Szczegółowe wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w klasie II gimnazjum

Transkrypt

1 Szczegółowe wymagania edukacyjne z wiedzy o społeczeństwie w klasie II gimnazjum Wymagania niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych JA I MOJE OTOCZENIE, NARÓD I SPOŁECZEŃSTWO Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wiadomości i umiejętności niezbędnych do uzyskania oceny dopuszczającej. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: wymienia podstawowe źródła, z których można czerpać informacje na tematy związane z życiem publicznym, wyodrębnia fakty w czytanych tekstach, z pomocą nauczyciela wskazuje opinie, wie, na czym polega skuteczna komunikacja, zna podstawowe zasady komunikowania się (rady dla mówiącego i słuchającego), z pomocą nauczyciela formułuje opinie, dostrzega zróżnicowanie społeczeństwa, wymienia grupy społeczne, do których należy, rozumie potrzebę przestrzegania podstawowych norm współżycia między ludźmi, stara się nie przeszkadzać i nie przyczyniać się do powstawania złego klimatu w grupie, podaje przykłady sytuacji z życia codziennego i społecznego wymagających podjęcia decyzji, wymienia podstawowe sposoby podejmowania decyzji w grupie, rozumie pojęcie konflikt, negocjacja, kompromis, rozumie pojęcia: społeczeństwo, wspólnota, rola społeczna, wymienia grupy i wspólnoty, do których należy, dostrzega potrzebę istnienia norm społecznych, rozumie pojęcia tolerancja, zaufanie, określa, co to znaczy być za coś odpowiedzialnym, wymienia członków społeczności szkolnej, wie, co to jest samorząd uczniowski, wie, w jakich dokumentach zapisane są jego prawa, dostrzega zróżnicowanie społeczeństwa, wymienia warstwy społeczne, podejmuje próbę scharakteryzowania jednej z nich, podaje przykłady problemów, dotyczących młodych ludzi w lokalnym środowisku. odpowiada na pytanie, co dla niego znaczy być Polakiem lub członkiem innej wspólnoty narodowej, rozumie pojęcia naród, państwo, wskazuje podstawowe różnice między obywatelstwem a narodowością, wie, co to jest Polonia i podaje przykłady państw, w których żyją Polacy, rozumie pojęcie stereotyp, dostrzega ich negatywne oddziaływanie na relacje między ludźmi i narodami, wie, co to jest mniejszość narodowa, potrafi wymienić przykłady mniejszości narodowych, mieszkających w Polsce i krótko scharakteryzować jedną z nich, rozumie pojęcie patriotyzm, rozpoznaje przykłady postawy patriotycznej, podaje przykłady więzi, łączących go z wielką i małą ojczyzną, rozumie pojęcie Holokaust, wie, że był on konsekwencją skrajnego nacjonalizmu. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: z pomocą nauczyciela wskazuje źródło informacji, z jakiego w konkretnej sytuacji należy skorzystać, odróżnienia fakt od opinii w prostych tekstach, potrafi wskazać przykłady czynników zakłócających skuteczną komunikację, zna podstawowe reguły skutecznej komunikacji i stara się je stosować, formułuje własne opinie i podejmuje próby ich uzasadnienia, stara się zabierać głos w dyskusji, omawia korzyści, jakie płyną z przynależności do grup społecznych (rodziny, grupy rówieśniczej), podejmuje próbę charakterystyki grup, do których należy, rozumie pojęcia: grupa formalna i nieformalna, podaje przykłady typowych ról w grupie, rozpoznaje przykłady naruszania norm współżycia między ludźmi, 1

