342 Marcin Wysokiński STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Transkrypt

1 342 Marcin Wysokiński STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XVII zeszyt 5 Marcin Wysokiński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie DOCHODOWOŚĆ PRODUKCJI MLEKA W POLSCE PO AKCESJI DO UNII EUROPEJSKIEJ PROFITABILITY OF MILK PRODUCTION IN POLAND AFTER THE ACCESSION TO THE EUROPEAN UNION Słowa kluczowe: rolnictwo, produkcja mleka, dochody, koncentracja produkcji, Unia Europejska Key words: agriculture, milk production, income, concentration of production, European Union Abstrakt. Celem badań było określenie efektywności ekonomicznej podstawowych czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) w zależności od liczby krów w stadzie. Podjęto próbę określenia współzależności między liczbą krów w stadzie a sytuacją dochodową gospodarstwach wyspecjalizowanych w produkcji mleka. Efekty ekonomiczne są konsekwencją wytworzonej i przeznaczonej na sprzedaż produkcji. W gospodarstwach rolniczych zalicza się do nich nadwyżkę bezpośrednią z gospodarstwa rolnego, wartość dodaną oraz dochód. Zgodnie z metodyką FADN w badaniach przyjęto dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego za podstawową kategorię oceny sytuacji materialnej gospodarstw i ich efektywności. Przeanalizowano m.in. wskaźnik dochodowości ziemi oraz ekonomiczną wydajność pracy. Zaprezentowano także dochody w przeliczeniu na krowę mleczną oraz kilogram wyprodukowanego mleka. Wstęp Dochód rolniczy jest to część produkcji końcowej, która pozostaje użytkownikom z tytułu ich pracy oraz pracy członków ich rodzin nieotrzymujących wynagrodzenia za pracę w gospodarstwie, a także z tytułu posiadania środków produkcji [Parzonko 04]. Według Adamowicza [1998], dochody uzyskiwane przez rolników są właściwą miarą oceny ekonomicznej sprawności gospodarowania oraz standardu ich życia. Przyjmując za Domagalską-Grędys [09], dochód rolniczy stanowi podstawową kategorię oceny sytuacji materialnej gospodarstw, poziomu życia, dobrostanu społecznego, a jego badanie służy do oceny efektywności podmiotów i poziomu ich konkurencyjności. Dynamika dochodów gospodarstw pomaga określić aktualny ich stan i kierunek rozwoju. Od poziomu dochodu zależy kształtowanie się indywidualnych krzywych popytu na czynniki produkcji oraz podaży. W metodyce FADN kategorią, która stanowi opłatę za własne czynniki wytwórcze (praca, ziemia i kapitał) zaangażowane do działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego oraz ryzyko podejmowane przez prowadzącego gospodarstwo rolne w roku obrachunkowym, jest dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego 1 [Goraj i in. 05]. Poziom dochodów osiągany w gospodarstwach zależy m.in. od kierunku produkcji, stopnia specjalizacji, wielkości gospodarstwa, kwalifikacji i umiejętności rolników, skali i zakresu oddziaływania czynników zewnętrznych oraz tempa zmian technologicznych [Gołębiewska 10]. Efektywność ekonomiczna gospodarstw z chowem bydła mlecznego nie jest zagadnieniem nowym. Problemy te poruszane były przez wielu autorów dla różnych regionów Polski [Skarżyńska 11, Ziętara 12, Adamski 14, Ziętara, Adamski 14]. Literatura ekonomiczno-rolnicza wiąże zwykle efektywność ekonomiczną z relacjami, jakie zachodzą między wytworzonymi produktami (efektami) a ilością zużytych w procesie produkcji czynników produkcji (nakładów) [Parzonko 04, Żmija, Czekaj 08]. Celem badań było określenie relacji między uzyskanym dochodem a podstawowymi czynnikami produkcji (ziemia, praca) zaangażowanymi w gospodarstwie po wejściu Polski do Unii Europejskiej (UE). 1 Dochód ten oblicza się przez odjęcie salda dopłat i podatków dotyczących inwestycji oraz kosztu czynników zewnętrznych od wartości dodanej netto gospodarstwa rolnego.

