INFORMACJA O TRYBIE KOŃCZENIA STUDIÓW NA KIERUNKU GOSPODARKA PRZESTRZENNA

Transkrypt

1 W y ż s z a S z k o ł a G o s p o d a r k i w B y d g o s z c z y INFORMACJA O TRYBIE KOŃCZENIA STUDIÓW NA KIERUNKU GOSPODARKA PRZESTRZENNA B y d g o s z c z, p a ź d z i e r n i k 2012

2 Spis treści 1. SPECYFIKA PRACY DYPLOMOWEJ I JEJ RODZAJE Redagowanie tekstu pracy dyplomowej Strona tytułowa Wstęp Zasadnicza część pracy Rozdziały teoretyczne Rozdział metodologiczny Rozdziały przedstawiające wyniki badań własnych Zakończenie pracy Bibliografia Spis tablic (tabel) Spis ilustracji (rysunków, map, itp.) Załączniki (aneksy) Materiały uzupełniające tekst główny Tablice (tabele) Ilustracje Wskazówki techniczne dotyczące redagowania pracy STUDIA LITERATUROWE Rodzaje dokumentów Słowa kluczowe w tytule a studia nad literaturą przedmiotu Z jakich dokumentów student może korzystać? Wyszukiwanie niezbędnej literatury System biblioteczno-informacyjny WSG Biblioteka Główna WSG w Bydgoszczy Biblioteki filialne w Inowrocławiu, Malborku, Ełku, Słupsku Dostęp do licencjonowanych baz danych Informacja biblioteczna wyszukiwanie literatury przedmiotu w katalogach bibliotecznych Informacja bibliograficzna wyszukiwanie literatury przedmiotu w bibliografiach Wyszukiwanie literatury przedmiotu w internecie Wyszukiwarki internetowe Zasoby Open Access Wirtualna Biblioteka Nauki Jak gromadzić dokumenty Selekcja i ocena zgromadzonej literatury (źródeł informacji) Poznawanie treści i sporządzanie notatek Czym jest plagiat? ZASADY SPORZĄDZANIA PRZYPISÓW, POWOŁAŃ I BIBLIOGRAFII ZAŁĄCZNIKOWEJ Rodzaje przypisów Przypisy bibliograficzne Ustawy i zarządzenia Mapy, plany Normy Szablon Skróty w przypisach bibliograficznych Metoda numerowania przypisów (metoda rekomendowana dla kierunków technicznych i fizjoterapii) BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA Słowniczek Zasady przygotowania się studenta do egzaminu dyplomowego i obrony pracy dyplomowej Zadania studenta Myśl przewodnia CELE DYDAKTYCZNE PRACY DYPLOMOWEJ: Informacje o stronie technicznej przygotowania pracy dyplomowej-inżynierskiej Przebieg egzaminu dyplomowego i obrony pracy dyplomowej inżynierskiej Załącznik nr 1 62 Załącznik nr 2 63 Załącznik nr

3 1. SPECYFIKA PRACY DYPLOMOWEJ I JEJ RODZAJE Praca dyplomowa pisemna praca, której napisanie jest konieczne do zdobycia przez studenta dyplomu ukończenia szkoły wyższej. Ze względu na rodzaj studiów prace dyplomowe dzielą się: praca licencjacka pisana na koniec studiów I stopnia licencjackich. Jej obronienie upoważnia do posługiwania się tytułem zawodowym licencjata. praca inżynierska - pisana na koniec studiów I stopnia inżynierskich. Jej obronienie upoważnia do posługiwania się tytułem zawodowym inżyniera. praca magisterska pisana na koniec studiów II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich. Jej obronienie upoważnia do posługiwania się tytułem zawodowym magistra. Prace magisterskie mogą być kontynuacją pracy licencjackiej lub inżynierskiej. Student może dalej prowadzić badania, z tym że ich zakres i treść pracy musi być o ok. 50% większy niż w przypadku pracy licencjackiej lub inżynierskiej. Ponadto magistrant we wstępie powinien zaznaczyć, że jest to kontynuacja badań prowadzonych w ramach pracy licencjackiej lub inżynierskiej. Praca dyplomowa powinna mieć charakter naukowy. Jej najważniejszym celem jest wykazanie się przez dyplomanta umiejętnością samodzielnego rozwiązywania problemów z wykorzystaniem teoretycznej wiedzy, którą nabył na studiach. Istnieje wiele rodzajów prac dyplomowych. Na potrzeby tego opracowania przyjęto następujący podział: prace o charakterze teoretycznym: - oceniające praktykę w świetle literatury. Prace o charakterze polemicznym, zawierające krytyczną analizę i próbę samodzielnej oceny wybranego zagadnienia/problemu. Dyplomant powinien właściwie rozpoznać zagadnienie/problem i przedstawić propozycję nowego rozwiązania lub zmiany już istniejącego; - monograficzne poświęcone jednemu zagadnieniu. To szczegółowa analiza konkretnego problemu bądź działalności instytucji czy organizacji, oparta na 3

4 wnikliwych studiach literaturowych. Prace tego typu aktualizują, porządkują i systematyzują wiedzę dotyczącą omawianego zagadnienia. prace o charakterze aplikacyjnym powinny dotyczyć konkretnej jednostki gospodarczej, organizacji lub instytucji. Prace tego typu zawierają projekty, które powinny realizować określone funkcje użytkowe. prace o charakterze projektowym stanowi kompleksowy projekt konkretnego systemu istniejącego rzeczywiście lub hipotetycznie (np. logistycznego, komputerowego, organizacyjnego, procesu technologicznego, wytwarzania produktu, zarządzania) bez konieczności jego realizacji. prace o charakterze badawczym dyplomant powinien wykazać się umiejętnością przeprowadzenia badań z zakresu wybranego przez niego kierunku studiów poprzedzonych studiami literaturowymi. Student powinien stworzyć własną koncepcję badań (odpowiedni dobór metod badawczych, technik i narzędzi; dobór miejsca/próby badawczej; planowanie i organizacja badań) Ponadto powinien wykazać się umiejętnością przedstawienia i interpretacji uzyskanych wyników badań oraz sformułowania wniosków. PYTANIA DO CZĘŚĆI I 1. Kiedy osoba może posługiwać się tytułem zawodowym licencjata? 2. Jakie wymagania muszą być spełnione, by praca magisterska mogła być kontynuacją pracy licencjackiej lub inżynierskiej? 3. Proszę scharakteryzować pracę charakterze projektowym. 4. Proszę opisać obowiązki studenta piszącego pracę o charakterze badawczym. Który rodzaj pracy dyplomowej ma określone funkcje użytkowe 4

5 2. STRUKTURA PRACY 2.1. Redagowanie tekstu pracy dyplomowej Przystępując do pisania pracy dyplomowej student powinien pamiętać o następujących zasadach: należy pisać na temat, czyli treść całej pracy musi wiązać się z jej tematem; układ pracy powinien być logiczny, czyli należy pamiętać o powiązaniach rozdziałów i podrozdziałów (każdy rozdział poprzedzający powinien zapowiadać następny); w piśmiennictwie naukowym stosuje się bezosobowe formy czasownika (np. zbadano, stwierdzono, ustalono). Ostatnio można zauważyć tendencję do stosowania pierwszej osoby liczby pojedynczej (np. zbadałam/em, stwierdziłam/em, ustaliłam/em). Spotyka się również formę pierwszej osoby liczby mnogiej (np. zbadaliśmy, stwierdziliśmy, ustaliliśmy). praca musi prezentować się dobrze pod względem jakości wykonania (czyli pod względem formy), gdyż praca wykonana niedbale świadczy o braku szacunku studenta dla czytelników (promotora, recenzentów, itd.) oraz dla dyplomu, o który się stara. Pisząc pracę na pewno studenci będą korzystać z różnego rodzaju porad językowych. Dużym ułatwieniem jest korzystanie z internetu. Adres strony WWW html Tabela 1. Porady językowe w internecie Zawartość strony WWW Podręczny słownik ortograficzny, Podręczy słownik frazeologiczny, Podręczny słownik poprawnej polszczyzny, Podręczny słownik synonimów i antonimów, Słownik wyrazów obcych. Słownik ortograficzny, Słownik języka polskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego (dostęp płatny). W internetowej poradni językowej Wydaw. Naukowego PWN prof. Mirosław Bańko, prof. Jerzy Bralczyk oraz dr Jan Grzenia odpowiadają na pytania internautów dotyczące spraw językowych. 5

6 Źródło: opracowanie własne. Strona Rady Języka Polskiego, która wydaje opinie we wszelkich sprawach dotyczących używania języka polskiego w komunikacji publicznej. Polecamy podstrony: - Opinie językowe, - Uchwały ortograficzne. Wydawnictwo Naukowe PWN przygotowało i udostępniło sieciową wersję Korpusu Języka Polskiego PWN wielkości 40 milionów słów. Korpus składa się z fragmentów 386 różnych książek, 977 numerów 185 różnych gazet i czasopism, 84 nagranych rozmów, 207 stron internetowych oraz kilkuset ulotek reklamowych. W korpusie można zobaczyć, w jakich kontekstach używa się danego słowa w różnych typach tekstów. Planując układ treści pracy student nie może pozwolić sobie na dowolność, lecz obowiązuje go pewna dyscyplina, czyli w strukturze swojej rozprawy musi uwzględnić stałe elementy: Tab. 2. Struktura pracy licencjackiej i magisterskiej Przykład I (w tekście głównym wyodrębniono rozdziały: teoretyczne, metodologiczny, analiza wyników badań) Strona tytułowa Spis treści Wstęp Rozdziały pracy (tekst główny) - Rozdziały teoretyczne (wprowadzające w temat pracy) - Rozdział metodologiczny (wprowadzający w warsztat badawczy autora) - Rozdziały przedstawiające wyniki badań własnych Zakończenie (podsumowanie i wnioski) Przykład II (we wstępie wyodrębniono podrozdziały: cel i zakres pracy, problem i metody pracy) Strona tytułowa Spis treści Wstęp 1. Cel i zakres pracy 2. Problem i metody pracy Rozdziały pracy (tekst główny) Zakończenie (podsumowanie i wnioski) 6