2 wie, jakie działania pomagają a jakie przeszkadzają we współpracy i stara się ich unikać, na podstawie sytuacji z życia wymagającej podjęcia decyzji stara się jasno sformułować problem, próbuje określić warianty postępowania z uwzględnieniem ich mocnych i słabych stron, potrafi krótko scharakteryzować trzy podstawowe sposoby podejmowania decyzji w grupie, wymienia obszary, w jakich może dojść do konfliktów (polityczne, religijne itp.), wymienia podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów (mediacje, negocjacje), określa rolę mediatora w rozwiązywaniu konfliktów, rozumie pojęcia: zbiorowości, grupa społeczna i wspólnota, podaje ich przykłady, podaje przykłady więzi, łączących go z innymi ludźmi, nazywa najważniejsze role społeczne, które pełni, dostrzega wokół siebie podziały na swoich i obcych, rozpoznaje na przykładach zasady wzajemności, zaufania i tolerancji, wymienia źródła norm, wie, co to są obowiązki i z czego wynikają, podaje przykłady obowiązków, wynikających z ról społecznych, które pełni, przedstawia członków społeczności szkolnej, wyjaśnia, na czym polega ich odpowiedzialność za funkcjonowanie szkoły, wyjaśnia, w jaki sposób w szkole wybierane są władze samorządu, zna podstawowe prawa ucznia, wskazuje możliwe działania w sytuacji łamania jego praw, charakteryzuje wybraną warstwę społeczną, wymienia przykładowe grupy zawodowe i style życia, rozpoznaje najważniejsze problemy społeczeństwa polskiego, dostrzega problemy młodych ludzi w środowisku lokalnym, poszukuje sposobów ich rozwiązania. wymienia czynniki kształtujące naród, rozumie pojęcie tożsamość narodowa, omawia najważniejsze różnice między obywatelstwem a narodowością, objaśnia, co to jest Polonia i wymienia największe skupiska Polaków, podaje przykłady stereotypów narodowych, dostrzega ich negatywny wpływ na relacje między narodami, wyjaśnia, co to są mniejszości narodowe, wymienia przykłady mniejszości narodowych, mieszkających w Polsce, podaje najważniejsze prawa mniejszości narodowych, charakteryzuje jedną z nich, wyjaśnia, na czym jego zdaniem polega patriotyzm, rozumie pojęcia nacjonalizm, szowinizm, wskazuje konsekwencje nacjonalizmu. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: wskazuje źródło informacji, z jakiego w konkretnej sytuacji należy skorzystać, odróżnia informacje o faktach od opinii, dokonuje podziału źródeł informacji, podaje po jednym przykładzie prasy ogólnopolskiej, regionalnej, lokalnej, dostrzega perswazję i manipulację w reklamie, omawia podstawowe czynniki zakłócające skuteczną komunikację, stosuje podstawowe zasady komunikowania się, formułuje własne opinie i potrafi poprzeć je racjonalnymi argumentami, zabiera głos w dyskusji, stosując się do obowiązujących zasad, w tym szacunku do rozmówców, podaje przykłady zbiorowości, grup społecznych i wspólnot, charakteryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą, wymienia typowe role grupowe i krótko je charakteryzuje, rozpoznaje role społeczne, w których występuje, wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, takich jak wzajemność, odpowiedzialność, zaufanie; dostrzega skutki ich nieprzestrzegania, stara się dbać o dobry klimat w grupie, jego zachowania sprzyjają współpracy w grupie, stosuje podstawowe sposoby podejmowania decyzji w grupie, stara się dobierać właściwą metodę do określonej sytuacji, wie, na czym polegają negocjacje i mediacje, rozumie pojęcia: eskalacja, granice kompromisu, płaszczyzny porozumienia, charakteryzuje trzy style rozwiązywania konfliktów, rozpoznaje stanowiska stron konfliktu i podaje sposoby jego rozwiązania, wyjaśnia, czym jest zbiorowość, grupa społeczna i wspólnota, wie, czym różni się zbiorowość od wspólnoty, rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz określa związane z nimi oczekiwania, wyjaśnia na przykładach mechanizm powstawania podziału na swoich i obcych, wyjaśnia na przykładach znaczenie wzajemności, zaufania i tolerancji w relacjach międzyludzkich, wymienia rodzaje i źródła norm oraz ilustruje je przykładami, 2

