WYKŁAD 3 ( )

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WYKŁAD 3 ( )"

Renata Komorowska
6 lat temu
Przeglądów:

1 WYKŁAD 3 ( ) 1. Analiza umieralności podstawowe definicje i pomiar procesu 2. Zmiany umieralności: Polska, Europa, świat 3. Koncepcje przejścia epidemiologicznego i przejścia w zdrowiu 4. Stan zdrowia ludności

2 Umieralność (mortality) Zgon nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, wskutek czego następuje ustanie czynności całego ustroju. Źródło danych: świadectwo zgonu, ustawowy obowiązek zgłoszenia Umieralność niemowląt i noworodków (infant mortality) Dokumentacja urodzeń obejmuje płody i noworodki, które ważyły co najmniej 500 gramów lub urodzone po 22 tygodniach ciąży. Zgon niemowlęcia zgon dziecka w wieku poniżej 1 roku Zgon noworodka zgon dziecka w wieku poniżej 4 tygodni Umieralność neonatalna zgon noworodków w wieku do 28 dni Umieralność postneonatalna zgon dzieci w wiek powyżej 28 dni, ale nie więcej niż 1 rok 0 dni wiek żywo urodzonego dziecka, które nie przeżyło 24 godzin kategorie z lat : noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia obecnie uznaje się jednocześnie za urodzenie żywe i za zgon niemowlęcia noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia uznaje się za urodzenie martwe

3 Umieralność oznacza strumień zgonów w danej populacji w jednostce czasu Śmiertelność strumień zgonów w określonej populacji osób chorych, w jednostce czasu, rozpatrywany według chorób lub ich grupy Przyczyną zgonu jest stan lub proces chorobowy, nieprawidłowość rozwojowa, uraz albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub pośrednio do śmierci. W Polsce od 1997 roku przyczyny zgonów są określane zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (X rewizja) (International Classification of Diseases ICD-10)

4 Pomiar umieralności Natężenie zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przyczyny zgonu Struktura zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przyczyny zgonów Tablice trwania życia

5 Pomiar umieralności Natężenie zgonów ogólny współczynnik zgonów (ang. crude death rate) CDR t D L t t C Ogólny współczynnik zgonów jest bardzo czuły na różnice w strukturze ludności według wieku i nie powinien być stosowany bezpośrednio do porównań dwóch populacji. Liczba zgonów (obserwowana w ciągu roku) jest wypadkową: zdrowia, wielkości populacji, struktury ludności według wieku. stanu W porównaniach międzynarodowych czy porównaniach w czasie wykorzystuje się standaryzowane współczynniki za pomocą standardowej struktury ludności cząstkowe współczynniki zgonów według wieku (ang. age-specific death rates) DR x, t D L x, t x, t C

6 Pomiar umieralności Umieralność niemowląt: współczynnik zgonów niemowląt Współczynnik zgonów niemowląt = Liczba zgonów niemowląt poniżej 1 roku życia Liczba urodzeń żywych 1000 Zgony niemowląt w Polsce (na 1000 urodzeń żywych) Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Demograficznego 2017

7 Przeciętne trwanie życia w Polsce 2015 e(0)k 81,57 e(0)m 73, e(0)k 81,94 e(0)m 73,94 Przyrost w latach kobiety: 6,88 lat mężczyźni: 8,06 lat 1991 e(60) k 19,78 e(60)m 15, e(60)k 24,14 e(60)m 18, e(60)k 24,46 e(60)m 19,28 Źródło: Trwanie życia w 2016 roku, GUS, Warszawa 2017

8 ,0 80,0 75,0 Oczekiwane dalsze trwanie życia noworodka w wybranych krajach rozwiniętych Japonia Szwajcaria Francja Szwecja UK Dania Czechy Polska Węgry 70,0 Ukraina Rosja 65,0 60,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych The Human Mortality Database

9 Oczekiwane dalsze trwanie życia według grup krajów, WPP World 46,81 67,04 77,84 83,16 More developed regions 64,67 75,55 84,11 89,43 Least developed countries 36,13 56,23 72,72 78,85 Other less developed countries 42,31 67,15 77,92 83,80 Źródło: World Population Prospects, The 2015 Revision, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York, 2015.