2 Dochodowość produkcji mleka w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej 343 Materiał i metodyka badań Do badań empirycznych wykorzystano dane polskiego systemu FADN (System Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych) za lata W przypadku danych FADN ograniczono się do analizy danych z regionu Mazowsze i Podlasie, obejmującego województwa: mazowieckie, podlaskie, lubelskie i łódzkie, a więc obszaru o największej koncentracji produkcji mleka krowiego w Polsce. Zgodnie z danymi GUS, wymienione województwa w 10 roku miały ponad 54% udziału w krajowej produkcji mleka. Przy wyborze obiektów do badań posłużono się metodą doboru celowego. Do analizy wyselekcjonowano gospodarstwa wyspecjalizowane w produkcji mleka na podstawie metodyki stosowanej przez FADN, opartej na zmiennej klasyfikującej SO (standardowa produkcja). Jako kryterium określenia poziomu specjalizacji badanych gospodarstw przyjęto wartość produkcji mleka krowiego, określając jej udział w wartości produkcji ogółem w gospodarstwie. Do badań zakwalifikowano gospodarstwa, w których udział ten stanowił co najmniej 60% wartości produkcji ogółem. Ponadto przyjęto, że minimalna wielkość stada utrzymywana przez badane jednostki wynosiła 10 sztuk. Zgodnie z zasadami FADN, wyodrębnione grupy liczyły nie mniej niż 15 obiektów, aby można było publikować wyniki badań. Biorąc pod uwagę badania własne, a także wykorzystując dostępną literaturę przedmiotu [Juszczyk 05] 2, dokonano podziału badanych gospodarstw na 5 grup, uznając za kryterium grupowania liczbę krów mlecznych w gospodarstwie o podobnej rozpiętości: A gospodarstwa małe (10-19 szt.), B średnio małe (-29 szt.), C średnio duże (30-39 szt.), D duże (40-49 szt.), E bardzo duże (50 i więcej szt.). Tabela 1. Liczba badanych gospodarstw w poszczególnych grupach i średnia liczba krów w grupie Table 1. Number of surveyed farms in each group (LG) and the average number of cows in the group (LK) Rok/ Year Grupa gospodarstw/group of farms A B C D E LG * LK ** LG LK LG LK LG LK LG LK , , ,92 44, , , , , , , , , , ,36 64, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,94 * LG liczba gospodarstw/number of farms, ** LK średnia liczba krów na gospodarstwo/average number of cows per farm Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FADN Source: own study based on FADN data Przyjęte kryterium doboru gospodarstw sprawia, że badana zbiorowość nie ma charakteru reprezentatywności. Jednak badania pozwalają na zaobserwowanie pewnych zależności zachodzących w sektorze gospodarstw mlecznych oraz sformułowanie wartościowych wniosków. Do prezentacji wyników wykorzystano elementy statystyki tabelarycznej, graficznej oraz opisowej. Wyniki badań Produkcja mleka jest działalnością silnie związaną z zasobami ziemi, obliczono więc wskaźnik dochodowości ziemi jako relacji dochodów z gospodarstwa rolnego do powierzchni użytków rolnych (UR). Relacja ta pozwoliła na ocenę efektywności wykorzystania jednego z podstawowych czynników 2 Liczba krów mlecznych w gospodarstwie dobrze obrazuje skalę produkcji oraz inne zagadnienia z tym związane.