3 wskazuje sytuacje łamania norm i podaje przykłady skutków takiego postępowania, dostrzega istnienie granic tolerancji w konkretnych sytuacjach, omawia obowiązki, wynikające z pełnienia różnych ról społecznych, wskazuje w życiu szkolnym decyzje, które mogą podejmować sami uczniowie i te, które wymagają akceptacji dyrektora, nauczycieli, wymienia przysługujące mu prawa oraz omawia sposoby działania, jeśli zostaną one naruszone, podejmuje próbę oceny skuteczności działań podejmowanych przez samorząd, charakteryzuje, odwołując się do przykładów, wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia, rozpoznaje i prezentuje problemy społeczne Polaków oraz młodych ludzi z lokalnego środowiska, podaje przykłady rozwiązania tych problemów. podaje sposoby nabycia obywatelstwa, obowiązki i przywileje wynikające z jego posiadania, wymienia państwa, w których żyje najwięcej Polaków, podaje i omawia najczęstsze przyczyny emigracji, podaje przykłady podtrzymywania więzi z ojczyzną przez Polonię za granicą, wyjaśnia wpływ stereotypów na relacje między narodami, wymienia mniejszości narodowe i etniczne mieszkające w Polsce, podaje przykłady stereotypów, dotyczących mieszkających w Polsce mniejszości narodowych, omawia na własnym przykładzie więzi, łączące go z wielką i małą ojczyzną, wie, czym charakteryzuje się postawa kosmopolityczna, szowinistyczna i nacjonalistyczna, odwołując się do Holokaustu omawia skutki skrajnego nacjonalizmu. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: dokonuje podziału źródeł informacji, podaje przykłady prasy ogólnopolskiej, regionalnej, lokalnej, podejmuje próbę krytycznej oceny rzetelności i wiarygodności różnych źródeł informacji, porównuje informacje i komentarze na dany temat w różnych źródłach, dokonuje selekcji informacji, potrafi zająć stanowisko w sprawie publicznej i uzasadnić własne zdanie, wskazuje w konkretnych sytuacjach życiowych lub symulowanych przyczyny nieskutecznej komunikacji, potrafi je nazwać, jasno wypowiada własne zdanie i potrafi przekonująco je uzasadnić, podejmuje próbę hierarchizowania argumentów, w dyskusji stara się odnosić do argumentów rozmówców, formułować kontrargumenty, rozpoznaje typowe role grupowe w swoim otoczeniu, formułuje oczekiwania wobec ról społecznych, w których występuje, podejmuje działania, zmierzające do stworzenia dobrego klimatu, stara się wpływać na zachowania innych, wskazuje wady i zalety różnych sposobów podejmowania decyzji, ocenia ich efektywność, wybiera najlepszy spośród trzech stylów rozwiązywania konfliktów i uzasadnia własne zdanie, stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów na lekcji lub w realnej sytuacji, zna i stosuje podstawowe zasady negocjowania, objaśnia rolę więzi społecznych w życiu człowieka, objaśnia zjawisko konfliktu ról i podaje sposoby jego rozwiązania, podaje możliwe sposoby przeciwstawiania się przejawom nietolerancji, omawia i analizuje skutki łamania norm społecznych, określa, jakie normy są odpowiednie w danej sytuacji społecznej, analizuje przypadki, starając się określić granice tolerancji, przewiduje konsekwencje niewypełnienia obowiązków, interpretuje zapisy statutu własnej szkoły, dotyczące uprawnień samorządu uczniowskiego, krytycznie ocenia działania samorządu oraz autentyczność wyborów (ich zgodność z zasadami demokratycznymi), samodzielnie wyszukuje informacje, dotyczące perspektyw życiowych młodych Polaków, próbuje interpretować je pod kątem własnej przyszłości. dyskutuje na temat roli wspólnoty narodowej w życiu człowieka, potrafi połączyć zjawisko emigracji Polaków z wydarzeniami w kraju, omawia na przykładach historycznych i współczesnych wpływ stereotypów na relacje między narodami, poszukuje informacji, które obalałyby wybrane stereotypy, porównuje postawę patriotyczną z kosmopolityzmem, szowinizmem i nacjonalizmem, uzasadnia, że można być jednocześnie Polakiem i Europejczykiem, 3