10 Rozkład liczby krajów świata według wartości oczekiwanego trwania życia noworodka w latach poniżej 45 45<e0<65 powyżej Uwaga: Wartości e0 poniżej 45 lat odpowiadają pierwszej fazie przejścia demograficznego, dla fazy drugiej przyjęto przedział <45,65> lat, natomiast w fazie trzeciej parametr ten przyjmuje wartości powyżej 65 lat. Wartości dla lat pochodzą z wariantu średniego projekcji ONZ A.Abramowska-Kmon, Zmiany modelu rodziny a zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla osób starszych, praca doktorska, Warszawa, luty 2011, s.31.

11 Przejście epidemiologiczne* Omran 1971; Olshansky, Ault, 1986,1998 Przemiany umieralności wynikające ze zmian zachorowalności i przyczyn zgonów, fazy zmian Era plag do około połowy XVII wieku cykliczne występowanie ostrych epidemii, natężenie zgonów podlegających silnym wahaniom cyklicznym z powodu epidemii i głodu; e 0 (20,40) lat Era chorób zakaźnych i pasożytniczych do pierwszej połowy wieku XIX: dominowały choroby zakaźne, pasożytnicze i infekcje, stopniowe wygasanie pandemii chorób zakaźnych; systematyczny spadek wahań cyklicznych; e 0 wzrasta do 50 lat Era chorób zwyrodnieniowych do połowy XX wieku: choroby układu krążenia, nowotworowe, e 0 powyżej 50 lat; dalszy spadek natężenia zgonów Era chorób związanych z wiekiem podeszłym druga połowa XX wieku (Olshansky, Ault, 1986) Era ponownie wyłaniających się chorób zakaźnych (Olshansky et al., 1998) *M.Okólski, A.Fihel, 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. s. 128

12 Udział zgonów Trzy etapy przejścia epidemiologicznego Choroby zakaźne, głód i wojny Wycofywanie się pandemii Dominacja chorób zwyrodnieniowych i starczych III i IV Choroby zakaźne Choroby niezakaźne e0 =około 30 lat e0 wzrosło z poniżej 30 lat do ponad 50 lat umieralność stabilizuje się na bardzo niskim poziomie

13 Przyczyny spadku umieralności i przejścia epidemiologicznego 1. Poprawa warunków: żywnościowych odzieżowych mieszkaniowych (w tym ogrzewania) 2. Poprawa warunków sanitarnych w miastach: systemu kanalizacji, dystrybucji wody pitnej usuwania odpadów 3. Rozwój opieki medycznej: w okresie przedporodowym, poporodowym i prenatalnym środki zapobiegawcze epidemiom (kwarantanny, szczepienia, izolacja pacjentów w szpitalach) 4. Stosowanie nowych lekarstw Antybiotyków od lat Insektycydów (DDT) od lat 1950.

14 Najważniejsze konsekwencje przejścia epidemiologicznego Ograniczenie wahań umieralności (na skutek spadku śmiertelności w wyniku chorób zakaźnych) Zmiana w strukturze zgonów według przyczyn Spadek umieralności niemowląt i rektangularyzacja krzywej przeżycia

15 Teoria przejścia w zdrowiu (health transition) Frenk et al., 1991, Caselli 1995, Vallin & Meslé 2000, 2004 I faza przejście epidemiologiczne (do lat 1960 tych) II faza rewolucja kardiologiczna (cardiovascular revolution) rozprzestrzenianie się zaawansowanych technologii medycznych do leczenia chorób układu krążenia i nowotworów III faza spowalnianie starzenia biologicznego (the fight against ageing)