7 Bibliografia (spis literatury) Spis tablic Spis ilustracji (np. rysunków, map, fotografii) Załączniki (aneksy) Źródło: opracowanie własne. Bibliografia (spis literatury) Spis tablic Spis ilustracji (np. rysunków, map, fotografii) Załączniki (aneksy) Niektóre uczelnie wymagają, aby dyplomant do swojej pracy dołączył Streszczenie, w którym podaje cel pracy, sposób jego realizacji, zastosowanie wyników badań w teorii i praktyce, itp. Streszczenie umieszczamy przed wstępem, jego wielkość nie powinna przekraczać pół strony Strona tytułowa Strona tytułowa zazwyczaj zawiera następujące dane: 1. Nazwa uczelni, wydziału, kierunku studiów, nazwa jednostki organizacyjnej uczelni, w której pisana jest praca. 2. Imię i nazwisko autora pracy. 3. Tytuł pracy. 4. Numer albumu. 5. Stopień naukowy oraz imię i nazwisko osoby, pod kierunkiem której została napisana praca. 6. Miejsce siedziby uczelni oraz rok napisania pracy. Wyższe uczelnie, wydziały bądź instytuty opracowują wzorcowe strony tytułowe, które są dużym ułatwieniem dla studentów. Wzory stron prac magisterskich i seminaryjnych przedstawiono w aneksie (załącznik nr 1 i 2). 7

8 Przykład I (spis treści pracy seminaryjnej, podyplomowej) Str. WSTĘP Spis treści 1.ROZDZIAŁ PIERWSZY Spis treści umieszcza się zazwyczaj na początku pracy (po stronie tytułowej) lub na końcu. Na początku pracy jest częściej praktykowane, ponieważ jednocześnie pozwala zapoznać się z tytułem pracy oraz jej zawartością. 2. ROZDZIAŁ DRUGI ROZDZIAŁ TRZECI ZAKOŃCZENIE... Źródło: opracowanie własne. BIBLIOGRAFIA... SPIS TABEL... SPIS FOTOGRAFII... ANEKS... Załącznik nr 1 Załącznik nr 2 Uwaga: Tytuły rozdziałów i podrozdziałów ponumerowane są cyframi arabskimi. Tytuły rozdziałów piszemy wielkimi literami, a podrozdziałów małymi. 8

9 Przykład II (spis treści pracy dyplomowej: licencjackiej i magisterskiej) Str. WSTĘP Cel i zakres pracy. 2. Problem i metody badań ROZDZIAŁ PIERWSZY ROZDZIAŁ DRUGI ROZDZIAŁ TRZECI PODSUMOWANIE..... BIBLIOGRAFIA... SPIS TABEL... SPIS RYCIN... SPIS MAP. SPIS FOTOGRAFII. ANEKS... Załącznik nr 1... Załącznik nr 2 Źródło: opracowanie własne. Załącznik nr 3 Załącznik nr 4 Uwaga: Tytuły rozdziałów i podrozdziałów ponumerowane są cyframi arabskimi. Tytuły rozdziałów piszemy wielkimi literami, a podrozdziałów małymi. 9

10 Przykład III (spis treści pracy dyplomowej: licencjackiej i magisterskiej; praca o charakterze badawczym) Str. WSTĘP... 1.PROBLEMATYKA BADAŃ W ŚWIETLE LITERATURY METODOLOGICZNE PODSTAWY PRACY Cel pracy Problemy i/ewentualnie hipotezy, zmienne, ich wskaźniki i kategorie 2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze Teren i organizacja badań Charakterystyka badanej zbiorowości ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WNIOSKI Z BADAŃ... BIBLIOGRAFIA... SPIS TABEL... SPIS WYKRESÓW... ANEKS... Uwaga: Tytuły rozdziałów i podrozdziałów ponumerowane są cyframi arabskimi. Tytuły rozdziałów piszemy wielkimi literami, a podrozdziałów małymi. Źródło: opracowanie własne Wstęp Wstęp student powinien napisać na końcu. Należy wykonać go niezwykle starannie, aby zachęcić ewentualnego czytelnika do przeczytania pracy. W zależności od przyjętych na uczelni zwyczajów może obejmować krótkie omówienie tematu (wprowadzenie), uzasadnienie jego wyboru, przedstawienie celu i treści pracy, ukazanie źródeł. Jeśli praca nie 10

11 Wprowadzenie jakiego tematu dotyczy praca Dlaczego podjęto taki temat Cel pra cy Struktura pracy zawiera odrębnego rozdziału dotyczącego metodologii badań własnych, to we wstępie taką informację należy umieścić. Poniżej podano przykład wstępu do pracy licencjackiej Czas wolny studentów na przykładzie WSG w Bydgoszczy. WSTĘP Czas wolny odgrywa istotną rolę w życiu każdego człowieka. Obok pracy i szkoły to kolejny aspekt życia, który może zawierać wartości poznawcze, kształcące i wychowawcze. Z jednej strony zauważa się ciągły jego wzrost (wolne soboty, ośmiogodzinny dzień pracy, praca w niepełnym wymiarze godz., bezrobocie), a z drugiej istnieją ludzie, którzy pracują na dwóch etatach, pracują i uczą się stąd też nie dysponują dużą ilością czasu wolnego lub nie posiadają go wcale. Dlatego we współczesnym świecie niezwykle ważne staje się racjonalne jego zagospodarowanie i maksymalne wykorzystanie. Czas wolny jest szansą, ale i zagrożeniem zwłaszcza dla ludzi młodych. Z jednej strony sprzyja samorealizacji, wypoczynkowi, samokształceniu, pracy na rzecz ludzi potrzebujących. Z drugiej jego nadmiar, nieumiejętność wykorzystania, pustka wewnętrzna, lenistwo mogą doprowadzić do niebezpiecznych zagrożeń (pijaństwo, narkomania, konsumpcjonizm, zależność od taniej rozrywki). Wybór tematu niniejszej pracy pokierowany był względami osobistymi. Mając na uwadze przyszłą pracę w branży turystycznej powinno orientować się w zagadnieniach czasu wolnego, ponieważ jego znajomość ułatwi dostosowanie przyszłych ofert do oczekiwań odbiorców. Jest to tym bardziej istotne, gdyż, jak wyżej wspomniano, obecnie występuje tendencja do zwiększania się ilości czasu wolnego, w tym przeznaczonego na wypoczynek i turystykę. Celem pracy jest ukazanie istoty i problematyki czasu wolnego, jak również zbadanie zagospodarowania czasu wolnego młodzieży studiującej na przykładzie studentów Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. Praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy obejmuje w całości zagadnienia związane z czasem wolnym. Przytoczono jego definicje i funkcje. Omówiono współczesne formy spędzania czasu wolnego oraz zagrożenia wynikające z niewłaściwego spędzania. Ponadto wskazano dysproporcje występujące pomiędzy budżetem czasu wolnego młodzieży a osób dorosłych oraz czynniki wywierające kluczowy wpływ na jego organizację. W drugim rozdziale przybliżono sylwetkę współczesnego, młodego pokolenia. Dokonano szczegółowego opisu okresu późnej adolescencji z punktu widzenia różnych nauk. Przytoczono przykłady charakterystycznych zachowań młodzieży uwzględniając zmiany egzystencjalne, jakie nastąpiły w latach 90. ubiegłego stulecia. Podkreślono także znaczenie czasu wolnego dla właściwego przebiegu procesu wychowawczego, obecnie często stanowiącego problem dla rodziców, opiekunów (w tym instruktorów rekreacji, opiekunów wycieczek, itp.), czy różnych instytucji mających pod opieką młode pokolenie (w tym instytucji turystycznych). 11

12 Rozdział trzeci zawiera omówienie metodologii badań własnych. Przedstawiono w nim cele badań, problemy badawcze, A wyłoniono zmienne, zaprezentowano metodę, technikę i narzędzie badawcze, omówiono teren i organizację badań, a także dokonano charakterystyki badanej grupy. Czwarty rozdział przedstawia wyniki badań w formie tabel i wykresów wraz z ich dogłębną analizą i oceną. Wyższe uczelnie, wydziały bądź instytuty opracowują wzorcowe strony tytułowe W Zakończeniu zawarto kwintesencję analizy badań empirycznych przeprowadzonych w rozdziale IV, wyłoniono uogólnienia, wnioski i spostrzeżenia. Pracę kończą: wykaz tabel i rysunków, bibliografia oraz aneks, w którym zawarto kwestionariusz ankiety. Do napisania części teoretycznej pracy posłużono się wieloma źródłami pisanymi i dokumentami internetowymi. Do głównych źródeł wykorzystywanych w pierwszym rozdziale należą książki A. Kamieńskiego Czas wolny i jego problematyka społeczno wychowawcza; P. D. Taubera i W. Siwińskiego Pedagogika czasu wolnego; J. Pięty Pedagogika czasu wolnego; S. Toczek-Werner Podstawy rekreacji i turystyki. I. Kiełbasiewicz-Drozdowskiej i W Siwińskiego Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe). Natomiast drugi rozdział powstał głównie w oparciu o pracę zbiorową Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka pod redakcją B. Harwas-Napierały i J. Trempały; Pokolenie Y rozdział W. Cwaliny w pracy zbiorowej Internet. Fenomen społeczeństwa informacyjnego. Trzeci i czwarty rozdział opiera się przede wszystkim na badaniach własnych. Struktura pracy Wybrana literatura Źródło: opracowanie na podstawie pracy D. Kubiś Zasadnicza część pracy W zależności od rodzaju pracy ta część może składać się tylko z rozdziałów teoretycznych lub zawierać podrozdziały: teoretyczne, metodologiczny i analiza wyników badań własnych (np. w przypadku prac licencjackich i magisterskich o charakterze badawczym). W dalszej części przedstawiono, jakie treści powinien student umieścić w części głównej pracy o charakterze badawczym. 12