4 omawia postawy patriotyczne na przykładach wybranych postaci historycznych i współczesnych, na podstawie wiadomości na temat Holokaustu i innych zbrodni przeciw ludzkości przedstawia skutki skrajnego nacjonalizmu. ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: wykazuje żywe zainteresowanie sprawami życia publicznego, potrafi dyskutować, polemizować z zasłyszanymi opiniami, formułuje własne niezależne sądy na tematy życia publicznego, potrafi je uzasadnić, odwołując się do opinii znanych ludzi- polityków, publicystów, świadomie dobiera źródła, z których czerpie informacje, potrafi poprowadzić dyskusję, zabierając głos stosuje figury retoryczne, panuje nad emocjami, świadomie wykorzystuje mowę ciała, łagodzi konflikty, przejmuje rolę lidera w grupie, przejmuje rolę mediatora w konflikcie, wykazuje się szeroką wiedzą na temat przejawów nietolerancji oraz walki z nią we współczesnym świecie, analizuje przyczyny i prognozuje skutki pogłębiania się podziałów między ludźmi, aktywnie działa w społeczności szkolnej, np. podejmuje próby rozwiązywania problemów uczniów, pomaga w zorganizowaniu wyborów do samorządu, omawia perspektywy życiowe młodych Polaków, uwzględniając szerokie uwarunkowania zewnętrzne, np. sytuację polityczną, ekonomiczną kraju, fakt przynależności do Unii Europejskiej oraz czynniki lokalne. omawia przyczyny fal emigracji Polaków w kontekście sytuacji politycznej i ekonomicznej Polski, podaje sposoby rozwiązania problemu funkcjonowania uprzedzeń i stereotypów, rozpoznaje przejawy nacjonalizmu, kosmopolityzmu, szowinizmu we współczesnym świecie, krytycznie ocenia w/w postawy, dostrzegając płynące z nich zagrożenia. PAŃSTWO, MÓJ UDZIAŁ W ŻYCIU GOSPODARCZYM Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wiadomości i umiejętności niezbędnych do uzyskania oceny dopuszczającej. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: rozumie, czym jest władza i wie, z czego wynika, wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa, rozpoznaje różnice między dyktaturą a anarchią, rozpoznaje podstawowe różnice między sytuacją obywatela w państwie totalitarnym, autorytarnym i demokratycznym, wymienia współczesne formy sprawowania władzy, wyjaśnia, na czym polega demokracja, wymienia typy demokracji, dostrzega różnice między demokracją pośrednią i bezpośrednią, większościową i konstytucyjną, wie, co oznaczają zasady demokracji takie jak: wola większości, rządy prawa, ochrona praw mniejszości, wolność słowa, wie, co to są prawa człowieka, wskazuje co najmniej cztery wartości demokratyczne, rozumie pojęcie dobro wspólne, podaje przykładowe sposoby rozwiązywania sporów w demokratycznym państwie, podaje po dwie zalety i wady demokracji, wie, kiedy i gdzie demokracja ma swoje początki, wymienia państwa i przykłady ich osiągnięć, mających wpływ na kształt współczesnej demokracji, rozumie pojęcie obywatel,wie, na czym polega różnica między obywatelstwem a narodowością, wymienia, w jaki sposób może stać się obywatelem (prawo ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa), wie, kto w Polsce nadaje obywatelstwo, podaje przykładowe prawa i obowiązki, wynikające z posiadania polskiego obywatelstwa- wie, gdzie są one zapisane, wskazuje przykładowe cechy dobrego obywatela, podaje 3 nazwiska postaci współczesnych lub historycznych, będących jego zdaniem wzorami cnót obywatelskich, uzasadnia krótko wybór jednej z nich, wymienia główne podmioty życia publicznego i podaje po jednym przykładzie każdego z nich, rozumie pojęcia sfera prywatna, publiczna, 4

