Obowiązki przewoźnika, spedytora i innych osób związanych z umową przewozu

Transkrypt

1 Obowiązki przewoźnika, spedytora i innych osób związanych z umową przewozu Polska Izba Spedycji i Logistyki Marek Tarczyński Bydgoszcz, 26 października 2012 roku Prelekcję przygotowano w oparciu o Podręcznik spedytora wydany przez PISiL oraz specjalistyczne publikacje prasowe autorstwa Beaty Janickiej zamieszczone w Biuletynie PISiL

2 S P E D Y C J A P R Z E W Ó Z Działalność w zakresie spedycji polega na wysłaniu lub odbiorze przesyłki albo na wykonaniu innych usług, związanych z jej przewozem. Przewóz polega na przemieszczeniu rzeczy na określonej trasie. Umowa starannego działania Umowa rezultatu

3 Spedytor to... przedsiębiorca, który zobowiązuje się za wynagrodzeniem do wysłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem, działając w imieniu własnym bądź też w imieniu swojego zleceniodawcy. Prawa i obowiązki spedytora o charakterze cywilno-prawnym wynikają przede wszystkim z przepisów kodeksu cywilnego. Niemniej, jako nadawca lub odbiorca przesyłki, przewożonej transportem drogowym, kolejowym, morskim, śródlądowym i lotniczym podlega rygorom m.in. Prawa przewozowego, Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejowym (COTIF/CIM), Kodeksowi morskiemu, przepisom o przewozie ładunków niebezpiecznych (ADR, IMO). Spedytor zastępczy - podmiot, któremu spedytor główny powierza w celu wykonania zlecenia całość obowiązków wynikających z zawartej pomiędzy spedytorem głównym, a jego zleceniodawcą umowy spedycji. Spedytor dalszy - podmiot, którym posługuje się spedytor główny przy wykonywaniu zlecenia, powierzając mu do wykonania oznaczoną część swych obowiązków.

4 Definicje Spedycja w sensie cywilno-prawnym, jako rodzaj umowy, została zdefiniowana, a jej niezbędne elementy ustawowo określone. Tymczasem administracyjno-prawne zasady podejmowania i wykonywania usług spedycyjnych nie zostały nigdzie sprecyzowane, z zastrzeżeniem zasad jej podejmowania i wykonywania w transporcie drogowym. Słowem, nie została uchwalona odrębna ustawa spedycyjna zawierająca kompleksowe uregulowania cywilno i adminstracyjno-prawne. Brak również jakiegokolwiek źródła prawa niższego rzędu regulującego zasady podejmowania działalności spedycyjnej. W rezultacie podejmowanie i prowadzenie działalności spedycyjnej podlega zasadom ogólnym. Działalność spedycyjna mieści się w pojęciu działalności agencji transportowych wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), a Polska Klasyfikacja Kodów i Usług (PKWiU) pod kodem zamieszcza pozostałe usługi spedycji towarów. Pojęcie usług spedycyjnych występuje także w ustawach podatkowych. Świadczenie usług spedycyjnych nie jest ograniczone do jakiejś szczególnej formy. W świetle art. 794 kodeksu cywilnego, spedytor winien działać w zakresie przedsiębiorstwa, a zatem winien być przedsiębiorcą. Nie będzie spedytorem osoba, która przedsiębiorcą nie jest.

5 Umowa spedycji Kodeks cywilny nie zawiera definicji usług spedycyjnych, wprowadza definicję umowy spedycji. Jej istotą jest wysłanie lub odbiór przesyłki, bądź dokonanie innych usług związanych z przewozem towaru. W ujęciu kodeksu cywilnego, jest umową o świadczenie usług, nazwaną, konsensualną, jednostronnie zawodową, odpłatną i wzajemną. Umowa nazwana to ta, której przedmiotowo istotne elementy wynikają z kodeksu cywilnego lub innych ustaw (art. 794 k.c.). Umowa ma charakter konsensualny jeżeli do zawarcia takiej wystarczy porozumienie sron, którego mocą dochodzi do nawiązania stosunku prawnego. Taki charakter prawny umowy spedycji można wywieść z użytych w art. 794 k.c. słów spedytor zobowiązuje się... Umowa spedycji jest umową jednostronnie zawodową, bo spedytor, a nie zleceniodawca winien działać w zakresie swego przedsiębiorstwa. Zleceniodawca spedytora może nie być przedsiębiorcą, ale spedytor musi nim być. Odpłatność oznacza, że spedytor zobowiązuje się do wykonania spedycji za wynagrodzeniem. Umowa wzajemna oznacza, że strony umowy spedycji są wzajemnie w stosunku do siebie dłużnikami i wierzycielami. Dług spedytora sprowadza się do obowiązku wykonania spedycji, jego wierzytelnością jest prawo zapłaty wynagrodzenia.