13 Rozdziały teoretyczne W tej części pracy student omawia w oparciu o literaturę zagadnienia tytułu pracy wyznaczone słowami kluczowymi. Jest to analiza teoretyczna sporządzona na podstawie odpowiednio dobranej, aktualnej literatury przedmiotu. Rozdział ten powinien składać się z: Zawartość rozdziału teoretycznego: - zestaw (definicje) pojęć, które będą użyte w pracy; - poglądy uczonych na poruszane w pracy kwestie, ze szczególnym uwzględnieniem wątpliwości, problemów i kontrowersji; - przegląd dotychczasowych badań w danej dziedzinie. Tezy, myśli, cytaty, itp. z literatury muszą być poparte przypisami. W zależności od rodzaju pracy, wyłonionych słów kluczowych z tytułu pracy, część teoretyczna może zawierać 1-3 rozdziały Rozdział metodologiczny Dyplomant musi przedstawić koncepcję badań własnych. Rozdział ten może być zatytułowany Metodologia badań własnych. Zawartość rozdziału metodologicznego 1. Przedmiot i cel pracy. 2. Problemy i/ewentualnie hipotezy (główne i szczegółowe). 3. Zmienne, ich wskaźniki i kategorie (w zależności od rodzaju badań). 4. Metody, techniki i narzędzia badawcze. 5. Organizacja i przebieg badań. 6. Charakterystyka terenu badań/badanej grupy. Aby uniknąć nieporozumień, student powinien podać literaturę metodologiczną, w oparciu o którą stworzył swoją koncepcję badań. Gdyż w podręcznikach metodologii wymienia się wiele rodzajów metod, technik i narzędzi badawczych. Zdarza się, że to co dla jednych autorów jest metodą badawczą, dla innych jest techniką. Dlatego na seminarium dyplomowym student powinien zapoznać się z literaturą metodologiczną dotyczącą dziedziny wiedzy, z której pisze rozprawę. 13

14 Rozdziały przedstawiające wyniki badań własnych To najważniejsza część pracy, w której autor przedstawia swoje wyniki badań, poddaje je analizie i wyprowadza wnioski. Ilość rozdziałów (podrozdziałów) empirycznych uzależniona jest od liczby wyłonionych przez studenta problemów badawczych. Analiza, opis, wnioskowanie powinny być poparte przedstawieniem wyników badań w postaci graficznej i w tabelach. Układ rozdziału przedstawiający wyniki badań powinien wyglądać następująco Zawartość rozdziału przedstawiającego wyniki badań własnych: - tytuł rozdziału (podrozdziału); - krótkie wprowadzenie (wstęp); - przedstawienie szczegółowego problemu; - prezentacja tabeli, wykresu; - analiza i interpretacja danych zawartych w tabeli, na wykresie; - podsumowanie rozdziału; - wnioski wynikające z tej części badań Zakończenie pracy Zakończenie jest podsumowaniem. Student przekazuje w nim swoje odczucia i oceny dotyczące całości. W skrócie przypomina swoje zamierzenia oraz przedstawia ich wykonanie. W tym miejscu autor pisze, czy zrealizowany został cel badań, czy postawione hipotezy zostały zweryfikowane, przedstawia wszystkie wnioski, które się nasunęły w trakcie pisania. Żeby zachować pewien porządek, dobrze jest przedstawiać wnioski w kolejności wyłonionych problemów badawczych (ewentualnie przyjętych hipotez). Poniżej przedstawiono przykładowe wzory zakończenia pracy magisterskiej: 14

15 1. Wprowadzenie Przykład I 1.1. Nawiązanie do literatury 1.2. Nawiązanie do problemu głównego i problemów szczegółowych 1.3. Nawiązanie do celu 2. Nawiązanie do zastosowanych metod, technik i narzędzi badawczych 3. Formułowanie ustaleń wynikających z badań 4. Formułowanie wniosków wynikających z ustaleń Tabela 6. Przykłady zakończeń pracy magisterskiej 1. Wprowadzenie Przykład II 1.1. Nawiązanie do literatury 1.2. Nawiązanie do problemu głównego i problemów szczegółowych 1.3. Nawiązanie do celu 2. Nawiązanie do zastosowanych metod, technik i narzędzi badawczych oraz zmiennych i hipotez 3. Formułowanie ustaleń wynikających z badań Źródło: M. Węglińska, Jak pisać pracę magisterską, 2004, s Formułowanie wniosków wynikających z ustaleń PRZYKŁAD Zakończenie Czas wolny jest tematem, którym zajmują się specjaliści wielu dyscyplin naukowych, jak np.: psycholodzy, socjolodzy, pedagodzy, ekonomiści, lekarze, przedstawiciele nauk o turystyce i rekreacji, itd. Spełnia on w życiu człowieka szereg różnych funkcji. Jego brak ma ujemny wpływ między innymi na zdrowie, stosunki międzyludzkie, osiągnięcia osobiste. Za podstawowe funkcje czasu wolnego uznaje się: wypoczynek bierny (odpoczynek) i aktywny; rozrywkę, samokształcenie oraz aktywizację społeczną... Problem główny w niniejszej pracy sprowadzał się do pytania: Jak swój czas wolny wykorzystują studenci WSG w Bydgoszczy? Dla tak sformułowanego problemu głównego ustalono następujące problemy szczegółowe: , itd. Celem pracy było... Spośród wielu metod wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. W jej obrębie zastosowano technikę ankiety. Natomiast narzędziem badawczym był specjalnie przygotowany kwestionariusz ankiety Analiza zebranego materiału pozwoliła na sformułowanie następujących ustaleń: , itd. 15

16 A Przedstawione wyniki prowadzą do następujących wniosków: 1. Należy spopularyzować Celowe jest Należy stosować więcej Wskazana jest Warto zwrócić większą uwagę Istnieje potrzeba... Badania i rozważania przedstawione w pracy nie wyczerpują całokształtu problematyki związanej z... Nie było to zresztą zamierzeniem autora, nie leżało w jego możliwościach. Niemniej badania są na tyle interesujące, iż warto je kontynuować... Wyższe uczelnie, wydziały bądź instytuty opracowują wzorcowe strony tytułowe Źródło: opracowanie na podst. książki M. Węglińska, Jak pisać pracę magisterską, 2004, s , 125 oraz pracy D. Kubiś Bibliografia Poszukując, gromadząc oraz selekcjonując literaturę doradza się studentom, aby jednocześnie sporządzali opisy bibliograficzne każdej pozycji, którą uznają za wartą cytowania w pracy. Gotowe opisy bibliograficzne wykorzystuje student do sporządzania przypisów bibliograficznych, które jednocześnie umieszcza w bibliografii. Teraz wystarczy uzupełnić bibliografię o tę literaturę, którą student wykorzystał do pisania pracy, a która nie była wymieniona w przypisach. Wykaz literatury, czyli bibliografię, magistrant musi wykonać niezwykle starannie, gdyż jest to jeden z pierwszych fragmentów pracy, od którego zaczynają czytać rozprawę członkowie komisji egzaminacyjnej. Niedbale wykonana bibliografia, bez zachowania konsekwencji w sporządzaniu poszczególnych opisów bibliograficznych, źle świadczy o należytym opanowaniu przez studenta umiejętności sporządzania aparatu naukowego Spis tablic (tabel) Tablice (tabele) to części składowe pracy, których treść jest niezbędna do zrozumienia poszczególnych części tekstu głównego lub też zawierają informacje dodatkowe dotyczące tych części. Spis wszystkich tabel, jakie student zawarł w swojej pracy, powinien umieścić na końcu. Spisy muszą być ułożone w kolejności od 1 do n z podaniem strony, na której znajduje się dana tabela. 16

17 Spis ilustracji (rysunków, map, itp.) Ilustracje (fotografie, rysunki techniczne, wykresy, schematy, mapy i plany), podobnie jak tabele, należą do materiałów uzupełniających tekst główny. One również są niezbędne do zrozumienia poszczególnych części tekstu głównego lub też zawierają informacje dodatkowe dotyczące tej części. Spis wszystkich ilustracji, jakie student zawarł w swojej pracy, powinien umieścić na końcu. Spisy muszą być ułożone w kolejności od 1 do n z podaniem strony, na której znajduje się dana ilustracja Załączniki (aneksy) To ostatnia część pracy, w której autor zamieszcza materiały uzupełniające pracę, np. wzory kwestionariuszy ankiet, testy, regulaminy, statuty, itp. Każdy załącznik powinien mieć tytuł i numer. Ułatwia to powoływanie się na odpowiedni załącznik w tekście. Załączniki powinny być poprzedzone ich spisem Materiały uzupełniające tekst główny Materiały uzupełniające to części składowe pracy, których treść jest niezbędna do zrozumienia poszczególnych części tekstu głównego lub też zawiera informacje dodatkowe dotyczące tych części. Do materiałów uzupełniających zaliczamy: tablice, tabele, ilustracje, fotografie, rysunki techniczne, wykresy, schematy, mapy, plany, itp Tablice (tabele) PORADY PRAKTYCZNE 1. Tabele należy umieszczać w tekście najbliżej miejsca, gdzie jest o nich wzmianka. 2. Tabela powinna mieć tytuł (nad tabelą). 3. Tabele mają swoją numerację w całej pracy od 1 do n niezależnie od rozdziałów. W przypadku prac pisanych na komputerze używając programu Word korzystamy z opcji: i. Wstaw Odwołanie Podpis 17

18 4. Każda kolumna i wiersz tabeli powinny mieć nagłówek. 5. Pod każdą tabelą należy umieścić informację o źródle, z którego pochodzi jej PRZYKŁAD: treść, np. Źródło: Rocznik statystyczny 2008, s. 213; Źródło: obliczenia własne autora (gdy wszystkie tabele pochodzą od autora pracy i wynika to wyraźnie z jego tekstu, ten element można pominąć). Tab. 5. Formy spędzania wolnego czasu częstość i ranga nadana przez młodzież (N=522) Formy spędzania wolnego czasu N % Ranga Muzyka ,20% 10,1 Znajomi ,10% 9,9 TV ,30% 8,6 Internet ,30% 7,3 Sport ,30% 4,6 Prasa ,40% 4,3 Książki ,20% 4,3 Rodzina ,80% 4,4 Komputer ,90% 3,7 Kino ,60% 2,2 Nuda ,90% 1,8 Inaczej 82 15,70% 1,2 Kółko zainteresowań 69 13,20% 1,0 Źródło: obliczenia własne. 18

19 Ilustracje (fotografie, rysunki techniczne, wykresy, schematy, mapy i plany) PORADY PRAKTYCZNE 1. Ilustracje należy umieszczać w tekście najbliżej miejsca, do którego się odnoszą. 2. Ilustracja powinna mieć tytuł (pod ilustracją). 3. Ilustracje mają swoją numerację w całej pracy od 1 do n niezależnie od rozdziałów. W przypadku prac pisanych na komputerze używając programu Word korzystamy z opcji: ii. Wstaw Odwołanie Podpis 4. Pod każdą ilustracją należy umieścić informacje o źródle, z którego pochodzi, np. PRZYKŁAD: Źródło: fotografia własna autora. Fot. 1. OPERA NOVA w Bydgoszczy Źródło: strona WWW: 19