5 wymienia przykładowe zasady etyczne, obowiązujące w życiu publicznym, rozumie potrzebę ich przestrzegania, podaje przykładowe formy wywierania wpływu na decyzje władz lokalnych i państwowych, wskazuje przykładowe korzyści działań obywatelskich, rozumie pojęcia: stowarzyszenie, fundacja, podaje przykładowe obszary działań stowarzyszeń, wie, ile lat trzeba mieć, aby należeć do stowarzyszenia, wymienia przykładowe stowarzyszenie i fundację o zasięgu krajowym lub działające w jego regionie, wie, czym zajmują się związki zawodowe- podaje przykłady spraw, o które mogą one walczyć, rozumie, na czym polegają poszczególne zasady, obowiązujące w demokratycznych wyborach, potrafi je wymienić, wie, kto w Polsce ma prawo wyborcze, rozumie różnice między biernym a czynny prawem wyborczym, rozumie pojęcie kampania wyborcza, spot, hasło wyborcze, rozumie pojęcia ekonomia, potrzeba, czynniki wytwórcze, podaje przykład uczestniczenia w życiu ekonomicznym, wymienia podmioty gospodarcze, odróżnia dobra od usług, własność prywatną od publicznej, wskazuje podstawową funkcję gospodarstwa domowego, przykłady źródeł dochodów i wydatków, rozumie pojęcie budżet, wie kiedy można mówić o racjonalnym gospodarowaniu pieniędzmi, rozumie pojęcie rynek, gospodarka rynkowa, konkurencja, szara strefa, odróżnia pojęcia: podaż, popyt, wymienia jedną instytucję broniącą praw konsumentów w Polsce, wie, kiedy można zareklamować towar, wskazuje jedną funkcję pieniądza, wymienia dwa współczesne rodzaje pieniądza i dwie dawne formy płatności, rozróżnia rodzaje kredytów, wie, co to są odsetki, czek, konto, karta kredytowa, giełda pieniężna, podatek, PKB. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: objaśnia i uzasadnia na wybranym przykładzie z życia codziennego potrzebę istnienia władzy, wyjaśnia, czym jest państwo, rozumie pojęcia suwerenność, aparat przymusu, objaśnia pojęcia dyktatura, anarchia, krótko charakteryzuje demokrację, dyktaturę i anarchię jako systemy organizacji społeczeństwa, zna sposób podejmowania decyzji w państwach totalitarnych, demokratycznych i autorytarnych, podaje przykłady krajów, w których obowiązują te systemy, wskazuje najważniejsze cechy monarchii i republiki, wyjaśnia pojęcie demokracja,, wie, czym różni się demokracja przedstawicielska od bezpośredniej, oraz większościowa od konstytucyjnej (potrafi podać najważniejsze cechy każdej z nich), rozumie pojęcia: pluralizm, rządy prawa,, wyjaśnia, czym są prawa człowieka, podaje co najmniej sześć wartości demokratycznych i tłumaczy, na czym polegają, wie, w jaki sposób rozwiązuje się spory w państwie demokratycznym, podaje najważniejsze jego zdaniem wady i zalety demokracji, podejmuje próbę uzasadnienia własnego zdania, wymienia kamienie milowe współczesnej demokracji wskazuje najważniejsze tradycje demokracji, objaśnia, kim jest obywatel, podaje różnice między obywatelstwem a narodowością, wyjaśnia, na czym polegają trzy drogi do posiadania obywatelstwa, wskazuje uprawnienia i obowiązki obywatela, rozumie pojęcia umiejętności i cnoty obywatelskie, wymienia najważniejsze cechy dobrego obywatela, podaje 5 nazwisk postaci współczesnych lub historycznych, będących jego zdaniem wzorami cnót obywatelskichuzasadnia wybór dwóch z nich, określa cele działania przykładowych podmiotów życia publicznego, odróżnia sprawy prywatne od kwestii publicznych, wymienia przykładowe zasady etyczne, obowiązujące w życiu publicznym, próbuje wskazać skutki ich nieprzestrzegania, wyjaśnia na przykładach