3 344 Marcin Wysokiński produkcji w rolnictwie. Poziom wskaźnika wykazywał współzmienność z liczbą krów w stadzie. Im większa była skala produkcji, tym wyższa była dochodowość jednej jednostki zasobów ziemi (ha), na co wskazują m.in. współczynniki korelacji (r 04 = 0,390, p = i r 09 = 0,284 p = ). Zdecydowanie najwyższą dochodowością ziemi charakteryzowały się gospodarstwa największe od około 3 tys. zł/ ha w 09 roku do 5,5 tys. zł/ha w 11 roku. Było to średnio 2-krotnie więcej niż w gospodarstwach małych. Trzeba podkreślić, iż w latach 07 i 11 wszystkie gospodarstwa odnotowały maksymalną wielkość omawianego wskaźnika (m.in. za przyczyną wysokich cen mleka w tych latach). W przyjętym okresie badań zaobserwowano trzy odmienne trendy w zachowaniu wskaźnika. Do 07 roku dochodowość ziemi systematycznie wzrastała, w latach prezentowała wyraźny trend odwrotny, osiągając w 09 roku najniższe wartości spośród prezentowanych (w porównaniu do 04 wskaźnik był niższy od 12% w gospodarstwach małych do 32% w dużych). Po 09 roku dochodowość ziemi ponownie zwiększała się, osiągając w 11 roku najwyższe wartości w całym okresie badawczym (w porównaniu do wartości z 09 roku, wyższe od 80% w gospodarstwach bardzo dużych, do 160% w dużych). Zaobserwowane zmiany dochodowości ziemi wykazywały zbieżny kierunek z wahaniami cen mleka. Można więc sądzić, iż cena mleka była podstawowym czynnikiem warunkującym zmiany dochodowości czynników produkcji. Ważnym zagadnieniem z punktu widzenia oceny osiąganych efektów jest określenie wielkości dochodu przypadającego na krowę mleczną, czyli element posiadanego kapitału. W ramach prowadzonych badań obliczono wskaźnik dochodowości krowy mlecznej jako relacji dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do średniorocznego stanu pogłowia krów mlecznych. Wskaźnik wykazywał współzmienność o dodatnim kierunku z wielkością stada podstawowego, o czym świadczą współczynniki korelacji (r 04 = 0,241 p = i r 09 = 0,168 p = ). Wraz ze wzrostem liczby krów w stadzie, zwiększała się wielkość dochodu w przeliczeniu na jedną krowę. Zdecydowanie najwyższą dochodowością charakteryzowały się największe gospodarstwa wskaźnik wahał się od około 3 tys. zł w 09 roku do ponad 5,3 tys. zł w 11 roku i w stosunku do zbiorowości małych gospodarstw był większy nawet o 60%. W kwestii kierunku zmian, zaobserwowano podobne trendy jak w przypadku wskaźnika dochodowości ziemi, m.in. maksymalny poziom dochodu na krowę osiągnięto w latach 07 i 11. Można stwierdzić, iż w przypadku dochodowości krów mlecznych również odnotowano pozytywny efekt skali, pomimo iż w grupie gospodarstw dużych wystąpiły największe wahania. Na uwagę zasługuje także fakt wyraźnie malejących dochodów na krowę w latach (spadki wyniosły od 50% w grupie D do 38% w grupie E). Analogicznie do wskaźnika dochodowości ziemi, obserwowano, iż pogorszenie efektywności