20 Wskazówki techniczne dotyczące redagowania pracy Praca powinna być napisana bardzo starannie, na komputerze. Szczególną uwagę student powinien zwrócić na błędy ortograficzne, stylistyczne, literówki. Należy przestrzegać następujących zasad: Tytuły rozdziałów: drukowane; Tytuły podrozdziałów: pogrubione; Przed i po każdym tytule 1 wiersz przerwy; Po tytułach (pracy, rozdziałów, podrozdziałów) nie stawiamy kropek; Odstępy między wierszami: 1,5; Nowy akapit wcięcie 4 litery; Czcionka Times New Roman 12 lub 13 kpt.; Marginesy: lewy 3,5 cm, prawy 2 cm, górny i dolny 2,5 cm; Numerowanie stron: u dołu strony, środek bądź zewnętrzny róg. Pierwsza strona nie posiada numeru. PYTANIA DO CZĘŚĆI II 1. Proszę przedstawić strukturę pracy dyplomowej o charakterze badawczym. 2. Poza tekstem głównym, co powinno znaleźć się w pracy dyplomowej? 3. Kiedy student powinien pisać wstęp do swojej pracy? 4. Co zaliczamy do materiałów uzupełniających tekst główny pracy dyplomowej? 5. Proszę omówić wskazówki techniczne dotyczące pisania pracy dyplomowej. 20

21 3. STUDIA LITERATUROWE Poszukiwanie, gromadzenie, selekcja, poznanie i opracowanie literatury (źródeł informacji) jest bardzo ważnym i jednym z najtrudniejszych etapów przygotowania pracy dyplomowej. Źródła informacji to materiały, z których czerpane są informacje zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu źródłami informacji mogą być różnego rodzaju dokumenty, osoby lub instytucje Rodzaje dokumentów Termin dokument oznacza m.in. pismo urzędowe; dowód stwierdzający czyjąś tożsamość, np. dowód osobisty; itd. W znaczeniu ogólnym dokument to utrwalony przejaw myśli ludzkiej 2. Dzisiaj, w dobie rozwoju technologii komputerowych, wyróżnić możemy dwa podstawowe typy dokumentów: DOKUMENTY 3 Istniejące w postaci fizycznej Mają konkretną, fizyczną postać formę realizacji (utrwalenia) tekstu, np. książka, czasopismo Nieistniejące w postaci fizycznej (dokumenty elektroniczne) Nie mają fizycznej postaci, ale posiadają fizyczną lokalizację miejsce, gdzie są utrwalone, np. książka w internecie 1 Dembowska M. i in. (red.), Słownik terminologiczny informacji naukowej, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979, Źródło informacji, s Birkenmajer A. i in. (red.), dz. cyt., Dokument, s Narojczyk K., Dokument elektroniczny i jego opis bibliograficzny w publikacjach humanistycznych, Olsztyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego, 2005, ISBN

22 Przykłady wyłonienia słów kluczowych (głównych pojęć) z tytułów prac dyplomowych, które pomogą ukierunkować studia nad literaturą przedmiotu: I. Aktywność turystyczna dzieci i młodzieży Bydgoszczy i okolicy - aktywność turystyczna (wiedza z turystyki, akty prawne dot. turystyki szkolnej) - dzieci i młodzież (elementy wiedzy z psychologii rozwojowej) II. Wizerunek miasta jako element produktu turystycznego (analiza na przykładzie Torunia) - wizerunek miasta (wiedza z turystyki) - produkt turystyczny (wiedza z turystyki) - Toruń (monografie miasta, albumy, przewodniki, strony WWW Urzędu Miasta Toruń, itp.). Do niedawna student przygotowujący pracę dyplomową korzystał z dokumentów piśmienniczych. Dzisiaj ma możliwość użycia również elektronicznych, które mogą być elektronicznymi odpowiednikami dokumentów piśmienniczych lub dokumentami istniejącymi tylko w wersji elektronicznej Słowa kluczowe w tytule a studia nad literaturą przedmiotu Właściwy, ukierunkowany dobór literatury ułatwi studentowi wyłonienie z tytułu pracy słów kluczowych (głównych pojęć), np.: 3.3. Z jakich dokumentów student może korzystać? Dyplomant powinien poznać literaturę związaną z przedmiotem jego pracy, opanować fachową terminologię. Istnieją dwie metody dotarcia do niezbędnej literatury: tradycyjna i elektroniczna. III. Czas wolny studentów na przykładzie Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy - czas wolny (wiedza z teorii czasu wolnego i rekreacji) - studenci - młodzież (elementy wiedzy z psychologii rozwojowej Tradycyjna (dokumenty piśmiennicze) - notatki z wykładów, materiały dostarczone przez wykładowcę. Tab. 1. Metody dotarcia do niezbędnej literatury Elektroniczna (dokumenty elektroniczne) - materiały online na serwerach uczelni umieszczone przez wykładowców - podręczniki akademickie, skrypty - podręczniki, skrypty online - monograficzne opracowania książkowe - książki online - materiały pokonferencyjne - materiały pokonferencyjne online - czasopisma - czasopisma elektroniczne - akty prawne - akty prawne online 22

23 - wydawnictwa informacyjne: encyklopedie, leksykony, słowniki, poradniki, przewodniki turystyczne, katalogi, itd. - niepublikowane prace dyplomowe (licencjackie, inżynierskie, magisterskie), rozprawy doktorskie - normy, patenty - wydawnictwa informacyjne online: encyklopedie, leksykony, słowniki, poradniki, przewodniki turystyczne, katalogi, itd. - prace dyplomowe (licencjackie, inżynierskie, magisterskie), rozprawy doktorskie online - biblioteczne katalogi kartkowe - biblioteczne katalogi online, np. katalog online Biblioteki WSG, katalog online Biblioteki UKW, - Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich (Karo) < > - bazy pełnotekstowe, np. EBSCO; ELSEVIER; SPRINGER; SCOPUS i in. - narzędzia wyszukiwawcze, np. Google Books (usługa Book Search działa podobnie jak wyszukiwarka internetowa. Wystarczy przeprowadzić wyszukiwanie w Google Books lub Google.pl. Gdy znajdziemy książkę, której treść pasuje do wyszukiwanych haseł, wyświetla się odpowiedni link na stronie wyników wyszukiwania). < > Korzystać z działów informacji: pracownik działu informacji w każdej bibliotece nie poszuka za studenta literatury, ale może wskazać jak to zrobić. Źródło: opracowanie własne. 23

24 3.4. Wyszukiwanie niezbędnej literatury System biblioteczno-informacyjny WSG System biblioteczno-informacyjny WSG tworzą Biblioteka Główna wraz z bibliotekami filialnymi przy wydziałach zamiejscowych w Inowrocławiu, Malborku, Słupsku i Ełku Biblioteka Główna WSG w Bydgoszczy Studenci mogą wypożyczyć książki oraz skorzystać na miejscu z książek, czasopism, dokumentów kartograficznych, normalizacyjnych, audiowizualnych, dźwiękowych, elektronicznych. Ponadto użytkownicy biblioteki mają do dyspozycji 30 komputerów z podłączeniem do internetu (w tym kilka dla osób niepełnosprawnych) Biblioteki filialne w Inowrocławiu, Malborku, Ełku, Słupsku Studenci mogą wypożyczyć książki oraz skorzystać na miejscu z książek, czasopism i komputerów z podłączeniem do internetu. Książki niedostępne w bibliotekach filialnych, a będące w bazie Biblioteki Głównej WSG, można zamówić u bibliotekarza filialnego. Po przesłaniu pocztą, student korzysta z nich na miejscu w bibliotece filialnej Dostęp do licencjonowanych baz danych Z każdego komputera na terenie kampusu w Bydgoszczy oraz w wydziałach zamiejscowych studenci mogą korzystać z licencjonowanych zasobów elektronicznych: - Wirtualna Biblioteka Nauki (dostęp do baz danych Elsevier, Springer, Wiley-Blackwell, EBSCO, Nature, Science, Web of Knowledge, SCOPUS); - LEX POLONICA MAXIMA (program informacji prawnej); - Ibuk.pl (wybrane podręczniki akademickie i książki naukowe w j. polskim) Informacja biblioteczna wyszukiwanie literatury przedmiotu w katalogach bibliotecznych Katalogi biblioteczne zawierają informację lokalizującą poszukiwaną literaturę. Dzisiaj katalogi biblioteczne online są podstawowym narzędziem informacyjno-wyszukiwawczym niemalże każdej biblioteki. Czynność tę student może wykonać w domu, jeśli ma dostęp do internetu. Wyszukiwać można: w katalogu Biblioteki Głównej WSG (www. biblioteka.wsg.byd.pl) 24

25 w katalogach lokalnych (np. katalog Biblioteki UKW w Bydgoszczy, katalog Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, itd.); w katalogach centralnych (wspólny katalog kilku bibliotek, który pozwala na zlokalizowanie konkretnej książki w danej bibliotece). Najkorzystniej jest zacząć od katalogów centralnych, gdyż one obejmują największą ilość dostępnych źródeł informacji. Katalog centralny Tabela 2. Polskie katalogi centralne Adres internetowy NUKAT katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich. Można w nim znaleźć informacje o niemal kompletnej polskiej produkcji wydawniczej od 2002 r. obejmującej różne typy dokumentów, jak książki i czasopisma, nagrania dźwiękowe, druki muzyczne, dokumenty kartograficzne, dokumenty ikonograficzne, dokumenty życia społecznego, filmy, a także informacje o dokumentach wydanych przed 2002 r. oraz starych drukach. KaRo - pozwala na dostęp do informacji o zasobach wielu polskich bibliotek i ułatwia wyszukanie interesujących pozycji księgarskich, czasopism lub opisów bibliograficznych. Należy go traktować jako narzędzie uzupełniające polski centralny katalog NUKAT. Katalogi Centralne Biblioteki Narodowej - m.in. pozwalają uzyskać informacje na temat dokumentów zagranicznych dostępnych w polskich bibliotekach naukowych w wersji drukowanej i elektronicznej. Katalog SYMPOnet - baza zawiera informacje o materiałach konferencyjnych, przedkonferencyjnych i pokonferencyjnych znajdujących się w bibliotekach polskich, zasięg chronologiczny od 1981 r ind-b-0&local_base=sym01 Więcej informacji na temat katalogów online polskich i zagranicznych bibliotek można znaleźć na stronie internetowej Ośrodka Informacji Naukowej Biblioteki Głównej WSG ( 25