sposoby wpływania obywateli na decyzje władz na szczeblu lokalnym i państwowym, wskazuje obszary działania dwóch znanych mu stowarzyszeń i fundacji, wyjaśnia pojęcia: stowarzyszenie, organizacja pozarządowa, statut, fundacja, wie, jak dzielimy stowarzyszenia, wymienia podstawowe zadania i możliwości związków zawodowych, podaje przykłady związków zawodowych, działających w Polsce, rozumie pojęcia komisja trójstronna, NSZZ Solidarność, OPZZ, objaśnia, na czym polegają poszczególne zasady demokratycznych wyborów, wyjaśnia różnice między biernym a czynnym prawem wyborczym, wie, czym powinien się kierować obywatel, podejmując decyzje wyborcze, rozumie, czym jest kampania wyborcza i jakie są jej cele, 5

6 wskazuje potrzeby ekonomiczne, formy uczestnictwa w życiu ekonomicznym, przyporządkowuje przykłady czynników wytwórczych do odpowiednich kategorii, rozumie pojęcia: rzadkość dóbr, koszt alternatywny, dostrzega zależności między podmiotami gospodarczymi, omawia źródła dochodów gospodarstwa domowego, rozumie pojęcia: deficyt budżetowy, nadwyżka budżetowa, wymienia formy oszczędzania, inwestowania, wyrównywania deficytu w budżecie domowym, opracowuje prosty budżet domowy, wskazuje typy własności publicznej i prywatnej, na podstawie opisów odróżnia trzy typy systemów gospodarczych, rozumie pojęcia: prywatyzacja, podaż, popyt, podaje przykłady rynków dóbr i usług, zna podst. prawa konsumenta, rozumie pojęcie barter, inflacja, wymienia współczesne rodzaje pieniądza, wie, jak nazywa się bank centralny w Polsce, identyfikuje dwa zadania NBP i banków komercyjnych, zna pojęcia: akcja, obligacja, papiery wartościowe, makler, hossa, bessa, wymienia przykładowe rodzaje podatków, podział szarej strefy, dwa wskaźniki pomiaru stanu gospodarki, wie, na czym polegała reforma ustroju gospodarczego w Polsce w 1989 r.. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: formułuje argumenty, uzasadniające potrzebę istnienia władzy, w tym władzy państwowej, objaśnia, na czym polega suwerenność zewnętrzna i wewnętrzna państwa, porównuje demokrację bezpośrednią i przedstawicielską, konstytucyjną i większościową, charakteryzuje i próbuje ocenić poznane systemy organizacji społeczeństwa, omawia normy i wartości, obowiązujące w systemach: totalitarnym, autorytarnym i demokratycznym, podejmuje próbę ich oceny, analizuje poszczególne formy ustrojowe na przykładach wybranych państw, wyjaśnia pojęcie demokracja, omawia na przykładach różnice między demokracją bezpośrednią i pośrednią, konstytucyjną i większościową, wymienia najważniejsze zasady demokracji konstytucyjnej i objaśnia, co one oznaczają, podaje podstawowy podział praw człowieka i ich znaczenie we współczesnej demokracji, wskazuje wartości demokratyczne i określa ich znaczenie w życiu jednostki i państwa, zauważa sytuacje, w których wartości demokratyczne stają ze sobą w sprzeczności, podejmuje próbę krytycznej oceny demokracji w oparciu o znajomość wad i zalet tego ustroju, charakteryzuje najważniejsze tradycje demokracji, omawia prawa i obowiązki obywatelskie, wybiera jego zdaniem najważniejsze i uzasadnia własne zdanie, wskazuje przykładowe umiejętności i cnoty obywatelskie, podaje nazwiska wielkich patriotów- przytacza wydarzenia z ich biografii, świadczące o tym,że są/ byli wielkimi obywatelami, charakteryzuje wybrane podmioty życia publicznego (obszar działania, cele, sposób finansowania), podaje przykładowe problemy ze sfery publicznej, podaje przykładowe skutki łamania norm etycznych w życiu publicznym, omawia na przykładach sposoby wpływania obywateli na decyzje władz lokalnych, państwowych oraz na szczeblu europejskim i światowym, wskazuje