16 Definicja zdrowia według ŚOZ (WHO) Pojęcie zdrowie zawiera w sobie następujące elementy: brak choroby (sfera biologiczno-medyczna) brak złego samopoczucia i dyskomfortu psychicznego (sfera psychiczna) brak ograniczeń sprawności, umożliwiające jednostce codzienną aktywność w życiu społecznym (sfera społeczna)

17 Determinanty stanu zdrowia Idea pól zdrowia opracowana przez zespół M. Lalonda w 1973 r. - biologia (czynniki genetyczne) - środowisko (czynniki działające w otoczeniu jednostki, poza organizmem człowieka, a wpływające na zdrowie) - zachowania, styl życia - opieka medyczna (zasoby i procedury działania instytucji działających na rzecz zdrowia)

18 Ogólny model przejścia w zdrowiu Luka umieralności Umieralność Zachorowalność Luka zdrowotna Źródło: WHO, 1984

19 Teorie dotyczące przemian zdrowia związana ze wzrostem oczekiwanej długości trwania życia Teoria kompresji zachorowalności/chorobowości (compression of morbidity) zakłada poprawę stanu zdrowia w kolejnych kohortach i skupienie chorobowości i niesprawności w najstarszych grupach wieku, czyli czas choroby i występowania niepełnosprawności przed śmiercią ulega skróceniu. Teoria ekspansji zachorowalności (expansion of morbidity) zakłada, że wraz ze wzrostem długości życia choroby i niepełnosprawność występujące częściej w starszym wieku zwiększając odsetek osób chorych w populacji. Teoria równowagi (dynamic equilibrium) zakłada, że wzrost oczekiwanego trwania życia może pociągać za sobą spadek trwania życia z ciężkimi chorobami i niesprawnością na rzecz wydłużenia trwania życia z umiarkowanymi dolegliwościami i chorobami, czyli kompresja chorób ciężkich i poważnych ograniczeń w sprawności i jednocześnie ekspansja zachorowalności na choroby lżejsze.

20 W.Łątkowski, Dynamika zmian stanu zdrowia osób w wieku 50 lat i więcej w Polsce, IV Międzynarodowa Konferencja ESPAnet Polska Polityka społeczna: kontrowersje i paradoksy, Wrocław, września 2017 Wnioski Ogólny wzorzec ryzyka pogorszenia stanu zdrowia w zależności od wieku jest rosnący, a dla poprawy stanu zdrowia jest malejący Płeć nie różnicuje prawdopodobieństwa poprawy stanu zdrowia, natomiast dla K ryzyko pogorszenia stanu zdrowia jest wyższe niż dla M Wpływ wykształcenia na zdrowie jest pozytywny Osoby z wyższym wykształceniem mają mniejsze ryzyko pogorszenia stanu zdrowia i mają większe szanse na poprawę stanu zdrowia względem osób z wykształceniem niższym lub średnim Wpływ wykształcenia na zdrowie jest silniejszy niż wpływ płci 20

21 Literatura 1. J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa 2003, podrozdział J. Kurkiewicz, 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków (rozdział 5) 3. I.E.Kotowska, W.Wróblewska, Zmiany demograficzne pomiar procesów i ocena skutków społeczno-ekonomicznych, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka społeczna, PWE, Warszawa 4. W.Wróblewska, Nowe podejście do pomiaru stanu zdrowia populacji sumaryczne miary stanu zdrowia, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka społeczna, PWE, Warszawa 5. Corsini V., 2010, Highly educated men and women likely to live longer, Statistics in Focus 24/2010, Eurostat

Podobne dokumenty

WYKŁAD 4 ( )

WYKŁAD 4 ( ) WYKŁAD 4 (1.04.2016) 1. Analiza umieralności podstawowe definicje i pomiar procesu 2. Koncepcja przejścia epidemiologicznego 3. Stan zdrowia ludności 4. Zmiany umieralności: Polska, Europa, świat świecie