26 Informacja bibliograficzna wyszukiwanie literatury przedmiotu w bibliografiach Wyszukiwanie w bazach bibliograficznych umożliwia studentowi zapoznanie się ze spisem literatury (piśmiennictwa) na dany temat bez jej przynależności do danej biblioteki. Adresy stron internetowych przydatnych baz bibliograficznych można znaleźć na stronie internetowej Ośrodka Informacji Naukowej Biblioteki Głównej WSG ( -online.html) Wyszukiwanie literatury przedmiotu w internecie Zasoby internetowe są dzisiaj najłatwiej dostępnymi źródłami informacji, jednak nie zawsze wiarygodnymi. Informacje te mogą być błędne, przedawnione, umieszczone przez osoby bez odpowiedniego zaplecza naukowego. Dlatego student przygotowując pracę dyplomową powinien wiedzieć jak korzystać ze źródeł internetowych Wyszukiwarki internetowe W poszukiwaniu literatury niezbędnej do pisania pracy dyplomowej student powinien wybrać tylko wyszukiwarki, które skierują go do literatury naukowej: - Google Scholar zawiera abstrakty jak i wybrane pełne teksty; - Google Books ( wcześniej znana jako Google Book Search) miliony książek z całego świata; - Scirus naukowa wyszukiwarka przeszukuje cyfrowe archiwa, repozytoria, patenty, strony rządowe, itd Zasoby Open Access Open Access (Otwarty Dostęp) - wolny, bezpłatny, powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp do danych i publikacji elektronicznych o charakterze naukowym i edukacyjnym. Adresy stron internetowych przydatnych elektronicznych repozytoriów wiedzy można znaleźć na stronie internetowej Ośrodka Informacji Naukowej Biblioteki Głównej WSG ( -dostep.html). 26

27 Wirtualna Biblioteka Nauki Program realizowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. To powszechny, bezpłatny dostęp do najważniejszych publikacji naukowych na świecie. Wybrane zasoby WBN są dostępne dla wszystkich instytucji akademickich w kraju. Program przydatny naukowcom, doktorantom, a także studentom przygotowującym prace dyplomowe we wszystkich dziedzinach wiedzy i specjalnościach naukowych. Można skorzystać z następujących zasobów licencyjnych: Elsevier, Springer, Wiley-Blackwell, EBSCO, Nature, Science, Web of Knowledge, SCOPUS ( Jak gromadzić dokumenty Student ma ograniczoną ilość czasu, dlatego powinien zorganizować tak pracę, aby szybko rozstrzygać - które dokumenty będą mu potrzebne, a jakie może pominąć. Nie ma potrzeby gromadzić książek, z których wykorzysta np. trzy strony, czy czasopism, z których potrzebny mu będzie jeden artykuł. W tabeli podano praktyczne rady jak gromadzić potrzebne dokumenty. Dokumenty piśmiennicze Niewielkiego rozmiaru dokumenty (artykuły z czasopism, fragmenty książek, itp.) należy kserować i wkładać do teczek przeznaczonych na poszczególne rozdziały. Jeśli ilość materiałów będzie duża, to można założyć teczki do poszczególnych podrozdziałów. Tab. 3. Sposoby gromadzenia dokumentów Dokumenty internetowe I. Należy utworzyć w zakładce Ulubione folder o nazwie np. Materiały do pracy. W tym folderze założyć podfoldery do każdego rozdziału. Przeglądając strony internetowe, jeśli zauważymy dokumenty przydatne do pracy, to ich adresy internetowe kopiujemy do założonych podfolderów. II. W komputerze zakładamy folder Materiały do pracy i do niego kopiujemy interesujące materiały z adresami stron WWW. Dla każdej pozycji, którą uznamy za wartą wykorzystania w pracy, natychmiast należy sporządzić opis bibliograficzny i dołączyć do dokumentu. Zaoszczędzi to czasu podczas ostatniego etapu - pisania pracy. Źródło: Opracowanie własne. 27

28 3. 6. Selekcja i ocena zgromadzonej literatury (źródeł informacji) Ważnym elementem wpływającym na ocenę prac dyplomowych jest wykorzystana literatura, którą dyplomant przedstawia w bibliografii załącznikowej (wykazie literatury). Student nie powinien gromadzić całej literatury związanej z tematem, lecz powinien wybrać aktualną i wartościową. Studia literaturowe należy rozpocząć od przejrzenia podręczników, wydawnictw informacyjnych (encyklopedie, słowniki, itd.) 4, następnie monografii, by z kolei przejść do publikacji specjalistycznych. Na ocenę zgromadzonej literatury powinny mieć wpływ następujące elementy: 1. tytuł określa treść publikacji (sugeruje zawartość); 2. nazwisko autora pozwala sądzić, czy publikacja jest wartościowa; 3. data wydania informuje o aktualności publikacji; 4. spis treści, wstęp i zakończenie pozwala zorientować się czy publikacja będzie przydatna. W przypadku tekstów nieco krótszych, np. artykułów należy pobieżnie przeczytać cały tekst 5. Etap studiów literaturowych powinien zakończyć się tym, że student będzie posiadał wyselekcjonowaną literaturę przydatną do pisania pracy dyplomowej, jednak nie powinien zaprzestać poszukiwań literaturowych. Ważne! Studiowanie literatury związanej z tematem pracy powinno odbywać się w całym okresie przygotowywania pracy dyplomowej 3.7. Poznawanie treści i sporządzanie notatek Po przejrzeniu i zweryfikowaniu zgromadzonych materiałów, student powinien przystąpić do uważnego ich przeczytania. Czynność ta składa się z dwóch etapów 6 : 4 Wydawnictwa informacyjne dostarczają szybkiej i precyzyjnej informacji. 5 Karczmarek T. T., Poradnik dla studentów piszących pracę licencjacką lub magisterską [online], 2009 [dostęp 30 sierpnia 2011], Dostępny w World Wide Web: < 6 Tamże. 28

29 1. Szybkie czytanie zebranych materiałów i zaznaczanie ważnych szczegółów, które mogą być użyteczne w trakcie pisania. 2. Analityczne czytanie polega na krytycznej analizie tekstu. W trakcie czytania lub zaraz po - student powinien zrobić notatki z przeczytanych materiałów, gdyż w ten sposób nie traci czasu na ponowne czytanie tych samych dokumentów. Można wyróżnić następujące rodzaje notatek: - notatki bibliograficzne; - notatki terminologiczne; - wykazy wątpliwości i niejasności; - wyjątki z większej całości (kserokopie); - cytaty; - dane faktograficzne; - plany, tezy, streszczenia wybranych artykułów, rozdziałów; - ocena przeczytanego tekstu; - schematy opracowanych zagadnień; - luźne uwagi dotyczące pewnych fragmentów bądź całości 7. Kartki (zwane fiszkami), na których student będzie robił notatki, powinny być jednakowej wielkości, zapisywane jednostronnie oraz powinny zawierać opis bibliograficzny dokumentu, na podstawie którego wykonywana została notatka Przykład notatki bibliograficznej: Toczek-Werner S. (red.), Podstawy rekreacji i turystyki, Wyd. 5 zm., Wrocław, Wydawnictwo AWF we Wrocławiu, 2007, ISBN Przykład notatki z cytatem: Opis bibliograficzny Przecławski K., Turystyka a wychowanie, Warszawa, 1973, s.74. Cytat Uprawianie turystyki kształtuje postawę aktywną, uczy pokonywania trudności, usuwa obawy przed wysiłkiem, kształtuje postawy odwagi, hartu, a także solidarności w wysiłku. 7 Tamże. 29

30 Po zgromadzeniu większej liczby kartek z notatkami należy je posegregować i powkładać do teczek bądź segregatorów, w których zbieramy materiały (kserokopie fragmentów książek, artykułów, wycinki prasowe, itp.) dotyczące poszczególnych rozdziałów, ewentualnie podrozdziałów Czym jest plagiat? Słownik wyrazów obcych definiuje plagiat, jako 1. przywłaszczenie cudzego utworu lub pomysłu twórczego, wydanie cudzego utworu pod własnym nazwiskiem. 2. dosłowne zapożyczenie z cudzego dzieła opublikowane jako oryginalne i własne 8. Kiedy student popełnia plagiat? Otóż wtedy gdy wykorzysta cudze sformułowania w dosłownym brzmieniu bez ujęcia ich w cudzysłów i bez podania źródła, z którego one pochodzą. Czyli w przypisie musi podać autora, tytuł dzieła, z którego zaczerpnął cudzą myśl i strony, na których znajdują się cytowane fragmenty, np.: PRZYKŁAD I (przypis u dołu strony): TEKST Problemy badawcze to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych ¹. Natomiast według Janusza Sztumskiego problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze ². PRZYPISY ¹ Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków, 2003, s ² Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wyd. 5 zm. i uzup., Katowice, 1999, s. 41. PRZYKŁAD II (metoda numerowania przypisów): TEKST Problemy badawcze to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych (1, s. 110). Natomiast według Janusza Sztumskiego (2, s. 41) problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze. WYKAZ PRYPISÓW 1. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków, 2003, ISBN Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wyd. 5 zm. i uzup., Katowice, 1999, ISBN Źródło: opracowanie własne. Plagiat może dotyczyć przywłaszczenia całego utworu (zdarzały się przypadki, że studenci przepisywali prace dyplomowe innych studentów lub pobierali je z internetu) lub jego części Sobol E. (red.), Słownik wyrazów obcych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, Plagiat, s. 30