najmocniej odczuły duże obiekty. Ostatecznym w procesie produkcji i głównym produktem działalności badanych gospodarstw było mleko. Uznano, iż rozpoznanie wielkości dochodu przypadającego na jeden kg wyprodukowanego mleka będzie cenną informacją uzupełniającą rozważania nad dochodowością w badanych obiektach. Obliczono tzw. wskaźnik dochodowości 1 kg mleka jako relację dochodu z gospodarstwa rolnego do wolumenu wyprodukowanego mleka. zł/ha/ PLN/ha A ( ,0 1 9, , , , , , ,5 B (-30) 2 093, , , , , , , , , , , , , , , ,6 D (40-50) 2 838, , , , , ,2 3 8, ,3 E ( > 50) 3 574, , , , , , , ,2 Rysunek 1. Wskaźnik dochodowości ziemi Figure 1. Income per 1 ha of land Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FADN Source: own study based on FADN data A (10- B (-30)

4 Rysunek 2. Wskaźnik dochodowości krowy mlecznej Figure 2. Income per 1 dairy cow Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FADN Source: own study based on FADN data Dochodowość produkcji mleka w Polsce po akcesji 3 80 do Unii Europejskiej Rysunek 2. zł/krowę/ zł/krowę/ PLN/cow PLN/cow A (10- B zł/krowę/ (-30) D (40-50) E ( PLN/cow > 50) A ( , , , , ,1 B (-30) 2 716, , , , ,0 3 3, , , , ,2 D (40-50) 3 122, , , , , E ( > 50) 3 657, , , , , A ( , , ,9 3 A ( , , , ,8 A 497,8 ( ,1 784, , , , ,7 B (-30) 4 251, ,8 B (-30) 2 716, , , , , , , ,3 B (-30) 2 716, , , , , , , ,3 3 3, , , , , , , ,3 3 3, , , , , , , ,3 D (40-50) 3 122,2 Rysunek 3 558, , , , , , ,2 D (40-50) 3 122, , , , , , , ,2 E ( > 50) 3 657, , , , , , , ,2 E ( > 50) 3 657, , , , , , , ,2 A (10- B (-30) 0,90 0,90 0,90 Rysunek 3. Wskaźnik dochodowości Rysunek 3. 1 kg mleka 0, Figure 3. Income 0,30 per 1 kg of milk , A (10-0,51 0,59 0,67 0,75 A 0,30 Źródło: (10- opracowanie 0,51 0,59 0,67 0,75 0,43 0,74 0, B (-30) , , , ,78 0,65 B własne (-30) na podstawie 0,56 0,64 0,63 0,78 0,65 0,42 0,69 0,92 A (10-0,51 0,59 0,67 0,75 0,59 0,43 0,63 0,74 0,67 0,91 0,74 0,58 C danych (30-40) FADN 0,59 0,63 0,67 0,74 0,58 0,44 0,73 0,88D (40-50) 0,55 0,65 0,59 B (-30) 0,30 0,56 0,64 0,63 0,78 0,65 0,42 0,69 0,92 D Source: (40-50) own study 0,55 based 0,65 0,59 0, , ,78 06 E ( > 50) , , ,52 0,73 0,53 on FADN data 0,59 0,63 0,67 0,74 0,58 0,44 0,73 0,88 E ( > 50) 0,58 0,59 0,52A (10-0,73 0,53 0,48 0,51 0,65 0,59 0,79 0,67 0,75 0,43 0,74 0,91 D (40-50) 0,55 0,65 0,59 0,34 0,74 0,78 B (-30) 0,56 0,64 0,63 0,78 0,65 0,42 0,69 0,92 E ( > 50) 0,58 0,59 0,52 0,73 0,53 0,48 0,65 0,79 0,59 0,63 0,67 0,74 A (10-0,58 0,44 0,73 B 0,88 (-30) A (10- B (-30) D (40-50) 0,55 0,65 0,59 0,34 0,74 0,78 E ( > 50) 0,58 0,59 0,52 0,73 0,53 0,48 0,65 0,79 Z danych prezentowanych na rysunku 3 wynika, iż uzyskiwane dochody w przeliczeniu na kg mleka nie wykazywały współzmienności z liczbą utrzymywanych krów. W latach najwyższy poziom wskaźnika odnotowywały A (10- średnio duże B (-30) gospodarstwa, w C latach (30-40) średnio małe, w 09 roku