6 Ograniczenia spedycji drogowej Wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie spedycji drogowej zostało ograniczone i obwarowane obowiązkiem uzyskania licencji w wyniku obowiązującej od dnia 1 lipca 2006 roku nowelizacji Ustawy z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym. Zdaniem PISiL ustawodawca dokonał tego w sposób nie do pogodzenia z zasadą prawidłowej legislacji. Pojęcie transport drogowy zostało poszerzone o działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy. Pośrednictwo przy przewozie rzeczy nie zostało zdefiniowane ani w ustawie o transporcie drogowym, ani innej. W rezultacie przedsiębiorcy świadczący wyłącznie lub m.in. usługi spedycji drogowej muszą: spełnić wymogi dobrej reputacji; wykazać, że przynajmniej jedna osoba zarządzająca przedsiębiorstwem lub odpowiadająca za transport drogowy legitymuje się certyfikatem kompetencji zawodowych; wykazać stosowną sytuację finansową określoną środkami finansowymi lub majątkiem

7 Działalność spedycyjna Zgodnie z polskim prawem wykonywanie działalności spedycyjnej polega na wysyłaniu lub odbiorze przesyłki albo na dokonywaniu innych usług związanych z jej przewozem. Spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie. Definicja ta wywodzi się z art.794 kodeksu cywilnego. W 2004 roku FIATA i CLECAT wspólnie określiły działalność spedycyjną i logistyczną, jako związaną z transportem - przy użyciu jednej gałęzi transportu lub multimodalnym - działalność każdego rodzaju, w tym konsolidację, składowanie, przeładunek, pakowanie lub dystrybucję towarów, jak również inne usługi komplementarne, doradcze i pomocnicze z tym związane, w tym - ale nie wyłącznie - usługi związane ze sprawami celnymi i skarbowymi, przedstawienie towarów dla urzędów celnych, aranżowanie ubezpieczenia towarów, przyjmowanie lub zajmowanie się płatnością lub dokumentami związanymi z towarem. Pojęcie czynności spedycyjnych obejmuje także świadczenie usług logistycznych przy użyciu nowoczesnych źródeł informacji, technologii i komunikacji w powiązaniu z transportem, przeładunkiem lub składowaniem towarów - i de facto wiąże się z zarządzaniem całym łańcuchem dostaw towarów

8 Przykładowe czynności spedytora: udzielanie instrukcji i porad w zakresie warunków przewozu, wyboru środka transportu oraz trasy przewozu przesyłek; opracowanie instrukcji wysyłkowej; przygotowanie przesyłek do przewozu, np. pakowanie, konfekcjonowanie, kontrola jakościowa, wagowa, znakowanie przesyłek, załadunek, wyładunek, przeładunek; organizowanie czynności ładunkowych, przewozowych, konwojowania, składowania i innych czynności związanych z przemieszczeniem przesyłek; zawieranie umów o przewóz, umów przechowania, składowania oraz innych związanych z dostawą towaru lub wynikających ze zlecenia spedycyjnego oraz monitorowania wykonania tych umów przez osoby trzecie; sporządzanie, wystawianie i przesyłanie dokumentów przewozowych; zgłaszanie przesyłek do ubezpieczenia - na życzenie zleceniodawcy; organizacja odprawy celnej, najczęściej na mocy udzielonego upoważnienia; występowanie do właściwych urzędów o pozwolenie na przewóz przesyłek bądź ich wprowadzenie na obszar Unii Europejskiej; składowanie przesyłek; opieka nad przesyłką w czasie przewozu, w tym informowanie zleceniodawcy o przeszkodach w jego wykonaniu; podejmowanie czynności potrzebnych do uzyskania zwrotu nienależnie pobranych sum z tytułu przewoźnego, cła i innych należności związanych z przewozem przesyłki; podejmowanie czynności w celu zabezpieczenia praw zleceniodawcy, w szczególności poprzez sporządzenie dokumentacji szkodowej i wymaganych reklamacji; współpraca z kontrhentem zleceniodawcy lub innymi osobami, pośrednikami związanymi z dostawą towaru, w celu ustalenia jak najkorzystniejszej dla zleceniodawcy opcji dostawy; świadczenie usług niewymienionych w zleceniu spedycyjnym, jeśli są one niezbędne dla jego prawidłowego wykonania.