31 Powyższa definicja oznacza, że plagiatem jest nie tylko przywłaszczenie cudzego utworu (bądź fragmentu), ale również pomysłu twórczego. Dlatego jeśli w fazie koncepcyjnej student wykorzysta pomysł innego badacza, to musi podać na czyjej pracy oparł swoją koncepcję badań, w jaki sposób stworzył narzędzia badawcze, np. omawiając swoją metodologię badań (w rozdziale Metodologia badań własnych ) powinien napisać: PRZYKŁAD : TEKST Inspiracją do tworzenia kwestionariusza ankiety były: II Badanie. ¹ przeprowadzone przez Katedrę Marketingu Akademii Ekonomicznej w Poznaniu oraz badania Jana Kowalskiego prowadzone w Instytucie Socjologii UMCS w Lublinie w 2009 r. dotyczące..², a także praca magisterska Witolda Nowaka³ napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Wiesława Maika w Instytucie Gospodarki Turystycznej i Geografii WSG w Bydgoszczy. PRZYPISY ¹ II Badanie... ² Kowalski J.... ³ Nowak W.... Źródło: opracowanie własne. Poza podaniem, na podstawie czyich badań student stworzył swoją koncepcję, powinien zwrócić się do autora tych badań z prośbą o pozwolenie ich wykorzystania. Plagiat jest oszustwem i dlatego dyplomant, który go popełnia, musi liczyć się z przykrymi konsekwencjami, które mogą doprowadzić do relegowania go z uczelni lub odebrania mu tytułu magistra lub licencjata. Ponadto grożą nieuczciwemu studentowi konsekwencje prawne. W Ustawie o prawie autorskim 9 w art. 78 jest napisane: Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo na 9 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst ujednolicony Dz. U. z 2006 r. Nr 90 poz. 631; nowelizacje: z 2006 Nr 94 poz. 658, Nr 121 poz. 843; z 2007 r. Nr 99 poz. 662, Nr 181 poz. 1293; z 2009 r. Nr 157 poz. 1241; z 2010 r. Nr 152 poz

32 żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Ponadto rozdział 14, art. 115 mówi o odpowiedzialności karnej: Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat PYTANIA DO CZĘŚĆI III 1. Proszę wyłonić sława kluczowe w pracach: a) informatyka: ONTE platforma e-learningowa (sława kluczowe: ONTE, platforma edukacyjna, e-learning); b) geografia: Konsekwencje współczesnych zmian klimatu dla rolnictwa w Polsce (słowa kluczowe: klimat, rolnictwo, Polska); c) ekonomia: Instrumenty finansowe zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportowym (słowa kluczowe: instrumenty finansowe, zarządzanie ryzykiem, przedsiębiorstwo eksportowe); d) pedagogika: Gromada zuchowa a rozwój moralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym (słowa kluczowe: zuchy, rozwój moralny, dzieci w wieku wczesnoszkolnym); e) socjologia: Bycie hipsterem a przynależność subkulturowa (słowa kluczowe: hipster, subkultura); f) zarządzanie: Wynagrodzenie jako główny czynnik motywujący pracowników w firmie X (słowa kluczowe: wynagrodzenie, motywacja, pracownicy); g) kulturoznawstwo: Mistycyzm w malarstwie symbolistów europejskich XIX wieku (słowa kluczowe: mistycyzm, symbolizm, malarstwo europejskie XIX w.). 2. Proszę wymienić 5 dokumentów tradycyjnych i 5 elektronicznych z których można czerpać informacje przygotowując pracę dyplomową. 3. W katalogu KaRo proszę sprawdzić w jakiej bibliotece najbliżej Pani/Pana miejsca zamieszkania znajduje się książka Władysława Tatarkiewicza O szczęściu. (ćwiczenie praktyczne) 4. W katalogu SYMPOnet proszę sprawdzić jakie materiały pokonferencyjne na temat rewitalizacji wydała Wyższa Szkoła Gospodarki? (ćwiczenie praktyczne) 5. Co to jest Open Access? (odpowiedź: jest to wolny, bezpłatny, powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp do danych i publikacji elektronicznych o charakterze naukowym i edukacyjnym). 6. Na jakim etapie przygotowania pracy dyplomowej powinno odbywać się studiowanie literatury? (odpowiedź: w całym okresie przygotowania pracy) 7. Na co należy zwrócić uwagę oceniając gromadzoną literaturę? (odpowiedź: tytuł określa treść publikacji, nazwisko autora pozwala sądzić, czy publikacja jest wartościowa, data wydania informuje o aktualności publikacji, spis treści, wstęp i zakończenie pozwala zorientować się czy publikacja będzie przydatna. W przypadku tekstów nieco krótszych, np. artykułów należy pobieżnie przeczytać cały tekst) 8. Jakie mamy rodzaje nototek i jaką ważną informację powinna zawierać każda notatka? (odpowiedź: (1) rodzaje notatek: bibliograficzne, terminologiczne, wykazy wątpliwości i 10 Tamże. 32

33 niejasności, wyjątki z większej całości (kserokopie), cytaty, dane faktograficzne, plany, tezy, streszczenia, ocena przeczytanego tekstu, schematy opracowań, luźne uwagi; (2) powinna zawierać opis bibliograficzny dokumentu) 9. Co powinniśmy zrobić, gdy w pracy wykorzystujemy cudze sformułowania w dosłownym brzmieniu?(odpowiedź: ująć czyjąś myśl w cudzysłów i w przypisie podać autora, tytuł dzieła, z którego zaczerpnięto cudzą myśl i strony, na których znajdują się cytowane fragmenty) 10. Co powinniśmy zrobić, gdy w pracy, np. przygotowując ankietę, wykorzystamy pomysł innego badacza? (odpowiedź: musimy podać czyja praca była inspiracją stworzenia naszej ankiety oraz powinniśmy zwrócić się do autora tych badań z prośbą o pozwolenie ich wykorzystania). 33

34 4. ZASADY SPORZĄDZANIA PRZYPISÓW, POWOŁAŃ I BIBLIOGRAFII ZAŁĄCZNIKOWEJ 4.1. Rodzaje przypisów Przypisy to objaśnienia, komentarze lub uwagi dodane do tekstu dzieła, umieszczone zwykle u doły strony, na końcu rozdziału lub na końcu dzieła. Są one niezbędnym elementem każdej pracy naukowej, świadczą m. in. o znajomości literatury dotyczącej omawianego tematu, o erudycji autora i są wskaźnikiem opanowania warsztatu naukowego. Ze względu na treść i charakter przypisy dzielą się na 11 : I. rzeczowe wyjaśniające i komentujące fragmenty tekstu głównego. Dzielą się na: a) polemiczne ¹ Pewne zastrzeżenia budzi zła ocena. ² Trudno zgodzić się z twierdzeniami.. ³ Chociaż poglądy.. b) dygresyjne ¹ Na niebezpieczeństwa związane z niewłaściwym zagospodarowaniem czasu wolnego zwraca uwagę.. ² Doskonałym przykładem właściwie zaplanowanych zajęć rekreacyjnych jest. c) odsyłające ¹ Na temat bezpieczeństwa dzieci podczas organizowanych imprez krajoznawczo-turystycznych zob.. ² Problem ten szerzej omówiono w rozdziale.. II. słownikowe podające znaczenie terminów obcojęzycznych, polskich, itd. ¹ Żywa pagina = wiersz nad kolumną druku zawierający prócz numeru stronicy powtórzenie tytułu dzieła, jego części bądź rozdziału, a w encyklopediach i słownikach - zwykle pierwsze bądź ostatnie hasło strony. Wg Sobol E. (red.), Słownik wyrazów obcych, 1999, s.810. ² Omnium consensu = za zgodą wszystkich. 11 Antczak M., Nowacka A., Przypisy, powołania, bibliografia załącznikowa. Jak tworzyć i stosować. Podręcznik, Wyd. 2 popr., Warszawa, 2008, s

35 III. bibliograficzne to notki zawierające opisy bibliograficzne cytowanych dzieł 12. to wymienione w ustalonej kolejności (zgodnie z normą) cechy dokumentu (książki, artykułu w czasopiśmie, strony WWW, itd.) wyraźnie go charakteryzujące i odróżniające od innych dokumentów]. ¹ Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wyd. 4, Warszawa, 1998, ISBN X. ² Toczek-Werner S. (red.), Podstawy rekreacji i turystyki, Wyd. 5 zm., Wrocław, 2007, ISBN ³ Sołtysik M., Wyrzykowski J., Organizacja rekreacji i turystyki w Polsce [W:] Toczek-Werner S. (red.), Podstawy rekreacji i turystyki, Wrocław, 2007, s Przypisy bibliograficzne Encyklopedia wiedzy o książce podaje, że przypis bibliograficzny jest skróconym opisem bibliograficznym 13. Wzory przypisów bibliograficznych różnych typów dokumentów (spis zawiera hiperłącza) 1. DOKUMENTY PIŚMIENNICZE 1.1. Wydawnictwa zwarte (książki) Wydawnictwa zwarte jednotomowe Prace autorskie - całość Prace zbiorowe - całość Prace zbiorowe - artykuł Prace autorskie lub zbiorowe rozdział/ fragment/ hasło w encyklopedii/ itp Wydawnictwa zwarte wielotomowe Prace autorskie - całość Prace zbiorowe - całość Prace zbiorowe - artykuł Prace autorskie lub zbiorowe rozdział/ fragment/ hasło w encyklopedii/ itp Wydawnictwa ciągłe (gazety, czasopisma, itp.) Całość Artykuł Recenzja 1.3. Prace niepublikowane (licencjackie, magisterskie i inne) Prace autorskie - całość 12 Tamże, s Birkenmajer A., i in. (red.), dz. cyt., s

36 Prace autorskie fragment lub rozdział 1.4.Ustawy i zarządzenia 1.5.Mapy, plany 1.6. Normy 2. DOKUMENTY ELEKTRONICZNE NA NOŚNIKU FIZYCZNYM 2.1. Wydawnictwa zwarte 3. DOKUMENTY ELEKTRONICZNE W INTERNECIE 3.1. Wydawnictwa zwarte Wydawnictwa zwarte Prace autorskie całość Prace zbiorowe całość Prace zbiorowe artykuł Prace autorskie lub zbiorowe rozdział/fragment/ hasło w encyklopedii/ itp Wydawnictwa ciągłe (gazety, czasopisma, itp.) Całość Artykuł 3.3. Dokumenty samoistne w internecie 1.DOKUMENTY PIŚMIENNICZE 1.3. Wydawnictwa zwarte Wydawnictwa zwarte jednotomowe Prace autorskie - całość Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora, Tytuł. Podtytuł, Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Rok wydania, ISBN. Przykład MAJCHRZAK J., MENDEL T., Metodyka pisania prac magisterskich i dyplomowych, Wyd. 3, Poznań, 1999, ISBN Szablon Prace zbiorowe - całość Nazwisko Inicjał imienia redaktora (red.), Tytuł. Podtytuł, Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Rok wydania, ISBN. Przykład WYRZYKOWSKI J. (red.), Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wrocław, 2000, ISBN