korzyści, płynące z aktywności publicznej, wie, jak zakłada się w Polsce stowarzyszenie, wie, co powinien zawierać statut stowarzyszenia, wymienia korzyści, wynikające z działalności stowarzyszeń, wie, jaki wpływ na warunki pracy może mieć działalność związków zawodowych, wie, kiedy pracownicy mogą rozpocząć strajk, podaje różne jego formy, wymienia grupy zawodowe, które nie mogą strajkować, rozumie pojęcia ordynacja wyborcza, okręgi wyborcze, obwodowa komisja wyborcza, listy wyborców, lokal wyborczy, urna wyborcza, wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje wyborcze, uzasadnia potrzebę udziału w wyborach, wymienia formy uczestniczenia w życiu ekonomicznym i przykłady decyzji ekonomicznych, wymienia podstawowe rodzaje czynników wytwórczych, wyjaśnia, skąd wynika rzadkość dóbr i jej wpływ na gospodarkę, omawia pojęcie koszt alternatywny, podaje przykłady ilustrujące obieg okrężny dóbr, usług i płatności oraz zależności między podmiotami gosp., omawia formy spożytkowania nadwyżki budżetowej oraz sposoby pokrycia deficytu w budżecie domowym, opracowuje budżet domowy z uwzględnieniem wydatków stałych i zmiennych, wskazuje najważniejsze cechy systemów gospodarczych, wymienia formy prywatyzacji, wyjaśnia, na czym polega wolna konkurencja, od czego zależy podaż i popyt, co wpływa na ich zmiany, 6

7 wie, kiedy towar jest niezgodny z umową i czego może żądać reklamując go, wymienia instytucje broniące praw konsumentów w Polsce, przedstawia krótką historię pieniądza i jego funkcje, definiuje pojęcie inflacja i wskazuje podstawowe jej skutki, odróżnia zadania banku centralnego i komercyjnego, rozumie pojęcia: depozyt, lokata terminowa, rachunek a vista, rozróżnia papiery wartościowe, wie, co to jest fundusz inwestycyjny, wyjaśnia, dlaczego płacimy podatki, charakteryzuje ich rodzaje, wie, na co państwo wydaje pieniądze, wyjaśnia przyczyny i konsekwencje działania szarej strefy, wskazuje najważniejsze zmiany w gospodarce po 1989 roku. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: porównuje i ocenia w oparciu o przykłady demokrację, dyktaturę i anarchię oraz normy i wartości w systemach: autorytarnym, demokratycznym i totalitarnym; analizuje relacje obywatel- władza w w/w systemach, porównuje poznane formy ustrojowe, porównuje poznane formy demokracji(wskazuje najważniejsze cechy, wady i zalety), omawia znaczenie zasad demokracji, charakteryzuje wartości demokratyczne, podaje przykłady sytuacji, w których stoją one ze sobą w konflikcie, ocenia demokrację, formułuje rzeczowe argumenty, określa historyczny kontekst podstawowych zasad demokracji, charakteryzuje tradycje demokratyczne, podaje najważniejsze wydarzenia dla rozwoju polskiej demokracji, formułuje argumenty, uzasadniające potrzebę posiadania przez obywateli cnót i umiejętności obywatelskich, wie, kim były/ są osoby, których nazwiska zamieszczono w podręczniku (galeria wielkich obywateli XX wieku), objaśnia, jak podmioty życia publicznego współdziałają i konkurują ze sobą w życiu publicznym, formułuje rzeczowe argumenty, przemawiające za koniecznością przestrzegania norm etycznych w życiu publicznym, formułuje argumenty, przekonujące do aktywności publicznej, wskazuje różnice między stowarzyszeniem zwykłym a rejestrowym, charakteryzuje stowarzyszenia i fundacje, działające w jego regionie, wyjaśnia, na czym polega polityczna rola NSZZ Solidarność i OPZZ, ocenia wybory w szkole, klasie pod kątem zgodności z zasadami demokratycznymi, omawia procedurę związaną z organizacją wyborów, posługuje się pojęciami: ordynacja wyborcza, okręgi wyborcze, obwodowa komisja wyborcza, listy wyborców, lokal wyborczy, urna wyborcza, formułuje