bardzo duże, D (40-50) natomiast w 11 roku E ( > 50) średnio małe. Pomimo iż nie zaobserwowano wyraźnej zależności wskaźnika od wielkości stada podstawowego, można stwierdzić, że minimalnie większą dochodowość prezentowały pośrednie obiekty. Dla wszystkich zbiorowości natomiast zgodny był kierunek zmian wskaźnika, który systematycznie rósł do 07 roku, aby następnie drastycznie spadać, osiągając w 09 roku poziom najniższy w całym okresie badawczym. Reasumując, można stwierdzić, iż dochodowość kg mleka wraz z dopłatami do produkcji nie była uzależniona od skali produkcji. Wskaźnik przyjmował różne wielkości nie wykazując korelacji z liczbą utrzymywanych krów. Rozpiętość wahań wskaźnika między grupami wynosiła od 0,05 zł w 05 roku do 0,15 zł w 06 roku. Najgłębsze spadki zaobserwowano w gospodarstwach utrzymujących krów. Wszystkie badane gospodarstwa korzystały z dopłat do produkcji rolnej. Założono, iż obliczony powyżej wskaźnik nie oddaje w pełni dochodowości wyprodukowanego kg mleka, gdyż przyjęte dochody determinowane były w znacznej mierze właśnie przez dopłaty, obliczono więc wskaźnik dochodowości kg mleka, ale bez dopłat w dochodach. Z danych prezentowanych na rysunku 4 wynika, iż uzyskiwane dochody (bez dopłat) w przeliczeniu na kg mleka wykazywały tym razem dodatnią korelację z liczbą utrzymywanych krów (szczególnie widoczne w 09 roku). Wskaźnik w nowej konstrukcji wykazał, iż zdecydowanie najgorszą dochodowość kg mleka wypracowywały gospodarstwa małe, osiągając w 09 roku poziom 0,13 zł, co było ponad 2,5-krotnie mniej niż w zbiorowości obiektów największych dla porównania przy wskaźniku z dopłatami różnica wynosiła zaledwie 11%. Spadek dochodowości kg mleka w latach w grupach A, B, C, D i E wyniósł odpowiednio 72, 63, 54, 60 i 40% i był zdecydowanie wyższy w porównaniu do spadków odnoto-

5 E ( > 50) 0,58 0,59 Rysunek E ( 0,52 > 50) 0,73 4. Wskaźnik 0,53 0,580,48 dochodowości 0,590,65 0,5,79 1 0,73 kg mleka 0,53(dochody 0,48 0,65 bez dopłat) 0,79 Rysunek 4. Wskaźnik dochodowości 1 kg mleka (dochody bez dopłat) Figure 4. Income per 1 kg of milk, without subsidies (PLN) Rysunek 4. Wskaźnik Figure 4. dochodowości Income per 1 kg 1 kg of milk, mleka without (dochody subsidies bez dopłat) A (10- B (-30) (PLN) 346 A (10- Marcin Wysokiński B (-30) A (10- B (-30) D (40-50) E ( > 50) Figure 4. Income per 1 kg of milk, without subsidies (PLN) D (40-50) E ( > 50) D (40-50) E ( > 50) Rysunek 4. Wskaźnik dochodowości 0,Rysunek 4. Wskaźnik 1 kg mleka (dochody bez d ek 4. Wskaźnik dochodowości Rysunek 14. kg Wskaźnik mleka (dochody dochodowości bez dopłat) 1 kg mleka (dochody dochodowości bez dopłat) Figure 4. 