37 Szablon Prace zbiorowe - artykuł Nazwisko Inicjał imienia autora artykułu, Tytuł artykułu. Podtytuł [W:] Nazwisko Inicjał imienia redaktora (red.), Tytuł całości, Oznaczenie wydania, Miejsce wydania, Rok wydania, Lokalizacja artykułu w dokumencie macierzystym (numery stron). Przykład MAJ B., Społeczne uwarunkowania wychowania do rekreacji ruchowej dzieci i młodzieży [W:] Wyrzykowski J. (red.), Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wrocław, 2000, s Szablon Prace autorskie lub zbiorowe rozdział/ fragment/ hasło w encyklopedii/ itp. Nazwisko Inicjał imienia autora/redaktora (red.), Tytuł całości. Podtytuł, Oznaczenie wydania, Miejsce wydania, Rok wydania, Lokalizacja rozdziału, fragmentu, hasła w encyklopedii w dokumencie macierzystym (numer, tytuł, numery stron). Przykład MAJCHRZAK J., MENDEL T., Metodyka pisania prac magisterskich i dyplomowych, Wyd. 3, Poznań, 1999, Rozdział 3, Metody badawcze, s KOPALIŃSKI W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wyd. 20, Warszawa, 1990, Paradygmat, s Wydawnictwa zwarte wielotomowe Szablon Prace autorskie całość Nazwisko Inicjał imienia autora, Tytuł. Podtytuł, Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Rok wydania, Liczba tomów, ISBN 14. Przykład SAMUELSON P. A., NORDHAUS W.D., Ekonomia, Wyd. 2 zm., Warszawa, 2004, 2 t., ISBN Szablon Prace zbiorowe całość Nazwisko Inicjał imienia redaktora (red.), Tytuł. Podtytuł, Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Rok wydania, Liczba tomów, ISBN całości. Przykład KWIECIŃSKI Z., ŚLIWERSKI B. (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Warszawa, 2003, 2 t., ISBN Jeśli każdy tom ma inny ISBN i nie ma numeru ISBN całości, ten element pomijamy. 37

38 Prace zbiorowe artykuł Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora artykułu, Tytuł artykułu. Podtytuł [W:] Nazwisko Inicjał imienia redaktora (red.), Tytuł całości, Oznaczenie wydania, Miejsce wydania, Rok wydania, Lokalizacja artykułu w dokumencie macierzystym (numer tomu, numery stron). Przykład RUBACHA K., Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin [W:] Kwieciński Z., Śliwerski B. (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Warszawa, 2003, t. 1. s Szablon Prace autorskie lub zbiorowe rozdział/ fragment/ hasło w encyklopedii/ itp. Nazwisko Inicjał imienia autora/redaktora (red.), Tytuł całości. Podtytuł, Oznaczenie wydania, Miejsce wydania, Rok wydania, Lokalizacja rozdziału/ fragmentu/ hasła w encyklopedii w dokumencie macierzystym (numer, tytuł, numery stron). Przykład SAMUELSON P. A., NORDHAUS W.D., Ekonomia, Wyd. 2 zm., t. 1, Warszawa, 2004, Część 4, Rola państwa w gospodarce, s WOJCIECHOWSKI J. (red.), Wielka encyklopedia PWN, t. 8, Warszawa, 2002, Egoizm, s Wydawnictwa ciągłe (gazety, czasopisma, itp.) Całość Szablon Tytuł czasopisma. Podtytuł, red. nacz. Inicjał imienia i Nazwisko, Oznaczenie zeszytu 15 (data i numer zeszytu), Miejsce wydania, Rok wydania, ISSN. Przykład Folia Turistica, red. nacz. A. Matuszyk, 2010 nr 22, Kraków, 2010, ISSN Artykuł Szablon Nazwisko Inicjał autora artykułu, Tytuł artykułu. Podtytuł, Tytuł czasopisma. Podtytuł, Rok wydania Numer zeszytu, Numery stron. Przykład DENEK K., Pedagogiczne aspekty czasu wolnego, Lider, 2006 nr 12, s Recenzja Szablon Nazwisko Inicjał autora recenzji, Tytuł recenzji. Podtytuł, Tytuł czasopisma. Podtytuł, Rok wydania Numer zeszytu, Numery stron. 15 Miesiąc i rok oraz numer (jeśli wszystkie elementy występują), np. wrzesień 2011 nr 9. 38

39 Przykład NIEZGODA A., Recenzja książki Andrzeja Hadzika Turystyka zdrowotna uzdrowisk, Folia Turistica, 2009 nr 21, s Prace niepublikowane (licencjackie, magisterskie i inne) Prace autorskie - całość Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora, Tytuł. Podtytuł, Rodzaj pracy (licencjacka, magisterska itp.), Instytucja sprawcza i jej siedziba, Rok opracowania, Technika wykonania (maszynopis, komputeropis, rękopis), Osoba lub Instytucja przechowująca pracę (jeżeli jest inna niż instytucja, w której wykonano pracę). Przykład KOWALSKA A., Wizerunek miasta jako element produktu turystycznego, Praca licencjacka, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, 2008, kps Prace autorskie fragment lub rozdział Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora, Tytuł. Podtytuł, Rodzaj pracy (licencjacka, magisterska itp.), Instytucja sprawcza i jej siedziba, Rok opracowania, Technika wykonania (maszynopis, komputeropis, rękopis), Osoba lub Instytucja przechowująca pracę (jeżeli jest inna niż instytucja, w której wykonano pracę), Numer rozdziału, Tytuł rozdziału, Numery stron rozdziału. Przykład KOWALSKA A., Wizerunek miasta jako element produktu turystycznego, Praca licencjacka, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, 2008, kps, Rozdział 2.2. Produkt turystyczny, Ustawy i zarządzenia Szablon Tytuł dokumentu (nazwa dokumentu, data zatwierdzenia, tytuł dokumentu), Lokalizacja w miejscu publikacji (oraz kolejne nowelizacje, jeśli są). Przykład Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej, Dz. U. z 1999 r. Nr 62 poz. 689; nowelizacje: z 2000 r. Nr 22 poz. 273; z 2001 r. Nr 22 poz. 249; z 2006 r. Nr 170 poz i Nr 249 poz

40 4. 3. Mapy, plany Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora mapy, Tytuł. Podtytuł mapy, Skala, Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Rok wydania, Objętość (liczba stron), ISBN. Przykład Poznań. Plan miasta, 1:25000, Warszawa-Wrocław, 1999, 1 karta złożona, ISBN Normy Szablon Numer normy (łącznie z rokiem, jeśli rok jest częścią numeru), Rok (wymieniony po numerze, jeśli rok nie wchodzi w skład numeru), Tytuł normy. Przykład PN-ISO 690 : 2002, Dokumentacja. Przypisy biblio-graficzne. Zawartość, forma i struktura. 2. DOKUMENTY ELEKTRONICZNE NA NOŚNIKU FIZYCZNYM 2.1. Wydawnictwa zwarte Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora/redaktora (red.), Tytuł. Podtytuł [Typ nośnika], Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Wydawca, Rok wydania, Data aktualizacji, ISBN. Przykład KOPALIŃSKI W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [CD-ROM], Wersja , Łódź, PRO-media, 1998, aktualizacja , ISBN DOKUMENTY ELEKTRONICZNE W INTERNECIE 3.1. Wydawnictwa zwarte Wydawnictwa zwarte Szablon Prace autorskie - całość Nazwisko Inicjał imienia autora, Tytuł. Podtytuł [Typ nośnika], Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Wydawca, Rok wydania, Data aktualizacji [Data dostępu], Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>, ISBN jeśli jest. Przykład SŁOWACKI J., Balladyna [online], Warszawa, Polska Biblioteka Internetowa, 2003 [dostęp: 10 listopada 2009], Dostępny w World Wide Web: < site.php?s=mzgzmteyogiwoty4&tyt= Balladyna &aut=&x=43&y=13>. Szablon Prace zbiorowe całość Nazwisko Inicjał imienia redaktora (red.), Tytuł. Podtytuł [Typ nośnika], Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Wydawca, Rok wydania, Data aktualizacji [Data dostępu], Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>, ISBN jeśli jest. Przykład 40

41 HABER L. H. (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online], Kraków, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2004 [dostęp: 10 listopada 2009], Dostępny w Internecie: < ISBN Prace zbiorowe artykuł Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora artykułu, Tytuł artykułu [W:] Nazwisko Inicjał imienia redaktora (red.), Tytuł. Podtytuł [Typ nośnika], Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Wydawca, Rok wydania, Data aktualizacji [Data dostępu], Lokalizacja w dokumencie macierzystym (nr stron, itp.), Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>, ISBN jeśli jest. Przykład GOBAN-KLAS T., Ontologia Internetu [W:] Haber L. H. (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online], Kraków, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2004 [dostęp: 10 listopada 2009], s , Dostępny w Internecie: < ISBN >. Szablon Prace autorskie lub zbiorowe rozdział/fragment/ hasło w encyklopedii/ itp. Nazwisko Inicjał imienia autora/redaktora całości (red.), Tytuł całości. Podtytuł [Typ nośnika], Oznaczenie wydania, Miejsce Wydania, Wydawca, Rok wydania, Data aktualizacji [Data dostępu], Tytuł rozdziału/fragmentu, Numeracja w dokumencie macierzystym (nr stron, itp.), Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>, ISBN jeśli jest. Przykład HABER L. H. (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online], Kraków, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2004 [dostęp: 10 listopada 2009], Tetrada McLuhana, s , Dostępny w Internecie: < ISBN Wydawnictwa ciągłe (gazety, czasopisma, itp.) Całość Szablon Tytuł czasopisma. Podtytuł [Typ nośnika], Miejsce wydania, Wydawca, Rok wydania, [Data dostępu], Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>, ISSN jeśli jest. Przykład Wprost [online], Warszawa, Platforma Mediowa Point Group, 2009 nr 46, [dostęp: 10 listopada 2009], Dostępny w World Wide Web: < ISSN Artykuł Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora artykułu, Tytuł artykułu. Podtytuł, Tytuł czasopisma. Podtytuł [Typ nośnika], Numer zeszytu (rok, numer) [Data dostępu], Lokalizacja w dokumencie macierzystym (nr stron, itp.), Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>, ISSN jeśli jest. 41