9 Ogólne Polskie Warunki Spedycyjne OPWS 2010 podobnie, jak OPWS 1995 i 2002, są tzw. wzorcem umownym. Możliwość odwołania się do takiego wzorca poddana jest określonemu reżimowi prawnemu kodeksu cywilnego. OPWS nie stanowią źródła prawa materialnego. Nie są przepisem prawnym, ani też ich stosowanie, czy też obowiązek opracowania, nie wynika z przepisu prawnego. Korzyści ze stosowania OPWS: precyzują obowiązki zleceniodawcy, w szczególności w zakresie kompletności zlecenia spedycyjnego; sankcjonują instytucję przewoźnika umownego; przewidują wyłączenie odpowiedzialności spedytora za niektóre szkody, np. wynikające z opóźnienia w przewozie lub z tytułu utraty zysku przez zleceniodawcę; rozszerzają możliwość zabezpieczenia roszczeń spedytora o tzw. umowne prawo zatrzymania nie tylko przesyłki, ale i dokumentów zleceniodawcy; przewidują kwotowe ograniczenie odszkodowania; ustanawiają zasadę objęcia dalszych spedytorów ograniczeniem odpowiedzialności spedytora głównego; przyjmują termin instrukcyjny na składanie reklamacji do spedytora; przewidują w braku odmiennej umowy stron, jeśli zleceniodawca jest osobą zagraniczną, właściwość prawa polskiego.

10

11 Istota umowy przewozu Zawierając umowę przewozu rzeczy przewoźnik zobowiązuje się za wynagrodzeniem do przewiezienia oznaczonej przesyłki i wydania jej uprawnionemu odbiorcy. Umowa przewozu może przewidywać postanowienia dodatkowe: obowiązek ładunkowy, obowiązek załatwienia spraw celnych, czy ubezpieczenia przesyłki. Przyjęcie przesyłki do przewozu Co do zasady, niezależnie od rodzaju przewozu, przewoźnik jest obowiązany sprawdzić widoczny stan towaru i jego opakowania. Jeżeli nie ma możliwości sprawdzenia tego w wystarczający sposób, winien wpisać w dokumencie przewozowym uzasadnione zastrzeżenia. Szkody powstałe podczas przewozu Za szkody powstałe podczas przewozu przewoźnik odpowiada na zasadzie ryzyka, co oznacza, że podmiot odpowiedzialny za szkodę, ponosi za nią odpowiedzialność nawet jeśli do szkody doszło z przyczyn przezeń niezawinionych - chyba, że szkoda jest wynikiem enumeratywnie wymienionych w normie prawnej przyczyn (występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, nie wywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej). Na przewoźniku spoczywa ciężar dowodu zaistnienia przynajmniej jednej z tych okoliczności.

12 Odpowiedzialność spedytora względem przewoźnika Spedytor zawierając z przewoźnikiem umowę przewozu staje się nadawcą, który ponosi względem przewoźnika odpowiedzialność m.in. za: szkodę wynikłą z podania wskazań i oświadczeń niezgodnych z rzeczywistością; brak, niekompletność i nieprawidłowość dokumentów; szkodę wynikającą z wadliwego stanu przesyłki; brak lub niewłaściwe opakowanie; nienależyte wykonanie czynności ładunkowych; przeładunek w przypadku niezgodności zadeklarowanej masy przesyłki; uszkodzenie pojazdu spowodowane czynnościami załadunkowymi Zasadniczo nadawca jest odpowiedzialny względem przewoźnika za przyjęcie przesyłki przez odbiorcę.

13 Zlecenie transportowe Umowa zawarta przez przyjęcie oferty, w której jest mowa tylko o przewozie rzeczy jest stricte umową przewozu, a nie umową spedycji. Brak uprawnień do wykonywania przewozów międzynarodowych nie ma wpływu na stosowanie do tak zawartej umowy przepisów CMR. Nie może zatem spedytor bronić się zarzutem nie posiadania uprawnień do wykonywania przewozu międzynarodowego (czy krajowego), jeśli przyjął zlecenie transportowe. Poprzez przyjęcie zlecenia transportowego przedsiębiorca spedycyjny staje się przewoźnikiem umownym. List przewozowy Osoba fizycznie przekazująca przesyłkę przewoźnikowi nie zawsze jest nadawcą (nadawca to podmiot zawierający z przewoźnikiem umowę przewozu). Jeśli umowę przewozu zawarł z przewoźnikiem np. spedytor, to osoba przekazująca towar przewoźnikowi, jest z mocy prawa upoważniona do dokonywania w imieniu nadawcy czynności prawnych. Samochodowy list przewozowy nie jest papierem wartościowy w odróżnieniu od stosowanego w transporcie morskim konosamentu.