0, Income per 1 kg of milk, without 1 kg mleka subsidies (PLN) (dochody bez dopłat) 4. Income per 1 kg of Figure milk, without 4. Income subsidies per 1 kg (PLN) 0, of milk, without subsidies (PLN) Figure 4. Income per 1 kg of 0, milk, without subsidies 0, A ( , ,43 Źródło: 08 0,43 opracowanie 09 0, ,30 własne 11 0,13 0,42 0,58 A ( B (-30) 06 0, , ,43 0, ,55 0,51 na 10 0,30 0,46 podstawie 0, ,13 0,64 0,52danych 0,42 0,44 FADN 0,58 0,19 0,63 0,43 0,63 0,26 0,5 B (-30) D (40-50) Source: own study based on A ( ,46070,43 C 08 (30-40) 0,43 0,52 090,55 0,51 100,30 0,46 0,56 110,13 0,64 0,52 0,42 0,44 0,58 0,19 0,63 0,52 0,43 0,53 0,63 0,26 0,52 0,42 0,58 0, 0,4 FADN data A (10- B (-30) 0,46 0,43 0,430,5,550,51 D 0,30 (40-50) 0,46 0,56 0,130,64 0,52 E 0,42 ( > 50) 0,44 0,580,19 0,63 0,52 0,43 0,53 0, 0,56 0,63 0,26 0,51 0,52 0,42 0,43 0,58 0, 0,64 0,47 0,42 0,56 0,34 0,5 A (10- B (-30) 0, 0,52 0,51 D (40-50) 0,460,560,640,52 0, E 0,44 ( > 50) 0,190,63 0,52 0,43 0,53 0,56 0,630,26 0,51 0,52 0,42 0,43 0,58 0, 0,64 0,47 0,42 0,56 0,34 0,52 0,63 A (10- B (-30) D (40-50) D (40-50) 0,56 0,52 E ( > 50) 0,630,5,53 0,56 0,26 0,51 0,5,42 0,43 0,580, 0,64 0,47 0,42 0,56 0,34 0,52 0, A (10- B (-30) D (40-50) E ( > 50) 0,52 0,530,560, , ,430,0,640,470,4,560,34 0,52 0, A 06 ( , , , ,55 0,30 A (10- B (-30) A (10- E ( > 50) 0,46 0,56 0,43 0,51 A (10-0,43 0,64 0,55 0,42 0,30 0,46 0,34 0,13 0,43 0,52 0,42B 0,43 0,63 (-30) 0,58 0,55 0,30 0,52 0,13 0,51 0,42 0,46 0,58 0,64 0,44 A (10- Rysunek 5. B (-30) B (-30) 0,52 0,51 B (-30) 0,46 0,64 0,44 0,5,19 0,510,43C 0,46 (30-40) 0,63 0, ,44 0,56 0,19 0,52 0,43 0,63 0,63 Rysunek 5. C wanych (30-40) dla poprzedniego 0,56 0,52 wskaźnika 0,63 16, 25, 25, 0, ,26i 0,52 18%. 60 0,52 Rysunek 5. PLN/h D Można (40-50) 0,58 0,63 40 zatem stwierdzić, 0,26 0,52 iż 0,52 dopłaty 0,53 0,58 0,42 D bezpośrednie (40-50) pomimo iż 0,52 wyraźnie D (40-50) 0,53 spowalniały 600,42 PLN/h spadek 0, 0,52 dochodowości 0,47E 0,53 ( > 0,56 50) kg 0,42 mleka, 0,56 0, zdecydowanie 0,51 0,47 0,43 0,56 0,64 0,42 40 E w ( > swej 50) konstrukcji 0,56 wspierały 0,51 małe gospodarstwa. E 60 PLN/h ( 0,43 > 50) 0,64 0, ,560,34 0,510,52 0,430,63 0,64 0,42 0,34 0,52 0,63 Następnie policzono wskaźnik ekonomicznej wydajności pracy, A (10- jako 0 relacji dochodu B (-30) z gospodarstwa rolnego do czasu pracy ogółem. Jak wynika z danych prezentowanych D PLN/h na rysunku oraz A (10- B (-30) A (10- C (30-40) D (40-50) B (-30) 0 E ( > C 50) (30-40) współczynników korelacji (r 04 = 0,668 p = i r 09 = 0,592 A (10-04 p = ), 05 dochody 06 7, ,56 w przeliczeniu 08 11, ,39 na 10 9, ,85 11,87 0Rysunek godzinę pracy wykazywały silną współzmienność A (10-04 z liczbą B utrzymywanych (-30) 06 7, , ,11 14,58 krów ,39 17,33 Wraz 10 9,84 17,61 ze wzrostem 11 6,85 21,65 11,87 18,81 14,93 12,04 19,02 ek 5. 0 skali produkcji Rysunek wzrastała 5. ekonomiczna A (10-04 wydajność 05 B (-30) 06 7,83pracy. 