42 Przykład DOBROWOLSKI P., Jak dostać się na Harvard, Wprost [online], 2009 nr 46 [dostęp: 10 listopada 2009], s. 26, Dostępny w World Wide Web: < Harvard/?I=1399>, ISSN Dokumenty samoistne w internecie Szablon Nazwisko Inicjał imienia autora pracy, Tytuł. Podtytuł [Typ nośnika], Rok wydania, Data aktualizacji [Data dostępu], Dostępny w internecie (World Wide Web): <Adres internetowy>. Przykład RYNKIEWICZ R. Netykieta [online], , aktualizowany [dostęp: 4 marca 2011], Dostępny w World Wide Web: < Skróty w przypisach bibliograficznych Nowa norma nie wspomina o skrótach w przypisach, jednak są one powszechnie stosowane. Podane niżej sposoby używania skrótów w przypisach opracowano na podstawie normy PN-N : Wprawdzie jest to stara norma, ale jej nie anulowano, więc nadal obowiązuje 16 : 1. Jeżeli autor pracy powołuje się na dokument wymieniony w przypisie bezpośrednio poprzedzającym, to wówczas stosuje się określenie: Tamże (łac. ibidem skrót ibid., ib.) i numer strony. Gdy przypis dotyczy tej samej strony, co poprzedni, pisze się tylko Tamże. PRZYKŁAD: ¹ Tauber R. D., Siwiński W, Pedagogika czasu wolnego, Wyd. 2 uzup., Poznań, 2002, ISBN ² Tamże, s. 70. ³ Tamże. 2. Jeżeli autor pracy powołuje się na dokument wymieniony w jednym z przypisów wcześniejszych i nie jest to jedyny wykorzystywany dokument autora cytowanego w pracy, to gdy po raz kolejny powołujemy się na to samo dzieło, wtedy powtarzamy nazwisko i imię (ewentualnie inicjał) autora cytowanego, tytuł lub początek tytułu oraz numer odpowiedniej strony. 16 PN-N :1978, Kompozycja wydawnicza książki. Materiały uzupełniające tekst główny. 42

43 PRZYKŁAD: ¹ Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wyd. 5 zm. i uzup., Katowice, 1999, ISBN ² Zaczyński W., Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Warszawa, 1995, ISBN ³ Sztumski J., Wstęp do metod, s Jeśli autor pracy powołuje się na dokument wymieniony w jednym z przypisów wcześniejszych i jest to jedyny wykorzystywany dokument autora cytowanego w pracy, wówczas piszemy nazwisko i imię (ewentualnie inicjał) autora cytowanego, następnie skrót: dz. cyt. (dzieło cytowane), lub wyd. cyt. (wydanie cytowane), lub op. cit. (opus citatum), lub j.w. (jak wyżej), lub u. s. (ut supro) 17. PRZYKŁAD: ¹ Siwiński W., Współczesne problemy turystyki i rekreacji w badaniach empirycznych nauk społecznych, Warszawa, 2007, ISBN ² Oliver P., Jak pisać prace uniwersyteckie, Kraków, 1999, ISBN ³ Siwiński W., dz. cyt., s Jeśli cytujemy kolejne dzieło tego samego autora, co w przypisie poprzedzającym, wówczas stosujemy skróty: dla autora Tenże (łac. Idem), dla autorki Taż (łac. Eadem), dla autorów lub autorek Tychże 18. PRZYKŁAD: ¹ Siwiński W., Współczesne problemy turystyki i rekreacji w badaniach empirycznych nauk społecznych, Warszawa, 2007, ISBN ² Tenże, Wprowadzenie do teorii czasu wolnego i rekreacji ruchowej, Poznań, 1996, ISBN Jeśli cytujemy dzieło cytowane przez innego autora, to należy podać opis bibliograficzny dzieła, z którego zaczerpnięto cytat, wstawić skrót cyt. za (lub łac.: cit. per), następnie podać opis bibliograficzny dzieła, za którego pośrednictwem cytujemy Antczak M., Nowacka A., dz. cyt., s Tamże, s Tamże. 43

44 PRZYKŁAD: ¹ Kamiński A., Czas wolny i jego problematyka społeczno wychowawcza, Wrocław, 1965, s.127, cyt. za: Pięta J., Pedagogika czasu wolnego, Warszawa, 2008, s. 49. Wykaz najczęściej stosowanych skrótów w przypisach i powołaniach Skrót polski Skrót łaciński Znaczenie Zastosowanie b.m. s.l. (sine loco) bez miejsca Gdy w dokumencie nie podano miejsca wydania. b.r. s.a. (sine anno) bez roku Gdy w dokumencie nie podano roku wydania. cyt. za cyt. według dz. cyt. cit. per cytuję za Gdy cytujemy dzieło cytowane przez kogoś innego ( z drugiej ręki ). op. cit (opus citatum) dzieło cytowane wyd. cyt. wydanie cytowane samo dzieło. j.w. u.s. (ut supro) jak wyżej i in. et al. (et alii) etc. (et cetera) Gdy po raz kolejny cytujemy to i inni (-e) Gdy dokument ma więcej niż 3 autorów. kps komputeropis Praca napisana na komputerze. mps maszynopis Praca napisana na maszynie. rkps rękopis Praca napisana odręcznie. tamże ibid. (ibidem) w miejscu już przytoczonym tenże taż tychże idem eadem Gdy powołujemy się na dokument wymieniony w przypisie bezpośrednio poprzedzającym dany przypis. Gdy cytujemy tego samego autora/autorkę/autorów co w podanym wyżej przypisie. w in Skrót poprzedzający opis bibliograficzny źródła, z którego pochodzi artykuł, rozdział, fragment. właśc. i.e. (id est) właściwie Gdy występują np. jakieś błędy w źródle. Źródło: opracowano na podstawie PN-N : 1978; M. Antczak, A. Nowacka, Przypisy, powołania, bibliografia załącznikowa., Wyd. 2 popr.,

45 4. 8. POWOŁANIA W TEKŚCIE A WYKAZY PRZYPISÓW Powołanie jest krótką formą przypisu umieszczoną w obrębie głównego tekstu w nawiasach okrągłych lub dodaną jako uwaga u dołu strony, na końcu rozdziału lub na końcu całości tekstu. Powołanie służy do identyfikacji publikacji, z której przejęto materiał przytoczony w tekście, sparafrazowany pomysł, itp., i do określenia dokładnej jego lokalizacji w obrębie publikacji źródłowej 20. Jeśli powołanie jest używane łącznie z wykazem przypisów bibliograficznych, powinno zawierać dane wystarczające do zapewnienia pełnej zgodności powołania z przypisem bibliograficznym dotyczącym identyfikowanego dokumentu 21. Czynność tę można wykonać na trzy sposoby: 1) metoda numerowania przypisów 2) metoda: uwagi bieżące Metoda numerowania przypisów (metoda rekomendowana dla kierunków technicznych i fizjoterapii) Numery umieszczone w tekście we frakcji górnej lub w nawiasach kierują do dokumentów w kolejności ich cytowania po raz pierwszy. Następne powołania określonego dokumentu otrzymują ten sam numer co pierwsze. Jeżeli powoływane są poszczególne części dokumentu, można podawać numery stronic po numerach pozycji. Przypisy są ułożone w ponumerowanym wykazie według kolejności cytowania. 20 PN-ISO 690 : 2002, s Tamże. 45

46 POWOŁANIE PRZYKŁAD FRAGMENT TEKSTU Z POWOŁANIAMI Sherry Turkle (1, s. 134) twierdzi, że Internet jest miejscem, gdzie konfrontacja techniki z ludzkim odczuciem tożsamości przybiera formy szczególnie interesujące. W internetowych, cyberprzestrzennych społecznościach jesteśmy zawieszeni między tym, co rzeczywiste i tym, co wirtualne; posuwamy się naprzód, niepewni naszych kroków, a po drodze wymyślamy samych siebie. Środowiskami szczególnie sprzyjającym manipulacjom tożsamością są MUD-y (Multi Users Dungeons) (2). Znaczną część graczy stanowią nastolatki (1). WYKAZ PRZYPISÓW = BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA (na końcu pracy, pozycje ułożone w kolejności cytowania) 1. Turkle S., Tożsamość w epoce Internetu [W:] Rosińska Z., Blaustein. Koncepcja odbioru mediów, Warszawa, 2001, s Wallace P., Psychologia Internetu, Poznań, 2001, ISBN WYKAZ PRZYPISÓW BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA Jeżeli wykaz przypisów zawiera przypisy bibliograficzne i inne, np. słownikowe, dygresyjne lub, jeśli autor pracy chce wspomnieć o publikacjach związanych z tematem, ale ich nie wykorzystał w swojej pracy (np. nie cytował, nie parafrazował, nie kompilował), to wówczas wykaz przypisów nie będzie tożsamy z bibliografią załącznikową i należy oddzielnie dołączyć do pracy: - wykaz przypisów (na końcu pracy lub rozdziałów, pozycje ułożone w kolejności cytowania); - bibliografię załącznikową - zwaną bibliografią, wykazem literatury, itp. (na końcu pracy lub rozdziałów, układ alfabetyczny, może być układ według formy wydawniczej: wydawnictwa piśmiennicze, wydawnictwa elektroniczne. W obrębię poszczególnych form obowiązuje układ alfabetyczny. 46

47 6. 2. Metoda: uwagi bieżące - powołanie w formie uwag u dołu strony (metoda rekomendowana dla pozostałych kierunków) Numery we frakcji górnej lub nawiasach kwadratowych kierują do uwag (dawniej używaliśmy terminu przypisy) umieszczonych u dołu strony i oddzielamy je od tekstu właściwego linią ciągłą (w przypadku prac pisanych na komputerze korzystamy z opcji: Wstaw Odwołanie Przypis dolny (patrz ryc. 1). Uwagi te możemy zamieścić również na końcu rozdziału lub pracy (patrz ryc. 2). Mogą mieć charakter opisów bibliograficznych jak również mogą być uwagami treściowymi (czyli mogą być przypisami: polemicznymi, dygresyjnymi, odsyłającymi, słownikowymi). Ryc. 1. Menu pozwalające wstawiać powołania (uwagi) u dołu strony Ryc. 2. Menu pozwalające wstawiać powołania (uwagi) na końcu pracy Gdy używamy nowszych wersji programów, np. MS Word korzystamy z opcji: 47