argumenty, przemawiające za udziałem w wyborach, krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze, omawia i interpretuje piramidę Maslowa, wymienia i charakteryzuje rodzaje czynników wytwórczych, posługując się przykładami uzasadnia, dlaczego podmioty gospodarcze tworzą system naczyń połączonych, opracowuje budżet dowolnego przedsięwzięcia, omawia cechy systemów gospodarczych, porównuje je i ocenia ich efektywność, ocenia role konkurencji, przedstawia działanie prawa podaży i popytu, określa, jak kształtuje się cena równowagi, omawia na przykładach oddziaływanie konsumentów na gospodarkę rynkową, mechanizm powstawania inflacji, rozumie pojęcie stopa inflacji, wie, kiedy mamy do czynienia z inflacją kosztową i popytową, analizuje jej skutki, opisuje, jak działa giełda papierów wartościowych, uzasadnia, dlaczego ludzie chętniej kupują akcje niż obligacje, omawia podstawowe funkcje państwa w gospodarce, omawia przekształcenia ustroju gospodarcze w Polsce po 1989 roku, na ich tle dostrzega osiągnięcia i problemy polskiej gospodarki. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: nazywa, omawia i ocenia formy ustrojowe wybranych państw europejskich, omawia cechy różnych ustrojów na przykładach historycznych i współczesnych, ocenia znaczenie zasad demokracji dla funkcjonowania społeczeństwa i jednostki, przewiduje konsekwencje łamania którejś z nich, ilustruje przykładami z życia politycznego współczesnych państw wady i zalety demokracji, wykazuje się szeroką wiedzą na temat kształtowania się współczesnej demokracji, ze szczególnym uwzględnieniem drogi do demokracji naszego państwa, operuje datami, nazwiskami, samodzielnie poszukuje informacji o zasługach wielkich obywateli XX wieku- wzbogaca listę zamieszczoną w podręczniku o nowe nazwiska, 7

8 samodzielnie tropi przypadki łamania zasad etycznych w życiu publicznym, śledzi i krytycznie ocenia działania podmiotów życia publicznego, wskazuje przykłady spraw publicznych na szczeblu lokalnym, państwowym, europejskim i światowym, które rozwiązano dzięki aktywności publicznej obywateli, zna historię Solidarności, omawia jej rolę w kształtowaniu się suwerenności Polski, podaje przykłady działań, podejmowanych aktualnie przez związki zawodowe i ocenia ich skuteczność, współorganizuje wybory w klasie, szkole, dba o zachowanie demokratycznych zasad podczas głosowania, objaśnia różnice między ordynacją większościową a proporcjonalną, śledzi wywiązywania się władzy z obietnic wyborczych, dostrzega w hasłach wyborczych elementy manipulacji ocenia etyczny wymiar kampanii wyborczych, operuje pojęciami oligopol, konkurencja monopolistyczna, hiperinflacja, deflacja, recesja, podaje propozycje rozwiązania problemu bezrobocia, samodzielnie interpretuje zjawiska z zakresu gospodarki, analizuje, porównuje, argumentuje i dokonuje uogólnień, charakteryzuje najważniejsze problemy gospodarcze Polski i świata ocenia poszczególne sposoby lokowania pieniędzy, ocenia sposób podejmowania decyzji produkcyjnych i dystrybucyjnych w różnych systemach ekonomicznych, wyjaśnia, na czym polega mechanizm ustalania cen w gospodarce wolnorynkowej, interpretuje krzywe przedstawiające zmiany popytu i podaży pod wpływem czynników od nich niezależnych, ocenia korzyści wynikające z przyjęcia pieniądza jako środka wymiany, opisuje różne formy pieniądza na terenie Europy od czasów starożytnych, zna nazwisko prezesa NBP, wie, czym się zajmuje Rada Polityki Pieniężnej, charakteryzuje różne systemy podatkowe i dokonuje ich oceny, interpretuje dane liczbowe dotyczące wydatków i dochodów państwa, oblicza roczną stopę inflacji na podstawie danych statystycznych. 8