07 9,56 Zdecydowanie 08 11,11 14, ,39 17,3310 9,84 17,61,97 najwyższą 11 6,85 21,65 25,411,87 18,81 ekonomiczną 26,6614,93 12,04 30,36 19,02 23,33 24,55 18,41 26,51 60 A (10- B (-30) 7,83 9,56 11,11 14,58 12,39 17,33 D (40-50) 9,84 17,61,97 6,85 21,65 25,4111,87 18,81 26,66 24,64 14,93 12,04 30,36 30,3319,02 23,33 33,4024,55 18,41 33,82 26,51 29,09 34,86 19,06 35,29 Rysunek 5. Wskaźnik B (-30) C (30-40) 14,58 17,33 D (40-50) 17,61,97 21,65 25,41 E ( 18,81 > 26,66 50) 24,64 PLN/h 12,04 30,36 30,3319,02 23,33 33,40 38, ,55 18,41 33,82 36,2126,51 29,09 33,9934,86 19,06 47,60 35,29 34,11 42, 32,90 43,19 ekonomicznej PLN/h 40 D PLN/h (40-50),97 25,41 E 40 ( > 26,66 50) 24,64 30,36 30,33 23,33 33,40 38,19 A (10-18,41 33,82 36,21 26,51 29,09 33,9934,86 19,06 47,60 B 35,29 34,11 (-30) 42, 32,90 43,19 53,96 wydajności pracy Figure 5. Income per 24,64 30,33 33,40 38,19 36,21 33,99 A (10-33,82 29,09 D (40-50) 19,06 47,60 34,11 32,90 B 35,29 (-30) 42, E 43,19 ( > 50) 53,96 1 hour of human labor E ( > 50) 38,19 A (10-36,21 33,99 D (40-50) 47,60B (-30) 34,11 32,90 E 43,19 ( > 50) 53, Źródło: opracowanie A ( D (40-50) B (-30) E ( > 50) 06 A 11 ( , ,56 11, ,39 9,84 6 własne na podstawie A D (40-50) A (10- E ( > 50) danych (10- FADN 7,83 9,56 11,11 12,39 9,84 7,83 6,85 9,56 11,87 11,11 B 14,93 (-30) 12,39 9,84 14,58 6,85 11,87 17,33 14,93 17,61 21,65 18,81 12 B Source: (-30) own study based 14,58 17,33 B 17,61 (-30) 21,65 18,81 14,58 12,04 17,33 19,02 17,61 C 24,55 (30-40) 21,65 18,81 12,04,97 19,02 25,41 24,55 26,66marcin_wysokinski 30,36 23,33 18 C on (30-40) FADN data,97 25,41 C 26,66 (30-40) 30,36 23,33,97 18,41 25,41 26,51 26,66 D 34,86 (40-50) 30,36 23,33 18,41 24,64marcin_wysokinski@sggw.pl 26,51 30,33 34,86 33,40 33,82 29,09 19 D (40-50) 24,64 30,33 D 33,40 (40-50) 33,82 29,09 24,64 19,06 30,33 35,29 33,40 E 42, ( > 50) 33,82 marcin_wysokinski@sggw.pl 29,09 19,06 38,19 35,29 36,21 42, 33,99 47,60 34,11 32 E ( > 50) 38,19 36,21 E 33,99 ( > 50) 47,60 34,11 38,19 32,90 36,21 43,19 33,99 53,96 A 47,60 (10-34,11 32,90 43,19 B (-30) 53,96 C A (10- B (-30) A (10- B (-30) D (40-50) E ( > 50) wydajnością pracy charakteryzowały się największe gospodarstwa wskaźnik wahał się od około 33 zł/godz. w 09 roku do prawie 53 zł/godz. w 11 roku i w stosunku do zbiorowości gospodarstw małych był wyższy nawet 5-krotnie w 04 roku. Najwyższy poziom wskaźnika we wszystkich e grupach odnotowano w 11 roku (identyczna prawidłowość marcin_wysokinski@sggw.pl jak w poprzednich wskaźnikach marcin_wysokinski@sggw.p dochodowości). Ekonomiczna wydajność godziny pracy była dodatnio skorelowana z wielkością pogłowia krów mlecznych, podlegała znacznym wahaniom (nawet do około 50% gospodarstwa małe). Wnioski 1. Sytuacja dochodowa gospodarstw była zróżnicowana zarówno pod względem liczby krów, jak i w poszczególnych latach. Najkorzystniejsza była w latach 07 i Dochodowość ziemi zależała od skali chowu (zwiększały się wraz ze wzrostem liczby krów w stadzie), ponadto ich wielkość ulegała znacznym wahaniom, którą mogła determinować sytuacja na rynku.

