy, natomiast w Polsce niespełna 4% (wykres 6). Niska dywersyfikacja struktury geograficznej może powodować, że w okresach kiedy popyt w gospodarkach pozaeuropejskich rośnie szybciej niż w Europie, polski eksport może odznaczać się niższą dynamiką w porównaniu z innymi krajami UE. Obecnie jednak (było to widoczne szczególnie w 2015 r. i na początku 2016 r.) silna koncentracja na rynkach europejskich w warunkach wyraźnego spowolnienia obrotów handlowych w pozostałych regionach świata sprawia, że polski eksport charakteryzuje się znacznie wyższą dynamiką w porównaniu z eksportem światowym. W Polsce podobnie, jak średnio w Unii Europejskiej, udział krajów pozaeuropejskich pozostaje zdecydowanie największy w eksporcie towarów klasyfikowanych jako pozostały sprzęt transportowy (wg klasyfikacji PKWiU, wykres 5). Wiąże się to ze względnie dużym eksportem sprzętu lotniczego do Stanów Zjednoczonych. W 2015 r. udział rynków pozaeuropejskich zwiększył się najsilniej w sprzedaży zagranicznej produktów rolnictwa (o 2,7 pkt. proc.). Był to więc drugi kolejny rok wyraźnego wzrostu znaczenia rynków pozaeuropejskich w polskim eksporcie produktów rolnych. Wiązało się to z poszukiwaniem nowych rynków zbytu po wprowadzeniu w Rosji embarga Tabela 2 Udział krajów pozaeuropejskich w polskim eksporcie w 2015 r. według głównych regionów, w % Grupy towarowe Ogółem Afryka Ameryka Północna Ameryka Środkowa i Południowa Bliski Wschód Azja i Oceania Ogółem 9,8 1,3 3,3 0,5 1,3 3,4 Produkty rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa, rybactwa 20,8 9,9 5,9 0,6 3,3 1,0 Produkty górnictwa i wydobywania 10,3 6,2 0,0 0,3 1,2 2,5 Wyroby przetwórstwa przemysłowego 9,5 1,1 3,2 0,5 1,3 3,4 Artykuły spożywcze 11,3 2,0 2,3 0,4 2,3 4,3 Napoje 18,0 1,1 8,3 0,9 4,7 3,0 Wyroby tytoniowe 2,8 1,5 0,1 0,0 1,0 0,3 Wyroby tekstylne 5,5 0,7 2,4 0,2 0,9 1,3 Odzież 3,5 1,3 0,8 0,1 0,4 0,9 Skóry i wyroby ze skór wyprawionych 3,4 0,1 1,0 0,0 0,2 2,0 Drewno i wyroby z drewna i korka, z wyłączeniem mebli 2,9 0,3 1,0 0,1 0,3 1,1 Papier i wyroby z papieru 7,4 2,1 0,5 0,3 2,5 2,0 Koks, brykiety i podobne paliwa stałe z węgla i torfu oraz produkty rafinacji ropy naft. 5,8 1,7 2,2 0,2 0,2 1,6 Chemikalia i wyroby chemiczne 10,0 1,3 1,7 1,5 0,8 4,6 Podstawowe substancje farmaceutyczne, leki i pozostałe wyroby farmaceutyczne 12,1 1,4 1,3 1,9 0,7 6,8 Wyroby z gumy i tworzyw sztucznych 5,9 0,9 2,4 0,5 0,4 1,7 Wyroby z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 10,1 1,0 2,9 0,5 0,8 4,9 Metale 11,4 0,1 2,5 0,2 0,3 8,3 Wyroby metalowe gotowe, z wyłączeniem maszyn i urządzeń 10,6 1,2 2,6 0,2 2,4 4,1 Komputery, wyroby elektroniczne i optyczne 8,9 0,9 3,0 0,4 2,5 2,1 Urządzenia elektryczne i nieelektryczny sprzęt 10,8 1,3 3,3 0,8 1,9 3,4 Maszyny i urządzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane 17,6 1,5 6,6 1,3 1,4 6,7 Pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy 3,9 0,8 1,0 0,2 0,5 1,3 Pozostały sprzęt transportowy 45,3 1,9 34,8 0,2 0,8 7,7 Meble 8,2 0,3 4,7 0,1 1,1 2,1 Pozostałe wyroby 12,3 0,7 5,7 0,8 1,0 4,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu. 6

5 na import żywności pochodzącej z krajów UE. Stopniowe zwiększanie udziału rynków pozaeuropejskich kontynuowane było w eksporcie towarów sklasyfikowanych jako pozostałe maszyny i urządzenia oraz metale (tabela 1). Struktura polskiego eksportu do krajów pozaeuropejskich odzwierciedla znaczenie gospodarek w światowym handlu (wykres 7). Najważniejszymi rynkami były: gospodarki Azji, których udział w ostatnich latach zwiększał się najszybciej, oraz kraje Ameryki Północnej. Dla produktów rolnictwa relatywnie duże znaczenie mają także kraje Afryki (w wyniku wzrostu eksportu w 2015 r.), a dla wyrobów z papieru i wyrobów elektronicznych kraje Bliskiego Wschodu (tabela 2). Wydaje się, że obecnie różnice w strukturze geograficznej eksportu bardziej niż w strukturze towarowej odzwierciedlają miejsce poszczególnych gospodarek w hierarchii międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej. Coraz częściej udział rynków ponadregionalnych w eksporcie brany jest także pod uwagę jako jeden z mierników strukturalnej konkurencyjności. Uważa się, że im większa część eksportu znajduje popyt na rynkach poza regionem (w przypadku krajów Europy na rynkach pozaeuropejskich), tym eksport ten jest bardziej konkurencyjny. Wysoka koncentracja eksportu krajów EŚW na rynkach europejskich (ponad 90%) sugeruje, że ich eksport jest stosunkowo mało konkurencyjny. Zjawisko to dotyczy zwłaszcza produktów korporacji międzynarodowych. Wskazuje też, że zdolność do dywersyfikacji rynków eksportowych w EŚW w porównaniu z innymi krajami UE jest niska. * Autor jest pracownikiem Instytutu Ekonomicznego Narodowego Banku Polskiego w Warszawie. wojciech.mroczek@nbp.pl. Opinie wyrażone w artykule są osobistymi opiniami autora. 1 Według Eurostatu pod pojęciem Europa rozumie się 48 krajów i terytoriów; oprócz 28 krajów UE są to następujące kraje: Albania, Andora, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Gibraltar, Islandia, Kosowo, Liechtenstein, Macedonia, Mołdawia, Norwegia, Rosja, San Marino, Serbia, Szwajcaria, Turcja, Ukraina, Watykan i Wyspy Owcze (por. Unit G4, International Transactions, Geonomenclature, Eurostat 2010 ze zm.). 2 Udział Europy w światowym eksporcie jednak stopniowo maleje. Systematycznie zwiększa się natomiast znaczenie w światowym eksporcie krajów azjatyckich (w 2014 r. przypadało na nie 32% światowego eksportu). 3 OECD, Measuring Globalisation OECD Handbook on Economic Globalisation Indicators (Podręcznik wskaźników globalizacji ekonomicznej), 2005, s Tylko w Azji i Ameryce Północnej handel wewnątrzregionalny stanowił niewiele ponad 50% eksportu w 2014 r. (International Trade Statistics 2015, WTO 2015). 5 Wartość eksportu ogółem została pomniejszona o wartość eksportu statków (SITC 792, HS 89, PKWiU 301), ponieważ w niektórych krajach, w tym w Polsce, handel statkami realizowany jest głównie w ramach usług remontowych, a kierunek eksportu związany jest z rejestracją statku, a nie siedzibą armatora. ABC UNII EUROPEJSKIEJ ROZSZERZENIE POROZUMIENIA W SPRAWIE HANDLU TOWARAMI TECHNOLOGII INFORMATYCZNYCH Ewa Kaliszuk* W dniu 16 grudnia 2015 r. na 10. konferencji ministerialnej Światowej Organizacji Handlu (WTO) w Nairobi została przyjęta przez ministrów z krajów uczestniczących deklaracja w sprawie rozszerzenia Porozumienia w sprawie technologii informatycznych (Information Technology Agreement), tzw. ITA 2. Do deklaracji dołączono listy koncesyjne zawierające zobowiązania uczestników w zakresie znoszenia ceł. Celem rozszerzenia ITA jest zniesienie ceł na towary informatyczne, które nie znalazły się w pierwotnej ITA. Porozumienie ITA 2 zawarło 24 uczestników negocjacji (53 członków WTO) tabela 1. Jest to więc porozumienie fakultatywne, które łatwiej zawrzeć niż porozumienie wielostronne (multilateralne) wiążące wszystkich (163) członków tej organizacji. Chociaż porozumienie ITA ma charakter plurateralny, z bezcłowego dostępu do rynku sygnatariuszy ITA 2 skorzystają wszyscy członkowie WTO 1. Porozumienie w sprawie handlu towarami technologii informatycznych Porozumienie w sprawie handlu towarami technologii informatycznych, w formie deklaracji ministerialnej, zostało zawarte przez 29 uczestników, w tym 15 państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej, w grudniu 1996 r. na konferencji ministerialnej w Singapurze 2. W kolejnych latach liczba uczestników wzrosła do 82; reprezentują oni około 97% światowego handlu towarami ITA. Porozumienie ITA weszło w życie w Unii Europejskiej w 1997 roku 3. Polska została przyjęta do Porozumienia po złożeniu listy koncesyjnej w maju 1997 roku 4. Kraje przystępujące do Porozumienia zobowiązały się do redukcji stawek celnych na towary nim objęte zgodnie ze złożonymi harmonogramami i zasadą kraju najbardziej uprzywilejowanego w odniesieniu do objętych umową pro- 7