6 Dochodowość produkcji mleka w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej Dochodowość kg mleka wraz z dopłatami do produkcji rolnej nie była uzależniona od skali produkcji, wskaźnik przyjmował różne wielkości nie wykazując korelacji z liczbą utrzymywanych krów. Sytuacja kształtowała się zupełnie inaczej po oczyszczeniu dochodów od dopłat. Uzyskiwane dochody (bez dopłat), w przeliczeniu na kg mleka wykazywały dodatnią korelację z liczbą utrzymywanych krów. 4. Na podstawie kształtowania się wskaźnika dochodowości kg mleka stwierdzono, iż dopłaty zdecydowanie bardziej pozytywnie wpływały na efektywność małych gospodarstw. 5. Dochodowość wybranych czynników produkcji w gospodarstwach mlecznych podlegała znacznym wahaniom. Zmiany wskaźników dochodowości sięgające prawie 150% w krótkim okresie świadczą o znacznym ryzyku dochodowym towarzyszącym produkcji mleka. Dotyczyło to w większym lub mniejszym stopniu wszystkich badanych grup gospodarstw bez względu na stopień koncentracji produkcji. Należy zauważyć, iż w większości analizowanych wskaźników największe wahania odnotowywały gospodarstwa utrzymujące krów. Literatura Adamowicz M. 1998: Dochody rolnicze i polityka dochodowa jako składnik polityki rolnej, [w:] A.P. Wiatrak (red.), Dochodowe zróżnicowanie rodzin chłopskich i jego tendencje w gospodarce rolnej w Polsce, Wydawnictwo Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Poznań, 11. Adamski M. 14: Ocena możliwości rozwojowych gospodarstw mlecznych w Polsce z uwzględnieniem wielkości ekonomicznej. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t 99, z. 1, Domagalska-Grędys M. 09: Zmiany dochodów gospodarstw rolnych Unii Europejskiej, Polski i regionu FADN 800, Rocz. Nauk. SERiA, t. XI, z. 2, 50. Gołębiewska B. 10: Organizacyjno-ekonomiczne skutki zróżnicowania powiązań gospodarstw rolniczych z otoczeniem, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, Goraj L., Smolik A., Suska M. 05: Jak zrozumieć zawartość publikacji raport indywidualny gospodarstwa rolnego materiały szkoleniowe. IERiGŻ-PIB, Warszawa. Juszczyk S. 05: Uwarunkowania ekonomiczno-organizacyjne opłacalności produkcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 63. Parzonko A. 04: Efektywność gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji mleka, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 65. Skarżyńska A. 11: Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t 98, z. 1, Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach : IERiGŻ-PIB, Warszawa. Ziętara W. 12: Organizacja i ekonomika produkcji mleka w Polsce, dotychczasowe tendencje i kierunki zmian. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t 99, z. 1, Ziętara W., Adamski M. 14: Skala produkcji, efektywność i konkurencyjność polskich gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji mleka. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, z. 1, Żmija J., Czekaj M. 08: Efektywność ekonomiczna gospodarstw z chowem bydła mlecznego w Polsce południowo wschodniej, Rocz. Nauk. SERiA, t. X, z. 3, 615. Summary The economic effects are a consequence produced and offered for sale production. The farms include them direct surplus from agriculture, value added and income. In this study adopted the income from the family farm (in accordance with the methodology FADN]) for basic category assess the financial situation of households and their effectiveness. This article attempts to determine the correlation between the number of cows in the herd and the farm income situation specialized in the production of milk. The aim of the study was the calculation of the efficiency of the basic factors of production (land, labor, capital) depending on the number of cows in a herd. Adres do korespondencji dr Marcin Wysokiński Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw ul. Nowoursynowska 166, Warszawa, marcin_wysokinski@sggw.pl